مصرف گرايي پس پرده تبليغات خارجي بررسي نقش تبليغات كالاهاي خارجي بر توليدات داخلي - بخش پاياني

پريسا جلالي
تب تند مصرف گرايي بحث داغ محافل و مجالسي است كه از هنگام سوار شدن تاكسي براي رسيدن به محل كار با آن روبرو هستيم تا وقتي كه شب خسته و كلافه از دلمشغولي هاي روزانه به جعبه جادويي خيره شده ايم.
كالاهاي خارجي همه اطرافمان را فراگرفته اند. در تيزرهاي تلويزيوني و تبليغات راديويي و بيلبوردهاي شهري و هر مكان و هر زماني كه فكرش را بكنيم.
تا ديروز كالاهاي كره اي و بازارهاي مشترك دلمان را مي ربود و امروز شاهد تصاويري از قهرمانان كشورهاي ديگر بر روي دوش دانش آموزان ايراني هستيم كه حامل فرهنگ كشورهاي چين و كره و غيره از فاصله منزل تا مدرسه و در محيط آموزشي هستند. همان روند ورود كالا و بعد رسوخ فرهنگ و باورهاي بيگانه و رفته رفته گرفتار در تهاجم فرهنگي و پس از آن ناتوي فرهنگي و ...
اهميت تبليغات در عصر مدرن با توجه به رشد توليد و در نتيجه رقابت در بازار افزايش يافته است. گفته مي شود زندگي انسان امروزي بدون حضور تبليغات باعث محروميت او از خيلي چيزهاي ارزشمندي مي شود كه زندگي پيرامونش را فراگرفته است.
تبليغات در درجه نخست براي توليد كنندگان و تجار اين فايده را دارد كه به معرفي كالاهاي جديد كمك مي كند.
علاوه بر اين گفته مي شود تبليغات موثر باعث ايجاد طعم و ذائقه ي جديد در ميان مردم و تحريك آنها نسبت به خريد كالاي جديد مي شود همانطور كه تبليغات موجب افزايش فروش كالاهاي موجود از طريق ورود به بازارهاي جديد و جلب مشتريان تازه شده و به ايجاد تقاضاي مداوم كالا ياري مي رساند.
بگذريم از اين كه تبليغات گاهي گسترش فرهنگ مصرف گرايي را رقم مي زند البته در كشورمان تا بدانجا كشيده شده كه رغبت براي خريد كالاهايي كه نياز اساسي در آن ديده نمي شود بالا رفته و به تشديد رفتارهاي غلطي كه در اسلام از آن به عنوان اسراف ياد مي كنيم منجر شده است و در برخي خانواده ها مصرف گرايي نوعي افتخار محسوب مي شود به ويژه اينكه مصرف گرايي با ميل به سوي كالاهاي خارجي همراه باشد.
بايد به اين نكته هم اشاره كنيم كه مصرف گرايي سبب شكاف بين طبقات مختلف مردم خواهد شد. اين شكاف طبقاتي كه منجربه افزايش تمايز اجتماعي شده افزايش نفوذ فرهنگ بيگانگان را به همراه خواهد داشت. چرا كه كالاهاي مصرفي خارجي فرهنگ و باورهايشان را به همراه خود مي آورند.
توليدكننده داخلي
حامي مي خواهد
به راستي آيا شركت هاي توليد كننده داخلي تا چه ميزان از ابزار تبليغ بهره برده اند؟ و آيا سياست هاي اتخاذ شده مبني بر فروش و تبليغ كالاهاي خارجي اين مجال را به توليدكننده ايراني مي دهد كه خود و محصولاتش را از طريق تبليغ به عموم معرفي كند؟
يكي از صاحبان شركت هاي توليدي كه به ادعاي وي بيش از 20 سال است كه كارگاه نسبتا بزرگش را راه اندازي كرده و حدود 93 خانواده از ق بل آن تامين روزي مي كنند، در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان به گلايه و شكايت از وضع موجود مي پردازد كه روز به روز تعداد مشتريانش كمتر مي شود.
وي كه تمايلي به بيان نام خود ندارد با اشاره به اين مطلب كه اجناس وارداتي خارجي كه اغلب توليد چين و با كيفيت نازل و البته قيمت ارزان تر هستند مي گويد:« جنس توليدي شركت هاي داخلي با ورود اين كالاهاي ارزان قيمت به كلي راكد شده به طوري كه بسياري از شركت ها ورشكست شده اند و كارگران بيكار مانده اند. انتظار توليد كننده داخلي از دولت رسيدگي به وضع موجود است اما بايد توجه كرد كه حتي اگر تبليغ كالاي خارجي ممنوع و فروش آن هم محدود شود براي بازگرداندن مصرف كننده به سوي كالاي ايراني بايد مدت ها وقت صرف شود چون قبلا اين تصور را ايجاد كرده ايم كه كالاي خارجي بهتر از توليد داخل است. »
صرف هزينه هاي كلان براي تبليغ يك نوع برنج خارجي با تيزر راديويي و تلويزيوني با مبلغ چند ميليارد تومان طي ماه مبارك رمضان و پخش در ساعات پربيننده يكي از اين نوع فرهنگ سازي هاي منفي است كه فرياد توليدكننده داخلي را به آسمان مي رساند.
اين توليد كننده ناراضي كه دل پردردي از ركود بازار دارد ابزار مي كند كه كارگران و خانواده هايي كه با بيكاري دست و پنجه نرم مي كنند ديگر افرادي هستند كه از مسايل گله دارند. براي تكرار وضعيت قبل بايد دولت توليد كننده داخلي را تقويت كند. حتي براي تبليغ كالاها بايد هزينه هاي كلاني را بپردازيم كه به هيچ عنوان قابل بازگشت نيست. بسياري از توليدكنندگان از فاسد شدن اجناسي كه در بازار دارند شكايت مي كنند اما باز هم راه حلي برايش نداريم. چرا كه تبليغات باعث تداوم مطبوعات و ديگر رسانه ها مي شود زيرا تبليغات منبع درآمد مهمي براي مطبوعات، راديو و شبكه هاي تلويزيوني محسوب مي شود .
«ما مي توانيم» را محقق كنيم
دست يابي به خودكفايي و استقلال درصورتي محقق خواهد شد كه همه ابزارهاي استقلال در كنار يكديگر فراهم شود.
محمد شيخ، مسئول بسيج دانشگاه علم و صنعت در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان عقيده دارد:« » ما مي توانيم« از شعارهاي اصولي و واقعيتي است كه طي سال هاي اخير و در دولت نهم مطرح شد كه مي بايست بر اساس آن نيازهاي خودمان توسط توليدات داخلي تامين شود، امكاناتي كه در كشور داريم بايد به اين بهره وري برسد كه توليدات داخل خودمان را با قيمت هاي ارزان تر و كيفيت بهتر استفاده كنيم. اما تبليغات كالاهاي خارجي چندي است كه در كشور مرسوم شده ، با اين روند مشكلات بسياري ايجاد شد از جمله بي توجهي برخي افراد به مصرف كالاهاي ايراني است.»
وي همچنين اضافه مي كند: » ايران به عنوان كشور مصرف كننده عظيم مواد خوراكي و ابزار و وسايل از سوي برخي كشورها هدف گرفته شده و همين مساله عزم و توجه ويژه دولتمردان را مي طلبد. نوع نيازهاي داخل بايد سنجيده شود و بايد با شناخت كافي به سمت توليد گام برداشت. البته توليدكنندگان داخلي هم بايد با كيفيت بهتر اجناس ارزان تري را عرضه كنند. »
محمد عسكري زاده، استاد دانشگاه و صاحب نظر در علوم اقتصادي نيز در اين خصوص نظري مشابه دارد و مي گويد: »نظام سرمايه داري بدون مصرف گرايي و رواج آن قادر به ادامه حيات نخواهد بود، از همين رو جست و جو براي بازار مصرف كالاهاي توليدي دركشورهاي ديگر از جمله جهان سومي را در دستوركار قرارداده است. بخشي از وظايف مسئولان آموزش درست مصرف در سطوح مختلف آموزش هاي اجتماعي است، اما بايد اذعان كرد كه متاسفانه تلاش موثري براي آموزش اين مسئله دركتب درسي مدارس و دانشگاه ها و يا در فيلم و سريال هاي تلويزيوني مشاهده نشده، به دليل همين ضعف آموزش ها، تشديد روحيه تجمل گرايي و مصرف گرايي توسط طبقه دلال و غيرمولد جامعه و نظام سرمايه داري به وجود آمده است.»
مهندسي فرهنگي را جدي بگيريم
زماني مي توانيم به توسعه پايدار برسيم كه روند توليد و مصرف در كشورمان را به بهترين شكل ممكن هدايت، نظارت و مديريت كنيم.
در بعد از انقلاب اسلامي اين روند به خوبي پيش رفت اما درسال هاي اخير به سمت مصرف گرايي آن هم از نوع غير ايراني روي آورديم.
كارشناسان معتقدند كه در مهندسي فرهنگي بايد اين مسئله را به درستي تشريح و تبيين كنيم كه جامعه درعين حالي كه بايد در رفاه باشد، درهمان حال تفكر و نگرش توليدي هم داشته باشد .
به قول اساتيد علوم ارتباطات اجتماعي درجهان امروز كه آن را دهكده مي نامند داد و ستد از ديرباز تاكنون مرسوم بوده اما نكته حائز اهميت اين است كه ما بايد اين داد و ستد را به درستي مديريت كنيم، واردات يا صادرات بي رويه به اقتصاد جامعه ضربه مي زند اما بايد اعتراف كرد كه در بخش واردات كالا به كشورمان از مديريت و نظارت قوي و خوبي برخوردار نيستيم . »
محمد جواد ابطحي، عضو كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي در اين خصوص به مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي در جلسه 474 مورخ يازدهم بهمن ماه 1379 با جزئيات آيين نامه نحوه نظارت بر علائم، نشانه ها و تصاوير روي البسه و لوازم التحرير و كالاهاي مشابه اشاره كرده و همه دستگاه ها را موظف به رعايت اين مصوبه مي داند.
وي در ادامه به ضرورت مهندسي فرهنگي اشاره كرده و در خصوص روش هاي مدنظر اينطور توضيح مي دهد:« براي نظارت بيشتر بايد در درجه نخست آموزش و فرهنگ سازي كرد كه اين آموزش بايد با آغاز دوران تحصيل شروع شود. معرفي قوانين و مقررات به مردم و فرهنگ سازي نحوه مواجهه با بي قانوني و هنجارشكني كه خود مردم همراه با نيروهاي انتظامي عمل كنند از ديگر وجوه است. نازل بودن جريمه ها خود موجب تخلف مي شود حتي در برخي قوانين مانند مقررات شهرسازي شاهديم كه شهرداري اين امكان را براي متخلفان فراهم مي كند كه با پرداخت جريمه مالي مشكل حل شود.»
نماينده خميني شهر همچنين مي گويد:« در صورتي كه قوانين مورد نقد و بررسي قرار نگيرند و در قانون گذاري افراط و تفريط شود بي قانوني هم به وجود مي آيد. اگر مي بينيد مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي اجرا نمي شود به همين رفتارها باز مي گردد در حالي كه بايد مجازات ها را تشديد كرد يعني مجازات ها بايد متناسب با جرايم تعيين شود و آموزش را تقويت كرد تا مشكلات اينچنيني حل شود. اين مساله عزم ملي را مي طلبد و اينكه همه دستگاه ها هماهنگ با هم عمل كنند. »
هجمه فرهنگي، خطري پنهان
مقوله حضور كالاهاي خارجي در بازارهاي داخلي و تبليغ اين كالاها در رسانه ها از ابعاد مختلفي بررسي مي شود.
محمد ظريفي عضو هيات عالي نظارت جامعه اسلامي دانشجويان در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان اين ابعاد را مورد بررسي قرار مي دهد و مي گويد:« هر كدام از اين اجناس خارجي كه وارد بازار مي شو ند زمينه فرهنگي نامرئي همراه خود دارند كه فرهنگ غني و اسلامي ما را مورد تهاجم قرار مي دهند و توسط فرهنگ فاسد و پوچ غرب مي خواهند جايگزين كنند همان چيزي كه بدون لشكركشي و صرف هزينه هاي بسيار توسط دول استعماري و آمريكايي وارد كشور مي شود. »
اين عضو تشكل دانشجويي همچنين عقيده دارد: «فرهنگ كشورهاي بيگانه با اين روش به كشورهاي داخلي تزريق مي شود و همواره تلاش مي كنند روي فرهنگ ايراني - اسلامي تاثير بگذارند البته با اين روش كه الگوهايي مطرح مي كنند و از اين طريق سليقه و ذائقه دختران و پسران را تغيير مي دهند. »
استقلال ايران به كالاهاي داخلي با توجه به اينكه به حد بالاي كيفيت رسيده اند از جمله مواردي است كه بايد توليد كنندگان داخلي هم به آن توجه كنند.
ظريفي همچنين ادامه مي دهد:« حفظ فرهنگ اصيل ايراني، عمقي شدن نگاه مسئولان به مقوله خطر نامرئي هجمه فرهنگي همچنين توجه به صدمات اقتصادي و تجاري كه توسط ورود كالاهاي خارجي به كشور تحميل مي شود امر مهمي است كه بايد در اين خصوص دقت كرد. البته دولت و مجلس طي سال هاي اخير نشان دادند كه اهتمام ويژه اي در اين خصوص دارند و مسئولان فرهنگي دغدغه آن را دارند كه به اصلاح وضع بپردازند اما اين كافي نيست.»
گزارش روز