گروه گزارش
خشكسالي و بحران آب يكي از تنش هاي مهم زيست محيطي سالهاي اخير
است كه مشكلات زيادي را به دنبال داشته است.
كمبود بارش ،حفر چاه هاي عميق
وافزايش دما هم مزيد علت شده و ايران را به ورطه كم آبي بيشتري مي كشاند. عواملي كه
دست به دست هم روز به روز از ذخاير آبي شهرهاي بزرگ مي كاهد.
در واقع مقايسه
منابع و ذخاير آبي طي سالهاي گذشته با اين روزها به خوبي گوياي اين واقعيت
است.واقعيتي كه در كنار كاهش ميزان بارندگي و البته مصرف بالاي شهروندان ،هشدار جدي
در مسير كم آبي كشور محسوب مي شود.
ابرها خالي از باران
آخرين گزارش هاي
صورت گرفته در خصوص بارندگي هاي چند ماه اخير نشان مي دهد،ميزان بارندگي نسبت به
دوره مشابه سال قبل كاهش داشته است.
بنا بر اين گزارش ها ارتفاع كل ريزشهاي جوي
از اول مهرماه امسال تا 16 آذر سال آبي 92-93 بيشتر از 56 ميليمتر مي‌باشد. هرچند
اين مقدار بارندگي نسبت به ميانگين دوره‌هاي مشابه 24 درصد افزايش داشته اما نسبت
به دوره مشابه سال آبي گذشته 10 درصد كاهش را نشان مي‌دهد. ضمناً حجم بارش اول مهر
تا پايان 16 آذر معادل 92.29 ميليارد مترمكعب بوده است.
البته جداي از بحث
بارندگي ها نوع مديريت مصرف و بهبود وضعيت مصرف بسيار حائز اهميت است. در واقع به
اعتقاد بسياري از كارشناسان ،منابع آبي به هيچ عنوان با ميزان سرانه مصرفي ما
همخواني ندارد.
زهره میرادی،کارشناس مدیریت مصرف سازمان آب و فاضلاب استان تهران
در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان می گوید:” در واقع با نگاهی به آمارهای موجود
به راحتی می توان به این واقعیت پی برد که مصرف آب در کشورما با توجه به سرانه مصرف
و جمعیت چندان هدفمند نیست.کشور ما یک درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است
درحالی که میزان آب شیرین در دسترس ما ،36 /0 درصد است.همین طور با توجه به متوسط
بارندگی های جهانی ما در وضعیت نامناسب‌تری قرار داریم چرا که میزان بارندگی سالانه
ما تنها یک سوم استاندارد بارندگی در سال است.همه اینها در حالی است که براساس
اعلام بانک جهانی ما 70 درصد بیشتر از الگوی جهانی آب مصرف می کنیم.”
این
کارشناس مدیریت مصرف همچنین به موضوع سرانه آب های تجدید شونده اشاره می کند و
می‌گوید:”سرانه آب تجديد شونده در کشورما در قياس با ساير كشورها بسيار پايين است
به گونه اي كه در کشور ما سرانه آب تجدید شونده به ازای هر نفر در سال حدود 1700
متر مکعب است در حالی که این سرانه در کشور آلمان ،8700 متر مکعب،در ترکیه 3070
مترمکعب و درهلند این میزان 5700 مترمکعب در سال است. اين در حالي است كه ما به
ازای هر نفر در روز چیزی نزدیک به 240 لیتر سرانه مصرف در شهر تهران داریم اما این
میزان در کشوری مثل آلمان به ازای هر نفر118 لیتر، در هلند 120 لیتر و در کشورهای
دیگر این میزان بسیار پایین است.”
پايتخت تشنه است
تهران بزرگ ترين شهر
جمعيتي كشور است،بنابراين اگر بگوييم آب مصرفي اين شهر هم به همان اندازه در اولويت
و اهميت است بيراهه نرفته ايم.
آمارها نشان مي دهد مصرف بي رويه آب بر خلاف همه
هشدارها در پايتخت همچنان ادامه دارد.
اگر چه آب مصرفي ما به اندازه بعضي از
كشورهاي پرآب و توسعه يافته نيست،ولی واقعیت این است که برای جلوگیری از بحران های
آینده بیش از این باید در مصرف آب صرفه جویی شود.این صرفه جویی ها حتی در کشورهای
پرآب مثل بعضي ازکشورهای اروپایی هم انجام می شود.
ضمن اينكه نبايد فراموش كنيم
كشورما به لحاظ اقليمي هم در منطقه خشك قرار گرفته و هم با كمبود وپراكندگي باران
مواجه است. يعني بارش ها نیز در آن نامنظم است. میانگین بارش در ایران ۲۴۸ میلی متر
در سال است در حالی که میزان بارش دريك شهر مثل آستارا ۲۰۰۰ میلی متر و در شهري مثل
طبس ۵۰ میلی متر است.
میزان متوسط بارش در ایران ۲۴۸ میلی متر یا ۴۱۳ میلیارد
متر مکعب است. این میزان یک سوم متوسط بارش در جهان (۸۳۱ میلی متر) است. به این
ترتیب در حالی که یک درصد جمعیت جهان در ایران زندگی می‌کنند، سهم ایران از منابع
آب تجدیدپذیر فقط ۳۶صدم درصد است. از ۴۱۳ متر مکعب بارش سالانه ۲۶۹ متر مکعب هم به
اشکال مختلف از دست می رود. بیش از ۹۳ درصد از آب باقیمانده صرف کشاورزی آن هم به
شکل غیراصولی می شود.
گذشته از آن جمعيت هم با شتاب قابل توجه و فزاينده اي رو
به افزايش است مثلا در سال ۱۳۳۷ جمعیت ایران ۱۶ میلیون بوده و حالا ۷۰میلیون است.
در حالی که میزان آب ثابت مانده. کشور ما در منطقه خاورمیانه قرار دارد و از نظر
میزان بارندگی فقیر است. حتی با این که بارندگی در شمال کشور زیاد است ولی این
باران هم زمانی می بارد که زیاد به آن نيازي نیست و ۳ ماه تابستان که زمان برنج
کاری است عمدتا این مناطق آب زيادي ندارند. در نتیجه حتی در پرباران ترین نقاط كشور
هم به ناچار از آب زیرزمینی استفاده مي شود.
ميرادي با اشاره به وضعیت خود شهر
تهران در ادامه تاکید می کند:”شهر تهران به تنهایی یک پنجم از جمعیت شهري کشور را
داراست در حالی که همان طور که گفته شد میزان بارندگی آن برابر متوسط بارندگی كشور
است.همین طور ما در شهر تهران برای تامین آب مورد نیاز چاه های تامین آب و تعدادی
سد داریم مانند سد لتیان ،لار،طالقان و کرج.میزان آب مصرفی تهران از طریق این سدها
تامین می شود اما اگر بخواهیم نگاهی بیندازیم به میزان ذخایر آبی این منابع با توجه
به سال گذشته به وضوح کاهش ذخایرآبی مشاهده می‌شود.مبنای این محاسبه سال آبی است
،یعنی از مهر تا شهریور ماه. ما از ابتدای سال آبی تا کنون 3/56 میلی متر بارندگی
داشتیم در حالی که در سال گذشته این میزان 77 میلی متر بود.همین طور متوسط بلند مدت
بارندگی در سال های گذشته 4/62 میلی متر بوده، به عبارت دیگر بارندگی‌های امسال حتی
از میانگین میزان بارندگی هم کمتر بوده است.این موضوع در حالی است که در شش ماهه
ابتدای امسال درجه حرارت دما 8/1 درجه افزایش داشته و در نتیجه گرم تر شدن هوا
میزان مصرف نیز افزایش پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر طبق آمارها میزان ذخایر آبی
سدهای استان تهران نیز تا دهه اول آذر ماه سال جاری کاهش چشمگیری داشته است. در سد
کرج ،حجم مفید قابل برداشت نسبت به روز مشابه سال گذشته ،21 درصد کاهش داشته
است.این میزان در سد طالقان 68 درصد،در سد لتیان 58 درصد و در سد لار 100 درصد کاهش
داشته است که در مجموع جمع این کاهش ذخایر آبی نشان می دهد ما امسال نسبت به سال
گذشته در کل 55 درصد کاهش حجم مفید در این ذخایر را داشته ایم.ضمن اینکه بیشترین
کمبود آب ما در سامانه شرق استان است البته در غرب هم با این کمبود مواجه هستیم اما
در شرق بحران آبی بیشتر است. بنابراین می توان گفت در حال حاضر بهترین راه‌حلی که
می تواند ما را از این بحران کم آبی نجات دهد مديريت مصرف و بهينه سازي مصرف است به
طوری که اگر هر خانوار فقط 20 درصد از مصرف خود را کاهش دهند در کنار اقداماتی که
ما انجام می دهیم ،می توانیم این بحران را سپری کنیم.”
آب در هدررفت كشاورزي
آمارها حاکی از آن است که در کشور ما ۵۹ درصد از اراضی نیاز به آبیاری دارند که در
دنیا این رقم ۱۶ درصد است. همچنین در ایران تولیدات غذایی از اراضی آبی ۸۹ درصد و
از اراضی دیم ۱۱ درصد است. ضمن اينكه بعضي از محصولات كشاورزي مثل گندم و جو و
چغندربراي كشت وبرداشت به آب زیادی نیاز دارند. بنابراین بحران کم آبی می تواند بر
تولید این محصولات اثر بگذارد. البته واقعیت این است که مدیریت منابع آب هم در
ایران خوب نیست و فقط در بعضي از مناطق مثل مناطق غربی توانسته ایم از منابع آب
رودخانه ها درست استفاده کنیم. این موضوع نشان می دهد که برای کنترل بحران، باید
برای استفاده بهینه از منابع آب در بخش کشاورزی برنامه ریزی کنیم.
تورج فتحي
كارشناس منابع آب درباره ميزان بارندگي ها در كشوردر گفت و گو با گزارشگر روزنامه
کیهان مي گويد:” ميانگين بارندگي در كشور 250 ميليمتر است اماهمين ميزان در برخي
مناطق خشك حتي به كمتر از 50 ميلي متر مي رسد.مثل خراسان جنوبي ،طبس و يزد كه هميشه
كم باران هستند.بنابراين مي توان گفت بحث خشكسالي ، كمبود بارندگي ها و كاهش ذخاير
از یک طرف و سوء مديريت مصرف هم از طرف ديگر مشكلات را دو چندان كرده است.مثلا جالب
است كه بيشترين ميزان مصرف آب ما دربخش كشاورزي است و دقيقا در همين بخش هم بيشترين
مصرف را داريم.يعني چيزي بيش از 90 درصد از آب موجود در زمينه مصارف كشاورزي
استفاده مي شود.”
او در ادامه با اشاره به تنش آبي موجود مي‌گويد:”سرانه آب
شيرين براي هر نفر در جهان 1700 مترمكعب در سال است اما اگر اين ميزان كمتر شود،مي
توانيم بگوييم آن منطقه در تنش آبي است.بنابراين ما الآن در شرايط تنش آبي هستيم
خصوصا در مناطق نيمه شرقي كشور چرا كه سرانه آب براي هر نفر در طول سال 1400 متر
مكعب در سال است كه اين ميزان از سرانه جهاني كمتر است.ضمن اينكه راندمان آبياري ما
بسيار پايين است.مثلا كشورهايي مثل عربستان و ليبي هم جزو كشورهاي خشك منطقه محسوب
مي شوند اما راندمان آبياري در اين كشورها بالاي 50 درصد است.ولي راندمان آبي ما
كمتر از 35 درصد است.اگر راندمان آبياري ما از35 به 47 درصد برسد يعني 12 درصد
افزايش پيدا كند ما با همين جمعيت از تنش آبي خارج مي شويم ضمن اينكه حتي تا 100
ميليون نفر جمعيت را هم با همین راندمان آبي مي توانيم پوشش دهيم .يكي ديگر از راه
كارهاي نوين و مهم در اين مورد تصفيه فاضلاب‌هاي شهري و روستايي است .”
اين
كارشناس منابع آب ضمن انتقاد از نبود برنامه جامعي براي تصفيه مجدد آب مي گوید
:”تقريبا 70 درصد از مناطق جمعيتي كشور چه شهري و چه روستايي فاقد شبكه جمع آوري و
تصفيه فاضلاب است در حالي كه اگر همه اين مناطق تحت پوشش قرار بگيرند،ما مي توانيم
شرايط تنش آبي را پشت سر بگذاريم و از طرف ديگر با بيابان زايي مقابله كنيم.ما حجم
قابل توجهي فاضلاب رها شده در طول سال داريم كه اگر اين حجم گسترده هدر نرود و
مجددا تصفيه شود مي توانيم در مصارفي مثل كشاورزي و... از آنها استفاده كنيم.مديريت
آب نكته ظريف و مهمي است كه متاسفانه چندان به آن توجهي نمي شود. مي شود به جاي
اختصاص اعتبارات براي سد سازي ،اين اعتبارات را صرف تصفيه فاضلاب كرد.مگر كشور ما
به لحاظ اكولوژيكي چه اندازه با خطر سيل مواجه است كه اين تعداد زياد سد ساخته مي
شود؟ حتي گاهي وقت ها در يك رودخانه چندين سد ساخته ايم در حالي كه شايد اصلا به
اين تعداد سد نيازي نباشد .”
در پايان و براي نتيجه گيري گفتن همين جمله بس كه
بحران آب جدي است. بحراني كه با وجود همه هشدارها در اين خصوص همچنان ادامه دارد و
تغييري در مصرف ديده نمي شود .
خشكسالي ،افزايش دماي زمين،كاهش بارندگي‌ها،
کمبود ذخاير آبي ، افزایش جمعیت، بالا رفتن سطح زندگی و بهداشت و افزایش بیشتر مصرف
آب و کمبود مواد غذایی در دهه های آینده بحرانی جدي را پیش روی ما قرار خواهد داد
اگر از امروز براي آن چاره اي انديشيده نشود .
حال اين سوال مطرح است كه چرا با
وجود تمام اين هشدارها همچنان میزان مصرف آب شهروندان با شرایط کم آبی کشورهمخوانی
ندارد و هنوز سرانه مصرف در ایران بالااست ؟ يا اينكه چرا بيشتر شهروندان تصور مي
كنند درست مصرف كردن و اصلاح الگوي مصرف فقط مختص تابستان و فصول گرم سال است ؟
گذشته از آن خيلي از اقدامات سهوي هم اين مصرف بي رويه را تشديد مي كند.در بسیاری
اوقات لوله‌های آب می‌ترکد و مدت زیادی آب هدر می رود يا شیرها چکه می کند و بسیاری
از شهروندان به آن اهمیتی نمی‌دهند يا حتي به گفته برخي كارشناسان گاهي برخي از
شبکه های آبرسانی نشتی دارد و لوله ها پوسیده است و بسياري موارد ديگر كه خواسته يا
ناخواسته اين بحران را تشديد مي كند .اما نبايد فراموش كرد كه آب هم همچون نفت و
گاز از جمله منابع زيرزميني با ارزشي محسوب مي شود كه بايد علاوه بر ما به دست
آيندگان هم برسد .
گزارش روز
|
