همت مضاعف در تربيت نخبگان

گاليا توانگر

وقتي شور جواني با اشتياق ساختن درمي آميزد، اعجازي شگرف رقم مي خورد.
در سالن نمايشگاه دستاوردهاي مخترعين دانشجوي بسيجي هر جا سر بر مي گرداني، عطر گل هاي خواستن و توانستن به مشام مي رسد. زيباست كه علم با تعهد گره بخورد و از بستر چنين نمايشگاه ها و جشنواره هايي مديران موفق آينده سر برآورند.
هر چند صندوقچه درددل ها پر است، ولي اميدي كه در ذهن و دل اهالي جوان اين قافله مي جوشد، هرگز به سكون نمي گرايد. آنها به اين باور رسيده اند كه موانع مقدمه رفتن و رسيدن هستند. با اين حال هنوز هم مخترعين جوان با ده ها چالش پيش روي خود دست و پنجه نرم مي كنند. نبود يك سازمان مشخص براي حمايت و پيگيري كار و مطالبات مخترعين، نبود حمايت هاي مالي و عدم اعتماد برخي برنامه ريزان به توانمندي ها و مشاوره هاي مبتكرين جوان و از همه مهمتر هزار توي ارائه و ثبت اختراع از موارد متعدد مشكلات حل نشده زندگي مخترعين جوان است.
در اين جشنواره 2850 اثر از كل كشور شركت كرده بودند كه پس از ارزشيابي مرحله اول در سطح استان ها 750 اثر به جشنواره كشوري راه پيدا كرده و درنهايت 75 اثر مورد تجليل قرار گرفته اند. اين آثار در موضوعات طرح هاي پژوهشي 550 مورد، اختراعات 470، مقالات 1680، كتب تأليفي 150 جلد بوده است.
در رشته هاي تحصيلي علوم انساني 80 اثر، علوم پايه 160، كشاورزي 100، علوم پزشكي 180، فني و مهندسي 210 و هنر 20 اثر ارائه شد.
29 اثر برگزيده در مقطع دكتري، 14 اثر در مقطع كارشناسي ارشد، 63 اثر در مقطع كارشناسي و 5 اثر در مقطع كارداني شايسته تقدير تشخيص داده شدند.
هرگز عقب نشيني نكردم!
فضاي نمايشگاه در سالن دانشكده مهندسي مكانيك دانشگاه خواجه نصيرالدين طوسي كوچك است و هياهوي دانشجويان كه هر كدام براي بهتر ارائه دادن كارهايشان به بازديدكنندگان و البته انتقال مسائلشان به مسئولان درتلاشند، كاملا احساس مي شود.
جلال الدين صدري فارغ التحصيل رشته برق قدرت از دانشگاه زنجان با 8 اختراع به ثبت رسيده يكي از شركت كنندگان اين جشنواره است. بسياري از كارهاي او در جشنواره هاي بين المللي نيز مورد تقدير قرار گرفته اند. وي هيچ وقت نام اولين اختراعش و آغاز دست و پنجه نرم كردن با فرازونشيب هاي عرصه پژوهش و تحقيق را از ياد نمي برد.
صدري مي گويد: «اولين بار اصلا نيتم ورود به دنياي مخترعين نبود. مي خواستم پژوهش و تحقيقي در دوران دانشجويي خود داشته باشم. ربات كنترل حريق با نيت تجربه كار پژوهشي متولد شد. تمام نمونه هاي موجود را مورد بررسي قرار دادم و سرانجام توانستم نمونه داخلي را كه بسيار دقيق تر از نمونه هاي مشابه خارجي است، خلق كنم.»
از وي مي خواهم كه پيرامون مشكلات فرارويش صحبت كند. پس از مكث كوتاهي مي گويد: «مشكلات در هر مسيري وجود دارد، مهم اين است كه باورمان را به هدف و خودمان از دست ندهيم. چيزي كه بيش از مشكلات مالي براي مخترعين جوان اشكال تراشي مي كند، مشكلات اداري ثبت اختراع است. حتما شنيده ايد كه مخترعين تمام ذهنشان درگير كارشان است و دوست ندارند درگير مسائل حاشيه اي شوند. فكر مي كنم اين كمترين حق مبتكر جوان باشد كه به جز اختراعش مضطرب روند اداري كار نباشد. ما نياز داريم تمام تلاش خود را معطوف به روند تحقيقات و پژوهش كنيم، نه اين كه از پله هاي سازمان هاي اداري براي ثبت اختراع و معرفي كردن كار بالا و پايين برويم.»
اين دانشجو ادامه مي دهد: «گاهي نااميد مي شوم، ولي هرگز تصميم نگرفتم رها بكنم. گاهي راهي كه در مسير تحقيق رفته بودم، نتيجه نمي داد و مجبور مي شدم از نو شروع كنم. حالا تصور كنيد در اين دغدغه بايد به مسائل مالي و حمايتي هم فكر مي كردم.»
ساماندهي وضع نخبگان را با جديت پيگيري كنيم
حامد شاه ميرزايي جوشقاني كارشناس ارشد مكانيك ماشين هاي كشاورزي آن گوشه سالن در غرفه شهركرد چانه زني مي كند كه فقط دو دقيقه يكي از مسئولين بازديدكننده به حرف هايش با دقت گوش دهد. وي و هم گروهي هايش دستگاه صرفه جويي آب را تحت عنوان سامانه خودكار كنترل آب مصرفي ارائه داده اند. اين طرح در شرايط فعلي كه بحث صرفه جويي داغ است، اهميت ويژه اي دارد.
شاه ميرزايي از مسئول بازديدكننده- كه يكي از نمايندگان مجلس است- مي خواهد، بندهاي آيين نامه تشخيص نخبگان را به جاي آن كه براساس معدل كارنامه اي باشد، به سمت وزن اختراعات و كارهاي پژوهشي مبتكرين تغيير دهند. مسئول با خنده مي گويد: «ما تلاشمان را مي كنيم، شما هم زورتان را بزنيد!» اما متوجه نشدم چطور بايد اين جوانان زورشان را بزنند. همين كه با كمترين امكانات بهترين ها را ارائه داده اند، آيا گواه تلاش صادقانه شان نيست و آيا زمان آن نرسيده كه با يك همت مضاعف هرچه سريعتر معيارهاي شناسايي نخبگان و نحوه به كارگيري شان با تكيه بر سفارشات مكرر مقام معظم رهبري تعيين شود.
ميرزايي پيرامون طرحش توضيح مي دهد: «اين طرح هيچ نمونه مشابه اي ندارد و صددرصد توليد داخلي است. تنها يك شركت برزيلي ادعاي ارائه نمونه مشابه اي را داشته كه تا به حال نه محصول را ارائه داده و نه قيمت را اعلام كرده است. اگر دولت از اين طرح حمايت كند و در 5/17ميليون خانوار ايراني اجرا شود، اين مدل جاي شيرهاي خانگي را مي گيرد و مي توانيم بيش از 630ميليون مترمكعب آب در سال صرفه جويي كنيم.»
اين دانشجو به برخي ديگر از مشكلات پيش روي مخترعين اشاره كرده و مي گويد: «اولين بحث به نظر من پذيرفتن و استقبال از ايده مخترع است. وقتي ايده يك طرح به ذهن مبتكر مي رسد، بايد بتواند با سازمان طالب طرح ارتباط برقرار كند. اين روند نسبت به قبل بهتر شده، اما همچنان موانع زيادي وجود دارند. در بحث دانشگاهي نيز اگر طرح ما بين رشته اي باشد و نيازمند استفاده از تجربه و دانش اساتيد ساير رشته ها باشيم، خيلي سخت باورمان مي كنند و به كمكمان مي آيند.»
قوانين حمايت، ارائه و ثبت طرح نيازمند تغييرات اساسي
طبق فرمايش مقام معظم رهبري هر كاري كه انجام دهيم و از علم تهي باشد كاري عقيم و بي عاقبتي خواهد بود، بنابراين رويكرد و هدف نهايي تمامي امور كلان كشور بايد با نگاه علمي باشد و همچنين در سطح پايين تر در استان ها اموري را كه ما به عنوان خادمين نخبگان انجام ميدهيم بايد سبقه علمي آن از ساير زواياي آن برنامه بيشتر باشد. در چشم انداز بيست ساله نظام نيز اگر نظاره كنيم دو بند اين سند مربوط و مخصوص علم و فن آوري و ارتقاء جايگاه علمي كشورمان در سطح آسيا و جهان است.
مهندس محمود مهدوي فر سرپرست مديريت علمي بسيج دانشجويي استان كرمان ضمن بيان اين مطالب به تلاش هاي صورت گرفته در مسير توسعه علمي كشور اشاره داشته و درپي بر ادامه تلاش ها تأكيد كرده و مي گويد:
«در دولت نيز معاونت علمي و فن آوري شكل گرفته است و به امور علمي رسيدگي تخصصي مي نمايند. در بحث علم هم تأكيد و هم تأييد رهبر بزرگوار كشورمان است و هم پشتكار رياست جمهوري و هم در خيلي از ادارات و ارگانهاي دولتي و نظامي و آموزش عالي، معاونت يا مديريت يا بخش علمي يا علمي پژوهشي يا امور نخبگان راه اندازي شده است. پس با اين پيشينه چرا هنوز نخبگان ما با مشكلاتي روبه رو هستند؟ چرا هنوز صنعت نتوانسته است با نخبگان ارتباطي مفيد و مناسب پيدا كند؟ چرا اكثر جامعه نخبگان كه در دل دانشگاه ها هستند نتوانستند در تصميمات علمي كشور تأثيرگذار باشند و چراهاي زياد ديگري.
بيانات مقام معظم رهبري را دولت و ساير ارگانها بايست اجرايي و جاري نمايند و وقتي دغدغه ايشان بحث علمي است، پس بايد فعاليت و كوشش بيشتري در اين خصوص انجام گيرد و علاوه بر راه اندازي معاونت علمي و فن آوري در نهاد رياست جمهوري بايد اين معاونت را نيز در استان ها و شهرستان ها تعميم داد. در استانداري ها و فرمانداري ها بايد اين معاونت با اختيارات مناسب شكل بگيرد تا نخبگان جهت مراجعه و انعكاس فعاليت خود و گرفتن مشاوره و حمايت هاي معنوي و مادي مجبور به پيمودن مسير طولاني نباشند، بلكه ميتوان كشور را به مناطق مختلف تقسيم كرد كه طرح هاي توليد شده جديد در سطح شهرستان بررسي شود و اگر حد و اندازه آن طرح بالاتر از مقطع شهرستان است آن طرح به مركز استان ارسال گردد و اگر از سطح استان نيز بالاتر بود و براي مطرح شدن در سطح منطقه قابل بود به منطقه ارسال گردد و اگر آن طرح مفيد و در حد ملي بود به مركز و پايتخت ارجاع داده شود تا هم تمامي طرح ها از طرح هاي كوچك تا بزرگ به تهران ارسال نشود كه ازدحام طرح ها مشكل ايجاد كند و زمان بررسي شان به طول انجامد.»
وي در مدل پيشنهادي خود به نحوه حمايت ها و پشتيباني ها اشاره كرده و مي گويد: «قوانين حمايت ها و پشتيباني و ثبت طرح ها نيز به مراتب باتوجه به مقطع ارائه طرح، بايد تغيير كنند و با پيچيده شدن طرح ها كه به مراتب به مراكز بالاتر جهت تأييد ارسال مي شود، قوانين نيز پيچيده تر شوند. براي تشويق دانشجويان و ساير اقشار مردم به بحث هاي علمي و طرح هاي پژوهشي و اختراع بايد هم عوامل مشوقي را زياد كرد و هم تبليغات گسترده براي اين موضوع صورت گيرد.
در دانشگاه ها نيز بايد امكانات لازم، آزمايشگاه هاي مجهز تهيه و يا تجهيز شوند تا فضا براي تحقيق و پژوهش در اختيار علاقه مندان قرار گيرد.
مراكز علمي و پارك هاي فناوري اطلاعات كه وظيفه مستقيم در تأييد و حمايت از طرح ها را دارند، بايد ضمن وقت گذاشتن براي اين موضوع و تأييد سريعتر طرح ها موجبات دلگرمي نخبگان را فراهم آورند و در اين خصوص از معرفي و تبليغات براي مجموعه خود غفلت نكنند.»
حمايت مالي پشتوانه توسعه ابتكارات و اختراعات
عليرضا ميلادي كه داراي دو مدرك كارداني كامپيوتر و مكانيك از دانشگاه شهيد باهنر زاهدان است، طراح ربات ها و سيستم هاي بسياري است. يكي از اختراعات او سيستم خنك كننده قطعات داخلي كيس كامپيوتر، قابليت توليد انبوه را به ويژه باتوجه به نيازهاي موجود دارد. چه بسيار از اين طرح ها كه اگر به توليد برسند، ده ها شغل متولد خواهدشد.
وي توضيح مي دهد: «در يخچال براي خنك كردن از فلئور استفاده كرده اند، اما در خنك كننده دستگاه هاي الكتريكي و كامپيوتر اين گاز توليد شبنم كرده و مناسب استفاده نيست. در استان هايي كه بسيار گرم هستند، مثل استان هاي جنوبي و سيستان خنك كننده هاي فعلي دستگاه هاي الكتريكي نيز به خوبي جوابگو نيستند. ما از مايعي با تركيب بين ضديخ و ضدجوش استفاده كرديم. اين گونه به عمر مفيد قطعات نيز اضافه شد و توليد حرارت از 35درجه به 15درجه رسيد.»
وي صراحتاً مي گويد: «اين يك واقعيت است كه كار علمي و پژوهشي نيازمند حمايت هاي مالي نيز هست. چه بسيار از كارهاي بچه هاي زاهدان در كشور نمونه شناخته شده، ولي چون حمايت مالي نمي شويم، نمي توانيم از ماحصل كار بهره ببريم.»
مهدي خرسند دبير انجمن رباتيك بسيج دانشجويي دانشگاه سيستان وبلوچستان نيز به حلقه گمشده بين دانشگاه و محيط هاي صنعتي كشور اشاره كرده و مي گويد: «متأسفانه هنوز هم نتوانسته ايم باوري را ايجاد كنيم كه صنعت جواب مشكلات خودش را از دانشگاه و دانشجو بخواهد. براي ارتباط بين صنعت و دانشگاه كانالي تعريف نشده است. درحالي كه اگر چنين شود، صنعتگران مي توانند با كمترين هزينه، بهترين بازدهي را از همراهي دانشجويان صاحب فكر و خلاق دريافت كنند.»
تغيير در سازكارهاي پژوهشي وزارت علوم
دكتر نبي الله احمديان معاون علمي و پژوهشي بسيج دانشجويي كشور نيز هدف اصلي برگزاري چنين جشنواره هايي را شناسايي استعدادهاي جوان و پرانگيزه از سراسر كشور و معرفي آنها به مجامع علمي، تحقيقاتي و صنعتي كشور عنوان كرده و مي گويد:«نمي خواهم بگويم صددرصد موفق بوده ايم، اما خيلي از افرادي را كه در طول اين سال ها شناسايي كرده ايم، الان در مراكز تحقيقاتي كشور مشغولند. بيشتر مشكل ما در حوزه علوم انساني است. هنوز سازكارهاي تعريف شده و مشخصي در اين حوزه وجود ندارد. هنوز مراكز تحقيقاتي دانشجويي به ويژه در حوزه علوم انساني جدي گرفته نشده و سازكار مناسبي براي اين پژوهشكده ها وجود ندارد.هنوز دوستان ما در وزارت علوم نتوانسته اند پاسخ مناسبي به اين نياز و انتظار بدهند. قالب هاي موجود كه نسخه هاي چند سال گذشته وزارت علوم است، پاسخگوي اين ظرفيت ها و توانمندي هاي موجود نيست.»