چالش هاي پيش روي جنبش نرم افزاري ضرورت بررسي علمي شدن فضاي دانشگاه- بخش نخست

گاليا توانگر
امروزه علم به دليل برتري تبديل شده است. از يك سو انسان مي كوشد با به دست آوردن افق هاي بالاتري از علم و تكنولوژي خود را تنها به اتكاي خود -اومانيسم- قدرتمندي بي رقيب در جهان كنوني اثبات كند و از سوي ديگر كشورهاي غربي با انحصار علوم مختلف سعي دارند علم را به عنوان يك سلاح براي رسيدن به مقاصد سلطه گرايانه خود مورد استفاده قرار دهند.
طي 300 سال گذشته از تاريخ كشورمان اگرچه ده ها روشنفكر و دانشمند ايراني متولد شده اند، اما به دليل انحصار علوم در دست سلطه گرايان نرخ توليد علوم نسبت به تاريخي كه دانشمنداني چون بوعلي سينا، ابوريحان، خوارزمي و... مي زيسته اند، كمتر شده و يا حتي در مواردي صرفاً گيرنده علوم غيربومي محسوب مي شويم.
در چنين شرايطي مقام معظم رهبري با روشنگري هاي هميشگي خود به توسعه جنبش نرم افزاري تأكيد كرده و حتي انتظار ايشان بر اين است كه توليد علم در داخل كشور يكي از كانال هاي اصلي توليد ثروت براي كشورمان باشد. به هر جهت قشر دانشگاهي با تعهدي كه نسبت به آرمان هاي انقلاب اسلامي دارند، مسئوليت خطيرشان بر اين است كه زمينه ساز پيشرفت همه جانبه كشور به ويژه در عرصه علوم و فناوري هاي جديد باشند تا در آينده نزديك نه تنها در اين مسير واردكننده نباشيم، بلكه خود در جايگاه توليدكننده قرار گيريم كه غرب را نيازمند فرمول ها، دستاوردها و انديشه دانشمندان جوان و متعهد ما مي كند.
دست يابي به فناوري هسته اي و نيز علوم ژنتيكي افق هاي برتر علمي را پيش روي ايرانيان گشود، به گونه اي كه غرب را هراسناك از موقعيت خود به اعتراض و مقابله واداشت.
افق ديگري كه بسيار مورد توجه دانشمندان ايراني است و اتفاقاً در اين مسير نيز كارهاي تحقيقاتي منسجمي را انجام داده اند، دست يابي به فناوري نانو است.
طي سه دهه آينده رقابتي بين همه دانشمندان جهان شكل مي گيرد تا حرف هاي نويي در زمينه فناوري نانو داشته باشند، بنابراين اين سال ها، سال هاي تحقيق و جستجو به حساب مي آيد. جالب است كه بدانيد دانشجويان پوينده ما نيز متوجه چنين موجي هستند و تمام تلاششان را به كار گرفته اند. در پژوهشكده هايي چون پژوهشكده نانو تكنولوژي شهيد چمران دانشگاه اميركبير ده ها دانشجوي جوان با تعهد بسيجي و تفكر جهاد در عرصه علمي گردهم آمده اند تا براي سه دهه آينده حرف اول در عرصه فناوري و تكنولوژي جديد متعلق به آنها باشد.
علم، يكي از ستون هاي امنيت ملي كشور
گام ها بايد بلندتر و سرعت پيگيري كارهاي تحقيقاتي بايد بيشتر شود. محمد شيخان جانشين بسيج دانشجويي دانشگاه هاي تهران معتقد است با اين همه تأكيدات مقام معظم رهبري پيرامون توسعه جنبش نرم افزاري انتظار مي رود حركت ها تندتر شده و تحقيق و پژوهش در عرصه دانشگاه بيشتر از هر زمان ديگري جدي گرفته شود.
وي در مورد اهميت جنبش نرم افزاري در دانشگاه ها مي گويد: «اوايل انقلاب تلاش ما در سنگرهاي دفاع مقدس معنا مي گرفت و امروز در مسير تكامل انقلاب و تحقق آرمان هايمان، تلاش همه آحاد ملت به ويژه جوانان صاحب علم و انديشه در سه حوزه جهادي عدالت خواهي، خدمت رساني و نرم افزاري معنا مي شود.»
وي در ادامه مي گويد: «پيشرفت علمي از آرمان هاي ملت انقلابي ماست. همه مردم خصوصاً قشر فرهيخته خواهان تحقق آن هستند و از دولتمردان انقلاب اسلامي مي خواهند زمينه يك جهش علمي را فراهم سازند. در دنياي كنوني نيز علم يكي از ستون هاي امنيت ملي هر كشور محسوب مي شود.
اين گونه است كه اگر يك مطالعه تاريخي نسبت به فرمايشات مقام معظم رهبري داشته باشيم، متوجه مي شويم ايشان با ديد دورانديشانه خود از چندين سال قبل ضرورت تولد جنبش نرم افزاري را در ساحت دانشگاه تشخيص داده و آن را يك نياز حياتي ارزيابي كرده اند.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه چرا در حد انتظار وارد چنين جنبشي نشده ايم و هنوز هم كلاس هاي تئوري دانشگاه پررونق تر از عرصه تحقيق و پژوهش هستند، مي گويد: «ما انتظار داريم به علوم بومي، كاربردي با ديد متعهدانه و انقلابي برسيم. در اين مسير لازم است از مرز علوم وارداتي و متون ترجمه اي گذشته تا به جسارت تحقيق و توليد علم دست پيدا كنيم. از سوي ديگر در حوزه علوم انساني مي توان دست هاي توانمند دانشجويان محقق را به دست هاي جستجوگر طلاب جوان گره زد و علاوه بر بالابردن روحيه خودباوري به توليد علوم بومي و كاربردي كه چاشني آن ريشه هاي ايراني و ديني است، برسيم. اساتيد نيز در اين ميان نقش بسزايي خواهند داشت. آنان مي توانند به جاي انتقال دانش وارداتي سكان دار توليد علم باشند و در سر كلاس صرفاً شيفته و مطيع علوم غربي جلوه نكنند. اين قشر پرچم داران جنبش نرم افزاري در خط مقدم جهاد علمي هستند.»
غرب، انحصارگر علوم مختلف
محمد اسماعيل كفايتي مسئول پژوهشكده نانو تكنولوژي بسيج دانشجويي دانشگاه اميركبير و دانشجوي دوره دكتري همين رشته نيز با اشاره به اين كه 200 سال پيش بعد از انقلاب صنعتي در دنيا جرياني عليه دين شكل گرفت، مي گويد: «غربي ها بعد از انقلاب صنعتي تلاش كردند دين را از همه ابعاد زندگي بشر حذف كرده و جدايي دين از عرصه علم را ترويج كنند. به بيشتر محصولات تصويري و فيلم هاي غربي به ويژه در ژانر علمي- تخيلي دقت كنيد متوجه مي شويد كه تأكيد بر قدرت انسان - نه قدرت پروردگار- محور داستان است. سپس بحث منفعت را مطرح كردند و اين را با ديدگاه مادي توسعه دادند و سعي كردند استعمار علمي ايجاد كنند تا فقط خودشان صاحب تكنولوژي باشند. انقلاب اسلامي كه به پيروزي رسيد انحصار غرب در چهار شاخه علمي، نظام حكومتي، فضاي دوقطبي و تسليحاتي شكسته شد. از همان ابتداي پيروزي انقلاب يكي از رؤساي جمهوري اسبق آمريكا وصيت كرده بود كه اجازه ندهيد كشور ايران از لحاظ تكنولوژي كه برانگيزنده ساير ملت هاست به فناوري پيش رفته دست پيدا كند كه اين موضوع در مورد تكنولوژي هسته اي به طرز چشمگيري قابل مشاهده است. هرچند در زمينه هاي ديگر هم با تحريم ها و خط قرمزها روبرو بوده ايم. به همين دليل امام (ره) و مقام معظم رهبري به بحث خودكفايي و استقلال علمي تأكيد كرده اند.»
اين صاحب نظر ذكر اين نكته را كه استعمار در ساليان دراز دو رويكرد در زمينه پيشرفت هاي علمي كشورمان در پيش گرفته، ضروري دانسته و مي گويد: «يك حركت غرب در زمينه علوم انساني اين بوده كه نيروهايي را آموزش داده و تربيت كرده و آنها را با هدف ترويج اهداف استعماري اش به داخل كشورمان فرستاده است و رويكرد دوم در ارتباط با علوم فني و مهندسي و پزشكي اين بوده كه مغزهاي اين علوم را تا توانسته براي توليد فناوري در غرب به كار گرفته است. از اين رو مي بينيم كه تعداد دانشمندان فني و پزشكي نسبت به علوم انساني در غرب بيشتر است.»
انطباق پروژه هاي پژوهشي
با نيازهاي كشور
مهدي پيري مسئول پژوهشكده كوثر دانشگاه تهران كه در حوزه علوم انساني صحبت هاي فراواني دارد، مي گويد: «در حال حاضر جهت علمي در دانشگاه صرفاً به سمت دريافت دانش است و كارهاي پژوهشي يا اصلاً در اولويت قرار نمي گيرد و يا اگر هم تحقيقاتي صورت گيرد در مسير نيازهاي كشورمان نيست. اتفاقاً شمار تحقيقاتي كه بدون در نظر گرفتن اولويت ها و نيازها انجام مي شود، كم نيستند و همه اين ها نوعي اسراف كاري است. شايد يكي از مصاديق اصلاح الگوي مصرف جهت دهي مناسب موضوعات تحقيقاتي و انطباق پروژه ها با نيازهاي اساسي كشور باشد.»
وي در ادامه مي گويد: «در حوزه علوم انساني نيز به ويژه در علومي چون روانشناسي، جامعه شناسي و... بسيار متكي به علوم ترجمه اي غرب هستيم. در گام هاي اوليه هدف ما براي اصلاح اين روند اين گونه است كه مباني اصلي علم را بگيريم و به آن گزاره هاي بومي و اسلامي را اضافه كنيم تا در آينده به مرحله توليد علم با توجه به نيازها و اولويت هاي بومي برسيم.»
پيري با معرفي گروه هاي پژوهشكده كوثر نظير گروه مطالعات و پژوهش هاي اقتصادي، گروه سياست گذاري و آموزش عالي، گروه مطالعات آمريكا، گروه مطالعات راهبردي بسيج، گروه مطالعات فرهنگي و دو گروه مهندسي الكترونيك و كامپيوتر پيرامون بودجه اجراي پروژه ها مي گويد:
«كار در پژوهشكده كوثر بيشتر بر مبناي تأليف كتاب با موضوعات مورد نياز روز است. گاه سازماني سفارش پروژه مي دهد و گاه خودمان ضرورت ها را ارزيابي كرده و سوژه يابي مي كنيم. به اين ترتيب بخشي از هزينه ها در ارتباط با سازمان هاي دولتي و خصوصي سفارش دهنده پروژه تأمين مي شود و بخش ديگري را از طريق برگزاري كلاس هاي آموزشي براي دانشجويان در پژوهشكده تأمين مي كنيم. به هر حال بايد گام هاي اوليه را برداشت تا هر روز قوي تر از ديروز ظاهر شويم.»
ايجاد شبكه علمي با اتكا به تعهد انقلابي
شيخان با بيان اين كه اگر ديروز بسيجيان ما در آزمون الهي دفاع مقدس سربلند و پيروز بيرون آمدند، امروز نيز معتقديم كه موفقيت در جهاد علمي تنها با فرهنگ و تفكر بسيجي تحقق مي يابد، مي گويد: «بسيجي آرمان گرا و باگذشت است و در هر ميداني تن به كار مي دهد. يك روز ميدان جنگ و امروز هم ميدان علم، سياست، تحقيق، پژوهش و نوآوري.
دانشجويان بسيجي بايد جلوتر از همه وارد عرصه علمي شوند و در اين ميدان شب و روز را نشناخته و همه همت خود را به كار گيرند. چنين دانشجويان دغدغه مندي با برنامه ها و فعاليت هاي علمي خود، تحرك و نشاط را در فضاي دانشگاه به وجود مي آورند. در راستاي همين تلاش پژوهشكده ها و كانون هاي علمي و پژوهشي بسيج دانشجويي چون پژوهشكده محيط زيست بسيج دانشجويي دانشگاه تهران، پژوهشكده كوثر دانشگاه تهران ويژه علوم انساني، پژوهشكده شهيد رضايي دانشگاه شريف، پژوهشكده نانو تكنولوژي شهيد چمران دانشگاه اميركبير، پژوهشكده علم و دين شكل گرفته اند كه دستاوردهاي دانشجويان متعهد بسيجي در فضاي اين پژوهشكده ها قابل تأمل است.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «ايجاد شبكه علمي يكي از ضرورت هاي انكارناپذير است. چنانچه بتوانيم رشته اي بين دانشجويان دغدغه مند و متعهد ايجاد كنيد با توليد شبكه علمي كشور مي توان در پايان دهه چهار انقلاب به يك سطح علمي برتر در دنياي كنوني رسيد و علم را ابزاري براي تكامل بشر قرار داد، نه كشتار جمعي و توسعه شبكه هاي سلطه گري.»
دست يابي به افق هاي جديد علمي توسط دانشجويان متعهد
بحث فناوري نانو در سال 78-77 مطرح شد و سياست گذاري ها بر اين مبنا قرار گرفت كه به سرعت توسعه فناوري نانو با كمك پژوهشگران در كشور پيگيري شود كه اتفاقاً در بعد آموزشي و پژوهشي موفق بوده ايم.
كفايتي مسئول پژوهشكده نانو تكنولوژي بسيج دانشجويي دانشگاه اميركبير پيرامون چگونگي راه اندازي اين پژوهشكده توضيح مي دهد: «در سال 82 در دانشگاه اميركبير با همكاري بسيج يك سري همايش هايي پيرامون آشنايي با فناوري نانو برگزار شد كه گام بعدي باتوجه به استقبال خوب اساتيد و دانشجويان راه اندازي پژوهشكده بود. تا به حال طي سه دوره آموزشي در هر دوره 5 هفته اي، ده كلاس آشنايي با نانو براي دانشجويان رشته هاي مختلف برگزار كرده ايم. طي همين مدت كوتاه پژوهشگران جوان ما توانسته اند از برخي اكسيدهاي فلزي محصولات نانو استخراج كنند كه جاي بسي تأمل دارد. پژوهشكده شامل بخش هاي نيروي انساني، آموزش، پژوهش، طرح برنامه و مطالعات راهبردي و نيز روابط عمومي است.»
وي در ادامه به توضيحات بيشتري پيرامون فناوري نانو پرداخته و مي گويد: «نانو (10) در مقياس طولي- نه جرم و زمان- يك هزارم ميكرون است. بين دنياي قابل لمس با مقياس بسيار بزرگ و دنياي اتمي با مقياس بسيار كوچك حالت بينابيني وجود دارد كه آن را نانو مي خوانيم. دنياي نانو هم خواص نزديك به اتم (خواص كوانتومي) را شامل مي شود و هم برخي خواص دنياي بزرگ و توده اي را در خود دارد. اگر بخواهيم از نانو ذرات صحبت كنيم بايد به سطح بزرگ چسبندگي اين ذرات اشاره كنيم كه به آنها قابليت ويژه اي بخشيده است. در دنياي نانو همه چيز با دنياي قابل لمس و بزرگ فرق دارد. بر فرض مثال رنگ طلا قرمز است و يا نانو ذرات فلز كه در حالت ماكرو به آرامي دستخوش اكسيداسيون مي شوند، در حالت نانو سريعاً (به صورت شعله) واكنش داده و اشتعال پذيرند.»
وي ادامه مي دهد: «ما با دو رويكرد در مورد استخراج ذرات نانو روبرو هستيم. يكي حالت از بالا به پايين كه ذرات را از حالت ماكرو با ريز كردن به ابعاد نانو مي رسانيم و حالت دوم از پايين به بالا كه با كنار هم قرار دادن اتم ها و ملكول ها ذرات نانو متولد مي شوند.
برخي دانشمندان مصرانه معتقدند نانو فناوري به مفهوم مورد دوم است و صرفاً از طريق فيزيكي (كنار هم قرار گرفتن ذرات) بايد به استخراج محصولات نانو اهتمام ورزيد.»
كفايتي به قابليت هاي بسيار بالاتر دنياي نانو نسبت به دنياي اتم اشاره كرده و معتقد است اين علم بيش از علوم، رايانه اي و ژنتيكي دنيا را دستخوش تحول مي كند. روزهايي را تصور كنيد كه لباس و لوازم خانگي هرگز دستخوش استهلاك نمي شوند و خودشان به خودي خود بخش هاي سائيده را ترميم مي كنند! ديگري هيچ عمل بازي در پزشكي صورت نمي گيرد. قرص و آمپول حذف مي شوند و ذرات نانو با رساندن خود اعضاي مختلف بدن وظيفه درمان را انجام مي دهند و يا در صنعت انقلاب بسي بزرگتر رخ خواهد داد. حتي سرعت انتقال به ويژه در عرصه هوا و فضا به نحو چشمگيري افزايش مي يابد. آيا به تونل زمان انيشتين دست پيدا مي كنيم و با تبديل جسم به ذرات نانو در سرعت نور به هر كجا كه بخواهيم سفر خواهيم كرد؟!
گزارش