خانه و مدرسه در مسير تعليم و تربيت بررسي ضرورت پيوند اوليا و مربيان در مدارس -صديقه توانا

شب چادر سياه خود را بر سر شهر پهن كرده است. اعضاي خانواده بعد از يك روزكاري شلوغ و پر مشغله، فارغ از هر دلمشغولي گردهم جمع مي شوند و سعي دارند براي دقايقي به صورت گذرا مروري بر كارهاي روزانه داشته باشند. در اين ميان بچه ها پيش دستي مي كنند و سريع پاكت هاي دعوت مدرسه را براي شركت در اولين جلسه انجمن اولياء و مربيان با شور و شوق فراوان از حضور پدر يا مادر در مدرسه، روي ميز مي گذارند. پدر خود را پشت روزنامه اي كه مقابلش گرفته پنهان مي كند و با سكوت معني دار، با زبان بي زباني مي گويد فرصت حضور در اين جلسات را ندارد و مادر هم بدون اينكه زحمت خواندن متن نامه را به خود دهد، چند برگ سبز داخل پاكت ها مي گذارد و جلسه را تمام شده اعلام مي كند و اين نهايت همكاري بين خانه و مدرسه در برخي از خانواده ها قلمداد مي شود!
رشد شخصيتي و تحصيلي دانش آموزان پيش از هرچيز مستلزم برخورداري آنان از فضايي متعادل و هماهنگ در خانه و مدرسه است. امروزه انجمن هاي اولياء و مربيان بهترين و مؤثرترين وسيله ارتباط ميان خانه و مدرسه شمرده مي شود. از آنجا كه كودك بخش زيادي از زندگي خود را در خانه گذرانده، معلم و مسئولان مدرسه بايد از محيط زندگي و فرهنگ و ارزش هاي حاكم بر آن محيط آگاهي يابند تا بتوانند آموزش و پرورش مدرسه را با استفاده از جنبه هاي زندگي دانش آموز و با همكاري اولياي وي بارور سازند.
رهبر معظم انقلاب نيز در بيان اهميت همكاري اوليا و مربيان مي فرمايند: «اگر ما بتوانيم خانه و مدرسه را از نظر تعليم و تربيت به يكديگر متصل كنيم، پيوندي مبارك انجام داده ايم.»
ديروز روز پيوند اولياء و مربيان نامگذاري شده بود و باتوجه به اينكه انجمن اولياء و مربيان مظهر همكاري خانه و مدرسه در امر تعليم و تربيت دانش آموزان است، نهادينه ساختن فرهنگ رابطه متقابل بين خانه و مدرسه، جايگاه اين انجمن در نظام تعليم و تربيت و نقش والدين در ايجاد هماهنگي بين اين دو نهاد از ضرورياتي است كه بايد مورد دقت نظر مسئولان و والدين قرار گيرد.
خانه و مدرسه دو بازوي رسالت آموزشي
كارشناسان مسائل آموزشي معتقدند مهمترين نقش در پرورش فكري و رواني كودك به عهده مدرسه است و از سوي ديگر تا زماني كه اهميت ارتباط ميان خانه و مدرسه براي اوليا روشن نشود، نمي توان آنها را در مسائل آموزش و پرورش مشاركت داد. خانه و مدرسه زماني رسالت آموزشي و پرورشي خود را به نحو مطلوب اجرا مي كنند كه از وظايف خود شناخت كافي داشته باشند و نقش تربيتي خود را با بصيرت انجام دهند.
«محمد فلاحتي» پدر يكي از دانش آموزان دوره متوسطه در يكي از دبيرستان هاي منطقه 5 آموزش و پرورش تهران درباره كاركرد انجمن اولياء و مربيان در مدرسه به گزارشگر كيهان مي گويد: «هنوز با كارآمدي انجمن اوليا و مربيان در مدرسه به عنوان يك نهاد ايده آل فاصله داريم، زيرا هنوز مدرسه نتوانسته از توانايي والدين در امور مدرسه بهره گيري مناسبي داشته باشد. ضمن اينكه خانواده ها هم با وظايف و كاركرد انجمن آشنا نيستند.» وي كه خودش چند سال متوالي يكي از اعضاي انجمن اولياء و مربيان مدرسه فرزندش مي باشد، در ادامه چنين مي گويد: «متاسفانه هنوز برخي از اولياء وقتي نام انجمن اوليا و مربيان را مي شنوند، بي اختيار ذهن آنها به طرف جذب كمك هاي مردمي در مدرسه مي رود در حالي كه اهداف و وظايف انجمن در مدرسه فراتر از اين موضوع است.»
ف- بيات كه دو فرزند دارد يكي در مقطع دبستان و ديگري در دوره راهنمايي تحصيل مي كند و خودش كارمند بانك مي باشد، اما در عين حال حضور فعالي در جلسات و برنامه هاي مدرسه دارد، ضمن تأييد اين مسئله كه برخي از والدين در مورد تشكيل جلسات انجمن اوليا فقط به مسائل مالي برمي گردد، مي گويد: «برخي از انجمن ها، از كارايي موثري برخوردارند كه اين امر به آگاهي و آشنايي اعضا يا وظايف و اهداف انجمن اولياء و مربيان مربوط مي شود. همچنين حس مشاركت جويي مديران و دست اندركاران مدارس نيز در موفقيت و كارايي انجمن مؤثر است و بهتر است كه مسئولان ياد شده آموزش هاي لازم را در اين خصوص طي كنند.»
وي مي گويد: «اگر مدير يك مدرسه والدين را از اهداف برگزاري جلسات انجمن آگاه كند و به نقش مؤثر آنها در مسائل تربيتي بچه ها تأكيد ورزد، قطعاً شور و اشتياق بيشتري براي حضور آنها در مدرسه ايجاد مي شود.» يكي ديگر از والدين كه فرزندش در پايه دوم دبيرستان تحصيل مي كند، بدون ذكر نامش به گزارشگر كيهان چنين مي گويد: «اگرچه انجمن اولياء و مربيان در سال هاي اخير جايگاه بهتري نسبت به سال هاي گذشته در ميان والدين پيدا كرده، اما هنوز اوليا از اهداف و وظايف اين نهاد توجيه نيستند. معمولا در ابتداي هر سال مجمع عمومي انجمن تشكيل مي شود و مباحثي مطرح مي گردد، اما در طول سال تحصيلي پيگيري نمي شود، ضروري است كه علاوه بر تشكيل جلسات انجمن اولياء و مربيان كه با حضور اعضاي انجمن آن هم سالي دو يا سه بار برگزار مي شود، مجمع عمومي انجمن هم در طول سال با حضور اوليا تشكيل شود تا ارتباط تنگاتنگ خانه و مدرسه براي حل مشكلات آموزشي و پرورشي و ساير مسائل آموزشگاه حل شود.»
وي در ادامه صحبت هايش به نكته ظريفي اشاره مي كند و مي گويد: «تمركز مسئولان مدرسه در جلسات عمومي بر روي مشكلات مالي باعث دور شدن والدين از مدارس مي شود، در حالي كه مدرسه غير از مشكلات مالي، مشكلات آموزشي و پرورشي هم دارد و مدرسه براي رشد همه جانبه شخصيت دانش آموز نياز به حضور مستمر پدر و مادر در كانون مدرسه دارد و به نظر من ارتباط خانه و مدرسه بايد هم به صورت فردي و هم گروهي باشد و در اين صورت است كه انجمن به عنوان حلقه و پل ارتباطي بين دو كانون نقش مؤثري خواهد داشت.»
حلقه هاي اتصال
همكاري اولياء و مربيان در ايجاد هم سويي ميان آنان درباره تربيت دانش آموز نقش مهمي دارد، از ثمره هاي سودمند مشاركت والدين در تصميم گيري ها و برنامه ريزي ها، نزديكي نگرش ها و انتظارات و در نتيجه، ايجاد هم سويي در شيوه هاي تربيتي خانه و مدرسه است كه از آسيب هاي تربيتي ناشي از روش هاي چندگانه جلوگيري مي كند.
اشرف علياري كارشناس علوم تربيتي در گفت وگو با گزارشگر كيهان با تاكيد بر اين مسئله كه يكي از كارهاي برجسته آموزش و پرورش پس از پيروزي انقلاب اسلامي، فعال كردن انجمن اولياء و مربيان مدارس است، مي گويد: «انجمن اولياء و مربيان به عنوان حلقه اتصال دولت و مردم محسوب مي شود و همان طور كه در حال حاضر شاهد هستيم، عملكرد آن هر سال نسبت به سالهاي گذشته پيشرفت بيشتري داشته و والدين انتظارات خود را از آموزش و پرورش درخواست مي كنند.»
وي مهمترين عامل رشد انجمن ها را انسجام فكري اولياء، مربيان و مديران واحدهاي آموزشي عنوان مي كند و مي گويد: «بررسي ها نشان مي دهد وجود اين انجمن ها در واحدهاي آموزشي و در پيشرفت علمي دانش آموزان نقش بسزايي داشته است.»
اين كارشناسان مسائل تربيتي از والدين مي خواهند حساسيت كار و تداوم ارتباط با اين انجمن را دو چندان كنند تا انجمن اولياء و مربيان در مدارس براي تقويت تعليم و تربيت استمرار داشته باشد.
وي مي گويد: «خانه و مدرسه دو كانون مقدس تربيتي هستند كه اركان جامعه سالم و پويا را در آموزش و پرورش تشكيل مي دهند، لذا با ارتباط و تعامل بين والدين و مربيان و با مشاركت و همفكري آنهاست كه امور آموزشي و پرورشي دانش آموزان به شرايط ايده آل و مطلوب مي رسد.»
«منصوره رحماندوست» كارشناس آسيب شناسي خانواده در گفت و گو با سرويس گزارش روز كيهان با اشاره به اينكه ارتباط خانه و مدرسه به قصد ايجاد هماهنگي در فعاليتهاي تربيتي اين دو نهاد شكل مي گيرد و كارايي و تاثير مثبت آن پويايي و تعادل، به اين ارتباط بستگي دارد، تصريح مي كند: «مفهوم پيوند نيز دقيقا با اين ارتباط پويا آشكار مي گردد و پيوند به ارتباطي گفته مي شود كه هر يك از طرفين ارتباط، به رشد و اثربخشي يكديگر كمك كنند، بنابراين انجمن اولياء و مربيان در تحكيم و تقويت اين پيوند، مي تواند نقش موثري ايفا كند.»
وي اضافه مي كند: «آگاه سازي خانه و مدرسه نسبت به وظايف خطيرشان در تعليم و تربيت، آموزش اصول و قواعد ارتباط خانه و مدرسه و رفع موانع ارتباط موثر از جمله اقداماتي است كه از طرف انجمن اوليا و مربيان قابل انجام و پيگيري است، ناگفته نماند كه پيوند خانه و مدرسه صرفا از طريق اقدامات فوقاني و ضوابط اداري حاصل نمي شود، اين مقوله بيش از آنچه كه بيروني باشد دروني است يعني نگرش ها، طرز تفكر و باورها بايد با يكديگر پيوند بخورند و اگر پيوند به يك تمايل و باور دروني از طرف خانه و مدرسه تبديل نشود، اقدامات رسمي و بخشنامه اي نمي تواند موثر باشد.»
خانم رحماندوست در ادامه با تاكيد بر اينكه پيوند مانند منشوري است كه جنبه هاي گوناگون اجتماعي، عاطفي و اقتصادي را شامل مي شود، خاطر نشان مي سازد: «هر يك از دو نهادخانه و مدرسه يك گروه اجتماعي محسوب مي شوند، يعني هر كدام از اعضاي معين، روابط و ويژگي هاي خاص خود را دارا مي باشند. خانواده ها بايد ماهيت مدرسه را بشناسند و مدرسه نيز ماهيت خانواده را به خوبي دريابد.»
وي در ادامه مي گويد: «بايد توجه داشته باشيم كه روابط خانواده عمدتا جنبه عاطفي دارد و روابط مدرسه بيشتر اداري و عقلاني است و نزديكي و ارتباط موثر اين دو گروه باعث مي شود روابط عقلاني و قانوني مدرسه جنبه انساني و لطيف پيدا كند و روابط سيال و غيررسمي خانواده وضع عقلاني و منضبط داشته باشد، بنابراين مديران، مربيان و والدين با تعامل و همكاري مي توانند يك فضاي مناسب اجتماعي ايجاد كنند.»
پيوند اقتصادي
مدرسه به عنوان يك موسسه آموزشي و پرورشي به توان مالي نياز دارد، هر چند امور اقتصادي در تعليم و تربيت هدف و محور نيست، ولي توان اقتصادي شرط لازم و موفقيت در دستيابي به اهداف تربيتي است. اين كارشناسان آسيب شناسي خانواده در اين مورد مي گويند: «پيوند اقتصادي خانواده در مدرسه، از موارد مبهم و مسئله دار ارتباط خانه و مدرسه است، از طرفي ضرورت كمك به توان اقتصادي مدرسه را نمي توان انكار كرد و از طرف ديگر نمي توان والدين را براي كمك مادي مجبور نمود. موضع گيري مناسب آن است كه والدين با آگاهي كامل از برنامه هاي تربيتي مدرسه و در حد توان خود و با اختيار و آگاهي كامل به مدرسه ياري رسانند و مدرسه هم با توجه به شناخت از وضعيت اقتصادي خانواده ها، انتظارات خود را مطرح كند.»
نقش والدين در ايجاد هماهنگي بين خانه و مدرس
از آنجا كه مدرسه بعد از خانه مهمترين نهادي است كه در رفتار و كردار و دگرگوني عواطف نوجوانان، نقش اصلي را برعهده دارد، با برنامه ريزي درست و مشاركت معلمان و والدين مي توان حس همكاري، همدردي آداب اجتماعي، سازگاري، نظم پذيري، ايثار، تفكر منطقي، شناخت و احترام به حقوق ديگران و حل مشكلات را در محيط هاي آموزشي به دانش آموزان آموخت.
حسين خوشنويسان كه يكي از فرهنگيان باسابقه در آموزش و پرورش است و 55 سال از عمر خود را صرف تعليم و تربيت فرزندان اين مرز و بوم نموده است در گفت و گو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه همراه با گام نهادن كودك به مدرسه دومين فضاي تربيتي او شكل مي گيرد، مي گويد: «اولين معلم و مربي بچه ها مادر، پدر و اطرافيان هستند و در مراحل بعدي يعني در 6-7 سال دوم زندگي، معلم و مربيان مدرسه نقش تربيتي را ايفا مي كنند، اما حداقل 6 سال، صد درصد تعليم و تربيت فرزند برعهده خانواده است و وقتي بچه ها به عنوان شاگرد وارد مدرسه مي شوند، مثل ساختماني مي مانند كه بتون ريزي آن انجام شده است.»
وي كه در حال حاضر مديريت مجتمع آموزشي خواجه نصيرالدين طوسي در منطقه 5 آموزش و پرورش را برعهده دارد، تصريح مي كند: «زماني ما از مدرسه مي توانيم تعليم و تربيت و آموزش خوب بخواهيم كه امكانات و ابزار لازم را در اختيار داشته باشد.»
خوشنويسان كه يكي از مديران سابق مدرسه البرز هم بوده، با اشاره به اين مسئله كه معلم همچون باغباني است كه اگر زمين مناسب، نهال و بذر خوب و سالم در اختيار داشته باشد، مي تواند گياه قابل قبولي رابه عمل آورد، مي گويد: «اگر قرار باشد تمام وقت معلم صرف تهيه ابزار لازم باشد، از زماني كه بايد صرف آرايش گل و مراقبت آن قرار دهد، كاسته مي شود.»
وي با اين نگاه كه در حال حاضر ما 300سال از كشورهاي مترقي در امر تعليم و تربيت عقب تر هستيم و نمي توانيم راه 300ساله را يك شبه طي كنيم، اضافه مي كند: « لازم است اين مسئله بين خانواده ها نهادينه شود كه امر تعليم و تربيت به ابزاري نياز دارد كه تأمين بخش عمده اي از آن برعهده خانواده ها است و در شرايطي كه تهيه تمام اين امكانات ازطريق مسئولان مقدور نيست والدين بايد آستين همت بالا بزنند.»
خوشنويسان با ذكر مثالي بر ضرورت كمك هاي مالي خانواده ها به مدرسه تأكيد مي كند و مي گويد: «وقتي ما براي ازدواج فرزندانمان سعي مي كنيم تمام وسايل موردنياز او را فراهم كنيم، چطور است كه براي تعليم و تربيت كه يك سرمايه گذاري درازمدت است، شانه خالي مي كنيم.»
دانش آموزان ولي نعمتان مدرسه
ما بايد بپذيريم كه سرمايه گذاري در امر پرورش و آموزش بچه ها، موقتي نيست و ضايع نمي شود چون مال دراختيار علم قرار مي گيرد و درآينده به وسيله همين علم مي توان مال را هم تهيه كرد. بنابراين اولياء كمك و ياور مدرسه و پشتوانه اي در تمام زمينه هاي آموزشي محسوب مي شوند، والدين گنج مدرسه هستند كه مسئولان تربيتي بايد قدرشناس آنها باشند.
خوشنويسان، مدير مدرسه اي كه در سال هاي قبل از انقلاب، توسط ساواك مورد اذيت قرار گرفته در ادامه سخنانش مي گويد: «اوليا بايد توسط مديران، معلمان و نمايندگان مطمئني كه براي فرزندان خود انتخاب مي كنند، كمك و يار مسئولان مدرسه باشند، البته اين مطلب تنها در مسائل مالي خلاصه نمي شود، ما در تمام زمينه ها به همفكري وهمياري والدين نيازمنديم.»
خوشنويسان در پاسخ به اين سؤال كه مطالب مطرح شده آموزش و پرورش را به سمت خصوصي شدن و گسترش مدارس غيرانتفاعي در جامعه سوق مي دهد، مي گويد: «در مدارس غيرانتفاعي تأمين تمام نيازها برعهده اولياء است، اما نظارت آموزش و پررش براينگونه مدارس كاملاً ضروري و لازم است و اگر خدايي ناكرده در اين زمينه افرادي سعي در سوءاستفاده كردن از حسن نيت خانواده ها دارند و يا فقط به فكر مسائل اقتصادي هستند دولت به مسئولان بايد درصدد كوتاه كردن دست آنها در امر آموزش باشند.»
خوشنويسان در ادامه با تأكيد بر اين مسئله كه اگر مديري بپذيرد ولي نعمت او دانش آموزان هستند، خاطرنشان مي سازد: «والدين اين دانش آموزان در درجه دوم اين جايگاه قرار دارند و مدرسه و اعضاي آن بدون پچه ها و والدين هيچ معنا و مفهومي ندارد. ما اوليا را نه فقط به خاطر مسائل مالي كه براي مسائل فكري بايد به كمك بطلبيم و بپذيريم كه هرقدر مشاورين مدرسه بيشتر باشند، مدير مدرسه در كارهاي خود موفق تر خواهد بود، براين اساس محور اصلي دانش آموزان و مكمل آن ها خانواده ها هستند و ما خدمتگزاران آنها هستيم، به اعتقاد من مدرسه اي كه فقط به فكر پركردن جيب خود و همكارانش باشد اصلاً در امر تعليم و تربيت موفق نيست، چراكه پول بايد در خدمت تعليم، آموزش و تربيت صحيح بچه ها قرار گيرد.»
سازمان مركزي انجمن اولياء و مربيان و مشغله مديران
خانم حشمتيان قائم مقام وزير آموزش و پرورش درسازمان مركزي انجمن اولياء و مربيان است كه شايسته بود به مناسبت روز پيوند انجمن اولياء و مربيان، نظرات وي را در اين گزارش درج مي كرديم، اما عليرغم مكاتبات و پي گيري هاي مستمر و يك هفته اي گزارشگر كيهان براي مصاحبه با ايشان درمورد برنامه هاي اين سازمان و راه هاي مناسب برقراري پيوند بين خانه و مدرسه، از پاسخ به سؤالات امتناع كردند. البته توجيه اين امر از سوي مسئول دفتر ايشان مشغله فراوان كاري اعلام شد...
گزارش