نگاهي به فرهنگ احسان و نيكوكاري در ايران اسلامي
رفع محروميت از حمايت مالي تا خود اتكايي -بخش نخست

پريسا جلالي
كمر همت بستيم تا انسانيت را حتي از ميان همين چرخ دنده هاي سنگين دنياي صنعت بيرون بكشيم، ما آمده ايم تا شاهد تلاش هاي عاشقانه مددكاران باشيم كه مثل نسيمي در حد توانشان غبارهاي ناشي از فقر و محروميت را از چهره غمبار يتيمان مي زدايند. امروز اين جا هستيم تا بي هيچ منت و انتظاري ثابت كنيم پشت ظواهر سنگين و چهره هاي يخ زده مي توان قلب هاي خفته و روحيه هاي لطيفي يافت كه تنها نياز به چشمي براي ديدن و دستي براي گرفتن دارند. امروز به محل جمع آوري كمك ها و هداياي مردمي آمديم تا چشمان به راه دوخته شده كودكان بي سرپرست، زنان بي پناه و خستگي پدران از كار افتاده را ارج نهيم و بر روح لطيفشان گرماي محبت ببخشيم.
اين اظهارات بي ادعاي ياري دهندگاني است كه با قلبي پر از احساس و چشمي پر از اشك دل به ياري نيازمندان داده اند تا به بهانه هفته احسان و نيكوكاري رفيق شفيق سختي ها و حلال مشكلات منتظران ياري و مدد باشند.
عصر، عصر صنعت و فن آوري است. عصر توليد براي خدمت هرچه بيشتر به بشريت. اما انسان اين عصر، گاه در ميان اين ماشين هاي به خدمت گرفته شده آن قدرغرق مي شود كه خود را نيز فراموش مي كند چه رسد به انسانيت.
اين واقعيت كه شرح حال ملل جوامع صنعتي و پيشرفته است، چنان انسانيت را در چرخ دنده هاي صنعت به داخل كشيده كه مجالي براي رسيدن به نيازهاي دروني و معنوي اش ندارد چه رسد به خواست ها و تمايلات ديگران.
اما با تمام پيشرفت هاي تمدن بشري در عرصه هاي گوناگون، هنوز هم هيچ جامعه ديني يا غير ديني و هيچ علم اجتماعي و اقتصادي روز نتوانسته نياز جامعه را به افراد خود انكار كند.
آغاز حمايت با استارت انقلاب اسلامي
ايران اسلامي با وقوع انقلاب اسلامي ايران در هفته احسان و نيكوكاري جايگاه ثابتي براي تمايل دروني خود يعني رسيدگي به نيازهاي مالي و معنوي نيازمندان تعريف كرد.
البته سابقه كميته امداد امام خميني (ره) را در سال هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ايران يعني حدود سال هاي 1343- 1342 مي توان يافت.
تعدادي از انقلابيون كه در زمره ياران امام (ره) بودند، ماموريت يافتند كه به خانواده هاي زندانيان، نيازمندان و مبارزان رسيدگي كنند به طوري كه امدادگري در دوران اوج گيري انقلاب اسلامي كه اعتصاب و تحصن همه جا را فرا گرفت، شدت يافت و اعتصاب كنندگان و زندانيان از اين حمايت ها برخوردار مي شدند.
تا اينكه با پيروزي انقلاب حمايت از نيازمندان در صدر برنامه ها قرار گرفت و در 14اسفندماه 1357 فرمان امام خميني (ره) مبني بر تشكيل كميته امداد صادر شد.
اين نهاد براي ايجاد رفاه و برقراري تسهيلاتي در امر كمك رساني به محرومان جامعه داير شد. بهزيستي هم وارد گود كمك رساني به محرومان و مستضعفان شد و به ندرت موسسات خيريه در همين راستا تشكيل شدند.
كاريابي و معرفي آنان به مشاغل مناسب، تامين مسكن براي خانواده هاي بي بضاعت، جبران ديه، اطعام و افطاري، جمع آوري صدقات به منظور هدايت صحيح آن، ارائه خدمات عمراني مانند بازسازي و نوسازي مناطق سيل زده و زلزله زده و آسيب ديده، تهيه جهيزيه براي نوعروسان خانواده هاي تحت پوشش، كمك به بيماران هموفيلي، كليوي و تالاسمي، خدمات درماني و بهداشتي، ارائه خدمات فرهنگي و آموزشي به دانش آموزان و دانشجويان تحت پوشش، جذب و صرف كمك هاي مردمي، رسيدگي به كودكان بد سرپرست و بي سرپرست و بسياري خدمات ديگر از جمله كمك هايي است كه توسط نهادهاي امداد رساني و حمايتي صورت مي گيرد.
از ديگر فعاليت ها كمك به زنان سرپرست خانواده است تا بتوانند با فعاليت در زمينه هاي كشاورزي، دامداري، قالي بافي، خياطي، كاردستي و ساير زمينه ها زندگي خود و خانواده شان را تامين كنند.
اما هفته احسان و نيكوكاري از 14 تا 21 اسفند ماه هفت روز نماديني تعريف شد تا مردم با عزم ملي و انقلابي به ياري محرومان جامعه بشتابند.
ما به نياز نيازمندان، نيازمنديم
« من و كسي كه سرپرستي يتيمي را بر عهده گيرد در بهشت مانند دوانگشت كنار هم خواهيم بود.» اين - حديثي از پيامبر اكرم(ص)- رمز جاودانگي كمك و احسان به نيازمنداني است كه چشم به راهند تا دستي پر از محبت و احسان دستانشان را بفشارد.
نيازي كه شايد در باور نيازمندان و محرومان نگنجد اما اين يك واقعيت است كه احسان كردن به نوعي زدودن همه پليدي هايي است كه در دنياي فاني آدم را با همه آدميتش محاصره كرده و قصد دارد او را به قهقرا ببرد.
جلوي صندوق شيشه اي كه روي ميز چوبي كوچكي قرار داده شده مي ايستد دستش را داخل جيبش مي برد و بدون اينكه كسي متوجه شود به آرامي چند اسكناس تاخورده كه از قبل آماده شده را به درون صندوق مي اندازد و بدون مكث راهي مي شود.
هرچند قصد ندارد هيچ حرفي راجع به كمك به نيازمندان بزند اما در آخر راضي مي شود تا همكلام مان شود و قدري راجع به اين موضوع صحبت كند اما به شرطي كه نه عكسي از او داشته باشيم و نه نامش را بنويسيم.
وي به خبرنگار سرويس گزارش كيهان اينطور
درد دلش را مي گويد كه ما به اين روزها و هفته هاي احسان و نيكوكاري نياز داريم. اگر اين مراسم نباشد جوابي هم نه براي امروز و نه براي فرداي قيامت نداريم.
اين فرد كه به ظاهر 30 تا 35 ساله به نظر مي رسد،
وقتي از ميزان ياري اش مي پرسم ، مي گويد: قرآن مجيد فرموده است از اموالتان در حد توان انفاق كنيد براي آن كه سايرين نيز زندگي خوبي داشته باشند. خدا احسان كنندگان و نيكوكاران را دوست دارد. ما هم به حد توانمان كمك مي كنيم. بعد هم با لبخندي مي گويد:
خجل آن كس كه رفت و كار نساخت
كوس رحلت زدند و باز نساخت
فرهنگ انفاق را زنده نگه داريم
سنش بالا است اما شادابي لازم را براي حرف زدن دارد. برخلاف ديگر رهگذراني كه فرصت چنداني براي مصاحبه ندارند، جواد حيدري كارمند بازنشسته به ادعاي اهالي ستاد جمع آوري كمك ها و هداياي مردمي، مشتري هر ساله كمك به نيازمندان در اين پايگاه ها است.
وي به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: چند سالي است بدون اينكه عضو ستاد يا كميته امداد باشم در اين محل حاضر مي شوم تا به افرادي كه براي جمع آوري هدايا آمده اند كمكي كرده باشم شايد ثوابي برايم نوشته شود.
اما در كنار كمك هاي نقدي و كالايي موضوع ديگري را مهمتر مي داند كه بايد مورد توجه همه قرار گيرد.
روزي كه دلي را به نگاهي، به قدومي، به كلامي بنوازي از عمر حساب است، ولي روز دگر هيچ ...
وي اين طور شرح مي دهد: گسترش فرهنگ نيكوكاري و انفاق در جامعه مخصوصا براي نسل جوان، كودكان و خردسالان مهمتر از صدقات و خيرات نقدي است كه توسط مردم پرداخت مي شود. هر سال شاهد حضور پرشور خانواده ها و جوانان در اين مراسم معنوي و ملي هستيم كه امسال هم تمهيدات لازم براي برگزاري باشكوه اين حركت فراهم شده است اما فراموش نكنيم با اين اقدام فرهنگ كمك و ياري را زنده نگه مي داريم.
حيدري با اشاره به اظهار نظر برخي كه كمك ها بايد پنهاني باشد تا اجر آن محفوظ بماند، معتقد است كه حفظ ميراث جاودان امام راحل(ره) و گسترش فرهنگ نيكوكاري بزرگترين اصلي است كه با استقرار پايگاه ها تامين مي شود و اعلام آن براي ارتقاي اين فرهنگ نياز است.
همبستگي اجتماعي در همه ايام
مادري پير و سالخورده بود. همه دارايي اش را آورده بود براي كمك به جبهه و رزمندگان. مي گفت همين يك كيلو برنج و دو شيشه ترشي را داشتم كه بياورم. اين ها را بدهيد به رزمندگان. بگوييد ما دعايشان مي كنيم.
اين اتفاقي است كه نه فقط در ياري به جبهه و جنگ شاهد بوديم بلكه حتي در كمك به مردم كشورهاي محروم هم بارها اتفاق افتاد و ملت ايران از پس امتحان هاي بزرگي برآمد.
زناني كه از زيورآلات و وسايل منزل مي گذشتند و مرداني كه حاصل دسترنج خود را مي آوردند تا همنوع شان در كشورهاي ديگر گرسنه نمانند.
اين روحيه جمعي امروز هم در تمامي عرصه ها و نسل ها قابل رويت است اما بايد هوشيار بود چرا كه تعلقات دنيوي و زندگي، گاهي انسان را عميقا به خواب غفلت فرو مي برد به نحوي كه موازين انساني را نيز فراموش مي كند. براي جلوگيري از همين خطر بايد هوشيار باشيم و احسان را فقط به هفته نيكوكاري خلاصه نكنيم.
محمد قيوم دهقاني عضو كميسيون اجتماعي مجلس شوراي اسلامي ياري رساندن به نيازمندان را يكي از اصول مي داند و مي گويد:در همين زمينه نهاد حمايتي براي مددرساندن به نيازمندان در جامعه ايجاد شده است كه در قانون بودجه اعتبارات آن پيش بيني مي شود.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: بيشترين تاكيد براي حمايت از خانواده نيازمندان، سوق دادن آنها به سمت خودكفايي است. به اين مفهوم كه فرزندان اين خانواده ها به مستمري بگير بودن عادت نكنند بلكه خودشان بتوانند از لحاظ اشتغال به خودكفايي و استقلال برسند و نيازمند كميته امداد نباشند.
به همين دليل است كه اعطاي كمك هاي نقدي جز در موارد خاص معمولا توصيه نمي شود و غالب كارشناسان اجتماعي و اقتصادي معتقد به كارآفريني و رسيدن به استقلال مالي نيازمندان هستند.
چرا كه عادت به دريافت مبالغي براي تامين مايحتاج زندگي از سوي محرومان كه توانايي كار و اشتغال داشته باشند، علاوه بر لطمه زدن به روحيه خانواده محرومان و فرزندان آنها، زيان هاي اقتصادي به جامعه تحميل خواهد كرد.
پاي مدد كارشناسان اجتماعي
صاحب نظران اجتماعي و جامعه شناسان قشري هستند كه در بسياري از مباحث به سراغشان مي رويم تا از نظرات آنها در رفع مشكلات جامعه و افزايش مشاركت اجتماعي بهره ببريم.
به سراغ دكتر امان الله قرائي مقدم آسيب شناس اجتماعي و عضو هيات علمي دانشگاه مي رويم تا از تاثير همدلي و مشاركت در امور خير جامعه اسلامي نظرش را جويا شويم و او هم تاكيد زيادي بر وحدت دروني ميان ايرانيان چه در مقابله با اجانب و چه در رفع نيازهاي يكديگر دارد.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان در همين رابطه مي گويد: تاريخ همياري در ايران به قدمت تاريخ اين كشور است. فرهنگ كمك داراها به ندارها موضوعي هميشگي در ايران بوده و با وقوع انقلاب اسلامي ايران شدت گرفته است.
دكتر قرائي مقدم با ذكر مثالي از قدمت اين همكاري و همياري اينطور مي گويد: در گذشته مكاني در ايران بود كه «خيرات» نام داشت. در خيرات افراد مستمند و بي پناه حضور مي يافتند و مدتي در آنجا زندگي مي كردند و مردم از هيچ كمكي به آنها دريغ نمي كردند. يعني مكاني بود كه مردم از مستمندان و حال و روز آنها آگاه بودند و كمك مي كردند.
جمع شدن براي كمك در مراسم عروسي و عزا يا همكاري در ايام عيد مشاركت اجتماعي ايرانيان را نشان مي دهد.
اين استاد دانشگاه ادامه مي دهد: در مقايسه تاريخ مددكاري در اروپا و ايران اين موضوع مشهود است. از سال 1605 ميلادي ملكه اليزابت قانون كمك به محرومان را مطرح كرد اما در ايران از هزاران سال پيش تامين اجتماعي و كمك به ايتام و نيازمندان تعريف شده و همين مساله ايران را در مقابل اجانب و دشمنان بيمه كرده است.
اين جامعه شناس با اشاره به يكي از خاطراتش در جمع آوري كمك هاي مردمي طي هفته احسان و نيكوكاري مي گويد: با چشم خودم مي ديدم كه چه طور زنان طلا و دستبندشان را از دستشان درمي آوردند تا به محرومان كمك كنند. مي ديدم كه چگونه كودكان
قلك هايشان را به حسينيه ارشاد مي آوردند و به ستاد جمع آوري كمك ها مي دادند. اين يعني مهم ترين سرمايه اجتماعي در يك كشور، همدلي و وحدت ميان مردم كه ايران از آن برخوردار است.
گزارش روز