ضرورت توجه به خانه تكاني دل در كنار خانه تكاني منزل (بخش نخست)
نوبهار است در آن كوش كه خوش دل باشينوبهار است در آن كوش كه خوش دل باشي

صديقه توان
هردياري آييني برگرفته از خلق و خوي مردمان آن ديار دارد، آيين هاي فرهنگي ملتها، آينه هاي چگونه انديشيدن آنها به چگونه بودنشان است و نوروز آييني چيده شده در سفره هاي ذهن و آينه دل ايرانيان. هزاران سال است كه پارسيان تولد بهار را جشن مي گيرند و خانه تكاني مي كنند. تولد بهار تولد شور و شوق، سبزه و اميد و حركت است. صداي پاي بهار هم صداي دعوت به دوباره زيستن است، صداي موسيقي دل انگيز حيات در دستگاه آفرينش كه زمين نمي ميرد و دراين هنگامه همه خود را براي نكوداشت نوروز كه رسمي همه ساله است آماده مي كنند. رسمي كه هرسال تكرار مي شود، تكراري كه ملال آور نيست.
گاهي به خاطر ديدن مداوم اين اتفاق فراموش مي كنيم با رفت وآمد شبانه روز، با طلوع و غروب خورشيد چگونه بايد مواجه شويم و چه اندرزي بگيريم.
اما نوروز ما را از اين رخوت و بي تفاوتي بيرون مي آورد تا از اين تكرار زيبا اما خفته آفرينش رها شويم و در كنار خانه تكاني منزل به خانه تكاني دل هم بپردازيم.
اين روزها همه جا حرف از خانه تكاني خريد لباس نو و انجام كارهاي عيد و خلاصه به استقبال بهار رفتن است.
اما همه فقط به رسم عادت توصيه به خانه تكاني دل مي كنند هرچند خانه تكاني از منازل كاري پسنديده و درعين حال تكراري است كه همه در آخر سال به روش هاي مختلف و به نحو مطلوب انجام مي دهيم و در انجام اين كار نيز تقريبا همه موفقيم و اهميت ويژه براي آن قائل هستيم، اما خانه تكاني دل ها و قلب ها كه لفظ كلام همگي ماست و آن را هميشه مانند نقل و نبات به هم توصيه مي كنيم. چقدر برايمان اهميت دارد؟ چقدر به فكر پاك كردن و زدودن گردوغبارهاي دروني مان هستيم؟ تا چه ميزان براي ورود به سال جديد جان و روحمان را آماده كرده ايم. براستي چه خوب مي شود همان طور كه واقعا به خانه تكاني منازل مشغوليم به خانه تكاني دل ها نيز با جديت و كوشش بپردازيم.
خانه تكاني دل را نيز همگي به اتفاق انجام دهيم و آن وقت معني واقعي لذت را بهتر درك كنيم. در دو شماره گزارش پيش رو به نحوه خانه تكاني دل كه بهترين راه رسيدن به پله هاي كمال و تعالي است، مي پردازيم.
سبكبال به پيشواز بهار برويم
«يكي از انگيزه هاي خانه تكاني در روزهاي پاياني سال علاوه بر پيشينه تاريخي آن، اين است كه چون نوروز، روز نو است پس بايد دراين روز، همه چيز نو و جديد شود.»
فاطمه فلاحت پيشه، كارشناس مسائل اجتماعي در گفت وگو با گزارشگر كيهان نقطه نظرات خود را در مورد سنتها و آيين هاي ايران باستان، ضمن بيان مطلب فوق، اين طور مطرح مي كند: «نوشيدن در زندگي ايرانيان مفهوم اسراف و بي ارزش بودن اشياي قديمي را نمي دهد، چون برخي گمان مي كنند با فرارسيدن ايام خانه تكاني همه وسايل كهنه و قديمي بايد دور ريخته شود، بلكه در آخرين ماه سال همه بايد با نظافت، تعمير و ترميم وسايل بلااستفاده خانه و زندگي را نو كنيم تا سبكبال و آسوده خاطر به پيشواز نوروز برويم.»
وي مي گويد: «در اين روزهاي پاياني سال از پشت بام برخي خانه ها فرش هاي شسته شده آويزاني را شاهديم كه نويد پاكي و بشارت پاكيزگي مي دهند، پنجره هايي كه ديگر پرده پوش نيستند. يا دستهايي كه غبار آلودگي را از روي شيشه ها مي زدايند، همه و همه بوي عيد را احساس مي كنند؛ دارا يا ندار، پايين شهر يا بالاي شهر به هرحال پيش از فرارسيدن نوروز، گردوغبار يكساله خانه ها بايد تكانده شود و جاي خود را به لطافت و تازگي دهد.
اغلب خانواده ها هم سعي مي كنند دركنار هم به اين رسم ديرينه عمل كنند و در خانه تكاني يكديگر را ياري دهند.
فلاحت پيشه اضافه مي كند: «البته ناگفته نماند كه طي چندسال اخير شركت هاي خدماتي كار خانم ها را راحت كرده اند و با راه اندازي كارگاه هاي قاليشويي و نظافت منازل، سهم عمده اي در خانه تكاني شب عيد دارند و پول هاي گزافي به جيب مي زنند. اما باز خانه تكاني سنتي حال و هواي خودش را دارد.»
خانه تكاني دل مهم تر است يا خانه تكاني منزل
براستي خانه تكاني منزل كه اين روزها همه را به تكاپو انداخته چه تأثيري در روح و روان آدمي دارد و چرا بايد علاوه بر خانه تكاني منزل به خانه تكاني دل بپردازيم؟
دكتر مسعود صمديار روان شناس در پاسخ به اين سؤال به گزارشگر كيهان مي گويد: «نظافت و نظم دادن به وسايل به ويژه تغيير رنگ ها و ايجاد تنوع در دكوراسيون خانه، تأثير مثبتي بر روحيه انسان ها دارد و زندگي را از يكنواختي خارج مي كند، تنوع و تميزي محيط اطراف در پيشگيري از خمودگي و افسردگي نيز بسيار تأثيرگذار است، بنابراين يك خانه تكاني ساده، سلامت روان فرد را تا حد زيادي تأمين مي كند.»
اين استاد دانشگاه توجه به يك نكته را در اين ميان ضروري مي داند و مي گويد: «اگر اين نو كردن و تنوع بخشيدن، مستلزم آن باشد كه فرد مشكل مالي پيدا كند يا زير بار قرض برود و در نتيجه دچار استرس شود، مي تواند پيامد عكس داشته باشد، مثلا فرد پرخاشگر مي شود و يا سازگاري اش با اطرافيان كاهش مي يابد. پس انجام خانه تكاني بايد متناسب با توان اقتصادي خانواده باشد.»
دكتر صمديار در ادامه صحبت هايش در پاسخ به اين سؤالم كه چقدر بايد به فكر زدودن غبار و زنگار از دل خود باشيم اين طور پاسخ مي دهد: «اين مسئله بستگي به عيار دل ها دارد و به اينكه چقدر براي عيار دل خويش ارج و قرب قايل باشيم و اين كه آيا به خزاني كه پشت سر نهاديم، انديشيده ايم يا خير؟ و آيا باور كرديم هر انساني خزاني دارد؟»
وي اضافه مي كند: «اگر به برگ ريزان خزان هاي هر ساله بيانديشيم، به ياد مي آوريم كه خزاني در راه داريم و مي بايست قدر بهار را بدانيم، كدورت از دل ها بشوييم كه فرصت براي در كنار عزيزان بودن بسيار محدود و ناچيز است و از ياد نبريم ما براي تكامل معنويت درون، نياز به خانه تكاني دل از طريق استغفار و با هم بودن از طريق آشتي داريم، پس بياييم پيش از تكاندن خانه هاي آجري و سيماني و سنگي، به تكاندن خانه دل هايمان بپردازيم.»
صداي پاي بهار در خانه دل ها
دريكي از مراكز خريد مستقر در خيابان وليعصر با چند خانم ميانسال كه مشغول تماشاي ويترين مغازه ها هستند و لباس هاي جلوي در دكان ها را زيرورو مي كنند، وارد گفت وگو مي شوم.
خانم ابراهيمي،كه خود را حسابدار يك شركت معرفي مي كند در ابتدا اين طور نظرش را مطرح مي كند: «ايام عيد كه نزديك مي شود ياد و خاطرات گذشته در ذهنم مثل صفحات دفتر ورق مي خورد.آن ايام موسم خانه تكاني عيد كه مي شد، خستگي در چهره مادرم خدا بيامرز مي نشست و اين را من هميشه از ميان خطوط درهم رفته چهره اش مي فهميدم. اما او آخ هم نمي گفت».
خانم ابراهيمي عمق نگاهش را خيره به دور دست مي كند و ادامه مي دهد: «آن ايام بوي عطر صميميت را احساس مي كردم و اين عطر را از تمام سال هاي كودكي با خود به يادگار دارم. هرسال وقتي ماه اسفند از راه مي رسيد، مادر دست به كار مي شد، گردوغبارها را از چهره زندگي پاك مي كرد و چند روزي مانده به عيد وقتي گندم ها را براي سبزه آماده مي كرد، ما را هم صدا مي زد و برايمان از كودكي هايش اين طور مي گفت: روزهايي كه مادربزرگ سبزه سبز مي كرد به زندگي عطر صميميت مي پاشيد، حالا نزديك بهار كه مي شود با خودم قصه هاي كودكي را مرور مي كنم به ياد اين مي افتم كه بايد عطر صميميت را در خانه پاشيد و پس از آن به شست وشوي دل ها پرداخت. مي دانم كه نبايد سفارش مادرم از يادم برود. اگر دل هايمان را خانه تكاني نكنيم، صداي پاي بهار را در خانه دل نمي شنويم و نمي توانيم تا جايي قدم برداريم كه برايمان معجزه روييدن و شكوفه زدن را به دنبال داشته باشد.»
و همين طور در ادامه مي گويد: «مي دانم اگر بخواهيم روح هايمان قد بكشند و نگاه هايمان بهاري شود، بايد حتما دل هايمان را خانه تكاني كنيم.»
حال دل آدمي چگونه است؟
در اين روزها گردوغبار از قسمت هاي مختلف منزل برگرفته مي شود. مخصوصا بخش هايي كه چند ماه يا يك سال است كه نظافت نشده، بازبيني و گردگيري و خانه تكاني مي شود، اين كار بارها و بارها در زندگي ما اتفاق مي افتد و مانند بسياري از كارها و حوادث ديگر برايمان عادي مي شود به همين جهت به سادگي از كنار آن مي گذريم، درحالي كه درسها و عبرت هاي بسيار مهم و لطيفي در آن نهفته است.
حجت الاسلام والمسلمين محمدمهدي دشتي محقق و پژوهشگر در گفت وگو با گزارشگر كيهان در آغاز كلام خود به حديثي از حضرت علي«ع» اشاره مي كند و مي گويد: «اميرالمؤمنين«ع» مي فرمايند: هركس انديشه و فكري داشته باشد، براي او در هر چيز عبرت و درسي هست، در بسياري از خانه ها در نگاه اول به نظر مي رسد ديوارها و فرش ها و... نياز چنداني به نظافت ندارد و چه بسا تميز پنداشته شود، اما همين كه اهل خانه دست به كار شوند و گوشه اي از ديوار را تميز كنند، تيرگي ديگر قسمت ها خود را نشان مي دهد و معلوم مي شود كار سنگيني در پيش است. حال دل آدمي نيز چنين است.»
حجت الاسلام دشتي اضافه مي كند: وقتي سخن از توبه و استغفار و اصلاح عيوب خود پيش مي آيد، چه بسا در نگاه اول انسان خود را بي گناه و كم عيب پندارد و كاستي و نقص را فقط در ديگران ببيند، اما اگر همتي كرده و با نور لطف الهي به صفحه دل خود نظري افكند و دست به كار اصلاح خود شود، تازه مي فهمد كه چقدر آلوده شده و چه راه طولاني اي تا ريشه كن شدن صفات زشت و اصلاح اعمال درپيش دارد.»
اين پژوهشگر مي گويد: «كساني كه در طول سال برنامه منظمي براي نظافت منزل دارند و به طور مرتب به اين امر مي پردازند، در اين روزهاي پاياني سال كار چنداني ندارند و خانه تكاني به معناي گسترده براي آنها مفهومي ندارد و دل و جان آدمي نيز چنين است.»
دشتي با اشاره به اين موضوع كه آنان كه با عمل به توصيه هاي بزرگان راه رفته و به مقصد رسيده اند، پيوسته از قلب خود و آنچه به آن وارد مي شوند، مراقبت مي كنند مي گويد: «اگر لغزشي در اين بين از آنان سر بزند بي درنگ به جبران آن و آمرزش خواهي از درگاه الهي مي پردازند، ضمن اينكه هيچ گاه با انبوه صفات ناپسند و اعمال ناشايست در وجود خود روبه رو نيستند تا نيازي به خانه تكاني دل داشته باشند.»
وي با اشاره به اينكه حتي در خانه هايي كه در طول سال و به طور مرتب نظافت مي شود، معمولا قسمت هايي وجود دارد كه يا به خاطر دسترسي دشوارتر يا به علت غفلت، كمتر نظافت شده و گاه فقط سالي يك بار تميز مي شود، مي گويد: «تميز كردن چنين جاهايي از خانه هم زحمت بيشتري دارد و هم وقت بيشتري مي گيرد. قلب انسان نيز همين طور است، بسياري از اوقات برخي از صفات رذيله مثل كبر و حسد و نفاق و... يا پاره اي از گناهان سالها در وجود آدمي رخنه كرده و مورد غفلت واقع شده است، اگر لطف خدا شامل شود و انسان متوجه اين عيوب گردد، اصلاح اين عيوب زحمت و تلاشي ويژه و مستمر مي طلبد، همان گونه كه در شرح حال بزرگان آمده است كه براي ريشه كن كردن حسد از دل خويش بيش از بيست سال بايد با نفس مبارزه كرد.»
حجت الاسلام دشتي با اشاره به اينكه در خانه تكاني براي تميز كردن هر بخشي از منزل و وسايل آن به يك مواد شوينده خاص احتياج است و تمام وسيله ها را نمي توان به طور يكسان با يك ماده تميز كرد، خاطرنشان مي كند: «در خانه تكاني دل و اصلاح عيوب نفس و پاك شدن از زنگار گناه و نافرماني حق تعالي هم، چنين چيزي مصداق دارد، اشك و آه، ياد خدا، ياد مرگ و قيامت، تلاوت قرآن، تفكر، سحرخيزي، استغفار، اداي حقوق خلق و خالق همگي مايه صفاي دل و جان آدمي و پاكي قلب است و البته هر يك اثر خاص خود را دارد.»
بهار، رويش فطرت
بهار، زمان رويش فطرت هاست. خاك زمان نشسته بر جان و تن، به باران عشق شسته مي شود و گل فطرت دوباره غنچه مي شود و فرصتي دوباره به مردگان داده مي شود. هر ساله زمين، رستاخيز را به ياد انسان مي آورد و فرصت مكرري را به آدمي مي بخشد تا خود را بتكاند از هرچه خاك زمانه بر دل وي نشانده است.
دكتر خليل كريمي استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل ديني در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق در خصوص بهار دل و خانه تكاني جان اضافه مي كند: «انسان در دنيا نيازمند تغيير دائمي است، چرا كه شرايط زيست دنيوي به گونه اي است كه حركت به سوي كمال لازم است وگرنه همانند بركه اي بي موج مي شود كه مي گندد و فضا را همچون خود آلوده مي سازد.»
دكتر كريمي خاطرنشان مي كند: «بسياري از مردم تنها به چشم ظاهر خويش اعتماد دارند از اين روست كه با نگاهي تند و گذرا، كوچك ترين گردوغباري را روي ميز مي بينند و به عيب جويي از كدبانوي خانه مي پردازند؛ اما كمتر كسي است كه غبار و زنگار نشسته بر جان و روانش را ببيند، اين در حالي است كه روان آدمي همانند تن آدمي در يك فرآيندي اندك اندك غبار مي گيرد و زنگار سياهي آيينه صاف وجودش را به تيرگي مي كشاند. اين گونه است كه ديگر، حقايق را چنان كه هست بازتاب نمي دهد.»
اين پژوهشگر با استناد به آياتي از قرآن كريم مي گويد: «خداوند در آياتي از جمله آيات 2 تا 15 سوره حجر و 32 تا 34 سوره طور و آيات 1 تا 6 سوره قمر به غبار زندگي بر جان و روان آدمي اشاره مي كند كه شخص را چنان تيره و تار مي گرداند به گونه اي كه حقايق عيني و محسوس را نمي بيند و به انكار شق القمر يا هر معجزه آشكار ديگري كه در برابر ديدگانش رخ مي دهد، مي پردازد، همچنين خداوند به صراحت از زنگار قلوب و دلها در آياتي از جمله 14 سوره مطففين اشاره مي كند و مي گويد كه لجاجت و بهانه جويي بسياري از مردمان به سبب همين زنگار دلهاست، و اين گونه است كه چنان دلها تيره و زنگار گرفته مي شود كه حتي خورشيد را در نيمه روز منكر مي شود و تكذيب مي كند، از اين رو همان گونه كه تن هر مدتي نيازمند شست وشو است تا چرك زدايي شود و غبار از تن زدوده شود و همين طور لازم است تا روان نيز زنگارروبي شود.»
گزارش روز