نگاهي به فرهنگ احسان و نيكوكاري در ايران اسلامي
هفت روز آسماني براي همدلي -بخش پاياني

پريسا جلالي
ارتفاعات البرز در شمالي ترين نقطه تهران چند روزي است سفيدپوش شده و جلوه اي خيال انگيز به خود گرفته است. سپيدي باعظمت آن چنان پيش روي ساكنان شهر جلوه گري مي كند كه مي شود در ميان پاكي اش چشمان منتظر ايتام و مددجويان را به نظاره نشست و
دست هاي سرد كوچك آنها را كه گرماي
دستكش هاي چرمي و بافتني با آن غريبه است را حس كرد. اين روزها بهانه اي است همچون سال هاي گذشته دور هم جمع شد و به همنوعان صادقانه مهر ورزيد. همان اقدامي كه اين روزها مردم و موسسات خيريه را با ديگر مددكاران سازمان ها و نهادهاي حمايتي در امتحاني سخت و دشوار قرار مي دهد تا هفته احسان و نيكوكاري را صادقانه و بي هيچ منتي درك كنند.
در كنار حمايت هاي دولتي از ايتام و نيازمندان، موسسات خيريه اي هم تاسيس شده اند كه سهمي در حمايت مادي و معنوي از محرومان و مستضعفان بردوش گرفته اند .
تعداد اين موسسات در سطح كشور اندك نيست ضمن اينكه بدون كمك هاي دولتي تاسيس شده اند و با اتكا به كمك خيرين و بدون توقع به فعاليت مشغولند.
با بررسي فعاليت چند موسسه خيريه به نتايج جالبي رسيديم و آن اينكه اين موسسات در راستاي اجراي برنامه هاي خير خواهانه از برنامه هاي فرهنگي و روحيه اي مددجويان غافل نشده و تلاش مي كنند با برگزاري سفرهاي زيارتي و سياحتي در طول سال به افزايش روحيه آنان كمك كنند.
اين اخلاق حسنه خيرين در راستاي تحقق بخشيدن به هدف احسان در جامعه و قوانين اخلاقي است كه اسلام به عنوان وظيفه بر عهده افراد جامعه گذاشته است؛ قوانيني كه با تأكيد بر اصول ارزشي و بايد و نبايدهاي اخلاقي پايه ريزي شده و تحت عنوان قوانين اخلاقي در صورتي كه افراد جامعه در انجام اين وظايف كوتاهي كنند درآخرت مؤاخذه نخواهند شد ولي از نتايج گواراي آن در دنيا و آخرت محروم مي مانند .
در اين رابطه مي توان به سفارش اسلام درباره عفو و گذشت نسبت به ديگران، ياري كردن محرومان و محبت به نيازمندان و جويندگان عاطفه اشاره كرد .
طالب نام نيستيم
كمك به نيازمندان در سه نوبت ماه مبارك رمضان، سال نو تحصيلي و عيد نوروز با اهداي وسايلي از قبيل خواروبار و البسه و لوازم التحرير و غيره، ايجاد كلاس هاي تقويت درسي براي دو يا سه بار در طول سال و پيش از امتحانات، برگزاري جلسات آموزشي براي مادران، فراهم آوردن زمينه اشتغال، كارگاه هاي آموزش مهارت زندگي به دختران و پسران، برگزاري همايش هايي مثل روانشناسي، تكنيك هاي موفقيت و سلامت، اردوهاي علمي و رفع مشكلات درماني و غيره فقط چند مورد از فعاليت اين موسسات در طول سال است.
«تمام سعي ما اين است كه افراد با ورود به اين مكان، خودشان را در خانه اي پر از مهر و محبت و صميميت ببينند. بنابراين همّ خود را گذاشتيم تا به اين ارزش ها پاي بند باشيم. ما فقط اينجا خدمتگزار نيازمندان هستيم.»
سيده هما ساجدي مديرعامل موسسه خيريه قائميه تهران يكي از همين افراد است.
او كه از سال 56 مشغول به فعاليت در امور خيريه است در سال 59 موفق به تاسيس و ثبت موسسه خيريه قائميه شد و به قول خودش افتخار مي كند اين همه سال در خدمت رفاه خانواده هاي بي سرپرست، سالمند و از كارافتاده بوده است.
خانم ساجدي در اين گفت و گوي خود با گزارشگر كيهان در تشريح فعاليت اين موسسه مي گويد: قائميه در چهار شاخه اصلي درماني، فرهنگي، خدماتي و رفاهي فعاليت مي كند. ما با تمام خيريه هاي استان تهران در ارتباط هستيم و دائم جلساتي با هيئت امنا و هيئت مديره برگزار مي كنيم تا تبادل اطلاعات داشته باشيم.
وي البته به اين نكته هم اشاره دارد كه تمام افراد شاغل و فعال در موسسه في سبيل الله مشغول به كار هستند ضمن اينكه با همه نهادهاي حمايتي همكاري مي كنيم و اين موسسه هميشه آماده كمك رساني به همه اقشار محروم جامعه است. اما هيچ وقت طالب نام نبوده ايم.
مدير عامل موسسه خيريه قائميه از اوايل آغاز
به كار اين موسسه هم سخن مي گويد: سالها گام
به گام و پا به پاي خانواده هاي تحت حمايت تا مرز خودكفايي و توانمندسازي آنها پيش رفته ايم. هميشه سعي كرديم آبروي خانواده هاي نيازمند و تحت حمايت را حفظ كنيم.
ديگر بنيادهاي خيريه اي هم هستند كه صرفا براي كمك به زنان سرپرست خانواده، كمك به كودكان ايتام، بنيادهاي درماني، آموزشي و يا حتي مثل بنياد پيشگيري از معلوليت هاي مادرزادي و ژنتيك در خراسان رضوي فقط در يك حيطه مشغول به فعاليتند اما موثر و هدفمند پيش مي روند تا باري از دوش دولت در رفع نيازهاي محرومان بردارند.
نيازمندان واقعي را دريابيم
نياز به اقلام مصرفي اصلي مثل برنج و گندم ديگر مطرح نيست.
امروز برنج قوت روزانه برخي خانواده هايي است كه تحت پوشش موسسات خيريه اند و توقع براي داشتن پلي استيشن و استفاده از فست فود نه براي يك بار در هفته بلكه بيش از اين و داشتن لباس هاي فاخر از جمله مواردي است كه شايد بتوان به بعضي از آنها براي داشتنش حق داد اما آيا كمك كردن به اين افراد در صورتي كه هنوز محروماني با فقر و نداري واقعي دست و پنجه نرم مي كنند و براي لقمه نان شبشان مانده اند، صحيح است؟
خانم ساجدي راجع به اين موضوع مي گويد: اين موسسه حمايت و كمك از جنوب استان كرمان را تقبل كرده است و اميدواريم بتوانيم در ساخت و ساز مدرسه، سرويس هاي بهداشتي و كپرزدايي گام هاي موثري برداريم. با توجه به اينكه تعداد موسسات خيريه و نهادهاي حمايتي در تهران زياد است و توقع برخي ايتام زياد شده است، تلاش كرديم به توزيع اقلام خوراكي اصلي برنج و گندم به ايتام مناطق محروم بپردازيم.
وي ادامه مي دهد: ما هم در تهيه نيازهاي محرومان به جز در موارد اضطرار با خيرين تماس نگرفته ايم و تا به حال نامه اي براي جذب كمك ننوشته ايم هر فردي بنا به نيت و خواست خود كمك مي كند.
وي با اينكه بغض گلويش را گرفته، از خاطراتش مي گويد و موفقيت كودكاني كه روزي تحت پوشش اين موسسه خيريه بودند.
خانم ساجدي اينطور حرف هايش را ادامه
مي دهد: كودكاني را تحت حمايت داشته ايم كه امروز يكي از آنها قهرمان ورزش در كشور است كه مدال هايش را به آستان قدس رضوي بخشيده و كودك ديگري كه امروز از ژاپن براي تحصيل در دوره دكتري دعوتنامه گرفته است. موسسات خيريه بايد دقت كنند و هوشيار باشند كه فقط خدمت به ايتام را ملاك قرار دهند و به فكر مطرح كردن خود نباشند كه خوشبختانه همينطور هم هست.
حسين محمدي ميرك محله مدرس اخلاق اسلامي در دانشگاه هم با چنين اعتقادي تاكيد مي كند كه هر فردي به اندازه امكانات و توانمندي خويش وظيفه دارد خلاءهاي موجود در زندگي افراد را جبران و كمبودهاي آنان را پاسخگو باشد. همان گونه كه خداوند نيازمند و فقير را با فقر و نداري امتحان مي كند و اغنيا و ثروتمندان را نيز اينگونه مورد آزمايش قرار مي دهد و هم اينكه افراد نيازمند بايد توقعات خود را محفوظ بدارند.
ضرورت اطلاع مردم از مصرف كمك ها
فلسفه وجودي زكات اين است كه محبت مال را بايد از دل بيرون كرد. يتيم نوازي فقط اين نيست كه به او آب و نان بدهيم بلكه اكرام و احترام يتيم مهم است.
محمدي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان ادامه مي دهد: ياري دادن به افراد نيازمند اگر همراه با خلوص نيت و به خاطر رضاي پروردگار باشد داراي تاثيرات بي شماري است كه برخي از آثار آن در همين جهان مشاهده و برخي در جهان ديگر به عنوان پاداش اخروي ظاهر مي شود.
وي مي گويد: پيشگيري از حوادث و مرگ هاي ناگهاني همچنين دور شدن از بلايا و گرفتاري ها را مي توان تاثير دنيوي به شمار آورد. فراموش نكنيم در اكثر آيات قرآن هر كجا نامي از نماز برده شده از زكات هم گفته شده است.
برنامه هاي اخلاقي و حقوقي اسلام در راستاي تحقق بخشيدن به هدف احسان در جامعه به مسلمانان محدود نمي شود بلكه درباره احسان به غير مسلمانان هم سفارش شده است.
اين استاد دانشگاه تاكيد مي كند: اسلام سعي دارد تا آن جا كه ممكن است از تنش ها و تضاد و درگيري ميان اقشار مختلف جامعه كاسته تا زمينه براي پيشرفت جامعه مهيا شود چون اگر افراد جامعه به هم كمك نكنند براي پيشرفت جامعه نيروي انساني و مادي باقي نمي ماند. يكي از عوامل مهم در نابودي جامعه هم فقر است. زيرا فقر اقتصادي و فقر فرهنگي در همه زمينه ها مشكلاتي را ايجاد مي كند.
اما مجيد كاشاني جامعه شناس و عضو هيات علمي دانشگاه در كنار تاكيد بر كمك به ايتام و حفظ كرامت نيازمندان، اطلاع مردم از ميزان جمع آوري كمك ها و هدايا همچنين محل استفاده اين كمك ها را مهم ارزيابي مي كند.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان تصريح مي كند: هم از نظر متقاضيان و هم
كمك كنندگان ضروري است ميزان هداياي جمع آوري شده اعلام شود تا تصور نكنند اقلام و مبالغ جمع شده در هفته احسان و نيكوكاري يا اوقاتي مثل جشن عاطفه ها و غيره به افرادي داده
مي شود كه مستحق دريافت نيستند. مجريان نوع تعامل شان با مردم تاثير گذار است.
كاشاني اعتقاد دارد: بايد جلب اعتماد كرد و در اسرع وقت كمك ها را به نيازمندان رساند كه اطلاع رساني شفاف هم مي تواند موثر باشد.
توقع كاذب ايجاد نكنيم
در ارايه هدايا و رفع نياز نيازمندان بايد هوشيار باشيم تا ياري كردن محرومان منجر به سستي در كار و اشتغال آنها نشود.
كاشاني در تقبيح ايجاد توقع كاذب در افراد ضمن كمك كردن مي گويد: اين موضوع در طولاني مدت فقر را بازتوليد مي كند و فرهنگ تنبلي و تن پروري و توقع داشتن از ديگران را دربر دارد و اثر معكوس صنعتي در جامعه خواهد داشت.
اين استاد دانشگاه ادامه مي دهد: احسان رفتار اجتماعي پسنديده و مناسبي است كه در كشور ما زمينه هاي اسلامي و پشتيباني نظري خوبي به لحاظ فرهنگي براي آن تعريف شده است اما اين رفتار حسنه بايد به گونه اي باشد كه از ايجاد افراط و تفريط در متقاضيان پرهيز شود. چنانچه توقعات برخي افراد را بالا ببرد و يا منجر به روي آوردن به دريافت خدمات و كالاها شود مفيد نيست و از طرف ديگر ممكن است افرادي باشند كه مستحق دريافت باشند اما به موقع و كافي به مشكل آنها رسيدگي نشود.
كاشاني معتقد است: احسان بدون دريافت وجه و كمك هاي بلاعوض در صورتي مفيد است كه خودش منجر به توليد ضد ارزش نشود. اگر افرادي كه استحقاق كمك ندارند از خدمات و كالاها بهره مند شوند و بالعكس نيازمندان بدون حامي بمانند، عوارض سوء اجتماعي در جامعه خواهد داشت.
به همين علت است كه هادي مقدسي عضو كميسيون اجتماعي مجلس از برنامه هاي اصلي كميته امداد امام خميني(ره) و ديگر سازمان هاي حمايتي در جهت اشتغال زايي و خودكفايي مددجويان خبر مي دهد.
وي در همين رابطه به گزارشگر كيهان مي گويد: امروز به دنبال اين هستيم تا براي تحقق بخشيدن به منويات رهبري در خدمت رساني به نيازمندان علاوه بر كمك هاي مالي و حفظ كرامت و شخصيت انساني محرومان، زمينه تبديل شرايط زندگي از مستمندي بگير بودن به خودكفا شدن را فراهم كنيم تا افراد پس از مدتي كه تحت پوشش اين نهاد بودند بتوانند مستقل شوند.
اين نماينده مجلس شوراي اسلامي ادامه مي دهد: تصويب شده است هر ساله كميته امداد با توانمندسازي جامعه هدف 10 درصد افراد تحت پوشش خود را شناسايي و با اعطاي وام و تسهيلات آنها را به خود اتكايي برساند.
وي معتقد است: البته روستايياني هستند كه شرايط كار ندارند و يا سالمندان بالاي 60 سال امكان خودكفا شدن ندارند و نمي توانند مشغول به كار شوند.
مقدسي اضافه مي كند: اميدواريم با تزريق اعتبارات بتوانيم تغييري در ميزان مستمري افراد نيازمند داشته باشيم كه آنها هم به زودي بتوانند به خوداتكايي برسند.
هادي مقدسي اشاره اي هم به بودجه سال 90 دارد و در اين رابطه مي گويد: البته در بودجه سال 90 با مسئولان كميته امداد صحبتي داشتيم و پيشنهاد داديم با توجه به هدفمندي يارانه ها كه دست دولت در ميزان اعتبارات در اختيار باز شده است، ميزان مستمري ها افزايش يابد.
وي همچنين تاكيد دارد كه در اين راستا بتوانيم از مشاركت مردم در مورد خير استفاده كنيم اما جذب كمك هاي مردمي دليلي براي حذف كمك دولت نيست.
گزارش روز