چوب معلم ار بود زمزمه محبتي جمعه به مكتب آورد طفل گريزپاي
را بررسي نقش مدارس در تعليم و تربيت دانش آموزان - بخش پاياني

صديقه توانا
صداي قدم هاي نرم، رخوت كوچه ها و خيابان ها را برهم مي زند، قدم هايي كه با گام هاي پاييز هم نوا شده است. طنين ضربان قلب هستي در اين روزها، در گام هاي كوچك، اما بلند كودكان ضرب مي گيرد. اين ضرب آهنگ حيات متعالي بشريت است. اين صداي بلند حيات فرهنگي و صداي زندگي است. اين آواي زنگ بيداري است كه تمام شهر را به پويشي تازه مي خواند و دوباره عدالت بخش مي شود، محبت ضرب و عشق به توان مي رسد و دوستي جمع مي شود.
... صداي پاي كسي مي آيد، كسي عطش تشنگان را فرو خواهد نشاند، معلم را مي گويم؛ برپا!
باز با پايان يافتن فصل تابستان بوي مهر در شهرها و كوچه هاي شهرمان پيچيده است و مدارس چشم به در دوخته اند و به انتظار نشسته اند تا سال تحصيلي جديد را همراه با دانش آموزان آغاز كنند. با آغاز سال تحصيلي ميليونها دانش آموز به شوق آموختن روانه مدرسه مي شوند و اين شور و اشتياق زيبايي خاصي به جامعه مي دهد، شور و شوقي كه نياز به هدايت و راهبري صحيح و درست توسط معلمان دلسوز دارد، معلماني كه با تلاش خالصانه خود پرچمدار اين سكان عظيم فرهنگي هستند. نقش و جايگاه تربيتي مدارس در رشد و شكوفايي، تربيت اجتماعي و تعليم و تربيت دانش آموزان مسئله اي بسيار مهم و درخور توجه مي باشد. از اين رو دقت نظر و توجه مسئولان آموزش وپرورش در اين امر خطير و سرنوشت ساز لازم و ضروري است. ضمن اينكه در اين بين پيوند و رابطه اوليا و مربيان را هم نبايد ناديده گرفت. چراكه خانه و مدرسه دو نهاد تربيتي مهم به شمار مي آيند كه در صدر عوامل تأثيرگذار بر روند رشد و تكامل رفتار آينده سازان جامعه قرار دارند.
روزهاي ماندگار
هر سال اين روزها هفت ساله مي شوم و انگار از خوابي هزار ساله برمي خيزم، دستهايم را مي بويم، هنوز بوي دفتر كاهي مشق را مي دهد، هنوز هم بوي لبخند معلم را مي دهد، چشمانم را با دستان كودكي ام مي بندم و دوباره باز مي كنم، درست ديده ام، هم كلاسي هايم با ميخك ها و نرگس مي روند تا در مدرسه درس بخوانند و هزار ساله شوند و من هم در صف آرزوهايم وارد كلاس مي شوم، پشت نيمكت تاريخ مي نشينم و خاطرات شيرين گشايش مدرسه را دوباره مرور مي كنم.
«خديجه عالمي» دبير بازنشسته و نمونه اي كه خود سالها با درس و كلاس و مدرسه زندگي كرده و عمر گذرانده است با مروري بر خاطرات دوران بچگي و سالهاي اوليه تحصيل مي گويد: «اول مهر در كودكي نسلهاي گذشته، نقش ماندگارتري نسبت به نسل كنوني داشت. در آن زمان تنها دلخوشي ما باتوجه به اينكه فضاي متفاوت و متنوع امروزي نبود، فقط انتظار بازگشايي مدارس بود و دوباره با ذوق و اشتياق فراوان و با دلهره از چگونگي سال تحصيلي جديد و مسئوليتهاي تازه به استقبال ماه مهر مي رفتيم، اما امروزه مي بينيم بچه ها با روياهاي ديگري سال تحصيلي جديد را آغاز مي كنند، با وسايل مدرن، رايانه، كلاسهاي درسي و كمك درسي هاي متنوع و هزاران آمد و رفت هايي كه شايد در اين ماه ها نقش تربيتي را كه مدارس بايد برروي فرزندان ايفا كنند، كم رنگ تر جلوه مي دهد.» وي در ادامه مي گويد: «5 روز اول مهر، 5سال ابتدايي، خيلي در شكل گيري شخصيت انسان و در تعيين جهت گيري و مسيري كه بعدها در زندگي انتخاب مي كنيم مؤثر است. اولين برخورد دانش آموز با معلم و بالعكس شايد در ابتدا به چشم نيايد، اما تأثير عميق خود را مي گذارد، شايد بسياري از جهت گيري هاي من درحال حاضر مديون همان 5روز اول مهر بود.»
دانش، منش و نگرش مديران و معلمان واحدهاي آموزشي، در هدايت سكان تربيت در مدرسه بسيار مهم است. مديري كه به پشتوانه دانش فني خود، دلسوزانه و علاقه مندانه مجموعه خودرا با راهبري هاي اخلاقي و مديريت معنوي و متعالي اداره مي كند، مي تواند قطعه اي از بهشت كرامت انساني را براي مجموعه خلق كند تا در قبال آن معلم و دانش آموز و عوامل اجرايي و اوليا، همواره مسير حيات طيبه را هموار نمايند.
«فاطمه عاطف يكتا» مشاور رئيس سازمان مركزي انجمن اوليا و مربيان در گفت وگو با سرويس گزارش روز كيهان با اشاره به اينكه معلمان اثرگذارترين شخصيت بر روان و رفتار دانش آموزان هستند و در لابه لاي آموزش مفاهيم درسي، ارزشهاي متعالي و انساني و هويت ملي را در جان دانش آموزان مي نشانند ، خاطرنشان مي كند: «سياستگذاري و برنامه ريزي براي جذب بهترين ها ازنظر تعهد و تخصص و ارتقا اين مناديان ميدان تعليم و تربيت از اهم وظايف مسئولان آموزش وپرورش است و براي افزايش بهره وري در مدارس نياز به بازشناسي دغدغه هاي معلمان و برطرف كردن آن متناسب با شأن جمهوري اسلامي و هماهنگ با رتبه مربيان در آموزه هاي قرآني را داريم. البته اقداماتي صورت گرفته ولي همچنان تا وضع مطلوب و نظام هماهنگ كرامت انساني در خدمات كشوري فاصله است.»
معلمان و حفظ كرامت شغل انبياء
به گفته برخي از صاحب نظران مسائل تربيتي، معلمان هم مانند ديگر اقشار جامعه، براي تأمين مايحتاج زندگي، ناگزير از انتخاب شغل دوم و سوم براي خود هستند، چراكه تنها با يك حقوق نمي توان از عهده همه مخارج برآمد، درحاليكه اگر قرار است اين مربيان دلسوز و متعهد، آينده سازان كشور را تربيت نمايند، بايد تنها دغدغه و نگراني آنها تعليم و تربيت نونهالان اين مرز و بوم باشد.
ستار هدايت خواه عضو كميسيون فرهنگي مجلس با اشاره به اينكه معلمان براي تأمين معيشت خود حتي گاهي دست به مسافركشي هم مي زنند، مي گويد: «بسيار ديده شده كه معلمان به دليل مشكلات مالي و گرفتاري هاي زندگي، حتي در سركلاس درس هم، فكرشان بيرون از مدرسه است و براي حل اين مشكل برنامه ريزان و مسئولان دولتي بايد توجه جدي تري به وضعيت معيشت اين قشر داشته باشند.»
وي مي گويد: «طي 4 سال گذشته توجه خوبي به بحث حقوق و مزاياي معلمان شده طوري كه بودجه آموزش و پرورش به نسبت سال 84، دوبرابر و نيم شده است ولي هنوز معلمان دغدغه معيشت دارند البته حل اين مشكلات با افزايش حقوق و مزايا تنها راه چاره نيست، چون باتوجه به وسعت آموزش و پرورش و نيروهاي فعال در آن، به هر ميزان كه حقوق آنها افزايش يابد، نرخ تورم هم بالاتر مي رود، بنابراين بايد مسئولان دنبال راه هاي ديگري براي حل اين معضل باشند كه به نظرم تأمين مسكن و كمك هزينه هاي ازدواج و تحصيل فرزندان معلمان و... مي تواند راهكارهاي مناسبي باشد.»
دكتر شهناز هاشمي استاد دانشگاه هم در گفت وگو با سرويس گزارش روز كيهان نظرش را درمورد اين موضوع اين طور بيان مي كند: «باتوجه به اينكه معلمي شغل انبياء است، ضروري است كساني در كارهاي تربيتي حضور يابند كه انگيزه خالص الهي و عشق به تعليم و تربيت داشته باشند. چراكه انگيزه دنيوي با كارهاي فرهنگي سنخيتي ندارد،البته اين به معناي آن نيست كه به نيازهاي مادي آنها توجهي نشود و يا مسئولان از آن غفلت ورزند، ولي شأن معلمي برتر و بالاتر از اين است كه برخي از آنها بخواهند مثلاً به مشاغلي چون مسافركشي دست بزنند.»
وي مي گويد: «هنوز هم شغل معلمي بين مردم بهترين و بالاترين جايگاه را دارد، معلمان ما جزو اقشار روشنفكر جامعه هستند و آنقدر بلوغ فكري دارند كه باتوجه به مشكلات مالي و مادي، نمي توان منكر زندگي آبرومندانه آنها شد. اما مسئولان و رؤساي آموزش و پرورش بايد در اين زمينه اقدامات اساسي تر انجام دهند.»
فلسفه تعليم و تربيت در جمهوري اسلامي
در راستاي اهداف آموزش و پرورش، تربيت جرياني منظم و مستمر است كه هدف آن كمك به رشد جسماني، شناختي، ذهني، اخلاقي و به طور كلي رشد شخصيت پرورش يابندگان براي رسيدن به رشد، تعالي و بالندگي و كسب ارزش ها و هنجارهاي موردپذيرش جامعه و نيز كشف و شكوفا نمودن استعدادها و توانايي هاي آنهاست.
دكتر هاشمي در ادامه با اشاره بر اين مسئله كه دانش آموزان ما بيشترين و بهترين ساعات مفيد عمر خود را در مدارس و مراكز آموزشي سپري مي كنند مي گويد: «نقش و وظيفه اي كه آموزش و پرورش در اين ميان برعهده دارد، حائز اهميت است و باتوجه به اينكه فلسفه تعليم و تربيت در جمهوري اسلامي، تربيت انسان هاي مؤمن و خداپرست مي باشد، لذا آنچه در اين عصر حاضر بايد مورددقت قرار گيرد، توجه به نيازهاي امروز است.
وي مي گويد: «در شرايطي كه امواج مسموم و تهاجمات فرهنگي و به قولي ناتوي فرهنگي دشمنان عليه كشورمان به اوج خود رسيده و نوك تيرهاي آتشين دشمن، نوجوانان و جوانان را نشانه رفته تا آنها را از درون تهي و از ارزش ها و معيارهاي ديني و اعتقادي جدا نمايد و باتوجه به تأكيدات رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله خامنه اي مبني بر تقويت و گسترش فعاليت هاي تربيتي و اخلاقي مخصوصاً در مدارس، مي طلبد كه فعاليت هاي امور تربيتي متناسب با نيازها و ظرفيت هاي موجود، بيشتر شده و رسالتي كه مربيان شهيد پرچمدار آن بودند، گسترش يابد.»
اين استاد دانشگاه در ادامه تأكيد مي كند: «بدون شك فعاليت هاي امور تربيتي در مدارس، چنانچه موردتوجه مديران و كاركنان و دست اندركاران قرار گرفته و اهميت كاركردش، بيشتر احساس شود، مي تواند در تربيت، شكوفايي و موفقيت دانش آموزان مؤثر واقع گردد.»
وي اضافه مي كند: «مدرسه به عنوان گسترده ترين و دردسترس ترين محيط آموزشي و پرورشي به عنوان فعاليت هاي اصلي كودكان و نوجوانان در شكل دهي شخصيت و ساختار رواني آنها اهميت فراواني دارد.»
دكتر هاشمي مي گويد: «دانش آموزان ضمن فراگيري دانش هاي موردنياز خود بايد چگونه زيستن و چگونه بودن را ياد بگيرند و ضمن آن موفقيت و خلاقيت را تجربه كنند. امور تربيتي مدارس چنانچه مورد حمايت جدي مديران قرار گرفته و داراي مربيان باتجربه، باانگيزه وتلاشگر باشد، مي تواند فرصت هاي مناسب را براي رشد و شكوفايي دانش آموزان فراهم نمايد.»
مدرسه زمينه ساز حيات طيبه دانش آموزان
«مدرسه، همان گونه كه بر پژوهش هاي تربيتي و كارشناسان حوزه تعليم و تربيت تأكيد مي كند، به دليل ويژگي هاي سني و رشدي كودكان و نوجوانان، تأثير زيادي بر وضعيت تربيتي آنها دارد. به طوري كه كارايي و اثربخشي مدرسه در اين زمينه مي تواند موجب رشد و تربيت كودكان و نوجواناني مؤمن، سالم، خلاق، بانشاط و كارآفرين باشد.»
علي اصغر يزداني معاون پرورشي و تربيت بدني وزارت آموزش و پرورش با ذكر اين مقدمه چنين مي گويد: «مدرسه زمينه هدايت دانش آموزان به سوي حيات طيبه است و زمينه زندگي شايسته را براي آنان فراهم مي آورد. در عين حال بايد اين نكته را درنظر داشت كه اين كاركرد، زماني مي تواند از كارايي برخوردار باشد و مدرسه در شرايطي مي تواند مأموريت هاي تربيتي خود را به درستي انجام دهد كه ساير نهادهاي فرهنگي، مانند خانواده و رسانه هم با مدرسه هماهنگ باشند و براي اين منظور به مدرسه كمك كنند و به عنوان مثال در زمينه گرايش هاي فرهنگي و ارزشي با هم هماهنگ باشند.»
وي مي گويد: «چيزي كه باعث نگراني است، حضور و فعاليت رسانه ها و نهادهاي فرهنگي جديد مانند صنايع فرهنگي همچون بازي و سرگرمي است كه عملا در زمينه نقش تربيتي با مدرسه و خانواده درحال رقابت هستند و به دليل جذابيت هايي كه در خلق آثار خود به خرج مي دهند، موجب جذب و گرايش كودكان و نوجوانان به سمت خود مي شوند.»
يزداني خاطرنشان مي كند: «براي اين منظور ما در معاونت پرورشي و تربيت بدني، بامطالعه وضع موجود و آگاهي از عوامل و پديده هاي مختلف و نيز نوظهور فرهنگي و تربيتي موثر بر نوجوانان، و به منظور افزايش كارايي و اثربخشي مأموريت ها و برنامه ها، در قالب طرح تحول بخشي، درنظر داريم ضمن بازنگري و
كيفيت بخشي عملكرد ستاد برنامه ريزي امور پرورشي، عملكرد تربيتي مدرسه را ارتقاء و بهبود بخشيم و در همين راستا ضمن طراحي مستندات، درحال تمهيد مقدمات كلان براي پياده سازي سازوكارهاي لازم در سطح ملي، استاني و مدرسه اي هستيم و اميدواريم كه رسانه ها و خانواده ها براي اين منظور به ما كمك كنند.
معاون پرورشي و تربيت بدني آموزش و پرورش در ادامه مي گويد: «راه اندازي بانك ايده ها و خانه هاي فرهنگ دانش آموزي، تبديل اردوگاه ها به پارك رشد، راه اندازي شبكه فرهنگي تربيت و اجراي طرح مدرسه زندگي نيز بخشي از برنامه هاي طرح تحول بخشي در آموزش و پرورش است.»
يزداني با اشاره به اينكه طرح «مدرسه زندگي» به منظور طراحي الگوهاي بومي براي افزايش كارايي و اثربخشي مدارس در چارچوب اهداف كلان تعليم و تربيت از اول مهر اجرا مي شود در مورد جزئيات اين طرح به گزارشگر كيهان مي گويد: «مرحله اول اين طرح در مدارس منتخب مقاطع ابتدايي، راهنمايي و متوسطه از همه مناطق آموزش و پرورش سراسر كشور به اجرا درمي آيد و در سال ها و فازهاي بعدي طرح، سطح مدارس تحت پوشش گسترش پيدا مي كنند.»
پيوند خانه و مدرسه
غالبا خانواده ها مي پندارند كه اگر فرزند خود را روانه مدرسه كنند وظيفه تعليمي و تربيتي خود را نسبت به وي انجام داده اند و ديگر نياز به مشاركت جدي آنها نيست، حال آنكه هم در زمينه آموزش و هم از جنبه تربيت نياز جدي به مشاركت آنها با اولياي مدرسه است. مدرسه هرگز به تنهايي نمي تواند از عهده آموزش و پرورش دانش آموزان برآيد و همه كمبودها را جبران نمايد، بنابراين نمي توان از خانواده ها و واحدهاي ديگر غير از مدرسه سلب مسئوليت كرد و بار سنگين تعليم و تربيت را تنها بر دوش معلمان و اولياي مدرسه نهاد.
مهندس «محمود يالويي» مدير آموزش و تحقيقات و تأليفات سازمان مركزي انجمن اوليا و مربيان در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه مدرسه بعد از خانواده دومين كانوني است كه در تربيت نونهالان تأثيرگذار است بر ارتباط و پيوند اين دو كانون مهم تأكيد مي كند ومي گويد: «اگر خانه و مدرسه پيوند بخورند و ارتباط تنگاتنگي با هم داشته باشند، تربيت به معناي واقعي را در مورد فرزندان خود رقم مي زنند.» وي مي گويد: «انجمن اولياء و مربيان مظهر همكاري خانه و مدرسه در امر تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان است. خانه و مدرسه دو نهاد تربيتي مهم به شمار مي آيند كه در صدر عوامل تأثيرگذار بر روند رشد و تكامل رفتار و منش نوباوگان جامعه قرار دارد و مهمترين عامل در تربيت رشد فكري و اخلاقي، هماهنگي و هم سويي نظري و عملي ميان مربيان و خانواده است.»
مهندس يالويي با اشاره به سابقه فعاليت 60 ساله سازمان مركزي انجمن اولياء و مربيان بر وظايف متعدد و موثر آن تأكيد مي كند و خاطرنشان مي سازد: «متأسفانه برخي از والدين نقش تربيتي مربيان را خنثي مي كنند، لذا براي اينكه يك هدف مشترك در خانه و مدرسه وجود داشته باشد و ارتباط منطقي بين اين دو كانون برقرار گردد، اين سازمان سياستگذاري هاي منظمي را بين اين دو برقرار و نهادينه كرده است، كه اجراي طرح آموزش هاي خانواده «يكي از كارآمدترين فعاليت سازمان انجمن اولياء و مربيان مي باشد.»
وي با تأكيد بر اينكه سازمان طي سال هاي اخير شاهد رشد 40درصدي و حضور گسترده والدين در اين كلاس ها بوده است، تصريح مي كند: «حضور خانواده ها در كلاس هاي آموزشي باعث شد تا بتوانيم برنامه هاي دقيق تري در امر تربيت و پرورش دانش آموزان ارائه دهيم و مدرسين با توجه به اينكه مخاطبشان والدين هستند، آخرين روش هاي علمي را فراگرفتند و درحال حاضر ما شاهد يك تعامل منطقي بين مدرسين و خانواده ها و ارتباط آنها با مدرسه هستيم.»
يالويي در ادامه با اشاره به اين مسئله كه قبلا ارتباط والدين با انجمن اولياء و مربيان بسيار كم رنگ و ضعيف بود و تصور بسياري از خانواده ها از حضور در جلسات انجمن فقط پرداخت مبلغي تحت عنوان كمك به بازسازي مدرسه و يا كارهاي عمراني بود، مي گويد: «خوشبختانه طي سال هاي اخير اين تفكر غلط از بين رفته و ما هر روز شاهد حضور گسترده تر والدين در مدارس و ارتباط تنگاتنگ آنها با مدرسه هستيم و سازمان تلاش گسترده اي براي رفع اين تفكر انجام داده است البته ادعا نمي كنيم صددرصد موفق بوده ايم، ولي سعي داريم كه زمينه هاي مشاركت و حضور خانواده ها را در مدارس گسترده تر نماييم.»