نقش و تأثير روزه داري بر سلامت جسم و روان انسان (بخش نخست)
تزكيه نفس و تجلي خالق در انديشه مخلوق

حسن آقايي
بگشاي دري كه درگشاينده تويي
بنماي رهي كه ره نماينده تويي
سفره ويژه اي از ملأ اعلي پيش روي بندگان گسترده است. دل هاي به واقع صيقل يافته از نزول كلام الله و قلوب رها شده از نفس سركش و حاجت قربت الله گرداگرد آمده تا از بركات ميهماني خالق بخشنده فيض و سعادت دنيوي و اخروي بهره برند.
روزه داري نمود معنوي بلوغ تفكر خداشناسي از طريقت خودشناسي است و اينك فرصت بسيار مناسب رويكرد بيش از هميشه و گذشته است كه با مديريت خداپسندانه عقل ونفس انساني سعادت ميهماني پروردگار، غلبه بر غرايز و دوري جستن از غفلت ها، روان، جسم و خلقيات مان به حداعلاي تزكيه، سلامت و رستگاري نايل آيد.
ماه رمضان؛ تغيير كليشه هاي زندگي
ماه رمضان كليشه هاي روند زندگي روزمره را كمرنگ و متحول به تصفيه سلامت جسم، روان و ذهن انسان روزه دار مي كند.
از ثمرات پرخوشه ماه رمضان يكي هم مصرف دو نوبت غذا به وقت معين در افطار و سحر مي باشد كه ضمن آن كه سيستم دستگاه گوارش از بي نظمي و بي رويگي هاي زمان معمولي خورد و خوراك فارغ مي شود و طبعاً چربي و چاقي مفرط كاهش مي يابد كه از ديدگاه دانش پزشكي انباشت چربي مضر ، سلامت انسان را تهديد به امراض مختلف مي كند.
فايده ديگر ماه ميهماني الهي، تقويت اعتماد به نفس، اراده و شكيبايي در خودشناسي انسان روزه دار مي باشد. يك تأثير پراهميت ديگر اين ماه منع و كم شدن رفتار و كردار ناپسند و پرهيز از ارتكاب تخلفات شرعي و قانوني در سايه روشن هاي اجتماعي است. همه اين اتفاقات از كرامات و بركات ماه مبارك رمضان مي باشند كه سبب آرامش احوال فرد و جامعه روزه دار مي شود.
اما يك پزشك اظهار مي دارد، ماه رمضان از ديدگاه پزشكي، احاديث و دانشمندان، باعث تقويت ضريب حافظه، روح و فيزيك جسماني شده و فرايند اين تحولات سبب مي شود سرعت عمل سيستم سلول هاي عصبي در ارتباط با انجام هر نوع شغل و كار، پالايش مغزي و موفق تر شدن شخص روزه دار در تصميمات روزمره اش مي شود.
از افراد با موقعيت هاي شغلي گوناگون مي پرسم: «بهره بردن و نتيجه روزه داري در ماه رمضان را تعريف كنند.» خلاصه محوريت نظرشان چنين مضاميني است: «تقويت اراده به واسطه احساس تجلي الطاف خدا در وجود، احساس خشنودي اجابت روزه، تزكيه نفس، ياد و توجه به تهيدستان فرومانده در تامين مايحتاج روزمرگي زندگي و... و نيز اين كه در اين ماه آمار جرم و جنايت كاهش مي يابد.»
احساس خوش از اجابت دستور خدا
«محمد طالبي» شغل آزاد، احساس خوش آدم روزه دار از اين كه دستور خدا را اجابت كرده است را يكي از فوايد ميهماني الهي در ماه رمضان مي داند و ادامه مي دهد: «روزه داشتن سبب سلامتي پايدار انسان شده و تنظيم برنامه غذايي براي افطار و سحر موجب مي شود فعاليت معده و تحليل غذا متعادل و طبيعي جذب بدن شخص شود. اين گونه نظم و مصرف وعده غذايي براي تندرستي لازم است. استفاده ديگر اين ماه اين است كه معمولاً رفتارهاي ناهنجار و بزهكاري مغاير شرع و دين و قانون، كمتر صورت مي گيرند و اين باعث امنيت مردم مي شود. يكي ديگر از فوايد روزه گرفتن اين است كه روزه دار را به ياد كساني كه رنج نبود قوت مي كشند، وسع مالي كافي ندارند و نمي توانند غذاي كافي و لازم تهيه كنند، مي اندازد كه همين يادآوري باني خير و كمك به تهيدستان مي شود.»
تجلي خدا در انسان
يك كارمند بر اين باور است كه در ماه رمضان آدم به نوعي احساس آرامش خاص مي كند. خواه با روزه باشد و يا كسي كه به دليلي روزه دار نباشد. اصولاً ماه رمضان يك شكوه معنوي خاص دارد.
«علي عبيدي» كه درباره ره آوردهاي معنوي ماه رمضان صحبت زياد دارد، در ادامه با اشاره به اين كه ماه رمضان اراده شخص قوي و بر فكر و رفتارش تسلط بيشتري مي يابد، مي افزايد: «خداوند ماه رمضان راگرامي داشته كه بنده اش بتواند معارف و موقعيت خود را خدايي كند. اين حس و حال سبب آن مي شود كه انسان تجلي خدا را در وجودش عميق تر احساس كند و البته لازمه چنين احوال اين است كه فرد اول خودشناسي كرده بعد خدا را بشناسد و به نظر من روزه داري در ماه رمضان خداشناسي است.»
وي از سخن خود اين نتيجه را برمي تابد كه «ماه رمضان ماه مهرباني و رحمت خدا است، فرصت خير نيز براي بازگشت از غفلت، تقصير و گناه كساني است كه امر سعادت و رستگاري خداوندگار اطاعت نكرده اگرچه گفته شده صدبار اگر توبه شكستي بازآ. لذا مي دانيم بخشندگي خالق چنان بيكران است كه همچنان بنده را به مسير رستگاري و آرامش معنوي و دنيوي نيز در ماه مبارك فرامي خواند.»
تاثير روزه داري بر كار و فعاليت
زيرسايه درخت حاشيه پياده رو طاقت چند دقيقه ايستادن و گپ زدن با مخاطب رهگذر را هواي بسيار گرم نيمروز مي گيرد. اما اين شهروند كه با شتاب از پياده رو به طرف خيابان مي رود، درنگ مي كند و در برابر پرسشم درباره تأثير روزه داشتن در مجموعه زندگي؛ فعاليت هاي روزمره، سلامت جسم و روان، مكث مي كند. دليلش اين است كه چون موضوع مهم است لازم به توضيح علمي دارد، مي گويم به طور مختصر توضيح دهيد.
«محمدحسين طهماسبي» جنين شناس است و مي گويد: نظرش بنابر حرفه اش است... به گفته او پروژه هاي تحقيقاتي در زمينه سلول هاي بنيادي از ديدگاه پزشكي و چه آيات و روايات دلالت بر اين دارد كه آثار روزه روي بدن انسان كاملاً مشخص است كه به تبع، تاثيرات روحي رواني نيز خواهند داشت. در اين مورد قواي فيزيكي (جسماني) اگر در بعضي زمينه ها مثلاً انرژي ممكن است باعث تقويت انرژي شود اما به ظاهر فقر انرژي پايين مي آيد. اما از زاويه ديگر ميزان حافظه و سرعت ارتباطات عصبي در رفتار انسان نمود پيدا مي كنند و فعاليت هاي ذهني انسان بيشتر مي شود.»
به گفته وي «دانشمندان در اين باره به اين نتيجه رسيده اند كه ميزان بافت چربي در سيستم عصبي كمتر و پالت (انتقال پيام عصبي) سريع تر مي شود. لذا افراد لاغر يا افرادي كه تحت رژيم روزه داري هستند سيستم عصبي شان فعال، سريع تر و قوي تر عمل مي كند. بنابراين سيستم رژيم روزه داري حداقل چيزي به ظاهر و با دقت نظر، تاثير خيلي سريع و كارآمد دارد و فعال تر و قوي ترين سيستم عصبي و حافظه آدم مي شود. اين تحولات به خاطر كاهش چربي اطراف سيستم عصبي است.
بنابرآنچه گفته شد، با كم شدن چربي اطراف سيستم عصبي شخص روزه دار سرعت تصميم گيري و فعاليت عصبي اش افزايش مي يابد. بر اين مبنا فرد روزه دار اگر در تصميم هاي روزمره سرعت و قدرت بيشتر پيدا كند بدون شك در كسب كار و در هر حرفه اي از قبيل پزشك، مهندس، كارگر و... تماماً تاثير مستقيم روي فعاليت فكري اش خواهد داشت.»
ادامه گفته اين جنين شناس حاكي از آن است كه در اثر روزه داري مغزمان را پاك مي كنيم و همچنين يك نوع تحول و پايش در انسان ايجاد مي شود. پايش به اين معنا كه سلول عصبي در حقيقت با حذف بافت چربي اطرافش، قدرت پيدا مي كند و مسلماً انسان در تمام تصميمات روزه داري و در همه زمينه ها موفق تر است.
توفيق عبادت خالصانه
يك روان شناس گفته است: «ما پيوسته به چيزي تبديل مي شويم كه به آن مي انديشيم.» اين جمله مي تواند مفاهيم، تحليل متعدد و متفاوت داشته باشد كه به نظر مي رسد يك جاذبه آن در فرهنگ و باورهاي ما مي تواند معناي تفكر به حفظ و رعايت معنويات مترادف با وظايف ديني باشد. توجه هميشگي به ايمان و انجام اصول اخلاقي و يقين رستگاري در اجابت فرامين احديت يگانه نيز در ماه رمضان شخصيت منزه انساني را از بي پروايي هاي مخل سعادت، مي رهاند و او مقيد به ثمرات روزه داشتن شده و به رستگاري مي رسد.
«خواجه عبدالله انصاري» در مناجات نامه خود اراده و شعف انسان نسبت به اطاعت امر الهي را ملاك شادماني قرار مي دهد: «الهي همتي ده كه شوق طاعت تو افزون كند و طاعتي ده كه به خشنودي تو رهنمون كند.» اراده كرده ماه ميهماني خدا را با عبادت روزه داشتن غنيمت دانسته و دل را به زيور بركاتش مزين كنيم.
زكات سلامتي جسم
«اسدي» بازنشسته فرهنگي است. او مدتي است در اوقات فراغت خود خاطرات سه دهه خدمات اداري اش را به رشته تحرير درمي آورد. آن طور كه تعريف مي كند منظورش از توضيح و بيان خاطراتش انتقال يقين و باور خود از ايمان و آسودگي درون به جوانان و كلا مخاطبان است. مي خندد و مي افزايد: «البته اگر به چاپ رسد و مخاطبي هم داشته باشد!»
وي در پاسخ پرسشم راجع به روزه داشتن و اجر و فوايد آن در سازوكار زندگي شخصي، اجتماعي و...، اظهار مي دارد: «هر انساني نياز به فرامين و باورهاي الهي دارد. انسان با اميد به درگاه ايزد متعال داراي اراده، پشتكار، آسايش و سلامت فكر و روح مي شود. يك راه آن اطاعت درگاه خداوند و همين داشتن روزه است. روزه زندگي آدم را پالايش مي دهد. يعني به نوعي ميكروب زدايي از انديشه و روان مي كند. يادم هست از 9-8 سالگي روزه مي گرفتم. البته كمي سخت بود به خصوص براي اولين بار. اما پس از اتمام ماه رمضان يك احساس بسيار خوش داشتم. فكر مي كردم از يك امتحان دشوار با موفقيت بيرون آمده بودم. بعدها حتي گاه كه چندان حال خوش نداشتم در ماه رمضان روزه ام ترك نمي شد. هميشه به خود مي گفتم و هنوز همين طور كه روزه داشتن روحيه انسان را افزايش مي دهد و دشمن كسالت انسان است. روزه آدم را بيشتر موظف مي كند كه خطا نكند، دستش اگر مي رسد به همنوع ضعيف خود به هر صورت كمك كند، معتقدم روزه داشتن نوعي زكات تندرستي شخص است. خلاصه فوايد روزه تماماً به نفع زندگي و موجب نزديكي انسان به خداوند مي شود و اين حس، خود باعث اميد به ادامه حيات مي شود. اين را هم بگويم و حرفم را تمام كنم؛ بسيار ديده ام و حتي خودم هم در اثر روزه داشتن، الحمدلله كمتر با دكتر و بيمارستان سروكار داشته ام، اين هم جزو اعتقادم است.»
كرامات ماه رمضان
«ماه رمضان ماه نزول كلام الله اين فرصت روحاني را به انسان مي بخشد كه روح و نفس خويشتن از پلشتي هاي دنيوي پاكيزه كند و با مهار غرايز سركش و لذت خلوص بر سر طعام ضيافت آفريننده يكتا به ميهماني حضور يابد.»
اين نظر يك طلبه كه خود را «جعفري» معرفي مي كند در خصوص كرامات ماه رمضان است. او مي افزايد: «ماه مبارك رمضان ماه رجوع انسان به خودشناسي است. بعضي افراد ممكن است پيش از خودشناسي، صحبت از خداشناختي داشته باشند در حالي كه خودشناسي ابتداي شناخت حضرت باري تعالي است. لذا ماه مبارك واجبات و مستحباتي دارد مثل هر بحث روايي و شرعي. انسان در ماه ضيافت پروردگار عالم با اجابت روزه داشتن بهتر مي تواند به نفسانيات سركش خويشتن غلبه و مديريت كند، از وسوسه هاي بي پايان در زندگي دوري نمايد، روح و تفكر خود را پاكيزه از آفات زندگي كند. امام علي«ع» مي فرمايد: خداوند روزه را براي پرورش و اخلاص در مردم مقدر كرده است، لذا رعايت تعادل در مراوده ها، پرهيز از هر آنچه كه موجب شود ما نتوانيم به صدق و طهارت، لياقت ميهماني خداوند داشته باشيم از برنامه هاي روزه دار بودن انسان است.»
اين طلبه ادامه سخن خود را معطوف به امساك از افراط در خوردن در زمان افطار و سحر و درك احساس افراد كم وسع و نيازمند ارتزاق روزانه مي نمايد و مي افزايد: «بنابر تحقيقات متخصصان پزشكي، پرخوري در هر زمان زندگي باعث توليد بيماري مي شود و سلامت را از بين مي برد. روزه داشتن ضمن آن كه تعادل مصرف غذايي را برقرار مي كند در طول شبانه روز روزه داري، احساس گرسنگي كردن، انسان را ياد نيازمندان به غذاي كافي مي اندازد. لذا بياييم به وسع مان در اين ماه پر بركت به سفره خانواده اي تهيدست آبرومند با نيت خير و رضاي احديت، كمك كنيم.»
گزارش روز