گزارشي از نخستين نمايشگاه دستاوردهاي بومي سازي و خودكفايي صنعت ومعدن
بومي سازي زمينه خودكفايي

گروه اقتصادي
500 شركت صنعتي و معدني داخلي دستاوردهاي خود را در زمينه خودكفايي و بومي سازي به مدت 6 روز از 16 تا 21دي ماه درمعرض ديد عموم قراردادند.
همچنين 5 هزار شركت فعال توان فني و مهندسي خود دراين بخش را در فضاي مجازي به نمايش گذاشتند.
اين نمايشگاه با هدف ارائه دستاوردهاي بومي سازي و خودكفايي بخش صنعت و معدن كشور در خصوص طراحي و ساخت ماشين آلات، تجهيزات و قطعات، معرفي توانمندي ها و قابليت هاي بومي سازي و دانش فني متخصصان، محققان، شركت هاي دانش بنيان و مراكز علمي برپا شد.
محرابيان وزير صنايع و معادن درمراسم گشايش اين نمايشگاه گفت: عده اي كه دراتاق هاي دربسته و بدون آگاهي از شرايط اقتصادي جمهوري اسلامي مي خواستند با چند قطعنامه كشور ما را به اصطلاح تحريم كنند خوب است كه به اين نمايشگاه توجه كرده و از قدرت صنايع جمهوري اسلامي ايران مطلع شوند.
بومي سازي؛ نويد آينده اي ثمربخش براي صنعت و معدن
نمايشگاه دستاوردهاي بومي سازي و خودكفايي صنعت و معدن، فرصتي براي سازندگان داخل كشورمان فراهم كرد تا برخي از دستاوردهاي خود را در برابر ديدگان كارشناسان و مديران حوزه صنعت و معدن قرار دهند. اگر چه به جرات مي توان گفت كه برپايي حتي چنين نمايشگاهي به رغم حضور 500شركت از سراسر كشور آيينه تمام نماي توانمندي اين بخش از اقتصاد ايران نبود. چرا كه كارشناسان و مديراني كه از اين نمايشگاه ديدن مي كردند، بر اين نكته متفق القول بودند كه همچنان شركت هايي در پهنه ايران زمين مشغول به فعاليت هستند كه توليدات ارزنده اي روانه بازار مصرف مي كنند اما محدوديت زماني و مكاني، مجالي براي ارائه توليدات آنها در نمايشگاه نداد. با اين حال حضور همان تعداد شركت حاضر نيز اميدواري بسياري نزد مخاطبان دستاوردهاي صنعت و معدن ايجاد كرد.
نمايش فن آوري هاي بومي شده در بخش هاي صنايع پيشرفته همچون علوم زيستي، انواع روبات بخش هاي پزشكي و خودروسازي و... همچنين مهندسي ژنتيك، سيستم هاي جديد دربخش بهداشت، سلامت و محيط زيست، دركنار توليد انواع مواد نوتركيب و كامپوزيت ها، ساخت انواع قطعات براي صنايع بزرگ همچون خودروسازي، كشتي سازي، فولاد، سيمان، مس، آلومينيوم و تجهيزات وابسته و نيز ارايه تكنولوژي هاي جديد دربخش ساختماني كه امروزه دربسياري از شهرهاي جديد و توليدات مسكن مورد استفاده قرارمي گيرند، بخش هايي از دانش و توانمندي شركت هاي ايراني بود كه درنخستين نمايشگاه بومي سازي در برابر ديدكارشناسان و اهالي فن قرارگرفتند.
ازسوي ديگر از موارد قابل توجه درآن نمايشگاه، رونمايي از محصولات استراتژيك صنعتي و معدني بود كه با حضور مقامات و جمعي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي صورت گرفت. به عنوان مثال توليد الكترود گرافيتي كه پس از گذشت سال ها فعاليت صنعت فولاد در كشور، همواره از خارج وارد مي شد و با توجه به تكنولوژي ساخت اين كالا، مجبور به واردات آن بوديم. نقطه عطفي در نمايشگاه محسوب مي شد. علاوه بر اين ثبت سيستم جديد «احياي مستقيم ايراني» گوشه اي ديگر از فن آوري شركت هاي داخل كشورمان محسوب مي شود.
اين دستاوردها در شرايطي حاصل شده كه بنابر اظهارات سازندگان داخلي و مصرف كنندگان (كه همانا كارخانه هاي صنعتي هستند) درمقابل توليدات خارج كشور از نظر كيفي و قيمتي قابل رقابت هستند. اين سياست همزمان نتيجه ديگري دربردارد كه همانا ايجاد و توسعه شغل براي همه سطوح تحصيلي است. به بيان ديگر؛ اين دو نتيجه ارزشمند، از پيامدهاي توجه به توانمندي هاي كشور است.
درهمين حال شنيدن نكاتي از زبان مديران عامل بخش هاي صنعتي نيز خالي از لطف نخواهدبود. دراين باره يكي از مديران صنعت آلومينيوم درباره نمايش آند در فرش قرمز سالن اصلي نمايشگاه دستاوردهاي بومي سازي مي گويد: زماني كه ايران به فن آوري ساخت آند به عنوان يك كالاي استراتژيك اين صنعت، براي خطوط توليد آلومينيوم دست يافت، كشورهاي صادركننده روي مهربان تري ازخود نشان دادند به طوري كه با قيمت ها و شرايط سهل تر به تبليغ كالاي خود پرداختند تا همچنان فروشنده آند به كارخانه هاي آلومينيوم درايران باشند اين درحاليست كه تا چندي پيش به سبب جايگاهي كه اين محصول در بخش احياي آلومينيوم دارد و به نوعي كالاي تحريمي به شمار مي آيد. شرايط دشواري پيش روي شركت هاي ايراني به عنوان خريدار قرار داشت.
در واقع سياست استراتژيك بومي سازي و توجه به توانمندي و توليد داخلي كه وزارت صنايع و معادن در سال هاي اخير تعريف كرده، نتايج فوق را درپي داشته است. گرچه چنين آغازي بي ترديد بدون مشكل نخواهدبود. اما نويدبخش ارتقاي توان فني و مهندسي، توسعه ساخت داخل در كنار رشد نرخ اشتغال، رشد گردش مالي و افزايش درآمد صنعتگران و معدنكاران، براي سال هاي آتي است.
توليد 7 هزار قطعه بومي شده
مديرعامل فولاد خوزستان از تحقق 60 درصدي اهداف بومي سازي تجهيزات در شركت فولاد خوزستان خبر داد و گفت: 7هزار قطعه صنعت فولاد دراين شركت ساخته شده است.
عبدالمجيدشريفي با بيان مطلب فوق گفت: اين شركت به عنوان بزرگترين توليدكننده شمش فولاد از جمله نخستين شركت هايي است كه در زمينه بومي سازي توليد آهن اسفنجي دركشور گام برداشته است.
مديرعامل فولاد خوزستان با اشاره به اينكه نگاه اين شركت، دستيابي به بومي سازي كامل در حوزه صنعت است، افزود: فولاد خوزستان با استفاده از تكنولوژي ميدركس و با تلاش و همت متخصصين داخل ايراني عمليات مهندسي و ساخت عمده تجهيزات را در داخل كشور انجام داد به گونه اي كه بيش از 60 درصد از اين تجهيزات در داخل كشور بومي سازي شد.
وي تصريح كرد: هم اكنون فولاد خوزستان با توجه به خودباوري كه در زمينه خودكفايي در صنعت و معدن كشور ايجادشده، قادر به ساخت بيش از 80 درصد از تجهيزات داخل كشور است.
شريفي با اشاره به اينكه فولاد خوزستان قادر است اقلامي نظير كاتاليست، كمپرسورهاي احياي مستقيم، الكترود گرافيتي كوره، سيستم هاي اتوماسيون تجهيزات را به طور جدي و با استفاده از تخصص مبتكران و متخصصين ايراني بومي كند، گفت: هم اكنون اين شركت موفق به ساخت نخستين كوره پاتيلي در كشور شد به گونه اي كه بيش از 90 درصد از تجهيزات آن در كشور تامين شده است.
دستيابي به بومي سازي 90 درصد تجهيزات و قطعات صنايع فولادكشور
مديرعامل مجتمع فولاد مباركه از سياست هاي موثر وزارت صنايع و معادن براي بومي سازي 90 درصدي تجهيزات و قطعات صنايع فولاد كشور خبر داد.
محمد مسعود سميعي نژاد تصريح كرد: با توجه به سياست هاي وزارت صنايع و معادن پس از اعمال تحريم هاي موجود، خوشبختانه بستر مناسب براي شناخت توانمندهاي صنايع كشور در زمينه طراحي، ساخت و نصب تجهيزات توسط متخصصان داخلي فراهم شد.
وي افزود: هم اكنون با همت متخصصان داخلي، صنايع فولاد كشور توانست علاوه بر بومي سازي 90 درصدي تجهيزات و قطعات، با مهندسي معكوس به برنامه ريزي در جهت ساخت كارخانجات فولادسازي دست يابد.
سميعي نژاد تصريح كرد: در شرايطي كنوني نيازي به مهندسان و متخصصان خارجي براي ساخت كارخانه هاي فولاد در كشور نيست و در اين زمينه به خودكفايي لازم دست يافته ايم.
تحقق 90 درصدي ساخت تجهيزات و قطعات ذوب آهن
مديرعامل شركت ذوب آهن اصفهان گفت: ذوب آهن اصفهان به بومي سازي 90 درصدي از تجهيزات و قطعات دست يافت.
صفرعلي براتي با بيان مطلب فوق گفت: ذوب آهن اصفهان به عنوان نخستين شركت صنعت فولاد و با سابقه ترين واحد توليدي در كشور است كه فضاي مناسبي را در زمينه ايجاد زيرساخت ها و توليد يدكي پيش بيني كرده است.
وي با اشاره به اينكه بيشترين درصد از ساخت قطعات و تجهيزات در ذوب آهن اصفهان بومي شده، افزود: اين شركت پس از 2 دهه از فعاليت توليد توانست همكاري خود با بخش خصوصي را توسعه بخشد، به گونه اي كه هم اكنون 12 هزار تامين كننده قطعات و تجهيزات با ذوب آهن همكاري نزديك دارند.
مديرعامل ذوب آهن اصفهان بااشاره به بومي سازي 90 درصد از تجهيزات و قطعات از سوي اين شركت، تصريح كرد: مقوله بومي سازي تنها به بخش قطعه سازي اختصاص ندارد بلكه اغلب پروژه هاي بهسازي، بازسازي و توسعه اي در اين شركت با حداكثر امكانات داخلي و توسط نيروهاي متخصص ايراني ساخته مي شود.
بومي سازي فولاد تا سال 91 كامل مي شود
مديرعامل شركت ملي فولاد ايران گفت: تا سال 1391 كه طرح هاي استاني فولاد به بهره برداري مي رسند. بومي سازي در اين صنعت كامل مي شود.
اسرافيل احمديه با بيان اين مطلب گفت: تجهيزات و قطعات واحدهاي احيا در كارخانه هاي فولادسازي كشور به طور كامل بومي سازي شده است.
وي با اعلام اينكه هم اينك 60 درصد تجهيزات بخش فولادسازي بومي سازي شده افزود: پيش بيني مي شود تا پايان طرح هاي استاني، در بخش «فولاد سازي» نيز به اين هدف دست يابيم.
صرفه جويي 15 ميليون يورويي
مديرعامل مجتمع آلومينيوم المهدي گفت: تا ابتداي دي ماه امسال، حدود 15 ميليون يورو از محل ساخت داخل و استفاده از مواد داخل كشورصرفه جويي در اين شركت صورت گرفته است.
مهدي ثقفي افزود: تا نيمه دوم سال آينده نيز با راه اندازي خط مكانيزه ميله گذاري آند، صرفه جويي مضاعفي انجام خواهد شد.
به گفته وي، هم اكنون ساخت داخلي 3 هزار قطعه اصلي تجهيزات المهدي كه تاكنون از كشورهاي اروپايي به ويژه آلمان، فرانسه و سوئيس تهيه مي شده هدفگذاري گرديده و عمليات هاي بومي سازي براي تحقق اين برنامه به اجرا درآمده است.
ثقفي يادآور شد: تاكنون حدود 1500 قطعه اصلي و مصرفي مجتمع از جمله تجهيزات خطوط احياي آلومينيوم و توليد آند، به همت متخصصان داخلي مهندسي معكوس شده و نقشه هاي ساخت اين تجهيزات نيز تهيه گرديده است.
مديرعامل مجتمع آلومينيوم المهدي در ادامه با اشاره به اقدامات صورت گرفته براي كاهش هزينه ها در المهدي يادآور شد: هم اكنون چند گروه مهندسي عمدتا در خطوط احيا مشغول فعاليت اند كه سيستم تغذيه ديگهاي احيا را از «سنتي منقطع» به «مستمر تغذيه نقطه اي» تبديل كنند تا از يك سو با توجه به اجراي قانون هدفمندي يارانه ها در مصرف انرژي صرفه جويي شود و از سوي ديگر به كيفيت محصولات توليدي افزوده شود
دستاورد پارك هاي فن آوري
حصول توسعه مطلوب و پايدار صنعتي و اقتصادي كشورهاي جهان درعصر حاضر، منوط به بهره گيري از فناوريهاي نوين و استفاده بهينه از ظرفيتهاي اين فن آوريها درمسير توسعه اقتصادي است. در ايران نيز همانند ساير كشورهاي جهان، رشد و بالندگي اقتصادي و صنعتي درسايه بهره گيري مناسب از فناوريهاي نوين است. براساس سند چشم انداز20 ساله افق 1404، توسعه همه جانبه بخشهاي مختلف كشور مبتني بر دانش و فناوري محقق مي شود و زيربناي آن نيز توليدات و صنعت دانش بنيان است. دستيابي به اين هدف نيز در گرو ايجاد شركتهاي دانش بنياني است كه از مراكز آموزشي و دانشگاهها، دانش آموخته شده باشند.
دراين ميان پاركهاي علم و فناوري دانشگاهها، بستري مناسب براي دستيابي به توسعه علمي و فناوري و نيز تبديل دانش به ثروت، تجاري سازي دستاوردهاي پژوهشي و ايجاد شبكه فناوري بين صنعت و دانشگاه، در هر حوزه به شمار مي روند. با توجه به اين امر، دراين گزارش به انعكاس سخنان دوتن از شركت كنندگان در غرفه هاي پاركهاي علم و فناوري دانشگاه تهران و خراسان مستقر درنخستين نمايشگاه دستاوردهاي بومي سازي و خودكفايي صنعت و معدن پرداخته ايم كه درپي مي آيد:
پارك علم و فناوري خراسان
پارك علم و فناوري خراسان وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، در راستاي حمايت از حدود 150 شركت كوچك براي بومي سازي تكنولوژي فعاليت مي كند. اين مركز كه از سال81 فعاليت خود را آغاز كرده، امسال توانسته پارك برتر در توليد علم به ثروت شناخته شود. پارك علم و فناوري خراسان، بستري براي رشد شركتهاي نوپاست و با ايجاد انگيزش و نيز مديريت جريان دانش و فناوري درميان دانشگاهها، مراكز تحقيق و توسعه و بخش خصوصي و همچنين ايجاد موسسات نو از درون مؤسسات باسابقه را تسهيل مي كند. از مهمترين مخاطبان اين مركز، كارآفرينان، دانش آموختگان، نوآوران، مبتكران، پژوهشگران، دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي حرفه اي و... هستند.
بعد از اعمال تحريمها، اين شركت ها كه تعدادشان به رقم 150مي رسد با هماهنگي هم و در قالب پارك علم و فناوري خراسان با هم تعامل دارند. از اين جهت اعمال تحريمها با وجود محدوديتهاي ايجادشده، تاثير مثبتي بر فعاليتهاي پارك و شركتها داشته است.
بخشهايي مانند CNC با وجود همين محدوديتهاي خارجي، متخصصان كشورمان در پارك علم و فناوري خراسان در زمينه ساخت دستگاههاي دستگاه مونتاژ اتومات تير CNC دريل CNC دستگاه برش هوا- گاز CNC واتر جت، ايرجت، دستگاه برش پلاسما CNC فرز، CNC ليزر دستگاه برش راسته و... فعاليتهاي موثري صورت داده اند از CNC ورق، دستگاه جوش اتومات تير ورق، دستگاه نورد اتومات تير ورق، لوله بر آنجايي كه بخشهايي از ماشين آلات يادشده از خارج وارد مي شود. دراين زمينه به همت متخصصان فعال دراين مركز، براي بومي سازي اين بخشها و بي نيازي كشور از ورود تجهيزات فوق موفقيتهاي چشمگيري حاصل شده است.
يكي ديگر از محصولات توليدشده توسط متخصصان پارك علم و فناوري خراسان، دستگاه ثابت كننده موضعي قلب است كه به همت پژوهشگران طراحي و ساخته شده و در بيمارستانهاي فوق تخصصي هم آزمايش شده است.
گيت هاي ضدسرقت فروشگاهي از ديگر محصولات توليدي محققان اين مركز است كه اين موفقيت نيز نخستين بار درخاورميانه حاصل شده است.
شكل دهي فلز به صورت سرد
ازسوي ديگر دستگاه فرم دهي چرخشي فلزات محصول ديگر متخصصان پارك علم و فناوري خراسان است كه دراين نمايشگاه درمعرض ديد قرارگرفت.
اين دستگاه فلزات را بصورت سرد شكل مي دهد. اين دستگاه اولين بار است كه درايران بومي سازي شده و درمنطقه نيزتاكنون صنعتي سازي نشده است.
پارك علم و فناوري دانشگاه تهران
پارك علم و فناوري دانشگاه تهران شركتي دانش بنيان است كه درراستاي دستيابي به تكنولوژيهاي جديد و انتقال آنها به مراكز مختلف كشور فعاليت مي كند. ساخت شبكه حسگرهاي بي سيم يكي از دستاوردهاي متخصصان جوان كشور و اين مركز است. اين سنسورها نخستين بار است كه در ايران و به دست متخصصان داخلي طراحي و ساخته شده است. اين سنسورها اطلاعات را از محيط دريافت كرده و به كامپيوتر مركزي ارسال مي كنند. دراين كامپيوتر مركزي، براساس ديتاهاي تعريف شده تغييراتي براطلاعات دريافتي صورت مي گيرد.
شبكه حسگرهاي بي سيم، كاربرد كشاورزي داشته و براي پوشش و كنترل زمينهاي كشاورزي وسيع، قابل استفاده است. سنسورهاي ياد شده در گلخانه هاي پرورش محصولات كشاورزي نيز كاربرد مناسبي دارند. از اين سنسورها درخانه هوشمند هم مي توان استفاده كرد. با اتصال اين حسگرها به وسايل داخلي منزل، به ويژه مصارف انرژي درمنازل كنترل مي شود. با توجه به اجراي قانون هدفمندي يارانه ها و لزوم صرفه جويي بيشتر در مصرف انرژي، اين بخش تمركز خود را به تحقيق و پژوهش دراين حوزه معطوف كرده است. به زودي نيز با استفاده از اين سنسور مي توان همه كنتورهاي برق را هوشمند كرد. البته طرح هاي ديگري نيز اجرا شده كه حاصل تلاش متخصصان جوان است و هم اينك در دست بررسي قرار دارند.
ربات كمك جراح
دستگاه ربات كمك جراح از جمله محصولاتي است كه در نخستين نمايشگاه دستاوردهاي بومي سازي و خودكفايي صنعت و معدن در معرض ديد عموم قرار گرفت.
از اين ربات در جراحي هاي لاپاراسكوپي استفاده مي شود. عمليات ساخت اين ربات از سال 1382 با همكاري دانشكده مكانيكي دانشگاه صنعتي شريف و مركز تحقيقات علوم و تكنولوژي پزشكي آغاز شد به طوري كه گروهي حدوداً 30نفره كار ساخت اين ربات را انجام داده اند.
اين ربات مي تواند وظيفه تصويربرداري را به جاي جراح در حين جراحي انجام دهد به گونه اي كه از طريق پنج شيوه مي توان اين ربات را كنترل كرد. اين پنج شيوه شامل: تاچ اسكرين، پدال زيرپاي جراح، صوتي، كفش هاي مخصوص و تركينگ مي شود.
در روش آخر ربات قادر به شناسايي ابزار و استفاده از آن است. نمونه هاي اول و دوم اين ربات تاكنون در مجموع، بيش از 50عمل را انجام داده اند. نمونه سوم اين ربات در نمايشگاه بومي سازي در معرض ديد عموم قرارگرفت.
قيمت هر يك از اين ربات هاي كمك جراح 45ميليون تومان بوده و سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران از ساخت آن حمايت كرده است. نمونه سوم اين ربات نسبت به نمونه هاي قبلي آن سبك تر بوده و طراحي بهتري نيز دارد.
در همين حال دانشكده مكانيك دانشگاه صنعتي شريف هدف گذاري كرده تا به سمت ساخت ربات هايي برود كه به طور كامل عمل جراحي را انجام دهند و جراح از طريق دستورات رايانه اي به ربات دستور دهد.
پانل هاي خورشيدي، ابزاري براي توليد برق پاك
يكي از غرفه هايي كه در نخستين نمايشگاه دستاوردهاي بومي سازي و خودكفايي صنعت و معدن حضور داشت غرفه مربوط به يكي از كارخانه هاي توليدكننده پانل هاي خورشيدي در كشور است.
از دو سال پيش كار توليد پانل هاي خورشيدي آغاز شده است. اين نوع پانل ها در زمينه توليد برق از انرژي خورشيدي كاربرد دارند.
با استفاده از اين پانل ها برق مورد نياز لامپ هاي 10وات تا نيروگاه هاي چند كيلوواتي را مي توان تأمين كرد.
دولت نيز در همين ارتباط از ابتداي امسال تاكنون 12مناقصه به حجم 3ميليارد تومان در زمينه خريد پانل هاي خورشيدي برگزار كرده تا از طريق اين پانل ها برق مورد نياز روستاهاي دور افتاده را تأمين كند.
در تهران نيز اين پانل ها برق مورد نياز برخي از پارك ها و بيلبوردها را تأمين مي كنند. به عنوان مثال روستاي معلمان در استان سمنان كاملا خورشيدي بوده و قرار است تا پايان سال به تعداد روستاهاي خورشيدي كشور اضافه شود.
چالش واردات
مهمترين مشكل پاركهاي علم و فناوري و پژوهشگران و محققان فعال در آنها، واردات كالاهاي مشابه ساخت داخل است. براي حل اين مشكل، لازم است كنترل بر واردات صورت گيرد تا مانع ورود محصولات مشابه توليد متخصصان داخلي و بومي سازي شده شود. اين بهترين حمايت از شركتهاي دانش بنيان، پاركهاي علم و فناوري، مراكز پژوهش و محققان ومتخصصان داخلي است كه افزايش رقابت پذيري بخشهاي داخلي را نيز درپي خواهد داشت.

نقش بيمه و مديريت ريسك در اقتصاد كشاورزي

رامين اميني كارشناس ارشد كشاورزي
چكيده
در بازار رقابتي دنياي حاضر كه سرمايه ها به سمت و سوي درآمدهاي قابل قبول و تعيين شده سوق پيدا مي كند؛ كشاورزي به دليل استفاده از نهاده هاي طبيعي همچون زمين و آب و وابستگي به شرايط اقليمي و نيز سهيم بودن در توليد ناخالص داخلي، تأمين اشتغال براي درصد بالايي از نيروي كار، تأمين مواد اوليه براي بخش صنعت و خدمات و از همه مهم تر تأمين امنيت غذايي كشور در اين ميان جايگاه ويژه اي به خود اختصاص داده است، اين موضوع وظيفه خطيري را متوجه سياستگذاران سرمايه گذاري در اين بخش مي نمايد. به گونه اي كه مي بايد منابع محدود بودجه عمومي و سرمايه هاي خصوصي را به بهترين نحو به سوي سرمايه گذاري در بخش كشاورزي هدايت كنند و اين محقق نمي شود مگر با كاهش ريسك و مديريت آن كه يكي از ابزارهاي مديريت ريسك بيمه فعاليت كشاورزي است.
مقدمه
كشور ايران به دليل موقعيت جغرافيايي كه در كره زمين دارد؛ بر روي كمربند خشكسالي واقع شده است. نگاهي گذرا به تاريخ اين سرزمين كهن تقريبا بروز خشكسالي را نه هر ساله بلكه در بيشتر سنوات محرز مي كند.
گذشته از اين ثلث بارندگي جهاني و تبخير و تعرق سه برابر ميانگين جهان گواه اين موضوع است كه كشاورزي در اين كشور چهار فصل كه هر نقطه آن از نظر آب و هوايي شرايطي ويژه دارد بسيار در معرض بلاياي طبيعي غيرقابل پيش بيني است.
اين نوشتار بر آن است تا نگاهي به موضوع مديريت ريسك و اثرات آن در بخش كشاورزي و جذب سرمايه ها در اين بخش داشته باشد.
چرا كه بحث سرمايه گذاري بخش كشاورزي حديث كهني است كه خود در گرو شناخت ويژگي هاي ريسك و بخش كشاورزي دارد كه با وجود سهم 13درصدي بخش كشاورزي در توليد ناخالص ملي سهم 20درصدي در اشتغال و تأمين 87درصد نياز غذايي كشور هنوز به جايگاه واقعي خود كه به عنوان مثال زير كشت رفتن 35 ميليون هكتار از اراضي مستعد كشور كه در حال حاضر نيمي از آن (حدود 18 ميليون هكتار) زير كشت است. نرسيده است و همه در حالي است كه سهم بخش كشاورزي در سرمايه گذاري 5/4درصد است.
مفهوم ريسك
گمان مي رود بيمه دانان جهان بر اين مفهوم اتفاق نظر داشته باشند كه اساس بيمه ريسك است، اما تعاريف متعددي براي ريسك در فرهنگ ها و كتاب ها آمده است كه از آن جمله مي توان به تعريف ويليامز وهنيز¤ اشاره كرد كه بيان مي كند؛ ريسك به عنوان تفاوت در نتايجي ست كه در يك دوره معين مي توانست رخ دهد.
واژه ريسك ممكن است ريشه عربي داشته باشد يا از عبارت Riscum لاتيني ريشه گرفته باشد، اما آنچه كه در كميته اصطلاح شناسي انجمن بيمه و ريسك آمريكا مورد اجماع قرار گرفته و منتشر شده است «عدم اطمينان از پيامد حادثه اي كه دو احتمال يا بيشتر دارد» را به عنوان تعريف نموده است.
آيا ريسك هزينه اقتصادي دارد
فارغ از اين كه ريسك چه طور تعريف مي شود، آثار وجود ريسك بر عملكرد اقتصادي عامل ها تأثير مي گذارد و از اين رو، به تخصيص بهينه منابع و توسعه اقتصادي كشورها محدوديت هايي تحميل مي كند. تصميمات فردي نيز مانند تصميمات تجاري تحت شرايط اطمينان اتخاذ نمي شود. با وجود اين كه تجسم و تصور ايده ريسك ممكن است دشوار باشد، همه عامل هاي اقتصادي تصميماتي مي گيرند كه فكر مي كنند براي آنها سودآور است.
در سال 1901 ويلت به هزينه هاي عدم اطمينان ناشي از 1-وقوع خسارت هاي پيش بيني نشده و 2-صرف وجود عدم اطمينان- حتي اگر هيچ خسارتي واقع نشود- اشاره مي كند. او همچنين عدم اطمينان را نوعي عدم مطلوبيت مي داند. واكنش فرد محتاط و ريسك گريز به عدم اطمينان (اعم از اين كه خسارتي واقع شود يا نه) اين است كه وارد كار بي خطر شود و از كار داراي ريسك بگريزد. چنين رفتاري در سطح اجتماعي ممكن است در تخصيص بهينه منابع توليدي اختلال هايي ايجاد كند.
هزينه هاي اقتصادي ريسك مسئله مهمي است كه نشان مي دهد چرا عامل هاي اقتصادي تلاش مي كنند از ريسك اجتناب كنند يا از تأثيرات آن بكاهند. از يك سو «وجود ريسك در شرايط تقريبا ايستا موجب خسارت اقتصادي مي شود و از ديگر سو، فرضيه ريسك منبع كسب منفعت براي جامعه به صورت يك كل است».
چه رابطه اي بين ريسك و راندمان وجود دارد
ريسك وجه مشترك تمامي تصميماتي است كه انسان ها مي گيرند. هدف از تصميمات اين نيست كه از ريسك اجتناب كنند بلكه اين است كه وجود آن را به رسميت بشناسند و اطمينان حاصل كنند كه ميزان پاداشي كه در ازاي تحمل ريسك به دست مي آورند كافي است يا نه. وجود عدم اطمينان در مورد درآمد يا بازده آينده سرمايه گذاري به اين معناست كه ريسكي وجود دارد و عامل هاي اقتصادي كه ريسك را متحمل مي شوند آن را ارزيابي مي كنند. براي مثال، سرمايه گذاران بايد در ازاي صرف نظر كردن از مصرف حال خود و تحمل ريسك سرمايه گذاري پاداشي دريافت كنند. تقريباً تمامي تصميمات مالي از جمله بيمه متضمن نوعي معاوضه ريسك- بازده است.
ويژگيهاي كشاورزي ايران
نام ايران به عنوان كشور چهار فصل وجود اقليم هاي مختلف با شرايط مختلف را در ذهن تداعي مي سازد. برخورداري از 35 ميليون هكتار اراضي قابل زراعت (Arable)، 12ميليون هكتار جنگل، قريب به 95 ميليون هكتار مرتع، دسترسي به منابع آبي به ميزان 120 ميليارد مترمكعب از پتانسيل هاي اين بخش است، اما در مقابل ثلث ميانگين بارندگي جهاني در برابر 3برابر تبخير و تعرق استاندارد به دليل قرار گرفتن بر روي كمربند خشكي و خشكسالي شرايط سرمايه گذاري در اين بخش را خاص مي كند. بنا به گزارش مركز پژوهش هاي مجلس بيش از 90درصد آب كشور در بخش كشاورزي مورد استفاده قرار مي گيرد كه اگر تنها راندمان كاربردي آب در اين بخش به ميزان 5درصد افزايش يابد، مقدار آب صرفه جويي شده معادل با كل نياز بخش هاي ديگر خواهد بود.
با وجود اينكه سهم بخش كشاورزي در اقتصاد ملي و امنيت غذايي كشور بالاست اما فقط 5درصد از كل سرمايه گذاري هاي كشور به اين بخش اختصاص پيدا كرده است، يكي ديگر از مشكلات در بخش كشاورزي پايين بودن سطح تكنولوژي در اين بخش است، فناوري هاي نوين كمتر در بخش كشاورزي مورد استفاده قرار گرفته و همين باعث شده كه در زمينه بهره وري عوامل توليد از منابع موجود در كشور به خوبي استفاده نشود به عنوان مثال در مورد مكانيزاسيون، ايران هم از نظر ضريب مكانيزاسيون و هم از نظر درجه مكانيزاسيون در سطح بالايي قرار ندارد، از نظر آبياري هاي نوين سطح كمي از اراضي تحت پوشش قرار دارد، كمتر از ده درصد بخش كشاورزي با سامانه هاي نوين آبياري، آبياري مي شود و مابقي به صورت سنتي است در نتيجه بهره وري آب در اين بخش پايين است. از آنجائيكه با افزايش درآمد كشاورزان ضمن بهبود سطح زندگي، ميل و رغبت اين قشر زحمت كش به تداوم كار در اين عرصه افزايش مي يابد ولي باتوجه به عدم ساماندهي مناسب در عرصه بازاريابي و فروش محصولات كشاورزي، كمترين سود حاصل از توليدات اين بخش عايد توليدكننده ميگردد و اين موضوع تمايل سرمايه گذاران به فعاليت در اين بخش را كمرنگ ساخته است.
حال با افزايش جمعيت و نياز اين جمعيت به تأمين غذا، كاهش سرانه زمين براي هر شاغل كشاورزي و گسترش خرده مالكي در كشور، وضعيت روبه گزار از اقتصاد معيشتي، سهم بالاي مصرف آب در بخش كشاورزي و افزايش نرخ بيكاري در ميان شاغلين بخش و افزايش مهاجرت از روستاها به شهرها شكاف وسيع مطالعه رفع چالش هاي موجود را روشن مي سازد.
تحليل تطبيقي اقتصاد كشاورزي ايران و جهان
از ميان سرمايه گذاري در بخش هاي مختلف اقتصادي، سرمايه گذاري در بخش كشاورزي اهميت و جايگاه خاصي دارد. سرمايه گذاري در بخش كشاورزي علاوه بر اين كه موجب رشد توليد و اشتغال در اين بخش مي شود، باتوجه به ارتباطات با ساير فعاليت هاي اقتصادي، به رشد توليد و اشتغال در ساير بخشها نيز كمك مي كند.
اكنون 70درصد سرمايه گذاري هاي كشور در بخش خدمات بوده و سهم كشاورزي در اقتصاد ملي 5/4 درصد است كه مي بايد به 5/8 درصد ارتقاء يافته و تأثير چشمگيري در افزايش توليد ناخالص ملي داشته باشد.
براساس اعلام سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد (فائو)، طبق گزارش جديد اين سازمان، به منظور توليد غذاي كافي براي جمعيت 1/9 ميلياردي جهان در سال 2050، بايد 83 ميليارد دلار سرمايه گذاري خالص در كشاورزي كشورهاي در حال توسعه صورت گيرد.
در اين گزارش كه باتوجه به برگزاري همايش كارشناسان ارشد كشاورزي (Senior Expert) در تاريخ هاي 12 و 13 اكتبر سال جاري در رم انتشار يافته، آمده است سرمايه گذاري در كشاورزي بايد حدود 50درصد افزايش يابد.
از اين سرمايه گذاري پيش بيني شده، حدود 20ميليارد دلار براي توليد محصولات كشاورزي و 13ميليارد دلار براي توليد محصولات دامي اختصاص خواهد يافت. سرمايه گذاري براي مكانيزاسيون بيش ترين سهم از اين بودجه را دارد و پس از آن، توسعه و بهبود سيستم آبياري قرار دارد.
50ميليارد دلار ديگر براي ارايه خدمات جهت رسيدن به هدف افزايش 70درصدي توليد بخش كشاورزي در سال 2050 لازم است. بخش عمده اين سرمايه گذاري مربوط به بخش پيشين كشاورزي و خدمات مربوط به آن بايد توسط بخش خصوصي صورت گيرد. البته سرمايه گذاري دولتي براي ايفاي بهتر وظيفه نظام كشاورزي و ايجاد امنيت غذايي بايد انجام شود كه پژوهش و توسعه در بخش كشاورزي از اولويت هاي سرمايه گذاري دولتي مي باشد.
در سال 2000 كل سرمايه گذاري بخش دولتي در پژوهش و توسعه كشاورزي در جهان فقط حدود 23 ميليارد دلار و بسيار نابرابر بود. كمك هاي رسمي توسعه به بخش كشاورزي بين سال 1980 و 2005 حدود 58 درصد كاهش يافت و از سهم 17 درصدي در سال 1980 به 8/3 درصدي در سال 2005 رسيد و اكنون در حد 5 درصد باقي مانده است. اما دغدغه هاي اقتصادي و سياسي در مورد پديده تصاحب زمين در كشورهاي مختلف رو به افزايش است. براي چنين موضوعي بايد راه حلي انديشيد كه منافع آن به اكثر مردم برسد و امنيت غذايي آنان را تامين نمايد. بخش كشاورزي در كشور ما به عنوان يكي از اركان اقتصادي سهم بالايي در صادرات غيرنفتي، ايجاد اشتغال و ارزش افزوده دارد. به طور كلي بخش كشاورزي را مي توان به چهار زيربخش عمده زراعت، دامپروري شيلات و جنگلداري تقسيم و به نسبت ضريب هر يك جهت تخصيص منابع و سرمايه گذاري در آن برنامه ريزي كرد. با توجه به اينكه بيش از 95 درصد حوزه كشاورزي در اختيار بخش خصوصي است، پيشرفت آن منوط به انجام سرمايه گذاري مناسب خواهد بود. بخش كشاورزي در كشورهاي در حال توسعه به شدت محتاج سرمايه است. ده ها سرمايه گذاري اندك منجر به از حركت افتادن بهره وري و سطوح توليد شده است.
بيمه و تأمين امنيت؛ ضرورتي براي سرمايه گذاري
بعد از بازگويي مفهوم ريسك و شرايط ويژه كشاورزي آن هم در كشوري به انواع اقليم چون ايران؛ متوجه نقش بسيار حساس و مهم دولتمردان و سياست گذاران براي توجه به اين بخش و دشواري تخصيص بودجه محدود رو به كاهش دولت با توجه به سياست هاي خصوصي سازي و ايجاد رغبت براي سرمايه هاي كلان خصوصي به اين بخش مي شويم. در راستاي اهداف توسعه هزاره (از اسناد مورد توافق در سازمان ملل) مبني بر نصف شدن ميزان گرسنگان جهان تا سال 2015، سازمان خواروبار جهاني نشان داده است كه سالانه حداقل30 ميليارد دلار وجوه اضافي مورد نياز است. همچنين ريشه كني كامل گرسنگي تا سال 2050 سالانه چيزي در حدود 90 تا 100 ميليارد دلار هزينه اضافي دربرخواهد داشت. ظرفيت كشورهاي در حال توسعه براي پركردن اين شكاف ها محدود بوده و كمك هاي مالي ديگر كشورها نيز گزينه چندان كارگشايي نيستند.
در حقيقت سهم كمك هايي كه به سوي بخش كشاورزي سرازير مي شوند، به زير 5 درصد كاهش يافته است. شايد بتوان دليل اين گرايش ضعيف به سرمايه گذاري در بخش كشاورزي كه مي تواند محور توسعه قرار گيرد را در عدم اطمينان خاطر از برگشت سرمايه جست وجو كرد؛ البته كليه صاحب نظران بر بلاخيز بودن ايران اتفاق نظر دارند، كه جايگاه دهم ايران در ميان كشورهاي بلاخيز گواه اين مدعاست. از ميان 40 نوع بليه طبيعي 31 نوع آن در ايران محقق مي شود. آخرين گزارش منتشر شده در جهان مبين اين است كه ايران با 235 حادثه طبيعي و فني طي 42 سال يازدهمين كشور حادثه خيز جهان شناخته شده است كه البته چون هر چالشي اين امر نيز با دارويي به نام بيمه قابل درمان است. با تصويب قانون بيمه كشاورزي در تاريخ 22 ديماه سال 1387 مبني بر بيمه عوامل توليد؛ در آستانه ربع قرن دوم خدمت صندوق بيمه كشاورزي راه براي توسعه خدمات بيمه كشاورزي در جهت حفظ سرمايه و افزايش امنيت سرمايه گذاري بازتر شده و اين امكان را به سرمايه گذاران مي دهد كه با اطمينان خاطر بيشتري به سرمايه گذاري در اين بخش بپردازند. صندوق بيمه كشاورزي اكنون با پوشش بيش از يكصد محصول مختلف در زيربخش هاي زراعت، باغباني و دام و طيور و آبزيان در بيست و پنجمين سالگرد تلاش و خدمت رساني به كشاورزان ايران زمين به پوشش عوامل توليد نيز مي پردازد.
بررسي، نتيجه گيري و پيشنهاد
بخش كشاورزي به دلائل پيش گفته، با گريز سرمايه به دليل عدم توان رقابت با بخش صنعت و به ويژه بخش خدمات است، اين در حالي است كه افزايش قيمت برخي نهاده ها و از جمله حامل هاي انرژي تأثير مستقيم بر قيمت تمام شده كالاهاي كشاورزي و ستانده ها در قياس با داده ها و بهره وري بخش كشاورزي دارد كه بايد در آن انديشيد و طرح هدفمند كردن يارانه ها نيز عنايت ژرفي به موضوع داشته باشد. يكي از ابزارهاي بسيار موثري كه نبايد معقول بماند موضوع بيمه كشاورزي است كه در واقع تضمين كننده و جبران كننده زيان هاي ناشي از بلاياي قهري و طبيعي (Disasters Catastrophes) و نيز توسعه بيمه درآمد (Revenue Insurance) و تضمين توليد است كه زيان هاي بازار را زيرپوشش قرار مي هد.
موضوع ديگري كه بايد رعايت شود توليت مقتدرانه بازار واردات و جلوگيري از Damping توسط كالاهاي خارجي است كه در مبدأ از يارانه هاي توليدي برخوردار بوده اند و بازار داخلي را بعضا از سودآوري خارج مي نمايند.
بحث ديگر موضوع تكميل زنجيره توليد و اهميت مضاعف به صنايع تبديلي و Food Industry است كه در كنار بازاريابي Marketing مناسب هرچه بيشتر بخش را به سوي سودآوري سوق مي دهد.
اين در حالي است كه بررسي اوليه موسسه پژوهشهاي برنامه ريزي كشاورزي نشان مي دهد، آثار مستقيم حذف يارانه حامل هاي انرژي در بخش زراعت 2 تا 40 درصد، تغيير هزينه در پي دارد كه بسته به نوع محصول و ميزان انرژي مصرفي 2 درصد كمترين مربوط به توليد شلتوك برنج و 40 درصد در توليد ذرت اتفاق مي افتد.
اثر حذف يارانه حاملهاي انرژي در بخش محصولات باغي بين 3 تا 23 درصد تغيير دربر دارد كه 23 درصد مربوط به توليد خرما و نخلستانها است، همچنين در بخش دام و طيور پرواربندي گوساله با 2 تا 3 درصد افزايش هزينه و توليد شير و فرآوري آن 13 درصد افزايش هزينه خواهد داشت.
اين افزايش قيمت هاي متصور در شرايط وضع موجود است، اما در همين محاسبات برخي از توليدكنندگان عملكرد 2 تا 3 برابر ميانگين عملكرد كشور دارند، بنابراين با افزايش بهره وري امكان دستيابي به عملكرد بيشتر وجود دارد و منجر به اين مي شود كه آثار افزايش هزينه را كاهش مي دهد.
در هدفمندي يارانه ها در بخش كشاورزي حركت به سمت مبارزه بيولوژيك و استفاده از كودهاي زيستي و توليد محصولات ارگانيك مدنظر است.
يكي از اين ابزارهاي، حمايتي تعرفه هاي واردات است كه بايد به جاي عدد تعرفه به نظام تعرفه اي توجه شود. در بخش نظام تعرفه اي چند گزينه وجود دارند كه بايد از همه انواع آن استفاده شود، تعرفه سهميه اي يكي از انواع تعرفه است كه براي كالاي مورد نياز به قدر نيازمندي واردات انجام شود و پيش از سقف آن نياز، تعرفه به شدت افزايش پيدا كند، اما تا سقف نياز كشور تعرفه واردات پايين باشد، اين سيستم تعرفه جديدترين روش اعمال تعرفه مايت است. همچنين تعرفه فصلي براي واردات از ابزارهاي حمايت كشاورزي است، ابزارهاي تعرفه متنوع است كه جديدترين و مهمترين آن تعرفه سهميه اي است.
منابع حاصل از آزادسازي قيمت حاملهاي انرژي بايد صرف افزايش بهره وري در درازمدت و ايجاد رقابت پذيري فضاي توليد كشاورزي شود و رقابت پذيري نيازمند زمان است.
يكي از نكات مهم هدفمندي يارانه ها استفاده از ترجيحات بوده، بايد از ترجيحات اشاره شده در لايحه هدفمندي يارانه هاي استفاده شود، به عنوان مثال در آزادسازي قيمت برق براي كشاورزان به جاي حذف يكباره يارانه انرژي به تدريج يارانه برق براي كشاورزي كاهش يابد و تعرفه برق براي كشاورزي ظرف 10 سال واقعي شود. ماهيت كشاورزي به گونه اي است كه معمولا 9 ماه از سال طول مي كشد، تا كشاورز با كاشت يك محصول به درآمد برسد و براي حمايت از زارع، هزينه تعرفه برق كشاورزي بايد 6 تا 9 ماهه پرداخت شود. در حال حاضر بسياري از قيمت محصولات كشاورزي در بازار جهاني داراي قيمت منحرف شده و دامپينگ شده است كه يا كمك هاي صادراتي يا كمك توليدي تحت لواي حمايت هاي مجاز از كشاورزان خارجي مي شود.
به عنوان مثال برنج باسماتي با حمايت به ظاهر مجاز دولت صادركننده، وارد كشور مي شود. براي حمايت از توليد كشاورزي بايد از قوانين ضد دامپينگ استفاده شود. بنابراين با اعمال تعرفه سهميه اي جلوي واردات بي رويه گرفته مي شود. در تعرفه سهميه اي اگر به فرض مثال سالي 500هزار تن برنج خارجي مورد نياز است تا اندازه نياز مصرفي با تعرفه 4درصد و پيش از اين رقم با تعرفه بالاتر وارد شود.
سياست هدفمندسازي يارانه ها كه لزوماً به معناي حذف يارانه ها نمي باشد يكي از آرزوهاي ديرينه اقتصاددانان كشور است كه با خوش بيني كه به اجراي صحيح آن با همدلي دولت و مردم متصور است اميدواريم با ارتقاء جايگاه بيمه كشاورزي و هدايت هرچه بيشتر يارانه هاي كشاورزي به سوي آن شاهد توفيق دو سويه مردم شريف و دولت خدمتگزار باشيم.

منابع
- توانايي ها و تنگناهاي كشاورزي، (1388)، روزنامه اطلاعات، شماره 24606 صفحه .17
- موسوي، ع و قائدي، م، (1385)، بررسي سرمايه گذاري مستقيم خارجي در ايران، ماهنامه تدبير شماره .173
- لطفي، حسين، چشم انداز سرمايه گذاري خارجي در جهان، wwwhamshahrionlineir.
- اولويت هاي سرمايه گذاري در بخش كشاورزي و چالش هاي فرارو.
wwwhamedanagri-jahadir
- ورمزياري، ح و صالح، الف و مسلم زاده، ح، تحليل پتانسيل سرمايه گذاري در بخش كشاورزي (با تأكيد بر برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي)
wwwiranianaescom
- نتايج نشست مشترك بانك كشاورزي و وزارت جهاد كشاورزي
wwwbinair
- اكبري، هادي، (5831) سرمايه گذاري در بخش كشاورزي، روزنامه ايران شماره 0153 صفحه .8
- سرمايه گذاري در بخش كشاورزي در افق سال 0502، wwwianair
- ذوالانواري، مرتضي، (8831)، صندوق هاي توسعه سرمايه گذاري در بخش كشاورزي و اصل 44، روزنامه دنياي اقتصاد، شماره 6981.
- سرمايه گذاري در بخش كشاورزي 4/8 درصد كاهش يافت، روزنامه سرمايه شماره 5011.
- توانايي ها و تنگناهاي كشاورزي، (8831)، روزنامه اطلاعات شماره 60642.
- مصاحبه خبرگزاري فارس با آقاي مهدي كاظم نژاد، معاون مؤسسه پژوهشهاي برنامه ريزي كشاورزي (91 آبان 8831).
wwwfarsnewsir
- مبحث مربوط به ريسك برگرفته از كتاب مباني نظري و عملي بيمه بازگردان آقايان دكتر عبدالناصر همتي و دكتر دهقاني است.
wwwmajir wwwiranattache-afghanir