كيفيت مديريت مردم و مسئولان در غني سازي اوقات فراغت- بخش پاياني
آبياري روح غنچه ها در باغچه فراغت زندگي

گاليا توانگر
كتابخانه قديمي بوشهر پنجره هاي مشبك رنگي اش رو به دريا باز مي شد. نسيم از سر موج ها برمي خاست و برگه هاي كتابي را كه در دست داشتم ورق مي زد. عصرهاي تابستان كودكي آن روزها پر از داستان و رمان بود. از قصه هاي مرادي كرماني تا رمان هاي قطور آنچناني كه گاه از درك سن ما نيز مي گذشت. بچه ها كتاب را بيشتر از CD كارتون هاي مرد عنكبوتي، بتمن و... دوست داشتند.
گاهي هم تكه هاي روزنامه را قيچي مي زديم و از عكس ها و مطالبشان پازلي به اسم روزنامه ديواري مي ساختيم. يادش بخير، روزهاي خيلي دور فراموش نشدني!
در كتابخانه كنار قفسه كتاب هاي تاريخي گويي
رئيس علي دلواري قدم مي زد و ما را از گذشته هاي دور به تاريخ معاصر مي كشاند. كنجكاو بوديم كه بيشتر و بيشتر بدانيم، اما حالا بچه ها حس كنجكاوي شان را از دست داده اند. نمي دانند چطور براي پاسخ سؤالاتشان كنكاش كنند. دكمه اينترنت را مي زنيم و جواب هاي كوتاه و كليشه اي را در اندك زماني پيش رويشان قرار مي دهيم. حالا كتابخانه مدتهاست كه انتظار چشم هاي كنجكاو و جست وجوگر را دارد.
اوقات فراغت يكي از معضلاتي است كه با وجود افزايش جمعيت هنوز چاره اي جدي براي آن انديشيده نشده است. در صورتي كه در ايران نسبت به 40سال گذشته جمعيت گروه سني 24-15 سال نزديك به 5برابر شده است، مي توان انتظار داشت كه اين جمعيت نياز بيشتري به معني افزايش تقاضا براي غني سازي اوقات فراغت را داشته باشد. عدم بهره گيري از اوقات فراغت موجب ناپختگي هاي دوران نوجواني خواهد شد و او فرصت تجربه و آزمون را پيدا نخواهد كرد و هنگام ورود به اجتماع ناكارآمد و نارسا خواهد بود. بنابراين ضرورت احساس مسئوليت نهادهاي حكومتي و نيز خانواده ها بيشتر مي شود تا جوانان نيازهاي خود را از طريق مجاري صحيح و با همراهي خانواده شان برطرف كنند نه اين كه از طريق مجاري خلاف و غيرمجاز اوقات فراغت را بگذرانند كه اين خود زمينه ساز بزهكاري و انحراف اجتماعي مي شود. پژوهش ها در ايران نشان مي دهد كه بسياري از انحرافات جوانان به واسطه عدم برنامه ريزي صحيح درگذران اوقات فراغت جوانان پديد مي آيد.
تنهايي فرزند در خانواده هميشه گرفتار
محمدعلي دشتي پور، رئيس گروه انجمن اوليا و مربيان آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران ضمن اشاره به اين واقعيت كه موضوع فراغت تابستان فقط به دانش آموزان برنمي گردد و يك مسئله مهم خانواده است، مي گويد: «طي قرن گذشته با توجه به سبك زندگي كه از غرب به خانواده هاي سنتي تحميل شده، روش ها و سبك زندگي به كل دگرگون شده اند، حتي معماري ما از بنيان تغيير يافته است.
يك زمان فراغت خانواده اين گونه پر مي شد كه بزرگ خانواده در جمع مي نشست و براي اعضاي خانواده مولوي، بوستان و گلستان مي خواند. فراغت اين گونه معنا پيدا مي كرد. حتي زمينه پيوند فرزندان با طبيعت وجود داشت. اغلب بچه ها در اوقات فراغت به كارهاي كشاورزي و دامپروري مي پرداختند. در دامن طبيعت تجربه مي كردند و فرصت تحرك داشتند. اما امروزه در شهر چنين فرصت هايي وجود ندارد. بزرگ ترها اغلب غرق در شغلشان هستند. معمولا افراد وقتشان را به شغلي فروخته اند كه حتي علاقه اي نيز به آن ندارند! خيلي از همكارانم را مي بينم كه در وقت بازنشستگي خوشحالند. چون به گفته خودشان مي توانند به كاري كه دوست دارند بپردازند، اما ديگر جوان نيستند، انرژي گذشته را ندارند و دير به اين حقيقت رسيده اند.»
وي مي گويد: «فرزندان ما عادت كرده اند كه هميشه تلويزيون روشن باشد. با تلويزيون روشن حتي درس هم مي خوانند خلاصه سر و صداي تلويزيون بايد در اتاق بپيچد.»
وي ادامه مي دهد: «خانواده نمي تواند به سؤالات خط قرمزدار نوجوانش پاسخ دهد و نوجوان به ورطه ابهام، دوگانگي شخصيت و سردرگمي مي افتد كه در اين زمينه بايد براي اوقات فراغت آنان برنامه هاي منسجمي تعريف كرد.» اين مشاور مسائل خانواده در ادامه مي گويد: «خانواده نمي گذارد فرزندش به كوچه وخيابان برود و دنبال توپ پلاستيكي اش بدود. مي گويند بچه حرف بد و رفتارهاي بد را ياد مي گيرد. از آن سو براي ميخكوب كردن بچه در خانه ميز كامپيوتر و بازي هاي مجازي و اينترنت را روبه رويش قرار مي دهند، بي آن كه بدانند چه بلايي سر بچه خود مي آورند و اين بلا چه بسيار بزرگ تر از پرسه زدن در كوچه پس كوچه هاي محله است.»
وي گله مندانه مي گويد: «بايد توجه به مسئله فراغت دغدغه اصلي آموزش و پرورش ما باشد، ولي ما به سؤالات و ساعات تحصيل توجه داريم و از دغدغه تربيت دورافتاده ايم. خوشبختانه انجمن هاي اولياء و مربيان يك سري حركت هايي انجام داده اند، اما كافي نيست.»
آسيب هايي كه در فراغت كمين كرده اند!
دشتي پور، مشاور خانواده ضمن تذكر به اين كه بايد به سؤالات فرزندان جواب هاي منسجم و به روز داد ولي اغلب ما سعي مي كنيم سؤالات جديد را با پاسخ هاي قديمي جواب دهيم، مي گويد: «هيچ كس نمي پذيرد كه كلاس هاي مشاوره خانواده بايد فقط معطوف به ايام فراغت تابستان باشد. خانواده ها حقيقتا نياز به خدمات مشاوره اي در طول سال دارند. اما بودجه به حد كافي وجود ندارد.»
وي صراحتا عنوان مي كند: «از آن سو خانواده هم غرق در مسائل تحصيلي فرزندش شده است و برايش مهم نيست كه فرزند در ايام فراغت تابستاني سريال هاي 90 قسمتي زيرزميني را شب تا صبح دنبال كند!در اكثر اين سريال ها به جاي خدامحوري، انسان محوري تبليغ مي شود. نظريه تناسخ و جهش هاي ژنتيكي را ترويج مي كنند. اگر فردا روزي با نسلي مواجه شديم كه هرچه از اعتقادات مي گوييم، سر در نمي آورد بايد ريشه اش را در همين دوران فعلي جست وجو كرد.»
توصيه دشتي پور به خانواده ها اين است كه براي فرزندانشان وقت بگذارند. با آنها به كوهنوردي و شنا بپردازند و نگذارند روح فرزندشان بيمار شود.
براي ميانگين 6هفته فراغت در خدمتيم
رحيم زماني مديركل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران اگر چه موافق است كه برنامه هاي اوقات فراغت را بايد در كل ايام فراغت سال توسعه دهيم، اما صراحتاً عنوان مي كند كه در حال حاضر براي همين ميانگين 6هفته اوقات فراغت تابستان پتانسيل داريم. وي مي گويد: «بالاخره همه اقشار جامعه چه خانواده هاي دارا و چه خانواده هاي كم بضاعت به سمت خدمات تابستاني آموزش و پرورش روي مي آورند و ما بايد پاسخگوي همه قشرها باشيم. همان خانواده متمولي هم كه فرزندش را به سفر تابستاني خارج كشور مي فرستد تنها قادر است دو هفته را پوشش دهد و بقيه ايام چشم اميدش به فعاليت هاي آموزش و پرورش خواهد بود.»
وي با استناد به آمار توضيح مي دهد: «در تابستان89، 587 پايگاه تابستاني با دو ميليارد و ششصد و سي وهفت ميليون ريال هزينه برپا شد كه امسال در تابستان90 اين تعداد به 1000 پايگاه تابستاني با صرف هزينه هشت ميليارد و دويست و شصت ميليون ريال افزايش داشته است. پيش بيني مي شود جمعاً بالاي 250 هزار نفر دانش آموز در پايگاه هاي تابستاني سطح شهرستان هاي استان تهران روزهاي فراغت را سپري كنند.»
زماني به بحث مهارت آموزي در تابستان تأكيد داشته و مي گويد: «شايد دانش آموزي ديپلم بگيرد و بخواهد جذب بازار كار شود. در اين صورت بايد طي فراغت تابستاني در سنوات گذشته اش مهارتي آموخته باشد. اگر مكانيكي بياموزد، فردا يك مكانيك كار زبده مي شود. اگر نقاشي ساختمان ياد بگيرد، فرا روزي مي تواند به كار نقاشي ساختمان مشغول شود. خانواده ها بايد بحث مهارت آموزي فرزندانشان را جدي بگيرند.»
وي در ادامه مي گويد: «ما بحث برنامه هاي اوقات فراغت تابستان را در پايگاه هايمان بسيار جدي گرفته ايم. حتي خود بنده و معاونينم به پايگاه ها و روند فعاليت هايشان سركشي مي كنيم. ناظراني داريم كه دائما وضعيت كمي و كيفي برنامه هاي پايگاه ها را به ما ابلاغ مي كنند. اگر نقصي وجود دارد مردم مي توانند به اداره كل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران انتقال دهند. اين حساسيت ما به اين منظور است كه مي دانيم اگر برنامه ها جدي گرفته نشود، ريشه بسياري از ناهنجاري هاي اجتماعي و آسيب هاي نوجوانان و جوانان در همين ايام فراغت بي برنامه رقم مي خورد.»
فرزندانم را به پايگاه هاي تابستاني آموزش و پرورش مي فرستم
اوقات فراغت از ديد معاون پرورشي و تربيت بدني اداره كل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران محمدجواد آخوندي اين گونه تعريف مي شود: «اوقات فراغت شامل آن زمان هايي است كه شخص بدون پرداخت به كاري حرفه اي به گذران وقت خود براساس زمينه هاي فرهنگي مي پردازد.»
وي ادامه مي دهد: «با توجه به برنامه ريزي كه در بحث بهبود اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشتيم، يكي از فاكتورهاي مهم خانواده ها شناخته شده اند. وقتي خانواده اهميت غني سازي اوقات فراغت را درك كند، طبيعتاً دانش آموز را براي حضور در پايگاه هاي تابستان راهنمايي و هدايت مي كند. ما در تابستان90 در كنار برنامه هايي كه در پايگاه هاي تابستاني به دانش آموزان ارائه مي دهيم، جلساتي را نيز براي والدين و خانواده ها تعريف كرده ايم. در اين جلسات مشاورين باكفايتي حضور دارند و بحث هاي رايج خانواده را دنبال مي كنند. در كلاس هاي مشاوره اي رويكرد ما بيشتر مادران هستند.»
آخوندي تعداد پايگاه هاي تابستاني در سطح شهرستان هاي استان تهران را 1000 پايگاه اعلام كرده و مي گويد: «چيزي در حدود 300 هزار دانش آموز در اين پايگاه ها به فعاليت هاي مختلف مي پردازند و اردو هاي متنوعي شركت مي كنند. البته همه اين برنامه ها رايگان نيست. ما در بحث تأمين بودجه از خانواده، آموزش و پرورش و استانداري كمك گرفته ايم، با اين حال هزينه ها طوري نيست كه خانواده هاي كم بضاعت نتوانند از چنين تسهيلاتي استفاده كنند. از مجموع 1000 پايگاه تابستاني شهرستان هاي استان تهران زيرنظر آموزش و پرورش 522 مورد در مدارس قرآني دايرند، 217 مورد مدارس عادي، 32مورد مدارس خاص (شاهد، استعداد درخشان و نمونه دولتي)، 36 مورد هنرستان كه به ارائه آموزش هاي مهارتي كوتاه مدت مي پردازند، 16مورد كانون هاي فرهنگي تربيتي، 11مورد پژوهش سراها، 48 مورد سالن هاي ورزشي و 6مورد براي اولين بار در تابستان90 پايگاه هاي تابستاني جهت خدمت رساني به دانش آموزان استثنايي در محل مدارس استثنايي برپا شده اند.»
معاون پرورشي و تربيت بدني اداره كل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران ضمن اشاره به اين كه اهم فعاليت ها معطوف به برگزاري كلاس هاي هنري، مهارت آموزي، خدمات مشاوره اي، مسابقات و فعاليت هاي ورزشي، آموزش رايانه، آموزش مهارت هاي زندگي و نيز مسابقات فرهنگي و هنري خواهد بود، توضيح مي دهد: «غني سازي اوقات فراغت به منظور رشد همه جانبه شخصيت نوجوانان و جوانان و نيز رشد آگاهي همه جانبه در خانواده، ارتقا سطح دانش و بينش اعتقادي، علمي و اجتماعي دانش آموزان و نيز انتقال آموخته هايشان به خانواده، آموختن مهارت هاي فني و حرفه اي و هنري به نوجوانان و جوانان، تقويت روحيه خودباوري و همياري و نيز مسئوليت پذيري و تقويت اعتماد به نفس در دانش آموزان، فراهم سازي زمينه هاي مشاركت دانش آموزان و خانواده هايشان براي شركت عملي در سازندگي كشور و ايجاد زمينه هاي لازم به منظور تقويت و تأمين سلامت جسماني و رواني دانش آموز در خانواده، پاره اي از مهم ترين اهدافي است كه ما در اجراي برنامه هاي پايگاه هاي تابستاني پيگيري مي كنيم.»
از آخوندي به عنوان پدر دو دانش آموز سؤال مي كنم: خودتان براي فرزندانتان چگونه برنامه ريزي كرده ايد؟ آيا دختر و پسرتان از برنامه هاي پايگاه هاي تابستاني آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران بهره مي برند؟ وي پاسخ مي دهد: «البته پسرم 18 سال دارد و چند تابستان است كه از برنامه مدارس فوتبال استفاده مي كند. دخترم هم در كانون هاي فرهنگي ثبت نام مي كند. البته بعضاً از كلاس هاي بيرون هم بهره مي برند. سعي كرده ايم از همه پتانسيل ها كمك بگيريم تا تابستان خوبي را برايشان رقم بزنيم.» براي كسب اطلاعات بيشتر از برنامه هاي تابستاني پايگاه هاي خانواده ها مي توانند به ادارات آموزش و پرورش مناطق واقع در هر شهرستان مراجعه كنند.
گزارش روز