ضرورت بررسي حذف تشريفات از مراسم معنوي حج
كابوس سوغاتي هاي پر زرق و برق -بخش پاياني

صديقه توانا
حج، كنگره عظيم قرباني كردن نفس و اوج تسليم و رضا در مقابل دستور خداوند متعال است، فريضه اي كه تمام فرازها و فرودهاي آن قله هاي معرفت الهي و تعبد و تبعيت محض اوست.
اما در كنار عظمت بي بديل جنگ نفس، اين اهريمن زشت جاري و ساري است و اين مسئله باعث مي شود كه حاجي پاك شده و صيقل يافته دوباره غرق در ماديات شود و براي به رخ كشيدن قدرت مالي خود، مراسمي دهان پر كن براي اطرافيان برگزار نمايد و همين كافي است تا آن شور مشعر و عرفان عرفات را فراموش كند!
مگر چه اتفاقي رخ داده است كه طي چندين سال گذشته اكثر حجاج علي رغم مشكلات مالي، با برپايي مراسم بسيار پرهزينه و پرزرق و برق، هر روز گرايش بيشتري به سمت تجملات پيدا مي كنند، طوري كه حاضرند از شكم زن و بچه بزنند تا بتوانند يك شب مهماني آنچناني مثلا در فلان تالار بگيرند! چه شده است كه در برخي خانواده هاي مرفه وقتي يك حاجي از سفر حج برمي گردد، حاضر نيست در مراسم بدرقه اش پشت رل يا ماشينش بنشيند و بايد يك راننده مخصوص حاج آقا و حاجيه خانم را تا سالن همراهي كنند؟ زائران در اين سفرهاي معنوي و زيارتي مگر نه اين است كه بايد ره توشه هاي معرفت را چراغ راه خود و ديگران سازند و عبرت آموز سايرين باشند، متأسفانه حتي ديده شده كه در مراسم وليمه حاجي، حاجيه خانم قبل از حضور در تالار، هفت كه چه عرض كنم، هفتاد قلم آرايش كرده است! و حاج آقا ذبح و قرباني كردن 20 تا 30 گوسفند را در هر قدمي مايه مباهات خود مي داند و براي اين كار نفس گوسفندان را مي خرد تا جلوي چشم مردم قدرتمندتر به نظر آيد و چمدان چمدان سوغاتي مي خرند تا از ديگران در هديه دادن سبقت بگيرند و اسمشان سر زبان ها بيفتد. واقعا چه عواملي باعث شده برخي زائران بيت الله الحرام و ديگر اماكن زيارتي، دامان خود را به اين همه اسراف و تبذير آلوده كنند و در برخي موارد كار را به جايي برسانند كه وليمه هاي اشرافي راه بيندازند وليمه اي كه در باغ هايي با هزينه هاي گزاف برگزار مي شود.
از عرش تا فرش
«خواهش هاي نفساني به دليل اهميت و بزرگي حج و جايگاه مقام حاجي به سويش نشانه مي روند و در هتل و بازار و رستوران ها شوكت و كرامت اين كنگره كريمانه را مخدوش و با اشتغال به امور دنيايي و خواسته هاي تمام نشدني نفس، حلاوت و شيريني آن را به تلخكامي مبدل مي كنند.»
حجت الاسلام رحيم جعفري، كارشناس امور فرهنگي در پاسخ به سؤال فوق با ذكر اين مقدمه مي گويد: «حج ابراهيمي كه فلسفه ذاتي آن قرباني كردن نفس و تعطيلي هواهاي آن مي باشد، حيف است كه به اين آفت زشت آلوده شود.» وي مي گويد: «برخي حج را با تجارت و سفر و هديه و كالا اشتباه گرفته اند كه هيچ كدام مبناي شرعي و عقلايي ندارد و اين همان انحرافي است كه انسان را از عرش به فرش مي كشاند.»
حجت الاسلام جعفري خاطرنشان مي كند: «آفت بزرگ اين سفر روحاني، اشتغالات دنيايي است كه زيبايي و طراوت، مقام و اتصال و قرب الهي را تحقير و آثار هدايتگر و ره گشاي آن را تضعيف مي كند.»
وي اظهار اميدواري مي كند: «با دريافت و درك اين واجب بي نظير الهي كه ابعاد و ويژگي هاي منحصر به فرد آن در طول تاريخ روشنگر و راهنماي جامعه بشري بوده و موفق تر از هر رويدادي سازنده جامعه بشري است، هم به كيفيت و ارتقاي آن بيفزائيم و هم از آفات و انحرافات دوري بجوئيم.»
وليمه حج واجب نيست
يكي از مستحبات در اسلام وليمه براي مناسبت هاي شادي و اعياد است. در قرآن به اطعام به عنوان مصداقي از انفاق تأكيد بسيار شده است. وليمه نوعي اطعام خاص است كه در مناسبت هاي ويژه داده مي شود و از مهمترين وليمه ها مي توان به وليمه عروسي، تولد، عقيقه و حجاج اشاره كرد.
حجت الاسلام خليل منصوري، محقق و پژوهشگر در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مطلب فوق مي گويد: «هرگونه اسراف و تبذير يعني خروج از اعتدال و ريخت و پاش در وليمه همانند هر كار ديگري حرام است، فردي كه براي كارهاي متفاوت از جمله حج و عروسي وليمه مي دهد، مي بايست وليمه را به دور از چشم و هم چشمي كه نوعي ريا است، انجام دهد.»
حجت الاسلام منصوري با بيان اينكه وليمه براي حج، امري واجب نيست و جزو مستحبات است، خاطرنشان مي كند: «هدف از وليمه، اطعام دادن به ويژه به فقيران و مسكينان است اما اگر اين وليمه براي تشريفات و ريا باشد، كاري حرام و گناه است و هرگونه اسراف نيز حرمت را چند برابر مي كند، بنابراين مي بايست توجه داشت كه هدف از سفر حج، دستيابي به تقواي الهي است كه وليمه هاي همراه با تشريفات و اسراف و تبذير دقيقا به معناي مخالفت با اصل تقواي الهي است كه شخص با سفر به خانه خدا و انجام مناسك حج در پي آن بوده است. بنابراين هرگونه كاري كه برخلاف اين هدف و حكمت حج باشد، در حقيقت دور شدن از منزل حقيقت است.»
اين محقق اضافه مي كند: «افرادي كه نزديك يك ماه در دوره پودماني مناسك حج و گسستن از همه تعلقات دنيوي كوشيده اند تا به تصفيه درون بپردازند، اگر در برگشت از اين سفر روحاني، با تدارك مهماني هاي آنچناني، خود را دوباره به دنياي مادي بچسبانند و دنبال چشم و هم چشمي و ريا باشند، گويي اصلا به چنين سفري معنوي نرفته اند.»
حجت الاسلام منصوري با استناد به روايتي از پيامبر اكرم«ص» درباره نشانه هاي آخرالزمان مي گويد: «پيامبر اكرم«ص» مي فرمايند: زماني مي رسد كه ثروتمندان امت من براي تفريح به حج مي روند و مردم عادي براي تجارت و فقراي امت براي خودنمايي و كسب عنوان و اعتبار به اين سفر مي پردازند.»
تقليدهاي كوركورانه در دهك هاي پايين جامعه و فخرفروشي در طبقات مرفه
وقتي برخي افراد در دهك هاي درآمدي بالا با انباشت و تراكم ثروت مواجه مي شوند براي اينكه خود را مطرح كنند و به پايگاه هاي اجتماعي دست يابند و ديگران را وادار كنند تا به طور غيرمستقيم اين جايگاه به دست آمده و باد آورده را بپذيرند جامعه به سمت قطبي شدن پيش مي رود و آنها خواسته و ناخواسته به يك سري رفتارهاي آسيب شناختي يا بيمارگونه دست مي زنند كه بخشي از آن اتلاف منابع عظيم و سرمايه ملي كشور براي كسب تشخص اجتماعي است.
دكتر محمد عليزاده، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان به دلايل اجتماعي گرايش مردم و برخي از زائران به سوي تجملات در مراسم مهماني و وليمه اشاره مي كند و مي گويد: «از اين پديده به عنوان نابود كردن منابع مالي و كالايي جهت كسب موقعيت اجتماعي مي توان نام برد كه متأسفانه چون دهك هاي بالاي جامعه، درآمدهاي سرشاري دارند براي تثبيت موقعيت خود از آن استفاده كرده و سعي مي كنند با ريخت و پاش هاي بي رويه در سالن ها و تالارهاي مجلل موقعيت خود را تحكم بخشند.»
اين جامعه شناس با اشاره به اينكه دهك هاي پايين جامعه هم به تقليد كوركورانه از دهك هاي بالا و پردرآمد مي پردازند، اضافه مي كند: «در نهايت اين پديده به صورت واگيري اجتماعي به ديگر طبقات جامعه سرايت مي كند، طوري كه دهك اول كه فقيرترين قشر است سعي مي كند شيوه رفتاري زندگي دهك بالاتر از خود را الگو قرار داده و اين روند نيز همچنان ادامه مي يابد تا جائي كه افراد براي فرار از لايه هاي اجتماعي خود از لايه پاييني به يك لايه بالاتر مي روند و حالتي را به وجود مي آورند كه به آن چشم و هم چشمي مي گوييم.»
و دكتر مجيد كاشاني استاد دانشگاه هم در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه آيين هايي كه در مراسم مختلف برپا مي شود، مبتني بر تشويق ها و تشريفات اجتماعي مي باشد مي گويد: «اين وليمه دادن ها از قديم الايام مرسوم بوده و امروزه مي بينيم عموميت بيشتري يافته است ضمن اينكه اين مراسم و آيين ها به منظور حفظ ارزشها و هنجارهاي مرتبط با بزرگداشت و تكريم رفتارهاي بهنجار برگزار مي شود و از ديد جامعه شناسي هم برگزاري اين آداب و رسوم در تمام زمينه ها، نشان از هويت گروههاي اجتماعي در برابر يكديگر دارد.»
دكتر كاشاني مي گويد: «هر گروه اجتماعي يا قومي به اندازه اي به تكريم و احترام و نوعي تعاملات و روابط احتياج دارد كه با عنصر مادي و غيرمادي در اين گونه مراسم جلوه گر مي شود و خودنمايي مي كند بنابراين نمي توان منكر برگزاري اين گونه مراسم شد، اما افراد بايد رعايت اعتدال را هم مدنظر داشته باشند.»
وي اضافه مي كند: «ريخت و پاش ها را نفي مي كنيم اما به نظر، وجود اندازه اي از اين تشريفات مي تواند موجب احترام و رويكرد اجتماعي بيشتر باشد، امامسلماً افراط و تفريط در هر رفتار اجتماعي توسط عرف اجتماعي نفي مي شود و خود مردم بايد با آنها برخورد كنند.»
سوغاتي ،كابوس مسافران
واقعيت اين است كه پول اضافي با خود بردن براي حجم عظيم سوغاتي، ساعتها وقت تلف كردن براي خريد اجناس و كالاها در بازارهاي مكه و مدينه، سوريه و كربلا، ساعتها سرگرداني زائران براي حمل بارو ترخيص آنها در فرودگاهها، نشانه هايي از تغيير سنت حسنه زيارت نسبت به گذشته است. وقتي از چندين زائر اماكن زيارتي مي پرسم كه بزرگترين دغدغه آنها در سفر چه بوده است، قريب به اتفاق مي گويند: «خريد سوغاتي براي همه و تأمين هزينه خريد اين سوغاتي ها.» براستي اين چه رسم دست و پاگير و غلطي است كه متأسفانه سال به سال نيز پررنگ تر و آزاردهنده تر مي شود. رسمي كه علاوه بر معذب كردن زائر باعث خروج حجم عظيمي از ارز كشور مي شود؟
حجت الاسلام محمدمهدي دشتي، مسئول مؤسسه اميرالمؤمنين«ع» در قم در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «متأسفانه يكي از مهمترين دغدغه حجاج بيت الله الحرام قيمت ريال و دلار براي خريد سوغاتي است. حاجيان به جاي اينكه به فكر زيارت، دعا و انجام اعمال و مناسك حج باشند، تمام فكر و ذكرشان خريد اجناس ارزان و بنجل از فروشگاه هاست.»
حجت الاسلام دشتي با اشاره به روايتي از حضرت محمد«ص» مي گويد: «پيامبر اكرم«ص» روايت كردند هنگامي كه از سفر برمي گرديد براي اهل و عيال خود سوغاتي بخريد و تبركي ببريد، اما امروزه متأسفانه تمام زائران به اين امر مستحب بيشتر از يك امر واجب مي پردازند، امري كه 15تا 20سال در انتظارش بودند و حال كه اين موقعيت برايشان فراهم شده، تمام وقت معنوي خود را صرف خريد مي كنند.»
به او مي گويم شما به عنوان روحاني كاروان چرا زائران را از اين كار منع نمي كرديد و يا توصيه اي خاص براي آنها نداشتيد، كه در پاسخم مي گويد: «روحانيون كاروانها همه قبل از سفر و در طول سفر مرتب اين مسائل را به زائران مي گويند.»
وي مي گويد: «زائران ايراني هنگام خروج از فرودگاه هر كدام 13ساعت معطل مي شوند، حال آنكه زائران مالزي و اندونزي بصورت دسته هاي 50 نفري از گيتها خارج مي شوند.»
حجت الاسلام سيدعلي قاضي عسگر، نماينده ولي فقيه در سازمان حج و زيارت هم مي گويد: «گروهي از زائران براساس چشم و هم چشمي و گروهي ديگر به بهانه خريد جهيزيه و لوازم خانه خريد مي كنند و بخشي هم مي گويند به ما سفارش شده است. به همين دليل متأسفانه در سالهاي اخير مكه و مدينه بازار داغ اجناس كشورهايي شده است كه حتي به خدا هم اعتقاد ندارند.»
وي مي گويد: «رسانه ها، ائمه جماعات و روحانيون بايد فرهنگ غلط خريد سوغاتي هاي گران قيمت و غيرمعنوي را از فرهنگ حج حذف كنند.»
وي اضافه مي كند: «بهتر است مديران كاروان ها و يا زائران يك نصف روز در ايام حج را به خريد اختصاص دهند و بيشتر به دنبال بهره مندي زائران از معنويات حج باشند. البته سازمان حج و زيارت در سالهاي اخير تدابيري انديشيده تا بازارچه هايي در مبادي خروجي كشور ايجاد شود و حجاج تمامي خريدهاي خود را در بازارچه ها انجام دهند و در برگشت از حج هداياي خود را تحويل بگيرند.»
مسئوليت مديران و روحانيون كاروانها
از بعد فرهنگي و عبادي نيز كه به قضيه بنگريم جاي نگراني زيادي هست. در واقع نگراني براي خريد سوغاتي و كمبود وقت باعث مي شود كه يك زائر از انجام فرائض نيز باز بماند و اغلب وقت و پول خود را صرف خريد سوغاتي كند.
ستار هدايت خواه، مخبر كميسيون فرهنگي مجلس در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان اينكه زيارت اصولي دارد و يك زائر بايد تمام تلاش خود را به كار گيرد تا زيارت را درست و صحيح انجام دهد و كاري نكند كه به دليل مسائل حاشيه اي مثل خريد سوغاتي، وارد حوزه مكروهات شود، مي گويد: «مديران و روحانيون كاروانها و سازمان حج و زيارت بايد به گونه اي برنامه ريزي كنند كه زائران ناخواسته و بيش از حد وارد مسائل حاشيه اي خريد سوغات و تجملات ديگر و مراسم بعد از بازگشت مثل وليمه هاي پرخرج نشوند.»
وي مي گويد: «فراموش نكنيم رفتار زائران ايراني در معرض ديد مسلمانان جهان قرار دارد و دور شدن از مناسك صحيح زيارت و رفتن به سمت مسائل ديگر مثل خريد افراطي سوغاتي، تعجب و تأسف همگان را برمي انگيزد.»
گزارش روز