آسيب هايي كه نوجوانان را تهديد مي كند-بخش نخست
تربيت رسانه اي تهديد جدي آموزش خانواده

صديقه توانا
از آن زمان كه اين ذهنيت غلط بين اغلب خانواده هاي ايراني شكل گرفت كه جاي رايانه در اتاق بچه هاست و آنها بيشترين كاربران اين وسيله فقط به ظاهر سرگرم كننده هستند، از آن زمان كه بيشتر والدين در قبال نمرات بيست بچه ها و دريافت كارنامه عالي در پايان يك سال تحصيلي قول خريد جديدترين گوشي تلفن همراه موجود در بازار با يك سيم كارت ثابت را به فرزندان و نوجوانان خود دادند، از آن موقع كه بچه ها به شدت تحت تأثير تبليغات ماهواره اي براي خريد جديدترين نرم افزارهاي كامپيوتري، سي دي هاي بازي و لپ تاپ هاي تبلت و آي پد و... قرار گرفتند و پدر و مادرها هم براي به اصطلاح تشويق و پر كردن اوقات فراغت بچه ها اين وسايل مدرن ارتباط جمعي را براي دلبندان معصوم خود تهيه كردند و دروازه ورود به دنياي اينترنت را هم ناآگاهانه براي آنها باز نمودند، همه و همه ناخواسته فرزند نوجوان خود را در معرض شديدترين آسيب هاي خانوادگي، اجتماعي، رواني و هزاران آفت مدرن روز قرار دادند، آسيبي كه متأسفانه دامن گير اكثر خانواده ها شده است . در اين ميان آنچه كه مي تواند سپري در مقابل اين تهاجمات فرهنگي باشد، شناخت اين آسيب ها و اطلاع رساني والدين از اين خطرات خانمان سوز است.
امروزه رقيبي به نام تربيت رسانه اي از قبيل سي دي، ماهواره و اينترنت جايگزين فضاهاي تربيتي خانواده ها شده است . اين امر تهديدي جدي و نگران كننده براي والدين محسوب مي شود. وسايل ارتباط جمعي سرعتي وصف ناپذير يافته و زمان و مكان را درنورديده است و هيچ مانعي را بر سر راه خود برنمي تابد . نوجوانان كه بازيگران اصلي و سواران پيشتاز اين موج هستند، نيز بيش از هر زمان ديگري نياز به شناختن و شناخته شدن دارند.خانواده ها نه مي توانند فرزندان خود را از دسترسي به علوم و فنون روز بازدارند و نه اين كه مي توانند آنها را در چارديواري اتاق خالي محبوس كرده و تمام اين وسايل ارتباط جمعي را از دسترس آنها دور نگه دارند، بلكه همه وظيفه داريم در اين گردونه علم و ارتباط، بچه ها را نسبت به خطراتي كه آرام آرام جسم، روح و روان آنها را تخريب مي كند آگاه سازيم و نحوه صحيح استفاده از اين وسايل ارتباطي را به فرزندان مان آموزش دهيم.
بحران هويت، موسيقي هاي مبتذل غربي با مضامين و محتواي ضدديني، ماهواره و اينترنت، تلفن همراه، بلوتوث هاي مستهجن، پول هاي توجيبي بي رويه به بچه ها برخي از مهم ترين مصاديق آسيب هايي است كه نوجوانان را تهديد مي كند. به منظور آشنايي بيشتر با چگونگي ورود اين وسايل ارتباط جمعي به درون خانواده ها و اثرات مخرب آن ها در تربيت فرزندان و همچنين راهكارهاي برخورد با اين آسيب ها، دو شماره گزارش روز را به اين موضوع اختصاص داده ايم.
دوگانگي فرهنگي
به اعتقاد كارشناسان مسائل تربيتي، اولين اثرات مخرب استفاده ناصحيح از اينترنت و وسايل ارتباط جمعي «دوگانگي فرهنگي» است. فرزندان ما در استفاده ناصحيح از اين وسايل و بخصوص اينترنت دچار تضادهايي مي شوند كه نمي توانند مسير زندگي خويش را به درستي با فرهنگ ايراني- اسلامي مطابقت داده و به نوعي دچار سرگرداني و تضادهاي فرهنگي مي شوند.
فاطمه مظهري، كارشناس مسائل تربيتي و امور مذهبي در گفت وگو با گزارشگر كيهان در اين خصوص مي گويد: «تحريك هاي عصبي، اختلالات يادگيري، بحران هويت و تخيل گرايي افراطي نيز از عوامل مخرب استفاده نادرست از وسايل ارتباط جمعي است. اختلالات ناشي از استفاده غلط وسايل ارتباط جمعي مي تواند اثرات جبران ناپذيري را بر روي دانش آموزان و جوانان داشته باشد. بنابراين خانواده ها با ايجاد محيطي امن و ايجاد جذابيت ها مي توانند فرزندان خود را به سوي محيط گرم خانواده راهنمايي كنند و بصيرت و بينش فرزندان را بر استفاده از اين وسايل افزايش دهند.»
خانم مظهري در ادامه مي گويد: «با ايجاد زمينه هاي مناسب، روش هاي بهره برداري درست از وسايل ارتباط جمعي در بين نوجوانان و جوانان را بايد ارتقا دهيم تا آثار تخريبي استفاده ناصحيح از اين وسايل در جامعه روبه كاهش رود.»
خطرات واقعي ابزارهاي ارتباطي در انتظار نوجوانان و جوانان
«پديده اي كه امروزه روبه افزايش است گسترش ابزارهاي ارتباطي و عدم اطلاع والدين از چگونگي عملكرد اين ابزارها است و مهم ترين آسيبي كه بچه ها از اين وسايل مي بينند به مديريت نكردن والدين در استفاده صحيح از اين ابزار برمي گردد.»
دكتر زهرا هاشم پور، روان شناس در گفت وگو با گزارشگر كيهان ضمن بيان مطلب فوق و با اشاره به اين كه تا چند سال گذشته تلفن و نمابر جزو تنهاترين وسايل ارتباط عمومي به شمار مي آمدند، مي گويد: «با گسترش تكنولوژي در بخش ارتباطات به مرور شبكه هاي تلويزيوني محلي از حالت محلي خارج شده و به واسطه ماهواره هاي ارتباطي در سراسر دنيا قابل مشاهده شدند، هنوز چندي از روي كار آمدن ماهواره ها نگذشته بود كه دنياي ديجيتال شكل تازه اي به خود گرفت. سيستم هاي ماهواره اي به صورت ديجيتال اقدام به انتقال تصاوير در سراسر دنيا نمودند و استفاده از سيستم ماهواره باعث سهولت در امر ارتباطات جوامع مختلف شد.»
دكتر هاشم پور، اضافه مي كند: «كم كم سيستم هاي مخابراتي نيز سيستم تلفن همراه را راه اندازي كردند. استفاده از اينترنت در جوامع گسترش يافت ،تا اين كه در كشوري همچون ايران طي كمتر از 10 سال به راحتي در هر خانه اي يك رايانه متصل به اينترنت و براي هر عضو خانواده بالاي 18 سال يك گوشي و يك سيم كارت تلفن همراه در دسترس قرار گرفته است. حال آن كه از خطرات استفاده غيرمتعارف از اين ابزارهاي ارتباطي بي اطلاع هستيم.»
دكتر هاشم پور، با اشاره به اين موضوع كه يكي از ابزارهاي كارآمد دنياي امروز رايانه مي باشد كه هركس با هر سني و دانشي را به سمت خود جذب مي كند، خاطرنشان مي سازد: «بازي هاي مهيج رايانه اي، فيلم هاي انيميشني، برنامه هاي آموزشي، اشتغال ارتباط، سهولت در امر فعاليت هاي روزمره و سرگرمي از يك سو، ورود به سايت هاي غيراخلاقي اتاق هاي گپ و گفت وگو (چت) و بحث هاي متفاوت توسط افراد از سوي ديگر باعث مي شود تا كودك به علت كنجكاوي، نوجوان و جوان به علت گرايش هاي جنسي و لذت طلبي و مقتضاي سن و سال، در دام افراد سودجو يا افراد بي هويت كه به منظور و هدف انحرافات اخلاقي در چت روم ها يا در سايت هاي مختلف فعاليت مي كنند، قرار بگيرد و در ادامه اين مسير كم كم راه بازگشت را از دست بدهد.»
وي در ادامه همچنين بر آسيب هايي كه از طريق اينترنت به نوجوانان وارد مي شود هم اشاره مي كند و مي گويد: «اينترنت هم مثل تمام وسايل ارتباط جمعي جنبه هاي مثبت و منفي دارد. اين پديده علي رغم فرصت هاي مناسبي از قبيل دست يابي به اطلاعات فراوان مورد نياز و توسعه و توليد دانش براي ما، تهديدهايي را متوجه افراد مي سازد، و از آنجا كه بيشترين كاربران آن را نوجوانان و جوانان تشكيل مي دهند، استفاده نادرست از آن به دليل مشغله زياد والدين و نظارت كم رنگ آنها، مي تواند نيروي پويا و كارآمد كشور را تهديد كند.»
دكتر هاشم پور، اضافه مي كند: «استفاده نادرست از اينترنت دو وجه متمايز دارد، يكي اين كه كاربران در هدفمندي و ميزان استفاده از آن تابع ضابطه و قاعده اي نباشند كه در اين صورت جوانان و نوجوانان عادت مي كنند اوقات فراغت خود را به بيهودگي و بدون برنامه ريزي بگذرانند و اين تصور در ذهن آنها شكل گيرد كه نهايت زندگي چيزي جز بازي و سرگرمي و كام جويي نيست و وجه دوم، نوع بهره برداري از آن و مراجعه به سايت هايي است كه موارد ناهنجار و غيراخلاقي را ترويج مي كنند كه از اين طريق هم هويت ملي فرد را مورد تهاجم قرار مي دهند و هم به تخريب شخصيت اجتماعي و حوزه رواني او مي پردازند.»
وي با اشاره به اينكه نخستين و شايد خطرناك ترين اثر منفي اينترنت كه موجب استفاده هاي نادرست نوجوانان از اينترنت مي شود، «اعتياد اينترنتي» است، مي گويد: «زياده روي در استفاده از اينترنت مي تواند براي سلامت فكري و فيزيكي شخص خطرناك باشد. اعتياد به اينترنت و رايانه كاركرد انطباقي شخص را مختل مي كند ،ضمن اين كه اضطراب، افسردگي، كج خلقي، بي قراري و افكار وسواسي را هم براي فرد به دنبال دارد. از طرفي در عين حال كه روابط اين افراد به ويژه نوجوانان و جوانان در جهان مجازي افزايش مي يابد، در مقابل از دامنه روابط آنان در جهان واقعي كاسته مي شود . همچنين احتمال لطمه ديدن عملكرد آموزشي نيز وجود دارد.»
دكتر هاشم پور، همچنين تصريح مي كند: «بهتر است رايانه در اتاق شخصي فرزندان نباشد (مخصوصا اگر در سن نوجواني و بلوغ مي باشند و رايانه قابليت اتصال به اينترنت را داراست.) رايانه بايد در محلي باشد كه والدين به راحتي بر صفحه مانيتور نظارت داشته باشند، در صورتي كه امكان قرار دادن رايانه در محلي غير از اتاق شخصي ميسر نمي باشد، لازم است در مواقعي كه فرزند در اتاق خود مشغول كار با رايانه است به صورت غيرمستقيم بر كار آنها ناظر باشند.»
اهميت توجه به نوجوانان
نوجواني زمان بروز خلاقيت در انسان است. در اين دوره بچه از بازي با لگو، ماشين و عروسك بيرون آمده و ديگر نمي توان وي را به هر چيزي سرگرم كرد، به همين دليل توجه به او در سنين نوجواني بسيار مهم تر از هر دوره اي است.
حجت الاسلام حسن قرباني محقق و پژوهشگر مسائل ديني در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه تغيير در بخش هاي بدني و رواني انسان در اين دوره او را نسبت به بسياري از امور حساس مي كند و واكنش هاي عاطفي و احساسي او را برمي انگيزد، خاطر نشان مي كند: «يك نوجوان دراين سنين، در دوره اي قرار دارد كه عقل در وي هنوز كاملا رشد نيافته ولي عاطفه و احساسات در او اوج گرفته است و واكنش و كنش هاي عصبي و پرخاش جويانه او، ريشه درهمين شدت و حدت يافتن احساسات دارد.»
وي مي گويد: «بي گمان دوره نوجواني را مي بايست دوره انقلاب ها و گذار دانست.
انسان از سادگي كودكي بيرون آمده و توانايي هاي جسمي و بدني او به شدت افزايش و فعل و انفعالات دروني رشد ناگهاني كرده است. اگر دوره نوجواني به خوبي مديريت و مهار شود، در جواني كه عقل بروز و ظهور مي يابد، عقل و عاطفه انسان را به كمالي مي رساند كه مي توان از آن به «اوج انسانيت» تعبير كرد.»
حجت الاسلام قرباني اضافه مي كند: «سركوب عواطف در نوجواني و برخورد نادرست با احساسات اين دوره مي تواند انسان را در دوره جواني انساني خشك و بي روح و بي عاطفه كند، يا او را به سوي رفتارهاي عاطفي شديد در دوره بزرگسالي هدايت نمايد.»
از اين روست كه در روايات به همان اندازه كه بر رها كردن كودكان به حال خود براي بازي و سرگرمي در كودكي تاكيد شده است، در دوره نوجواني بر مواظبت و مديريت احساسات و عواطف او تاكيد شده است.
تقويت اعتماد به نفس نوجوانان
در برخي از روايات از مربيان و اوليا بچه ها خواسته شده تا در دوره نوجواني او را وزير خويش قرار دهند، يعني درهر كاري او را به كارگرفته و به او اعتماد كرده و اين گونه اعتماد به نفس او را افزايش دهند تا زمينه استقلال در وي فراهم آيد. وزارت نوجوان به اين معناست كه او را نمي بايست به حال خود رها كرد و همانند دوره كودكي با او روبه رو شد؛ چرا كه اين گونه رها كردن و سرگرم شدن موجب مي شود تا نتواند مسير درست رشد را بپيمايد. بنابراين مي بايست به نوجوان كارهايي را محول كرد تا زيرنظر مستقيم مربي كار كند و زمينه استقلال عمل را به دست آورد.
حجت الاسلام قرباني، با اشاره به اين كه چهار وظيفه اصلي در اين دوره بر اوليا و مربيان نوجوان از سوي اسلام گذاشته شده خاطر نشان مي كند: «دعوت به اطاعت خدا، آموزش واجبات، نهي از منكرات و برانگيختن بركارهاي خير و نيك نيز از جمله اين وظايف هستند و در اين روايت كه در بحارا لانوار ج 71، ص 86 آمده، به خوبي شرايط و نيازهاي بچه ها معرفي و راه هاي درمان نيز تعيين و مشخص شده است.»
حجت الاسلام قرباني مي گويد: «شرايط امروزي دنيا، درصد رفتارهاي پرخطر را در نوجوانان افزايش داده است، آسان شدن ارتباط در هر شكل و شيوه اي به نوجوانان اين امكان را مي بخشد تا هرگونه كه خواست عمل كند و نسبت به هر چيزي اطلاعات كافي داشته باشد. تلفن همراه با ابزارهاي ارسال تصاوير و اينترنت و دام هاي بزرگ در جهان مجازي و وبگردي افزون بر اينكه نوجوانان را از حضور در جمع واقعي و دنياي حقيقي باز مي دارد و گوشه گير مي كند و به جهان مجازي و خلوت مي كشاند، به همان اندازه او را در خطر انحراف قرار مي دهد.»
اين پژوهشگر با استناد به روايتي از پيامبر اعظم(ص) در مورد دوره هاي رشد در بچه ها مي گويد: «حضرت رسول(ص) مي فرمايند: فرزند تو هفت سال آقا، هفت سال بنده و هفت سال وزير است، اگر تا سن بيست و يك سالگي، خوي و خصلت هايش را پسنديدي كه خوب وگرنه او رابه حال خويش رها كن، زيرا تو در پيشگاه خدا معذوري.» اين كه در روايات وارد شده كه فرزند را در نوجواني وزير خود قرار دهيد، به اين معناست كه او را همواره در كنار خود نگه داريد و به كارگيري او در كارهاي خود، افزون بر اين كه به او آموزش زندگي مي دهد، اجازه نمي دهد تا ديگران از خلوت و قدرت احساسات و عواطف انساني او سوء استفاده كرده و او را به مسيرهاي ناكجا آبادي كه آخرش جزتباهي نيست، سوق دهند.»
بحران هويت، آسيبي جدي براي نوجوانان
اصلي ترين آسيبي كه درحال حاضر نسل جوان و نوجوان را تهديد مي كند آسيب بحران هويت است.
دكتر محمدرضا كرمي كارشناس امور فرهنگي در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «تك تك آسيب هاي اجتماعي كه درحال حاضر با آنها درگير هستيم حاصل عدم پرداخت صحيح به مقوله هويت نوجوانان و جوانان است.»
وي مي گويد:«بعداز پايان جنگ تحميلي يك خلأ جدي در عرصه هويت سازي ايجاد شد و متاسفانه در دوران سازندگي و اصلاحات، ساختار هويت از هويت ملي- اسلامي به هويت مبتني بر تفكر غرب، هويت صنعتي، سبك زندگي و مصرف گرايي مبتني بر تفكر اختصاصي غرب در جامعه شكل گرفت و در مورد تعاريف هويت بين نسل جديد و قديم و بين خانواده ها گسست جدي ايجاد كرد و اين شكاف روز به روز عميق تر مي شود و توجه زيادي هم به بازيابي هويت صورت نمي گيرد.»
دكتر كرمي مي گويد: «اگر امروز مي بينيم نسل جديد و جوان، ذائقه هاي متفاوتي در نوع پوشش و لباس خود دارد و در سبك موسيقي و سينما از يك ذائقه ديگري برخوردار است، به اين دليل است كه آن هويت اصلي و ملي را خيلي خوب به او معرفي نكرده ايم و دراين بين اگر سراغ مصاديق برويم و اصل و ريشه را درست نكنيم، با حل هر مصداق، مصداقي جديد جايگزين مي شود. مثلا ممكن است با يك فشار يا يك برنامه كوتاه مدت مسئله پوشش حل شود، اما به جاي آن انديشه و نگاه غربي در سبك زندگي رسوخ مي كند. بنابراين اگر قرار است آسيب هاي اجتماعي حل شود بايد با يك نگاه ريشه اي از هويت شروع كنيم.»دكتر كرمي خاطر نشان مي كند: «بازيابي هويت نوجوان و شناسايي هويت ملي و ديني و تربيت هويت انقلابي نيز بايد در دستور كار تمام مسئولان و مربيان آموزشي و تربيتي قرار گيرد تا به تبع آن آسيب هايي كه از ناحيه بحران هويت برخاسته، به مرور زمان جبران و رفع شود.»
گزارش روز