E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

تشابه و تساوي حقوق زن در اسلام
بنيان هاي نظري فرهنگ غرب در بوته نقد

نوشته : مهدي جمشيدي
2- در فصل سكولاريسم اين مطلب اثبات گرديد كه بشر از آن حيث كه «مملوك خدا»ست (و همچنين از جهات مهم ديگر)، نمي تواند دست به تقنين و وضع حقوق بزند. بنابراين، هيچ جامعه اي حق ندارد «احكام و دستورات الهي» را كنار گذارد و خود براي زنان، حقوق و تكاليف تعيين كند.
3- ناهمانندي تشريعي و تمايز حقوقي ميان زن و مرد كه در اسلام لحاظ شده بر اين اساس استوار است كه اگر چه زن و مرد هر دو در «انسانيت» مشترك هستند اما آنها هم از نظر «جسمي» و هم از نظر «رواني» با يكديگر تا حدودي متفاوت اند. اصل وجود اين تفاوت ها قابل انكار نيست14. از اين رو، به همان صورت كه وجود «اشتراك هاي تكويني» ميان مرد و زن، زمينه «اشتراك هاي تشريعي» آن ها را فراهم مي آورد، وجود «تفاوت هاي تكويني» آنان نيز منشأ يك سلسله «تفاوت هاي تشريعي» مي شود. حاصل آنكه، وجود اختلاف تكويني ميان زن و مرد، سبب پيدايش احكام و قوانين متفاوت (يعني اختلاف تشريعي) مي شود15. علامه طباطبايي در اين باره مي نويسد:
«اختلافات فرعي كه در اسلام بين زن و مرد هست از اختلاف در غرايز و روحيات اختصاصي آن ها سرچشمه گرفته است، زيرا هر دو صنف، در اصل انسانيت كمترين فرقي ندارند.»16
4- مغالطه فمينيسم اين است كه لازمه اشتراك زن و مرد در حيثيت و شرافت انساني را «تشابه» آنها در حقوق دانسته، درحالي كه لازمه اشتراك آنها در انسانيت، «تساوي» آنها در حقوق انساني است17. به عبارت ديگر:
«حقوق و تكاليف و مجازات ها در اسلام، دو جنسي است، يعني همچنان كه مرد و زن در انسانيت مشترك اند و مشتركات اصيل نوعي دارند، ولي جنسيت آنها، آنها را به صورت دو جنس با مختصات فرعي خاص درآورده است. حقوق و تكاليف و مجازات ها تا آنجا كه به مشتركات دو جنس مربوط است، مشترك و مساوي و از يك جنس است؛ از قبيل: حق تحصيل علم، حق عبادت و پرستش، حق انتخاب همسر، حق مالكيت، حق تصرف درمايملك و امثال اين ها، و آن جا كه به جنسيت و مختصات فرعي آن ها مربوط است، وضع برابر ومتساوي، ولي ناهمسان و نامتشابهي دارد و دو جنسي است.» 18
توضيح اين كه، احكام اسلامي درباره زن و مرد به گونه اي صورت بندي شده است كه در نهايت، «تساوي حقوقي» ميان آن ها برقرار شود. به عنوان مثال، اگر چه از نظر ارث بري، سهم مرد دو برابر سهم زن است ولي در مقابل، پرداخت نفقه برعهده مرد نهاده شده است19.
5- تفاوت هاي حقوقي كه محصول رسوم و قواعد غيرمنطقي عرفي و اجتماعي اند و خاستگاه فطري و عقلي ندارند، تبعيض و نابرابري حقوقي محسوب مي شوند و اسلام با آنها مبارزه كرده و مي كند. بهترين شاهد براي اين ادعا، مبارزه جدي و همه جانبه اسلام با سنت هاي فرهنگي غلط جامعه منحط عرب جاهلي و ايجاد تحولات شگرف ارزشي و حقوقي در مورد زنان است. در اين خصوص مي توان به اين نمونه ها اشاره كرد: 20 مبارزه قاطعانه اسلام با سنت جاهلي زنده به گور كردن دختران و به طور كلي، مبارزه با نگرش هاي نادرستي كه به فرزند پسر، ارزشي بيش از فرزند دختر نسبت مي دهند 21، مبارزه با سنتي كه زن شوهر مرده را به رغم ميل خودش، به ارث فرزندان ذكور مي رساند 22، ممنوعيت اكيد لكه دار كردن حيثيت زن حتي توسط شوهر 23، تأكيد بر برخورداري زنان از حق مالكيت 24، لزوم احترام به حق مالكيت آنان 25 و تأكيد بر تأمين مالي زنان مطلقه يا شوهر مرده .26
6- وجود خطابه هاي مذكر در قرآن، حاكي از برتري مرد بر زن نيست، چرا كه در زبان عربي، در دو مورد از صيغه مذكر استفاده مي شود: يكي آنجا كه فقط درباره مردان سخن گفته مي شود، ديگري در جايي كه درباره مجموعه اي از مردان و زنان سخن در ميان است. 27
7- به دليل توان بدني مرد بر زن، شرايط حاكم بر خانواده و تعاملات اجتماعي و بيروني آن تكليف اداره زندگي و مديريت امورخانه بر عهده مرد گذاشته شده است.
درباره غلبه توان بدني مرد برزن، ترديدي در ميان نيست اما درباره چرايي مديريت بايد توضيح داد كه زن به سبب عواطف و احساسات شديد - علي رغم داشتن توان عقلاني - گاهي نمي تواند همانند مرد از فرمان عقل تبعيت كند و چون ضبط و مهار عواطف و احساسات، شرط نخست مديريت است زن در اين عرصه آسيب پذيرتر از مرد است.
همچنين به همين سبب است كه حق طلاق متعلق به مرد است، زيرا زن گاهي مغلوب احساسات و عواطف زنانه است و تاثير فراز و فرود اين احساسات و عواطف در تصميم گيري هاي جدي همچون طلاق مي تواند رابطه ميان زن و مرد را سست و بنيان خانواده را متزلزل سازد. در مقابل، تصميم هاي مرد بيشتر مبتني بر منطق است تا احساسات و عواطف. (البته با وجود اين، زن مي تواند شرط ضمن عقد كند كه حق طلاق با وي باشد) .28 از اين رو، به زن ظلمي نشده است اگر بنا به اقتضاي توانايي كمتر وي، تكاليف سبك تري از او بخواهند و متناسب با اين تكاليف سبك تر، حقوق كمتري نيز براي او تعيين كنند. 29
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
.14 نظام حقوق زن در اسلام، صص 157-.156
و: حميد كريمي، حقوق زن، تهران: كانون انديشه جوان، چاپ سوم، 1386، صص 35-.29
.15 محمدتقي مصباح يزدي، حقوق زن در قرآن، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، چاپ اول، 1382، صص 40-.33
.16 اسلام و اجتماع، ص .61
.17 نظام حقوق زن در اسلام، صص 126-.122
.18 مرتضي مطهري، مقدمه اي بر جهان بيني اسلامي، جلد سوم: وحي و نبوت، تهران: انتشارات صدرا، چاپ نوزدهم، 1384، ص .127
.19 اسلام و اجتماع، صص 63-.64
.20 حسين بستان، نابرابري و ستم جنسي از ديدگاه اسلام و فمينيسم، تهران: انتشارات پژوهشكده حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1382، صص 117-.116
.21 سوره نحل، آيات 59-.58
.22 سوره نساء، آيه .19
.23 سوره نور، آيه 6.
.24 سوره نساء، آيه .32
.25 سوره نساء، آيات 21-.20
.26 سوره بقره، آيات 241-.240
.27 حقوق زن در قرآن، ص .30
.28 اسلام و اجتماع، صص 72-.71
.29 حقوق زن در قرآن، ص 24 و ص .28
پاورقي

انتخابات برخي خواص را مردود كرد
دست هاي نامرئي -37

نويسنده: محمد عبدالهي
با بررسي اتفاقات و اسناد روشن پيرو آموزش هاي قبل از انتخابات به افراد، مبني بر نحوه اغتشاشات و ساير تجهيزات و آمادگي ها مي توان نتيجه گرفت كه وجود اغتشاشات به هر حال از برنامه هاي دشمن بوده است.
شائبه تقلب در انتخابات پيش از برگزاري انتخابات بر سر زبان ها افتاد.
كميته صيانت از آراء اعلام پيروزي در انتخابات پيش از پايان راي گيري و برگزاري كنفرانس مطبوعاتي در همين راستا و برنده خواندن خود، گوي ديگري بود كه از گردونه پروژه فتنه بيرون آمد.
شنبه بعد از انتخابات
توصيه رهبر انقلاب به «مهرباني و بردباري» در پيام تبريك «شنبه پس از انتخابات» هم خطاب به كانديدا و هواداران نامزد منتخب بود و هم خطاب به كانديداهاي ديگر. اين در حالي بود كه اقدامات تحريك كننده از شب قبل از آن آغاز شده بود. رهبر انقلاب در جاي ديگر رقيبان ديروز را به حمايت از نامزد پيروز فراخواندند و آن را «امتحاني الهي» براي آنان دانستند.
اما با فاصله يك روز پس از پايان راي گيري، از عصر شنبه تجمعات غير قانوني به سمت اغتشاش كشيده شد.
شامگاه 23 خرداد مردم تهران شاهد تخريب گسترده اموال عمومي در برخي خيابان هاي مناطق مركزي و شمالي تهران بودند.
25 خرداد ماه خبري از ديدار رهبر معظم انقلاب با ميرحسين موسوي منتشر شد. تلاش رهبر انقلاب در ديدار با موسوي اين بود تا او را براي رسيدگي به شكايات خود از طرق قانوني و در چارچوب نظام سوق دهند. رهبر انقلاب در ديدار خود با نامزد ناكام انتخابات از تحريكات دشمن و طراحي هاي پشت صحنه براي آشوب گري در خيابان ها خبر دادند و «جنس موسوي» را با اغتشاش گران متفاوت دانستند.
بعد از ظهر همان روز پيش بيني رهبر انقلاب رنگ تحقق گرفت. تجمع غير قانوني كه در حوالي ميدان آزادي برگزار شد با حمله عده اي از تظاهر كنندگان به يك پايگاه نظامي به خشونت كشيده شد.
علي رغم آنكه نشاني از تغيير در عملكرد معترضان ديده نمي شد، رهبر انقلاب يك روز بعد نمايندگان كانديداهاي انتخاباتي را به حضور پذيرفتند. پس از سخنان نمايندگان ستادهاي انتخاباتي و طرح بي پرده بسياري از شبهات و سوال ها رهبر انقلاب سخن را آغاز كردند.
مخاطب سخنان 26 خرداد رهبر معظم انقلاب تمامي كانديداها - چه كانديداهاي شكست خورده و چه رئيس جمهور منتخب- بودند و آنگونه كه خود فرمودند «حرف اصلي» ايشان بر مراقبه دو طرف قضايا براي جلوگيري از انشقاق و حركت به سمت «يكپارچگي و وحدت» بود.
رهبر معظم انقلاب در بخشي از سخنان خود به قولي از موسوي اشاره كردند كه بطن آن توصيه اي بود به كانديداهاي انتخاباتي:
«آقاي مهندس موسوي براي من نقل ميكردند كه توي يك خياباني كه ايشان ميرفته، ماشيني با ماشين ايشان همراه ميشوند. آنها شروع ميكنند حرفي و شعاري را كه عليه آقاي موسوي بوده، با خنده گفتن، آقاي موسوي گفت من هم خنديدم و به آنها دست تكان دادم اينجوري و عبور كردم. خوب، اين فضا خيلي فضاي خوبي است. اين فضا بعد از انتخابات نبايد تبديل بشود به فضاي خصومت و تقابل.»334
با وجود آن كه طرح شبهه تقلب بستر اصلي را براي اغتشاشات خياباني فراهم آورده بود اما فرض رهبري آن بود كه جريان شكست خورده در انتخابات از افراطي گري ها و اغتشاشات دوري خواهدجست. لذا از نامزدهاي انتخاباتي خواستند صراحتا از اغتشاش گران تبري جويند؛ فرصتي كه راه را بر باقي ماندن آنها در مجموعه انقلاب هموارتر مي كرد.
«همه بايد در مقابل اين خرابكاري ها بايستند، اعلام موضع كنند. همه بايستي بگويند اين تخريبهائي كه انجام ميگيرد، اين كارهاي زشتي كه انجام ميگيرد، بعضاً جناياتي كه واقع ميشود، مربوط به هيچكدام از اين اطراف قضيه نيست؛ اين مربوط به مردم نيست، مربوط به نامزدها نيست؛ مربوط به خرابكارهاست، مربوط به اخلالگرهاست. مبادا كسي توهم كند و تصور بكند كه اين مربوط به اين است كه اينها طرفدار فلان نامزدند.»335
تا زماني كه تاييد نهايي نتايج انتخابات از سوي نهادهاي مسؤول انجام نگرفته بود، رهبر انقلاب ضمن به رسميت شناختن شبهاتي كه ممكن است براي كانديداهاي انتخاباتي وجود داشته باشد بر حل تمامي اين شبهات از مسير قانوني تا انتها وهمكاري كامل نهادهاي انتخاباتي - شواري نگهبان و وزارت كشور- تاكيد مي نمودند. پيشنهاد بازشماري تصادفي صندوق ها اولين بار از سوي شخص ايشان در ديدار با نمايندگان كانديداها مطرح شد.
«ممكن است كساني ... اشكالات و اعتراضاتي را بر مجاري گوناگون امور در انتخابات ثبت كرده باشند و اعتراض داشته باشند ... رسيدگي به اينها حتماً بايد انجام بگيرد.»336
با پايان مهلت شوراي نگهبان براي رسيدگي به شكايات، با آنكه معترضان تا آن لحظه از پذيرش مجاري قانوني سرباز زده بودند، رهبر بزرگوار انقلاب در پاسخ به نامه دبير شوراي نگهبان براي تمديد پنج روزه مهلت رسيدگي به شكايات موافقت نمودند.
رهبر انقلاب مصمم بودند تا همه راه هاي قانوني و ممكن براي شبهه زدايي را عملي نمايند. شايد معترضان در مسير قانون و اصلاح قرار گيرند.
همچنان كه اتمام حجت رهبر بزرگوار امت در جمعه تاريخي 29خرداد، فتنه گران را از تحميل خواسته هاي فراقانوني نااميد كرد، نصايح دلسوازنه ايشان و انذار از آنچه در آينده رخ خواهد داد راهي گشود تا معارضان مسيري را كه به سقوط كامل منجر مي شد،اصلاح نمايند. در همين خصوص فرمايشات گرانقدر آن حضرت خواندني است :
«به اين برادران عرض ميكنم، به مسئوليت پيش خداي متعال فكر كنيد: پيش خدا مسئوليد، از شما سؤال خواهد شد. آخرين وصاياي امام را به ياد بياوريد؛ قانون، فصل الخطاب است؛ قانون را فصل الخطاب بدانيد.
من به همه ي اين آقايان، اين دوستان قديمي، اين برادران توصيه ميكنم بر خودتان مسلط باشيد؛ سعه ي صدر داشته باشيد؛ دستهاي دشمن را ببينيد.»337
دقت در برخي جملات خطبه هاي 29 خرداد عمق تيز بيني و ژرف انديشي رهبر فرزانه انقلاب را نشان مي دهد چرا كه ايشان در بخشي از خطبه دوم ايشان نخبگان سياسي را به «مراقبت شديد از گفتار خويش» توجه دادند. »اگر آنها - نخبگان سياسي- كمي افراطي گري كنند، دامنه اين افراطي گري در بدنه مردم به جاهاي بسيار حساس و خطرناكي خواهد رسيد كه گاهي خود آنها ديگر نمي توانند آن را جمع كنند.» طرح اين نكته از جانب رهبر معظم انقلاب مسئوليت بسياري از رسوايي ها در جريان حوادث روزقدس، سيزده آبان و روز عاشورا را مستقيما بر عهده سران فتنه نهاد. چند ماه بعد در ديدار رهبري با نخبگان، ايشان از پيغام خصوصي خود به صحنه گردانان حوادث پس از انتخابات خبر دادند اما چون اثري مشاهده نشده بود علنا در نماز جمعه تذكر داده بودند.
حمايت هاي خارجي و هشداري زيركانه
نكته ديگر هشدار رهبر انقلاب به حمايت هاي خارجي است كه از جريان فتنه گر صورت مي گرفت:
«دستهاي دشمن را ببينيد ... گرگهاي گرسنه ي كمين كرده را كه امروز ديگر نقاب ديپلماسي را يواش يواش دارند از چهره هايشان برميدارند و چهره ي حقيقي خودشان را نشان ميدهند، ببينيد؛ از اينها غفلت نكنيد.»338
پس از اين، موضوع حمايت هاي خارجي بارها مورد توجه رهبر انقلاب قرارگرفت. تاكيد ايشان در هر مرتبه بر لزوم هوشياري تمام جريان هاي داخلي و مرزبندي و موضع گيري برعليه دشمن هاي مستكبر بود.
نيمه تيرماه، در سخنراني عمومي در سالروز ولادت امير المومنين (عليه السلام)، رهبر انقلاب بزرگوارانه حمايت خارجي ها از جريان هاي داخلي را در راستاي اختلاف افكني تفسير كردند:
«اسم بعضي ها را مي آورند به عنوان اينكه ما مدافع آنها هستيم؛ دروغ ميگويند؛ مدافع آنها هم نيستند؛ قصدشان ايجاد اختلاف است.»339
با اين وجود و علي رغم هشدارهاي آتي پيرامون حمايت هاي خارجي، سران فتنه نه تنها به عملكرد خويش ادامه دادند بلكه با سكوت در قبال سران آمريكا و اروپا و توجيه حمايت هاي اينچنيني دلخوشي خود را نسبت به اين گونه حمايت ها نشان دادند.
در اين شرايط سخنان رهبر معظم انقلاب خصوصا پس از 29 خرداد، عمدتا نخبگان سياسي را مخاطب خود قرار داده بود. چرايي اين موضوع در مراسم تنفيذ حكم رياست جمهوري مشخص شده است. ايشان مردم را در آزمون پس از انتخابات سربلند دانستند، در عين آن كه برخي نخبگان را در رديف «مردودين» اين انتخابات دانستند:
«امتحان هايي هم در اين انتخابات پيش آمد. يك امتحان، امتحان آحاد مردم بود. به نظر من مردم در اين امتحان برنده شدند؛ نمره ي قبولي گرفتند ... بسياري از آحاد مردم، از جريانهاي سياسي، طبق وظيفه شان عمل كردند. بعضي از خواص هم البته مردود شدند. اين انتخابات بعضي ها را مردود كرد.»340
پيشتر از اين هم رهبر انقلاب در سالروز عيد مبعث نخبگان را در معرض «امتحان عظيم» دانسته بودند و دغدغه هاي خود را درباره سقوط نخبگان ابراز نمودند:
«نخبگان سر جلسه ي امتحانند؛ امتحان عظيمي است. در اين امتحان، مردود شدن، رفوزه شدن، فقط اين نيست كه ما يك سال عقب بيفتيم؛ سقوط است.»341
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
334 . بيانات در نشست دوستانه نمايندگان مسئولان اجرائي، نظارتي و كميسيون تبليغات انتخابات، 26/3/88
335 . همان
336 . همان
337 . خطبه هاي نماز جمعه تهران،29/3/88
338 . همان
339 . بيانات مقام معظم رهبري در سالروز ولادت حضرت اميرالمومنين (عليه السلام)،15/4/88
340 . بيانات در مراسم تنفيذ حكم دهمين دوره رياست جمهوري، 12/5/88
341 . بيانات در سالروز عيد مبعث، 29/4/88
پاورقي