كنكاشي در توليد، بازيافت و دفن زباله عيار بالاي طلاي كثيف در دنياي اقتصاد- بخش نخست

صديقه توانا
مونس خانم خواهر و برادرها را دور هم جمع كرده و به قول امروزي ها پارتي خانوادگي كوچكي به مناسبت قبولي پسرش در دانشگاه راه انداخته است. شب از نيمه گذشته و او همچنان مشغول جمع و جور و نظافت خانه است و نايلون نايلون آشغال است كه پشت در ورودي قطاركش مي شود و همسر دلسوز و زحمت كش او هم پابه پاي زنش، كيسه زباله هاي آبي رنگي كه قبلا شهرداري به صورت رايگان در اختيارشان قرار داده بود تا زباله ها ي تر و خشك را تفكيك كرده و سپس درون مخازن زباله قرار دهند را پراز دستمال كاغذي، پوست ميوه، نان خشك، ظروف يكبار مصرف، بطري هاي نوشابه و آب معدني، تفاله چاي و پوست شكلات و تخمه و... مي كند و آرام و بيصدا از منزل خارج مي شود و كيسه ها را كنار مخزن مملو از آشغال رها مي كند و تازه هنگام بالا رفتن از پله ها چشمش به شيرابه هاي زردرنگ روي سنگها و سراميك هاي سفيد مي افتد و براي فرار از بوي تعفني كه فضا را پر كرده، وارد خانه مي شود و سريع درب ورودي را مي بندد...
در شهر تهران، پايتخت ايران كه جمعيتي بين 11 تا 14 ميليون نفر را در خود گنجانده است، روزانه بيش از 7 هزار و 500 تن زباله توليد مي شود و 40 هزارتن آوار در ايستگاه هاي موردنظر در اين كلان شهر نيز تخليه مي گردد، ضمن اينكه توليد نخاله هاي ساختماني هم 4 تا 5 برابر توليد زباله هاي خانگي است و تنها 30 درصد زباله جمع آوري شده از سطح شهر را زباله هاي خشك و 70 درصد بقيه از زباله هاي تر تشكيل مي دهد و اين آمار دقيقا در ديگر كشورهاي جهان كاملا برعكس است و ميزان زباله هاي خشك بيشتر از زباله هاي تر است كه به مراتب ميزان بازيافت آنها از زباله ها هم بالاتر مي رود، اما متاسفانه اين وضعيت در كشور ما برعكس است و از زباله هاي توليد شده فقط درصد اندكي بازيافت شده و به كودكمپوست تبديل مي شود و به مرحله پردازش مي رسد.
به اعتقاد كارشناسان محيط زيست و مسئولان ذيربط چنانچه تفكيك زباله از مبدأ آغاز شود و مردم ياد بگيرند چگونه زباله ها را از هم جدا كنند، نه تنها كار كارگران و رفتگران راحتتر مي شود، بلكه كار بازيافت هم بهتر و سريعتر صورت مي گيرد، لذا هر شهروند بايد بداند كه محيط زيست و زندگي اش بيش از هرچيزي نياز به نگهداري و سلامت دارد كه خود او نيز دراين مسير نقش اساسي بر عهده دارد كه در اين راه بايد ضمن اينكه آشغال و زباله كمتري توليد كند، زباله هاي تر و خشك را از ابتدا و در منزل، محيط كار و... از هم جدا نمايد، البته به اعتقاد آنها اين مسئله هم به معناي شانه خالي كردن مسئولان ذيربط از تفكيك و نحوه بهتر بازيافت زباله نيست، بلكه فقط مي تواند آنها را تا حدودي در راه رسيدن به اهداف بلند مدت در راستاي حفظ محيط زيستي سالم و تميز ياري كند، اما وظيفه و بار اصلي بر دوش مسئولان سازمان بازيافت و شهرداري است كه آنها بايد تلاش بيشتري براي آموزش مردم و فرهنگ سازي به خرج دهند تا در نهايت همه به سمت بهره وري بهتر، كاهش اثرات سوء زيست محيطي حاصل از دفن پسماندها و تامين انرژي بيشتر از اين «طلاي كثيف» گام برداريم.
افزايش جمعيت
و خطرات ناشي از افزايش زباله
به همان نسبت كه جمعيت شهرهاي بزرگ از جمله تهران، مشهد، اصفهان روبه افزايش است، حجم توليد زباله در شهرها نيز افزايش يافته و به تبع آن، هم هزينه حمل و هم درصد آلودگي و خطرات ناشي از زباله افزايش پيدا مي كند. كه اين افزايش زباله نيز موجب به هم ريختن نظم طبيعت و تهديد جدي براي محيط زيست محسوب مي شود.
مهندس ابوالفضل شورايي، كارشناس شهري در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «اگر روند توليد زباله به همين شكل ادامه يابد، مي تواند فاجعه زيست محيطي به وجود آورده و مشكلات شهري را چندين برابر حال حاضر كند.»
وي اضافه مي كند: «درحالي كه مخزن هاي جمع آوري زباله در مبلمان شهري تعبيه شده است، اما به نظر مي رسد كه هنوز تعداد اين مخازن در شهرهاي بزرگ بخصوص شهر تهران، جوابگوي حجم عظيم زباله هاي توليدي نيست. اگر فقط حجم توليد زباله هاي خانگي شهر را درنظر بگيريم، براساس آمار موجود رقم توليد آن نسبت به سالهاي گذشته رشد بالايي را نشان مي دهد كه اگر به آن زباله هاي صنعتي، بيمارستاني، الكترونيكي و... را بيفزاييم، رقم آن تكان دهنده خواهد بود.»
مريم- ف يكي از شهروندان تهراني كه با چند كيسه زباله بزرگ از منزل خارج مي شود، به آشغالهاي اطراف مخزن زباله اشاره مي كند و به گزارشگر كيهان مي گويد: «توليد زباله در شهر به قدري افزايش يافته كه در ساعتهاي اوليه صبح مخزن هاي زباله پر مي شوند و جايي براي زباله ريختن نيست، نمي دانم چرا عده اي اينقدر آشغال توليد مي كنند!»
به نايلونهاي زباله دستش اشاره مي كنم به او مي گويم واقعا خود شما چرا از روند افزايش توليد زباله جلوگيري نمي كنيد؟ نگاهش را به زمين مي دوزد و مي گويد: «البته ما هميشه اينقدر زباله نداريم فقط روزي يك نايلون! اما چون ديروز مهمان داشتيم اينقدر آشغال جمع شد.»
مهدي اياذي كه شاهد گفت وگوي ماست، وارد بحث مي شود و در ادامه صحبت هاي خانم ف مي گويد: «جلوي توليد زباله را كه نمي توان گرفت، حال كه توليد زباله در شهر زياد شده به نظر مي رسد، عاملان شهرداري بايد در چند نوبت مخازن را تخليه كنند تا بوي بد منتشر شده از زباله، اهالي مناطق را اذيت نكند.»
اين شهروند بازنشسته كه چند كارتن خالي را كنار مخزن رها مي كند و با اين پيش فرض كه آشغال دزدها يا بهتر است بگويم پسمانددزدها بعدا آن را جمع مي كنند، در ادامه مي گويد: «در پاركها و اماكن عمومي زباله هايي را مي بيني كه اغلب آنها ظروف يك بار مصرف هستند و وجود اين گونه زباله ها در سطح زمين به محيط زيست آسيب مي رساند.» وقتي به او مي گويم خود ما از عوامل اين آسيب و آلودگي هستيم با تاييد سرش را تكان مي دهد و اضافه مي كند: «بله، خود ما هم مقصريم اما چاره اي نداريم شهرداري از ما پول مي گيرد و بايد شهر را تميز كند، پس رفتگرها براي چه حقوق مي گيرند؟ حقوق مي گيرند كه اين كارها را انجام دهند.»
پيرمردان نارنجي پوش
پيرمرد نارنجي پوش كيسه سياه بزرگ زباله را روي زمين مي كشد و دائم سرش را اين طرف و آن طرف مي چرخاند و آشغالها را از كف پياده رو جمع مي كند و داخل نايلون مي ريزد، با سلام و خسته نباشيد، دست از كار مي كشد و عرق نشسته بر شيارهاي جبين آفتاب سوخته اش را با پشت دست چرك آلودش پاك مي كند و منتظر مي ايستد. وقتي به او مي گويم چند سال سن داري و از كارت راضي هستي، تنها در جمله اي مي گويد: «اسمم حسين است و 55سالمه. هر كسي شغلي دارد و من هم از كارم راضي ام، خدا را شكر؛ فقط دلم مي خواهد مردم به ما كمك كنند، آشغالها را توي پياده روها نريزند، غذاهاي دست خورده در ظروف يكبار مصرف را توي جوي آب رها نكنند و كيسه هاي زباله را فقط داخل مخزنها بريزند.»
وقتي به او مي گويم با كارتن ها و كاغذهاي گوشه خيابانها چه مي كنيد و از مسئولان چه انتظاري داريد، مي گويد: «از مسئولان شهرداري مي خواهم توجه ويژه اي به ما داشته باشند، كارمان واقعا سخت است. خودت كه مي بيني! تازه برخي از بچه ها و همكاران ما بدون ماسك و دستكش كار مي كنند. در مورد كارتن ها و زباله هاي بازيافتي، ماشين ها و كارگران بازيافت و يا بچه هايي كه زيرنظر پيمانكاران مشغول به كار هستند آنها را از گوشه و كنار خيابانها جمع مي كنند، ما با آنها كاري نداريم چون ما زير نظر شهرداري كار مي كنيم ولي كار آنها را نمي دانم كه به چه صورت است.»
وقتي تا كمر در سطل زباله فرو مي روند
ديدن نوجوانان و جوانان و بعضا پيرمرداني كه تا كمر در سطلهاي زباله خم مي شوند و آشغالها را بدون دستكش زيرو رو مي كنند، تا قوطي، شيشه نوشابه يا كارتني را از ميان زباله ها پيدا و از فروش آنها، شكم گرسنه خود را كمي سير كنند و ناآگاهانه هم گردن مافياي زباله ها را كلفت تر نمايند، نه تنها دردناك، بلكه بسيار دلخراش است، كاري كه به رعم غلط آنها كاملا قانوني است و با اين ذهنيت و تحت فرمان كارفرمايان و سوءاستفاده گران، گاري به دست و يا گوني بر دوش در سطح شهر پرسه مي زنند.
محسن باباعزيزي 18ساله و بچه مشهد يكي از جواناني است كه با يك گوني پر از آشغال چرخ دستي اش را از لابه لاي ماشينها و موتورهاي پارك شده در خيابان لاله زار به زحمت اين طرف و آن طرف مي كند و دائم در سطلهاي زباله سرك مي كشد و توي آشغالهاي كنار پياده روها مي لولد. به او مي گويم اين زباله ها را براي چه جمع مي كنيد و بعد از آن به كجا مي بريد كه در پاسخم مي گويد: «كارم و شغلم اين است، روزي 4 تا 5 گاري آشغال و كارتن جمع مي كنم و در يك زمين خالي و بزرگ در گوشه اي از ميدان توپخانه تحويل مي دهم و روزي 10هزار تومان هم دستمزد مي گيرم.»
وقتي به او مي گويم آيا شما زيرنظر شهرداري كار مي كنيد و كسي مانع كارتان نمي شود، مي گويد: «ما مستقيما با شهرداري كاري نداريم، كارتن و آشغالها را تحويل كارفرما مي دهيم و خود آنها اين پسماندها را به مسئولان ذيربط در مناطق مختلفي مثل ميدان شوش، ورامين و يا كهريزك تحويل مي دهند و كيلويي 80 تا 90 تومان به آنها مي فروشند.»
مرتضي طلايي، رئيس كميسيون فرهنگي- اجتماعي شوراي اسلامي شهر تهران در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه به بازيافت زباله و پسماند بايد از دو منظر نگاه كرد، مي گويد: «متاسفانه در كشور ما فرهنگ بازيافت به خوبي تبيين نشده و فرهنگ خوبي در اين زمينه نداريم، ضمن اينكه در توليد زباله، در رتبه بالايي در سطح جهان قرار داريم كه علاوه بر آن مدل تعريف شده و سيستم پيشرفته اي هم براي بازيافت از اين طلاي كثيف نداريم.»
طلايي در ادامه مي گويد: «عليرغم اينكه بيشترين توليد زباله را داريم و بيشترين هزينه را براي پسماند زباله پرداخت مي كنيم، اما كمترين بهره برداري را از زباله داريم و مشكل دفن زباله نيز يكي از معضلات ديرينه است كه از 45 سال قبل تاكنون كهريزك محل دفن زباله شهر تهران و اطراف آن محسوب مي شود.»
وي اضافه مي كند: «طي چند سال گذشته اقدامات خوبي از سوي سازمان بازيافت و خدمات شهري شهرداري و همچنين سازمان مديريت پسماند كه به تازگي آغاز به كار كرده، صورت گرفته است و در مورد دفن بهداشتي زباله ها و كاهش توليد شيرابه به صورت بازيافت هم قدمهاي مثبت زيادي برداشته شده، اما هنوز تا رسيدن به وضع مطلوب فاصله داريم.»
از طلايي در مورد فعاليت و كار زباله دزدها كه در سطح شهر به وفور به چشم مي خورند سؤال مي كنم، كه در پاسخ با قاطعيت چنين مي گويد: «با كمال تاسف علي رغم اينكه كار آنها كاملا غيرقانوني و غيرانساني است، ولي شاهد حضور گسترده آنها در سطح شهرهاي بزرگ و مخصوصاً در تهران هستيم كه پشت تمام اين كودكان كار، مافياي زباله خوابيده است. كارفرمايان آنها مجموعه اي از انسانها را اجير دست خود مي كنند كه بدون آموزش و اصول بهداشتي، صرفاً براي منافع مادي از آنها سوءاستفاده مي كنند.»
وقتي به طلايي مي گويم چرا اقدامي جدي براي جمع آوري اين افراد صورت نمي گيرد، مي گويد: «جمع آوري آنها از عهده يك سازمان تنها مثل شهرداري برنمي آيد، بلكه چندين سازمان و ارگان ديگر هم دخيل هستند كه همه بايد دست به دست هم دهيم تا بتوانيم جلوي فعاليت غيرقانوني اين قبيل افراد را بگيريم.»
بازيافت و فوائد آن
مديريت پسماند در كلان شهرها، سيستمي فراگير است كه علاوه بر مجري اصلي آن كه شهرداري است، دولت، بخش خصوصي و شهروندان نيز به نوعي در آن دخيل هستند. هدف در اين سيستم فراگير كاهش آلودگي محيط زيست، حفظ سلامتي شهروندان و زيبايي محيط از طرفي و تلاش براي بازيافت مواد اوليه و با ارزش پسماند از طرفي ديگر است تا منابع طبيعي براي نسلهاي آينده حفظ شود و بسيار روشن است كه اگر همچنان به مصرف و دور ريختن ادامه دهيم، با اين گسترش آلودگي، كاهش منابع اوليه و تغيير آب و هوا بزودي نياز به سياره اي ديگر خواهيم داشت.
مهندس سيدمحمد فياض، مديرعامل سازمان مديريت پسماند شهرداري تهران در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه در كلان شهري مانند تهران سالانه بيش از 7/2 ميليون تن پسماند و 5/14 ميليون تن خاك و نخاله از خانه ها، مراكز تجاري و صنعتي و پروژه هاي ساختماني محدوده شهر جمع آوري مي شود، مي گويد: «اين پسماندها براي پردازش و دفع به مجتمع بازيافت و پردازش آرادكوه و مركز دفع و پردازش نخاله هاي ساختماني آبعلي ارسال مي شود كه جمع آوري حجم عظيم پسماند توليدي نياز به همراهي كامل شهروندان با مجريان طرح پسماند دارد.»
مهندس فياض با اين توضيح كه طبق ماده 7 قانون پسماند مورخ سوم ارديبهشت سال 83، سازمان مديريت پسماند فقط مسئول پسماندهاي شهري است، مي گويد: «پسماندهاي ويژه مثل صنعتي، بيمارستاني، در حال حاضر متولي خاصي ندارد و اين سازمان هم از اوايل سال جاري با ادغام سازمان بازيافت و تبديل مواد و سازمان خدمات موتوري در معاونت خدمات شهري شهرداري تهران كار خود را آغاز كرده و اميدواريم بتوانيم به منظور بهينه سازي و كاهش اثرات سوء زيست محيطي حاصل از دفن پسماندها در مجتمع پردازش و دفن آرادكوه گامهاي مثبتي برداريم.»
مهندس فياض در ادامه با اشاره به اينكه بيش از 97 درصد زباله شهر تهران به صورت مكانيزه جمع آوري مي شود، مي گويد: «7 هزار و 500 تن زباله توليد شده روزانه از 3 ميليون واحد مسكوني، تجاري و اداري در تهران در 70 هزار مخزن ذخيره سازي و توسط يك هزار دستگاه از ناوگانهاي مختلف حمل زباله از جمله خودروهاي نيسان، مكانيزه (فان) و خودروهاي روبسته جمع آوري مي شود و در يازده ايستگاه مياني از جمله دارآباد، حكيميه، زنجان، بني هاشم، بيهقي و... توسط ماشينهاي بزرگ و خودروهاي حمل زباله كه 150 دستگاه مي باشد به مجتمع آراد كوه كهريزك براي پردازش و دفع منتقل مي شود كه در نهايت 3 هزار و 500 تن به صورت بهداشتي دفن و 4 هزار تن پردازش مي شود.»
وقتي از مهندس فياض در خصوص حمل زباله در ماشينهاي روباز در سطح شهرها و خطرات ناشي از پراكندگي آلودگي سؤال مي كنم، در پاسخم مي گويد: «باتوجه به اينكه روزانه بيش از 7هزار تن زباله در سطح شهر جابه جا مي شود و ما 150 ماشين سمي تريلر (ماشينهاي بزرگ حمل زباله) روباز براي اين كار داريم، حرف شما كاملا منطقي است چون فقط 40 دستگاه از سمي تريلرها، روبسته است اما شهرداري اين خيز را برداشته تا به مرور زمان تعداد اين دستگاهها را بيشتر كند و زباله در خودروهاي سربسته در سطح شهر جابه جا شود ان شاءالله تا يك سال آينده كليه سمي تريلرها سرپوشيده خواهند شد.»
گزارش روز