همیشه ساده‌ترین راه، بهترین راه نیست، چندین سال قبل، با شروع فصل سرما، بچه
مدرسه‌ای‌ها شب که می‌خوابیدند، دعا می‌کردند آن قدر برف ببارد که وقتی چشم باز
می‌کنند زمین را از لباس عروس برف سفیدپوش ببینند تا مدارس به این بهانه تعطیل شود.
اما الان وقتی چشمان کوچکشان را به آسمان می‌دوزند، چادری سیاه از دود و غبار و دود
خاکستری می‌بینند و علی‌رغم میل باطنی‌شان، دوست دارند، مدارس تعطیل شود.
تعطیلی
مدارس و مهدکودک‌ها، اجرای طرح زوج و فرد از در منازل ساده‌ترین راه برای مشکل
آلودگی هواست و معاینه فنی هم که کماکان به دلیل هزینه بر بودن و کمبود بودجه به
درستی اجرا نمی‌شود. الان فقط ظاهرا باید بنشینیم- مسئولان نشسته‌اند- و دست به دعا
برداریم تا خداوند با بارش رحمت الهی‌اش، آسمان آبی را دوباره به بندگان هدیه کند و
باد بوزد و مه دودها را با خود ببرد!
آیا به راستی هنوز وقت آن نرسیده که
همایش‌ها و کنگره‌های مربوط به مهار آلودگی ختم به خیر شود و حرکت جدی‌تر را به
صورت عملی آغاز کنیم و به جای پاسکاری این مشکل به این اداره و آن اداره، دنبال
راهکار اصولی باشیم؟
ساخت و سازهای مدرن به چه قیمتی؟
تهران بزرگ با مساحت
700 کیلومترمربع در موقعیت 10/51 درجه طول جغرافیایی و 41/38 درجه عرض جغرافیایی و
در ارتفاع حدود یک هزار و 200 متر از سطح دریا قرار گرفته است.
قله دماوند با
ارتفاع 5 هزار و 628 متر از شمال شرق و قله توچال با ارتفاع سه هزار و 933 متر
ارتفاع در شمال غربی آن قرار دارد. کوههای جنوب و جنوب شرقی آن در حدود 2 هزار متر
ارتفاع دارند.
ارتفاع مرکز تهران حدود یک هزار و 200 متر و ناحیه شمیرانات حدود
یک هزار و 600 متر از سطح دریاست. بنابراین جنوب تهران نسبت به مرکز آن مرتفع‌تر
است و این ارتفاع با دور شدن به سمت جنوب افزایش می‌یابد. شرق و غرب تهران نسبت به
مرکز آن مرتفع‌تر است و با توجه به این موارد شهر تهران را می‌توان کاسه‌ای نامنظم
مجسم کرد که از نظر جغرافیایی و اقلیمی مکان مناسبی برای یک شهرگسترده و بزرگ نبوده
است.
رضا کسمائیان کارشناس جغرافیا برایمان در مورد ساخت و سازهای مدرن شهر
تهران و ارتباط آن با گسترده شدن دامنه آلودگی هوا توضیح می‌دهد: «ساخت و سازهای
مدرن چندین طبقه که در جای جای شهر قدعلم کرده‌اند، از موانع اصلی جابه‌جایی هوای
تهران به حساب می‌آیند.»
وی می‌گوید: «میزان غلظت مواد آلوده در اتمسفر نه تنها
به سرعت باد بلکه به جهت آن بستگی دارد. متاسفانه تحقیقات هواشناسی مشخص کرده که 70
درصد بادهای تهران بین 1 تا 6 گره بوده و جزو بادهای ضعیف (زیر 10گره) محسوب
می‌شوند.»
به اعتقاد این کارشناس جغرافیا، این بادها اکثرا جهت مشخص و یک
سویه‌ای ندارند. به این ترتیب اکثر روزهای سال هوای این شهر آرام است بادهای ضعیف
به بدنه سازه‌های بزرگ برخورد کرده و ضعیف و ضعیف‌تر شده تا جایی که به نسیم گذرایی
تبدیل می‌شوند. قدرت نسیم کمتر از آن است که بتواند توده هوای آلوده و انباشته از
آلاینده‌ها را به نقطه دیگری خارج از آسمان تهران بکشاند. در چنین شرایطی به ویژه
در فصول سرد سال اکثر شهروندان احساس سنگینی در قفسه سینه دارند، چون توده هوای
آلوده بر فراز شهر در جا زده است.
توان اکولوژیکی شهر تهران
توان اکولوژیکی و
اجرای طرح تفصیلی و جامع شهر تهران مباحثی هستند که باید در موضوع مهار آلودگی مورد
توجه قرار گیرد.
حسن عسگری مدرس اکولوژی (محیط زیست) با تاکید بر این نکته که
باید بپذیریم توان اکولوژیکی در شهرها محدود می‌باشد، هویت تهران را قله دماوند و
کوه توچال عنوان کرده و می‌گوید: «شرایط اقلیمی که در تهران وجود دارد یک موهبت
برای شهروندان محسوب می‌شود. والان این آلودگی، علاوه بر مباحث انسانی و هوا، هویت
شهری را هم دچار مشکل می‌کند، آلودگی هویت شهر را از بین برده و باید در این خصوص
چاره‌اندیشی کرد.» این مدرس اکولوژی می‌گوید: «اگر رشته کوه البرز نبود شهر ما یک
شهر کویری محسوب می‌شد، البرز یک موضوع مثبت و موهبتی برای تهران است که الان بلای
جان ما شده و باعث شرایط تشتکی در حال وارونگی هوا می‌شود و به دلیل شرایط فعلی شهر
باعث شده آلودگی کم حرکت کند.»
چرا طرح تفصیلی شهر تهران اجرا نمی‌شود؟
اجرای
درست طرح تفصیلی و جامع شهر تهران موضوع مهم دیگری بود که کمال علیپور نماینده قوه
مقننه در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور بدان اشاره می‌کند و با گلایه از اینکه
چند سالی است که این طرح درست اجرا نمی‌شود، می‌گوید: «ساخت و سازهایی که در غرب
کشور صورت می‌گیرد نقش مخربی در افزایش آلودگی هوای تهران دارد. منطقه غرب تهران
کریدور هوای غرب به شرق و کرج به شهریار است که آلودگی هوا را کم می‌کند ولی
متاسفانه ما یک قیفی در غرب با ساخت و ساز بی‌رویه و برج‌های بلندمرتبه درست کردیم
که فیلتر شهر تهران را بستیم. در نهایت بلند مرتبه‌سازی وتراکم زیاد در تهران باعث
آلایندگی و رکود و سکون آن در تهران شده و مشکلاتی را برای شهروندان ایجاد می‌کند.
ریه‌ام ناراحتی دارد اما...
سوز و سرما از شیشه باز تاکسی، نیشتر می‌زند، خانم
مسافر وسطی از آقایی که کنار پنجره نشسته خواهش می‌کند شیشه را بالا بدهد، شاید
سرما خیلی اذیتش نکرده بود ولی آثار ناراحتی ناشی از کمبود اکسیژن در چهره‌اش پیدا
بود. بلافاصله اسپری طوسی رنگش را از زیپ بیرونی کیفش خارج می‌کند و در دهان
می‌گذارد. کمی که آرام می‌گیرد، زبان به اعتراض می‌گشاید و از آلودگی هوا به شدت
می‌نالد. ولی باز خودش جواب خودش را می‌دهد و دم فرو می‌بندد. از او می‌پرسم:
ناراحتی آسم دارید؟ چرا توی این هوا بیرون می‌آیید؟ بریده بریده پاسخم را می‌دهد:
«بخشی از ریه‌ام مشکل دارد. چند سالی است که با این بیماری سخت دست و پنجه نرم
می‌کنم ولی مگر می‌شود در خانه ماند و بیرون نیامد. کلی کار دارم، همه کارهای بانکی
و امور اداری را باید خودم انجام دهم، همسرم جانباز قطع نخاع است و نمی‌تواند از
خانه بیرون آید»!!
آقای کنار دستی‌اش شیشه را بالا کشیده است.
75 درصد
آلودگی‌ها ناشی از تردد خودرو
مشکل آلودگی هوا مسبوق به سابقه در جهان است که
اواسط قرن 20 شاهد بحران در کلان شهرهای اروپا و لندن بودیم که منجر به مرگ‌ومیر هم
شد و این امر باعث شد مدیران شهری بر روی آن فکر کنند و دنبال راه چاره باشند.
بنابراین، این مسئله باید به ما هم کمک کند تا بتوانیم با استفاده از تجربیات دنیا،
مشکل آلودگی هوا که انسانی است را رفع کنیم. حال اینکه چگونه باید و می‌توان این
تجربه‌ها را به کار گرفت موضوعی است که محمد درویش عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات
جنگلها و مراتع کشور در مورد آن با گزارشگر روزنامه کیهان صحبت می‌کند و می‌گوید:
«این مسئله قطعا با درایت انسانی قابل حل است و دورنمای آن منفی نیست، فقط باید
خردمندانه وارد مراحل اجرایی شد.»
75 درصد آلودگی هوا ناشی از تردد خودروها و 25
درصد آن ناشی از فعالیتهای فنی و مهندسی است.
برای آنکه آلودگی خودروها کاهش
یابد چه باید کرد؟ مهندس درویش به این سؤال پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «در این حوزه
چند مشکل وجود دارد، طبق برنامه توسعه سوم، چهارم، پنجم باید مسئله جایگزنی
خودروهای فرسوده وخروج آنها از ناوگان ریلی را اجرا می‌کردیم ولی متاسفانه در حال
حاضر 70 هزار خودروی فرسوده در تهران در حال تردد هستند.
هر یک خودروی فرسوده
معادل 30 خودروی جدید آلودگی تولید می‌کند و ما با تردد 2 میلیون خودرو مازاد که
آلوده کننده است، روبه رو می‌باشیم، اگر دولت بودجه لازم را برای جایگزینی خودروها
اختصاص دهد، سهم عمده آلودگی هوا کاهش می‌یابد.»
بحث کیفیت سوخت و ساز و مکانیزم
کاربراتورها نکته دیگری بود که درویش به آن اشاره کرده و می‌گوید: «در اغلب
خودروهای ساخت داخل از این مکانیزم استفاده می‌شود و متاسفانه نتوانسته‌اند
استاندارد را از یورو 2 به بالاتر ببرند.»
این عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات
جنگلها ومراتع کشور اضافه می‌کند: «عدد اکتان سوختی در خودروهای ایران به مراتب
پایین‌تر از استاندارد و بنزن است که چند برابر حد مجاز خطر سرطان‌زایی دارد و این
مواردی است که باید در وزارت نفت پیگیری و حل شود.»
به اعتقاد این عضو هیئت
علمی، سوختی که در صنایع از آن استفاده می‌کنند بخصوص در زمستان، میزان مازوتی که
در نیروگاههای پتروشیمی و حتی کارخانه‌های سیمان تولید می‌شود به شدت میزان ذرات
کوچک تر از 2 میکرون را در کلان شهرها مثل اراک، اهواز، افزایش می‌دهند و این
خطرناک است که باید جایگزینی برای این سوخت در نظر گرفته شود.وی به ریشه‌ای بودن
مشکل آلودگی هوای تهران اشاره می‌کند و تصریح می‌سازد: «ما تمام امکانات را به صورت
متمرکز در چند کلان شهر مهاجرپذیر متمرکز می‌کنیم و این مهاجرت بیش از استاندارد
باعث شده شهرها با بدهکاری اکولوژی روبه رو شوند که توان پذیرش جمعیت را ندارند.»
تهران با مساحت 700 کیلومترمربع نمی‌تواند 10 تا 12 میلیون نفر جمعیت را ساماندهی
کند و از این رومی‌بینیم به شدت با کمبود آب روبه‌رو شده است و در اصفهان هم بحران
زاینده رود را داریم که تمام این مشکلات ریشه‌ای است و باید از پایه به فکر درمان
این درد بود.« عسگری مدرس اکولوژی هم درگفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه
در شرایط بحرانی آلودگی هوا باید به علتها پرداخته شود می‌گوید: «این اشتباه است که
گمان می‌کنیم خودرو در شهرها زیاد است، خودرو زیاد نیست، بلکه مدیریت‌ها ضعیف است.
در برخی از کشورها سرانه خودرو به انسان یک به 2 است ولی در ایران سرانه خودرو یک
به 5 تا 7 است و برخلاف نظر دوستانم، بنده معتقدم ما خودرو زیاد نداریم ولی هنوز
فرهنگ استفاده صحیح خودرو را نیاموخته‌ایم.» وی همچنین نظارت بیشتر بر مراکز معاینه
فنی در سطح کلان شهرها را مورد تاکید قرار می‌دهد.
توسعه حمل و نقل عمومی
بی‌تردید توسعه حمل و نقل عمومی نقش بسزایی در کاهش آلودگی هوا دارد. اگر سالانه 5
درصد به اتوبوسهای موجود درون‌شهری اضافه شود وضعیت هوا هرگز به مرز خطر و هشدار
نمی‌رسید.
سرهنگ عین‌الله جهانی معاون آموزش و فرهنگ ترافیک پلیس راهنمایی و
رانندگی تهران بزرگ با اشاره به این نکته که 2 هزار و 500 اتوبوس فرسوده داریم که
باید از چرخه تردد خارج شود می‌گوید: «با توجه به آنکه زیرساختهای این کار فراهم
نشده عملا جایگزینی اتفاق نخواهد افتاد.»
در برخی خبرها شنیدیم که اتوبوسهای
درون‌شهری که از گردونه تردد به دلیل فرسوده بودن خارج می‌شوند، مجددا توسط
دستگاه‌های دولتی با قیمتی بسیار نازل خریداری می‌شود و در یک دور باطل دوباره وارد
چرخه ترافیکی می‌شود و با دود فراوان راه تنفس و گلوی شهروندان بی‌چاره مجبور به
تردد در سطح شهرها را می‌بندد.
آیا پلیس با این رفتارهای غیرانسانی و غیراخلاقی
نباید برخورد کند؟ اتوبوس‌هایی که بی‌وقفه رنگ آبی آسمان و هوای پاک را از شهروندان
می‌گیرد.
سرهنگ جهانی این مسئله را این طور توضیح می‌دهد: «در قانون، بند قانونی
که بحث توقیف وسایل نقلیه فرسوده را مصوب کرده و در اختیار پلیس قرار داده باشد،
نداریم. در این خصوص خلأ قانونی وجود دارد.»
وی می‌گوید: «در قانون به جلوگیری
از حرکت آنها اشاره شده است. ولی مشخص نیست که جلوگیری از حرکت، خاموش کردن است، به
پارکینگ رفتن است یا موارد مشابه و چون بحث توقیف خودرو، یک بحث حقوقی است
نمی‌توانیم جلوی تردد خودرو و وسایل نقلیه را بگیریم. بنابراین تکلیف ما در اینجا
مشخص نیست و نمی‌دانیم با این وسایل نقلیه فرسوده دودزا چه کنیم. توقیف مال مصوبه
قانونی می‌خواهد سر خود نمی‌توانیم اموال را توقیف کنیم.»
گزارش روز
|
