نگاهي به توليدات كشاورزي داخلي و واردات ميوه (بخش دوم)
واردات ميوه رنج نابرده، گنج برده!

روش واردات ميوه هاي خارجي آن هم هنگام فراواني و حتي مازاد انواع ميوه هاي آبدار و ديگر محصولات داخلي را مي شود به مثابه حركت تراكتور روي توليدات داخلي قلمداد كرد. ليكن چنانچه در مقطعي احتياج به نوعي ميوه احساس شود حتي ممكن است انگيزه اي باشد براي تحرك و جديت بيشتر در مديريت و عوامل توليد براي جبران و بي نيازي. در غير اين صورت، روند بدون ملاحظات و مطالعات دقيق، تحميل بر سرمايه ملي و وابستگي خواهد بود.
واردات مفرط ميوه مي تواند نوعي فرهنگ سازي ناشايست در گرايش مصرف و تغيير ذائقه مصرف كنندگان شود ضمن آن كه انگيزه تداوم سازنده كار را تضعيف خواهدكرد.
هر بخش توليدي در هر كشور چنانچه برنامه ريزي مدون، آينده نگري و مديريت نظارت و سازماندهي صحيح نسبت به آنچه تحت مسئوليت عامل سيستم اجرايي است، نباشد بنيه هاي اقتصادي آن به مرور دچار فرسايش خواهد شد. كارشناسان معتقدند واردات بدون احتياج، مخل خودكفايي مي شود و بستر پيشرفت را ناهموار خواهدكرد.
همه چيز آماده براي وصف و شرح و باليدن اين واقعيت است كه سرزمين ايران به دليل موقعيت آب و هوايي، استعداد ممتاز حاصلخيزي انواع محصولات كشاورزي را دارد. تنها شرايط چهار فصل بودن كشورمان به عنوان يك شگفتي طبيعي، شناسنامه بارز اين بركات بوده است. اين شرايط درحالي است كه در اقليم خشكسالي و نيمه خشك زندگي مي كنيم. اگرچه تكراري است ليكن يادآوري مي شود كه در همين وضعيت كم آبي، فعالان در بخش صادرات و واردات ميوه ها اذعان مي كنند كه مي توانيم بخشي از محصولات كشاورزي مان را به خارج از كشور صادر كنيم. با اين حال اما چه عواملي باعث شده است كه برخي ها مبادرت به وارد كردن بي حد و حساب ميوه هاي خارجي كنند؟ دلايل و مشكلات گريبانگير روند مناسب توليد، بازار عرضه و مصرف توليدات داخلي در كدامين قطعه ناپيداي پازل بخش كشاورزي يافت خواهد شد؟ نظرات برخي فعالان توليد و توزيع به ويژه از وزارت كشاورزي به عنوان متولي كشاورزي كشور را در قالب ارزيابي وضعيت كنوني اين بخش توليد و پردازش را مي خوانيم.
روند توليدات كشاورزي يكدوره 5ساله
براساس داده هاي روابط عمومي وزارت كشاورزي، توليد محصولات كشاورزي در كشورمان در اوايل سال57 سالانه 25ميليون تن بوده كه در سال89 اين ميزان توليد به 107ميليون تن افزايش يافته است. بنابراين آمار، نرخ رشد ارزش افزوده بخش كشاورزي تا امسال به 7 تا 8درصد رسيده است. در چنين وضعيتي، كشاورزي ايران در مقطع كنوني با توليد محصولات پسته، زعفران، انار، خرما، بادام، كيوي و زردآلو رتبه اول تا سوم كشورهاي جهان را دارد.
بررسي هاي روند توليدات كشاورزي طي 5سال 88-83 حاكي از آن است كه ميزان توليد از 9/86ميليون تن در سال83 با متوسط نرخ رشد سالانه 5/5درصد به 102ميليون تن در سال 1386 افزايش يافته است. اين تحول مثبت درحالي است كه رشد سالانه توليدات كشاورزي در طول برنامه پنج ساله سوم به طور متوسط
9/4درصد را شامل بوده است. اما در سال87 به دليل سرماي شديد زمستان 86 و خشكسالي بي سابقه شديد و خشكسالي در زمستان 86 تمامي توليدات كشاورزان خريداري و صادر شده است. درحال حاضر بيش از 60نوع از محصولات كشاورزي كشورمان به خارج از كشور صادر مي شود.
وضعيت توليد گندم
روابط عمومي وزارت كشاورزي همچنين درخصوص وضعيت توليد گندم به عنوان يكي از محصولات اساسي، از بالاترين ميزان خريد گندم از كشاورزان كشور خبر مي دهد. براين مبنا ركورد خريد گندم از كشاورزان طي سال89 علي رغم خشكسالي در بيش از 8 استان كشور به 11ميليون تن رسيده كه نياز كشور به گندم از توليد داخلي تأمين شده است. در اين زمينه افزوده مي شود: «ميزان توليد گندم از 14560 هزار تن در سال83 با نرخ رشد سالانه
9/2درصد، به فراتر از 15880 هزار تن رسيده است. در اين حالت به علت سرما در سال87 و كاهش توليدات گياهي به 3/80ميليون تن رسيده است...»
قوس نظرات قائم مقام دبيركل خانه كشاورز، از طرح شگفتي از ارايه برخي آمارها در بخش كشاورزي، شروع و با شرح برتري توليدات ميوه داخلي، تأثير واردات ميوه ها و نقش دلال ها روي بهره بري كشاورزان، استفاده بهينه از آب، لزوم سرمايه گذاري بين المللي در بازار رقابت و عرضه محصولات زراعي كشورمان و...، پايان مي يابد كه مي خوانيم:
«دكتر عنايت الله بياباني» براين نظر است كه آمارهاي اخير درباره وضعيت كشاورزي باعث تعجب كارشناسان كشاورزي مخصوصاً دست اندركاران توليد است چراكه وقتي رشد توليدات كشاورزي كه مي بايست به شش و پنج درصد برسد، به يك چهارم ده درصد رسيده است، اين نشان مي دهد در بخش كشاورزي توفيق چنداني نداشته ايم و به برنامه جهاد كشاورزي نرسيده ايم.» وي در ادامه با اين بيان كه «نمي داند اين آمارها برچه اساس است»، به اين گفته وزير كشاورزي كه اظهار داشته طي يك سال توليد كشاورزي از 93ميليون هكتار به 107ميليون تن رسيده است، اشاره مي كند و مي افزايد: «اگر چنين باشد بايد وضعيت كشاورزي شكوفا شود درصورتي كه هيچ وقت جامعه كشاورزي و توليدي به اين حد مشكل امروز نرسيده است. اين ارقام و اعداد، برنامه ريزي را گمراه مي كند. در نتيجه فرصت طلبان بخش كشاورزي از رهگذر درآمد فروش نفت اقدام به وارد كردن ميوه مي كنند كه از طريق اين ارز و درآمد، آسيب جدي به بخش كشاورزي وارد مي شود. حاصل اين مي شود كه برخي كشاورزان گفته اند محصول شان را از درخت نمي چينند چون با هزينه هايي كه دارد صرف نمي كند توليدشان را به بازار عرضه كنند.»
مزيت هايي كه از دست رفت
ادامه اظهار ديدگاه هاي وي معطوف به برتري فرآورده هاي كشاورزي به ويژه توليدات باغي مي شود و در اين زمينه مي گويد: «ما در بخش كشاورزي مخصوصاً محصولات باغي مزيت هايي داشتيم كه از دست داديم...» مي پرسم: اين مزيت ها چيست؟ او در پاسخ به انرژي، آب مناسب و موقعيت جغرافيايي اشاره مي كند و توضيح مي دهد: «در منطقه اردبيل با دماي هواي زير صفر درجه و در مناطق گرمسيري با دماي هوا چند ده درجه بالاي صفر توليدات كشاورزي حاصل مي شود. اين مزايا به علت وجود اقليم مناسب است كه مي توانند درآمد ملي و حاشيه امن براي توليد مواد تغذيه اي مردم باشد.» او با اين تعاريف. ليكن همچنان مي افزايد: «بي توجهي و عدم سرمايه گذاري و بازار واردات بي رويه ميوه كه از قبل وارد شده در انبارها نگهداري مي شود، سبب شده اين مزايا را يكي پس از ديگري از دست بدهيم.» «دكتر بياباني» در ادامه با بيان اين سؤال كه واردات به كشور چه مزايايي براي مصرف كننده دارد؟ بالا رفتن قيمت را فرايند واردات مي داند از جمله اين كه انگور وارداتي شيلي كيلويي 13 هزار تومان فروخته مي شود درحالي كه كشاورز انتظار دارد انگور توليد داخلي او فروخته شود.
اين بخش از گفتار «بياباني» با اين جمله او: «ما دچار يك بحران و سرگشتگي ناشي از عدم مديريت و سرمايه گذاري و همچنين مسئله واردات ميوه و مسايل ديگر شده ايم.» تمام مي شود ادامه ابراز نظرات وي را در شماره ديگر گزارش مي خوانيد.
تأثير واردات ميوه
روي نرخ محصولات داخلي
كميت توليد ميوه جات امسال در كشورمان بيش از توليد سال قبل است اما واردات بي قاعده ميوه خارجي باعث كاهش نرخ محصولات داخلي شده است به حدي كه به گفته فعالان توليدي، كارشناسان و عمده فروشان ميوه جات براي باغدار به صرفه نيست با تحمل مخارج مختلف، محصولات خود را به بازار توزيع و مصرف عرضه كند. در اين وضعيت، كشاورز از امكانات بهره گيري از صنايع تبديلي كنستانتره ميوه هاي به جا مانده روي درختان، محروم است.
از «علي حاج فتحعلي» دبير اتحاديه صنف بارفروشان تهران، مي پرسم ارزيابي شان از چگونگي توليدات ميوه داخلي و تأثير واردات ميوه، چيست؟ او اظهار مي دارد: «بحمدالله امسال محصولات ميوه جات خوب، فراوان و قيمت ها مناسب است. در اين حالت اما متأسفانه كشاورزان به لحاظ مخارج چيدن، ظرف و حمل محصول خود به ميدان تمايل به عرضه توليدات باغي شان ندارند چون به صرفه نيست. از طرفي هم در كنار ميوه داخلي كه بيش از حد نياز مصرف است، ميوه هاي وارداتي روي پايين آوردن قيمت توليدات داخلي تأثير گذاشته است. در چنين شرايطي كشاورز به صنايع تبديلي براي باقي ماندن ميوه هاي مانده روي درخت ها، دسترسي ندارد تا آنها را كنستانتره و به آب ميوه و نوشيدني هاي ديگر مبدل كند.»
تأكيد بر بسته بندي ميوه جات داخلي
وي در ادامه صحبت خود مي افزايد: «مورد مهم ديگر، مسئله بسته بندي مناسب ميوه ها است. ما با داشتن ميوه هاي باكيفيت ليكن امكان بسته بندي جذاب و بازارپسند نداريم. درحالي كه كشورهاي ديگر از جمله تركيه با برخورداري از صنعت بسته بندي زيبا و جالب، محصولات خود را با دو برابر قيمت به بازار مصرف عرضه مي كند. اين طريق بسته بندي محصولات باعث شده برخي از مصرف كنندگان به ميوه هاي وارداتي تمايل پيدا كنند.»
دبير اتحاديه صنف بارفروشان تهران، با بيان اين كه مي بايست بخش كشاورزي را تقويت كرد تا با تمام ظرفيت توليد، بازار عرضه و تقاضا را در دست داشته باشد، بر حمايت در جهت بسته بندي مناسب و استاندارد كردن ظرف بندي هر نوع ميوه تأكيد مي كند و در اين زمينه مي افزايد: «لازم است در هر منطقه كشاورزي امكان سيستم بسته بندي شكيل و جاذب و يك نوع و يكنواخت براي هر نوع ميوه اقدام شود تا بتوان در بازار مصرف انگيزه بيشتري ايجاد شود.» از وي سؤال مي كنم آيا اتحاديه صنف بارفروشان مساعدت براي كشاورزان توليدكننده ميوه جات و صيفي جات قايل است؟ «حاج فتحعلي» چنين پاسخ مي دهد: «ما امانت فروش محصولات كشاورزي هستيم. در عين حال از طريق قرض الحسنه به كشاورزاني كه با آنها دادوستد داريم كمك مي كنيم تا بتوانند مايحتاج مصرف سموم، كود و... مورد نياز كارشان را تهيه كنند.»
وضعيت آبياري تحت فشار
آبياري تحت فشار يكي از نيازهاي پراهميت در بخش كشاورزي ايران است. چرا كه در شرايط بهره برداري از قنوات و آب هاي زيرزميني، به اذعان كارشناسان، بخش قابل توجه اين شيوه تأمين آب زراعي، هدر مي رود. از سوي ديگر كشاورزان تمايل دارند سيستم آبياري باغات و اراضي شان به طريق آبياري تحت فشار باشد. حال روابط عمومي وزارت كشاورزي در ادامه بحث آمار و وضعيت اين بخش پراهميت توليدي كشور، مي افزايد: «در بخش آبياري تحت فشار بايد دانست تا قبل از برنامه پنجم توسعه، نزديك به 800 هزار هكتار عمليات انجام شده است درحالي كه طي يك سال و نيم گذشته 195 هزار هكتار عملياتي شده و در مجموع، عمليات اين نوع آبياري از مرز يك ميليون هكتار در سال 1389 گذشته است.
براي دو سال آينده جهت يك ميليون هكتار اراضي ديگر كشاورزي با رويكرد جهشي برنامه ريزي لازم انجام و تداركات اساسي آن مهيا شده است.
اضافه مي شود: طي پنج سال برنامه چهارم (88-84) 2/381 هزار هكتار سيستم آبياري تحت فشار عملياتي و مجموع سيستم اين روش آبياري طي برنامه سوم توسعه 216 هزار هكتار اجرا شده است.»
افزايش صادرات
كاهش واردات
افزوني فرآورده هاي داخلي كشور طبيعتا مي بايد فرايندي دوسويه و مثبت داشته باشد كه بازخورد اين توانمندي توليدي، گردش پول و سرمايه ملي در همين جغرافياي خود مي گردد و اين نيز عامل مهم در تقويت بنيه اقتصادي مي شود. اين فعل و انفعالات، مديريت قوي و برنامه ريز بادرايت را طلب مي كند.
بنابر آمار وزارت كشاورزي و با اين توضيح كه افزايش توليدات داخلي در بخش كشاورزي در افزايش صادرات و كاهش واردات محصولات زراعي موثر بوده است، در سال 89 افزايش صادرات محصولات كشاورزي 35 درصد از لحاظ وزني بيشتر از صادرات سال 88 بوده است. از سوي ديگر واردات توليدات كشاورزي 22درصد از لحاظ وزني كاهش داشته است: در سال 89 كل سيب صادراتي 250 هزار تن بوده درحالي كه كل سيب وارداتي 7 هزار تن بوده است.»
گزارش روز