بررسي كارنامه اعمال در ماه پرفضيلت رجب - بخش پاياني
پرواز تا بي كرانه امن الهي

گاليا توانگر
اعتكاف آنچنان كه در لغت معنا مي شود انزوا نيست، اعتكاف خلوت كردن دل براي حضور نور و بصيرت است. در اين تلاطم پراضطراب روزمرگي ها گويي روحمان بين چرخ دنده هاي انواع و اقسام فشارها له مي شود. هر روز صداي خرد شدنش را مي شنويم و به روي خودمان نمي آوريم. اما خداي مهربان به فكر بندگانش هست. او مي خواهد قدري دلمان را از زنجيرهاي روزمرگي رهانده و به صف آزادگان و وارستگان درآييم. اين استحقاق تك تك ماست كه به چيزهاي بزرگ تر و به معنويت بينديشيم، نه اينكه پرنده اي در قفس دنيا باشيم و به حزن دوري از حقيقت عادت زده شويم!
در شرايط اعتكاف يكي از شروط مهم نيت است. وقتي هدف بزرگي را جست وجو مي كنيم، بايد نيتي بالا و وراي دنياي مادي برگزينيم. زيبايي اين سه روز خلوص را بگذاريد فقط براي خدا و تهذيب روح باشد.
يكي از دستاوردهاي مهم اعتكاف، اتحاد مؤمنين و همزيستي آنها در اين سه روز است كه در بهترين مكان دنيا يعني مسجد اتفاق مي افتد. كساني از اين اتحاد بهره برده و لذت مي برند كه از فكر خويش خارج شده و به كنار دستي شان بينديشند. ما در اين شلوغي روزمرگي ها سخت گرفتار آمده ايم و جز به منيت ها نمي انديشيم.
اما خدا مي خواهد در كنار نهر دوستي و محبت كام تشنه مان را سيراب كرده و زندگي كردن را به گونه ديگري معنا كنيم.
محافظت از قلعه دل
اعتكاف از زمان حضرت سليمان(ع) برپا مي شده است. پيامبر عظيم الشأن اسلام آن قدر براي اعتكاف ارزش قائل بودند كه در جنگ بدر چون نتوانستند معتكف شوند، سال بعد قضايش را به جا آوردند.
مصطفي شيخي كه اصرار دارد تنها او را به عنوان يك معتكف در جمع دانشجويان و بنده نيازمند لطف الهي معرفي كنيم، مي گويد: «در اين ايام به كسي فكر مي كنيم كه ما را خلق كرده و سعي در شناخت ابعاد وجودي اش داريم، لذا شكر نعمت ها را به جا مي آوريم. نكته ديگر بعد از خداشناسي، خودشناسي است. در اين سه روز معتكف به اعمال، كردار و گفتارش دقت كرده، سعي مي كند براي آينده يك برنامه ريزي منسجمي داشته باشد. از نگاه ديگري اين ايام فرصت شيطان شناسي و دوري گزيدن از آن است. همين كه سوره« يس» قرائت مي شود، گواه اين موضوع است. چون در سوره مباركه «يس»، شيطان دشمن انسان معرفي مي شود. وقتي شيطان را شناختيم به اين سؤال فكر مي كنيم كه رابطه ام با خدا چگونه باشد؟ چه كارهايي انجام دهيم كه به خدا نزديك شويم؟»
اين معتكف آگاه، از مطالعه قرآن، نماز و عبادت به عنوان احسن اعمال در اين ايام ياد كرده و مي گويد: «اعتكاف براي اين است كه مقبول درگاه حق قرار بگيريم. بايد از هر چيزي كه زمينه ساز غفلت دل مي شود، دوري كرده و به وسوسه هاي شيطاني كه بيماري دل است، پشت كنيم. وقتي دل را از غفلت دور كرديم، وقتي خداي خود و سپس خود را شناختيم، تحت دوستي و ولايت مطلق خدا قرار گرفته ايم. ديگر تحت ولايت شيطان و غير خدا نيستيم. اين روند به آرامش روح و فراغت فكر مي انجامد.»
از وي سؤال مي كنم: «براي رسيدن به چنين آرامشي بايد از چه ابزارهايي استفاده كرد؟» وي پاسخ مي دهد: «بايد به قرآن متوسل شد. وقتي يس مي خوانيم يعني خواهان استغفار و پاك شدن دل از گناهان هستيم. مي خواهيم روح متعالي داشته باشيم. يك معتكف بايد براي آينده اش برنامه ريزي كند. در اين برنامه ريزي بايد از رذايل اخلاقي مثل غيبت، تهمت، دروغ و... فاكتور گرفت. تربيت دل به محافظت از يك قلعه تشبيه شده است. نبايد شيطان وارد اين قلعه بشود. هر وقت سراغ صفات ملكوتي مي رويم، دروازه دل بر شيطان بسته مي ماند، اما هرگاه به سوي شرك برويم با بدگماني و گناهان دروازه دل را باز كرده ايم.
در اين فرصت برنامه ريزي كنيم كه وقتي از مسجد خارج شديم، چطور رذايل اخلاقي را پاك كرده و رهسپار صفات ملكوتي شويم؟»
وي معتقد است كه در اعتكاف جميع عبادت هاي خوب گرد آمده، برخي شرايط معتكفين مانند شرايط حجاج است. در اعتكاف به جهاد اكبر مشغوليم. چون روزه ايم، شرايط شبيه ماه رمضان است و چون در مسجد نشسته ايم، حتي نشستن در مسجد عبادت محسوب مي شود.
وي در تكميل صحبت هايش تأكيد مي كند: «از اين فرصت براي بررسي اعمال و افكارمان استفاده كنيم.»
چشيدن طعم ضيافت الهي در مسجد
اعتكاف پنجره اي است از نور براي اهل معرفت و روزنه اميدي است براي اهل غفلت. آنهايي كه جا مانده اند مي توانند از اين فرصت براي رسيدن استفاده كنند.
حجت الاسلام عليرضا يحيايي پژوهشگر مسائل مذهبي مي گويد: «شايد بتوان از مراسم ويژه مثل دعا، اعتكاف، روزه ماه رجب به عنوان منازل قرنطينه ياد كرد. ايام و مراسم و مناسبت هاي ويژه اين ماه مراتب و ميزان خلوص انسان را بالا برده و او را براي درك فيض الهي آماده مي سازد. اعتكاف و روزه در ايام البيض اين ماه از رحمت هاي الهي و فرصت هاي طلايي شمرده شده است.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه چرا اين ايام ايام البيض نام گرفته است؟ توضيح مي دهد: «روز سيزدهم ماه بود. وقتي آدم ناراحت از ضبط و خطايي كه مرتكب شده بود، به زمين هبوط كرد، در اين ميان ناگاه متوجه شد چهره اي سياه پيدا كرده است و ياد آن چهره سفيد و زيبا به نگراني و ناراحتي او افزود. در مناجات خود اشاره مي كند: خداوندا! خواهان سفيدي صورتم هستم. ندا آمد: «روزه بدار و او عمل كرد. روز سيزدهم را كه روزه گرفت، مقداري از سياهي چهره اش برطرف شد. روز چهاردهم و پانزدهم را ادامه داد كه باعث سفيدي و روشنايي چهره اش شد. از آن هنگام روزهاي سيزدهم تا پانزدهم ماه قمري ايام البيض نام گرفت.»
وي در ادامه مي گويد: «در ايام البيض سفارش به اعتكاف شده است. معتكف در اين ايام با پناه بردن به خانه خدا و قرآن كريم، توفيق بازگشت به معنويت و دوري از غفلت، آسودگي و بالندگي روحي و اميد مي يابد. علاوه بر اين كه آثار اخروي همچون آمرزش گناهان و دوري از عذاب و آتش دوزح را براي خود تضمين مي كند. معتكف واقعي طعم شيرين قرب به خدا و آمادگي حضور در ضيافت و ميهماني خدا را به ذائقه دل خويش مي چشاند.»
شرايط معتكفين چيست؟
حجت الاسلام محسن سروش يك كارشناس فرهنگي و مذهبي شرايط اعتكاف را در چند مورد اين گونه تبيين مي كند: «شرط عقل، نيت (خلوص و قصد قربت)، روزه گرفتن، نشستن در مسجد، زمان شروع اعتكاف از اول طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است و كمتر از سه روز صحيح نيست.»
لازم به توضيح است كه در دو روز اول براي موارد بسيار ضروري نظير شركت در مراسم تشييع جنازه مؤمني، تحصيل علم و يا پرداختن قرض به برادر مؤمن مي توان از مسجد خارج شد، اما خروج در روز سوم كلا باطل كننده اعتكاف است.
حجت الاسلام سروش از بوييدن عطر و گياه خوشبو، خريد و فروش و تجارت، موارد باطل كننده روزه، مجادله و نزاع در مسجد براي بيان فضيلت هاي شخصي و نيز اعمال زناشويي به عنوان موارد ابطال اعتكاف ياد مي كند.
اين كارشناس مسائل مذهبي توضيح مي دهد: «امام صادق(ع) فرمود: به درستي كه معتكف به دنبال خريد و فروش و تجارت نمي رود و جدال و خودنمايي نمي كند. عصباني نمي شود و در حال اعتكاف، مسجد محل اعتكاف خود را ترك نمي كند.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «در فضيلت اعتكاف همين بس كه معادل طواف خانه خدا قرار گرفته و همتاي ركوع و سجود به شمار آمده است. خداي متعال در سوره بقره مي فرمايد: به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم، خانه مرا براي طواف كنندگان، معتكفان، ركوع كنندگان و سجده كنندگان از هرگونه آلودگي تطهير كنيد.
اعتكاف همچون نماز نيست كه بتوان در هر جايي آن را به جا آورد. اعتكاف بايد در خانه خدا و مسجد باشد. آن هم مسجدي كه در آن نمازجمعه يا جماعت اقامه مي شود و فعال است. در اين جا نيز رمزي براي اتحاد و همبستگي مؤمنين وجود دارد.»
جزيره ثبات اعتقادي
حجت الاسلام والمسلمين رحيم جعفري كارشناس فرهنگي در تبيين ويژگي ها و خصوصيات اعتكاف مي گويد: «يك عبادت مدون و مستقل است كه شيريني بسيار دارد. به خصوص كه به صورت شبانه روزي و دور از مشغله ها صورت مي گيرد و فراغت مهمي براي انجام اعمال نيكو محسوب مي شود. ما چون غرق روزمرگي ها هستيم، اكثر اوقات عبادت مي كنيم، ولي ذهنمان درگير ساير مسائل نيز هست. در اين سه روز همه چيز را رها كرده و تنها به تفكر و عبادت مشغول مي شويم. از سوي ديگر درمان ناآرامي هاي روحي و يك تحول بزرگ است. در يك لحظه تصميم مي گيريم كه از گناهان گذشته دوري كرده و به سمت نور برويم.»
وي ادامه مي دهد؛ «از اين عبادت بزرگ (اعتكاف) به جزيره ثبات اعتقادي ياد شده است. در اين چند روز هر فكر و عملي كه انس با خدا را تقويت مي كند، ستوده شده و بايد از هر كاري كه ما را به بيراهه مي برد، دوري كنيم.
تصور كنيد در سينما آن يكساعتي كه فيلم پخش مي شود، شما روي صندلي تان محو تماشا هستيد و اكثر اوقات به هيچ چيز ديگر فكر نمي كنيد. معتكف نيز بايد چنين تمركزي به روي عبادت ها و مناجات هايش داشته باشد.
حجت الاسلام عليرضا روحي نمايندگي ولي فقيه در ناحيه دانش آموزي و فرهنگيان سپاه محمدرسول الله تهران بزرگ نيز به تمركز بر راز و نياز سفارش كرده و مي گويد: «يكي از اعمال سفارش شده در اين ايام، عمل ام داوود است. داوود برادر رضايي امام صادق(ع) بوده است. در جنگي به اسارت مي رود و مادرش بسيار بي تابي مي كرده تا خبري از او بگيرد. وقتي جستجويش بي نتيجه مي ماند، براي عيادت امام صادق(ع) كه ايشان بيمار بوده اند، روانه منزل امام(ع) مي شود. امام(ع) از ام داوود مي پرسد: چه خبر؟ مادر گريه كرده و مي گويد: داوود در عراق زنداني است و هيچ خبري از وضع و حالش ندارم. سپس امام صادق(ع) براي گشايش كار عمل ام داوود را سفارش مي كنند. شرح اين عمل در مفاتيح الجنان به تفصيل آمده است. وقتي ام داوود در روزهاي 13، 14 و 15 ماه رجب به اين توصيه عمل مي كند، شب شانزدهم پيامبر اكرم(ص) را در خواب مي بيند كه هم به او خبر آزادي فرزندش و هم خبر رفتن به بهشت را مي دهد.»
بيان اختلاف سليقه ها ممنوع!
حجت الاسلام محمد تيموريان امام جماعت مسجد سيدالشهداي لويزان(3) در تكميل همه صحبت ها مي گويد: «چنانچه جوان با خلوص نيت در اين مراسم شركت كند. به احتمال زياد مي تواند براي كل عمرش توشه معنوي برگيرد.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه آيا در مسجد به بحث بپردازيم يا خير؟ مي گويد: «هر بحثي كه مفيد باشد و به مستحكم تر شدن ريشه هاي معنوي انسان كمك كند، جايز و در غير اين صورت به روح اعتكاف ضربه مي زند. ببينيد ظرفيت طرف مقابل چه قدر است و بعد يك بحث اخلاقي يا سياسي را مطرح كنيد. بيان اختلاف سليقه ها و احيانا درگيري ها و دلخوري ها جايز نيست. بيشتر به بيان احكام و مباحث خداشناسي و معرفتي بپردازيم.»
گزارش روز