نگاهي به فضيلت شب هاي قدر در ماه مبارك رمضان (بخش نخست)
آزمون بندگي در شب سرنوشت ساز

پريسا جلالي
يك شب قدر، از هزار ماه بهتر است. و ما ادريك ما ليله القدر؛ چه مي داني كه اين شب قدر، چيست.
ليله القدر خير من الف شهر؛ يك شب از هزار ماه، از يك عمر بهتر است.
شب هاي قدر در پيش است و فرصت هاي ناب بندگي به زودي فرا مي رسند. مثل هر سال شب هاي قدر از پس هم مي آيند و هركس به قدر خود بهره اي از آن مي برد.
لحظاتي عرفاني كه براي بيدار ماندن و طرح ريختن براي فردايي بهتر طراحي شده اند و تو بايد در دل اين تاريكي تقديرت را همين امشب رقم بزني و با راز و نياز و مناجات همراه با فرشتگان گام برداري تا به طلوع فجري برسي كه كليدش در لبخند ايتام پنهان است و قفلش در دل توست.
بشر در راه رسيدن به تكامل، با مشكلات فراواني دست به گريبان است و گاهي همين امر او را از مسير اصلي دور مي كند.
اما خداوند متعال براي اين فاصله هم تدبيري انديشيده است و براي اينكه بشر را به مسير اصلي باز گرداند، فرصت هايي را در اختيار وي مي گذارد تا با يافتن مجدد راه سعادت و تعالي به سوي خدا و تكامل گام بردارد.
«در ايام زندگي شما نسيم هاي رحمتي است، سعي كنيد خود را در مسير آنها قرار دهيد.» اين سخن گرانبار از پيامبر اعظم(ص) اشاره به همين فرصت هاي نابي دارد كه مي توان از نسيم هاي رحمت در ماه مبارك رمضان سود برد. البته خداوند فقط به اين لطف بسنده نكرد و در دل ماه مبارك رمضان نيز فرصت طلايي ديگري را تعبيه كرد؛ اين فرصت، همان شب هاي قدر است كه طبق فرموده قرآن كريم، فضيلت شب قدر از يك عمر هشتاد ساله نيز برتر است.
برترين اعمال؛ رسيدگي به محرومان
اولين خسارت ناشي از عدم درك شب قدر، شامل حال انسان مي شود كه غيرقابل جبران است و چه بسا جبرانش تا آخر عمر امكان پذير نباشد.
از همين رو براي پيشگيري از خسارت هاي احتمالي دستورالعملي طراحي و تعريف شده است كه در بهره گيري از ادعيه، تلاوت قرآن كريم، شب زنده داري، به جا آوردن نمازهاي قضا و ديگر اعمال از جمله غسل و نماز توصيه شده است.
اما هميشه اين سؤال ذهن بشر را به كنش واداشته و آن اينكه برترين اعمال در اين شب ها چيست و كدام يك مي تواند به درك بهتر فضيلت هاي اين شب ها كمك كند؟
اگرچه گفته مي شود اگر كسي نتوانست در شب قدر مورد رحمت خدا قرار گيرد، نااميد نباشد و منتظر رسيدن عرفه بماند. اما هيچ تضميني نيست كه انسان، فاصله بين قدر تا عرفات را زنده باشد و يا به زيارت كعبه نايل شود.
حجت الاسلام ابوالقاسم شجاعي واعظ پيشكسوت به اين سؤال چنين پاسخ مي دهد: شب قدر يكي از شب هاي فوق العاده با فضيلت الهي است كه يكي از افراد تمام مدت سال را شب قدر در نظر گرفت تا شب قدر مجهول را درك كند. ولي همه افراد محدود در جست وجوي اين هستند كه چه عبادتي در شب قدر بالاترين عبادت محسوب مي شود تا حداقل در اين شب هاي قدر در ايام ماه مبارك رمضان ثمره اي عالي كسب كند.
وي اضافه مي كند: در واقع انجام غسل در اين شب و قبل از غروب خورشيد، خواندن دعاي جوشن كبير و كلام الله مجيد و روي سر گذاردن قرآن و قسم به نام خداوند و ائمه اطهار(ع) به همراه ادعيه اي كه از مشكات اهل بيت رسيده اعمال خاص اين شب ها است. اما اين سؤال را به نامه اي كه مردم ري سال ها پيش براي امام عصر(عج) نوشتند و از طريق شيخ صدوق به ايشان رساندند ارجاع مي دهم.
شجاعي مي گويد: مردم در اين نامه پرسيده بودند كه چه عبادتي بهتر و چه دعايي بالاتر در اين شب است؟ كه حضرت عالي ترين عبادت را در اين شب ها برآورده كردن نياز يك مسلمان دانستند. توجه كنيم كه اطعام نيازمندان يا دادن يك افطاري ساده و توجه به افتادگان و رفع حاجت يك نفر هم كه شده بهترين عمل است. نشستن دور هم و در باب منزلت شب قدر صحبت كردن و از يگانگي خداوند گفتن خوب است اما دستگيري از ديگران برترين عمل است. كسي كه به خداوند و اولياي او متوسل شود و دعا كند اما دل نزديكان و اقوام و آشنايانش را به دست نياورد بهره اي از شب هاي قدر نمي برد.
اين واعظ معروف همچنين دعا براي عاقبت بخيري را نيز در اين شب مهم مي داند و طبق روايات، اهل بيت(ع) نسبت به اين موضوع بارها توصيه و سفارش كرده اند.
تمرين بندگي براي يك سال
همان گونه كه خداوند نيازمند و فقير را با فقر و نداري امتحان مي كند و اغنيا و ثروتمندان را نيز اينگونه مورد آزمايش قرار مي دهد افراد نيازمند هم بايد توقعات خود را محفوظ بدارند.
«حسين محمدي ميرك محله» مدرس اخلاق اسلامي در دانشگاه هم با چنين اعتقادي تأكيد مي كند كه هر فردي به اندازه امكانات و توانمندي خويش وظيفه دارد خلأهاي موجود در زندگي افراد را جبران و كمبودهاي آنان را پاسخگو باشد. بايد توجه كنيم كه نياز نيازمندان آزموني براي اغنيا و هم براي خودشان است تا مناعت طبع محرومان و آزادگي اغنيا ثابت شود. بنابراين شب هاي قدر بهترين فرصت براي اثبات اين موضوع است.
وي ضمن اشاره به شب قدر به منزله فرصتي براي اين آزمون مي گويد: فلسفه وجودي زكات اين است كه محبت مال را بايد از دل بيرون كرد. يتيم نوازي فقط اين نيست كه به او آب و نان بدهيم بلكه اكرام و احترام يتيم مهم است. كمك كردن به افراد نيازمند اگر همراه با خلوص نيت و به خاطر رضاي پروردگار باشد داراي تاثيرات بي شماري است كه برخي از آثار آن در همين جهان مشاهده و برخي در جهان ديگر به عنوان پاداش اخروي ظاهر مي شود بنابراين شب هاي قدر منتظر كارنامه اي از فرد است كه جهاد خود را با دل كندن از دنيا و ظواهر آن و دل دادن به فرمايشات قرآن كريم در داشتن روحيه اي اجتماعي ثابت كند.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان ادامه مي دهد: پيشگيري از حوادث و مرگ هاي ناگهاني همچنين دور شدن از بلايا و گرفتاري ها را مي توان تاثير دنيوي به شمار آورد كه اين هم از بركات شب هاي قدر است والبته شب قدر تمريني براي يك سال بندگي است. برنامه هاي اخلاقي و حقوقي اسلام در راستاي تحقق بخشيدن به هدف احسان در جامعه به مسلمانان محدود نمي شود بلكه درباره احسان به غير مسلمانان هم سفارش شده است ضمن اينكه در درجه اول اعضاي خانواده، بعد اقوام و همسايگان و در نهايت ديگر افراد مخصوصا در شب هاي قدر در اولويت قرار مي گيرند.
اين استاد دانشگاه تاكيد مي كند: اسلام سعي دارد تا آن جا كه ممكن است از تنش ها و تضاد و درگيري ميان اقشار مختلف جامعه كاسته تا زمينه براي پيشرفت جامعه مهيا شود چون اگر افراد جامعه به هم كمك نكنند براي پيشرفت جامعه نيروي انساني و مادي باقي نمي ماند و يكي از عوامل مهم در نابودي جامعه هم فقر است.
شب قدر مغاير با عزلت نشيني
روحيه جمعي و طي كردن شب هاي قدر در محافل اجتماعي و در كنار هم يكي از رموز اين ليالي باارزش است.
رضا سادات دانشجوي رشته الهيات رمز اين شب ها را در كنار هم بودن مسلمانان عنوان مي كند و معتقد است: با محافل خانگي و مجالس ادعيه اي كه توسط سازمان ها و نهادها يا جلساتي كه شب هاي قدر در مساجد داير است نخستين بهره اي كه از اين شب ها مي توان برد به حتم در كنار هم بودن مسلمانان اعم از شيعه و سني براي قدردانستن از شب هاي قدر است.
وي ادامه مي دهد: همراهي مسلمانان با هم براي همدلي و وحدت در جهت رفع مشكلات هم و اطلاع از حال وروز يكديگر همواره در آيات و روايات هم تاكيد شده و يكي از آثار شب هاي قدر را نزديكي دل مسلمانان در كنار بهره بردن از آثار معنوي اين شب ها مي توان برشمرد.
مهناز هاشمي يكي از تجربه هاي باارزشي كه از حضور در مسجد محل براي شركت در جلسات احياي شب هاي ماه رمضان كسب كرده است، يافتن دوستان خوبي از ميان جمع حاضر در مسجد عنوان مي كند.
وي كه چندين سال با افسردگي مواجه بوده و از زماني كه دوستاني در جلسات مذهبي پيدا كرده داروهايش را كنار گذاشته است، مي گويد: از وقتي به پيشنهاد پزشكم تصميم گرفتم در جمع مردم بيشترحضور داشته باشم جلسات مذهبي كه بسيج محله مان تدارك ديده بود را انتخاب كردم و آغاز حضورم با شركت در محافل شب هاي قدر بود و از آن شب به بعد حال و روزم بهتر شده و با دوستان خوبي كه پيدا كرده ام ديگر نيازي به دارو و درمان ندارم.
شايد به همين علت است كه حجت الاسلام حميد احمدي شادكردن افرادي كه از دنيا نااميد شده و همين دلسردي مي تواند زمينه ساز بروز مشكلات زيادي شود را از جمله اعمال مهمي مي داند كه در شب هاي پرفضيلت قدر سفارش شده اند.
اين مدير گروه معارف دانشگاه صنعت عباسپور مي گويد: بهترين حل المسايل سؤالات ديني رجوع به قرآن و سنت و سيره رسول خدا و ائمه اطهار(ع) است و برترين عمل هم طبق سيره اولياي الهي دستگيري از محرومان و مستضعفان جامعه است. البته مستضعفان مي توانند محرومان از شادي و نشاط باشند و افراد نااميد و همچنين محرومان از پول و ثروت. فرقي نمي كند اگر بتوانيم دست افتاده اي را بگيريم حتي شده با يك عمل كوچك اين موضوع كمك زيادي به ما مي كند تا بتوانيم در درجه اول خودمان رابشناسيم.
كارنامه اي كه مستضعفان امضا مي كنند
نظام الدين قاسمي ديگر شهروند تهراني است كه گره خوردن دلش را با ليالي قدر ناشي از دستگيري از حال يتيمان و فقيراني مي داند كه در طول زندگي به اندازه وسعش به آنها كمك كرده است.
او نيز به گزارشگر كيهان مي گويد: گروه هجده نفره اي تشكيل داده ايم و با جمع آوري هدايا و كمك هاي مردمي به صورت خودجوش كمك هاي نقدي وغيرنقدي خيرين را به مردم نيازمند در حاشيه شهر مي رسانيم. اين اتفاق ثمرات زيادي برايمان داشته است. نجات فرزند يكي از اعضاي گروه از سرطان معجزه اي بود كه در يكي از همين شب هاي قدر شاهدش بوديم. حتي يك بار براي رساندن محموله كمك ها نزديك بود تصادف سختي داشته باشيم كه خدا به خير گذراند و اتفاقي نيفتاد.
او ابراز اميدواري مي كند كه اي كاش عمر همه مسلمانان مثل لحظات عمر حضرت امير المومنين(ع) و حتي آخرين لحظات حيات ايشان صرف رسيدگي به امور اقوام و دوستان و يتيمان و شادكردن دل آنها شود چون كارنامه اعمال مسلمانان را دل هاي محرومان و نيازمندان امضا مي كند.
قاسمي هم بااين تعابير معتقد است: اين تصور كه بايد از مردم دور شد و به محل خلوتي رفت و فقط به عبادت خداوند در اين شب ها مشغول شويم نمي تواند تصور درستي باشد بلكه اين اتفاق رضايت خدا را به دنبال ندارد مگر اينكه فرد درطول سال به فكر كمك به ديگران باشد.
حجت الاسلام احمدي هم مي گويد: چنين برداشتي انسان را از مردم و درد و غم آنها دور مي كند موضوعي كه در سيره اولياي خدا نيست و رسيدگي به بندگان و امور آنها جزء دستورات دين است و بالطبع بهترين عمل هم شادكردن مومنان خدا و رسيدگي به مشكلات آنها است. حتي دانشمندان و عالمان اسلامي هم از جمله علامه طباطبايي تقويت ارتباط با خداوند را در گرو ارتباط مستمر با مردم و رفع نياز آنها مي دانند.
هرچند كه در برخي محافل تلاوت قرآن هم مهجور و مظلوم واقع مي شود و صرف خواندن دعاي جوشن كبير و مرثيه خواني و سخنراني و در انتها مراسم قرآن سرگرفتن اجرا مي شود بدون اينكه آياتي از قرآن كريم تلاوت و در آن تدبر شود.
گزارش روز