ضرورت بررسي موانع پيش روي كرسي هاي آزاد انديشي (بخش نخست)
جست وجوي نقد آزاد و علمي در دانشگاه

پريسا جلالي
«جوانان بايد با فكر كردن، نوشتن و انعكاس ايده هاي خود در كرسي هاي آزاد انديشي فضاي گفتماني به وجود آورند.» اين تاكيد رهبر معظم انقلاب به اهميت برپايي كرسي هاي آزاد انديشي موضوعي است كه بارها مطرح شده اما عدم اهتمام لازم به اين مسئله علي رغم نياز فضاي موجود دانشگاهي انتقادات زيادي به بيلان كاري روساي دانشگاه ها و دست اندركاران برگزاري كرسي ها وارد كرده است.
تاكيدهاي مكرر رهبر معظم انقلاب از سال 83 درباره برگزاري كرسي هاي آزاد انديشي و مداومت اين فرمان تا سال 88 در سطح دانشگاه ها و بار ديگر انتقاد ايشان در جمع نخبگان علمي از عدم اهتمام لازم به ضرورت برگزاري اين كرسي ها و فضاي آزادانه نقد در محيط دانشگاهي و در مقابل آن غفلت جامعه دانشگاهي نسبت به اهميت كرسي ها اتفاق ساده اي نيست.
كرسي هاي آزاد انديشي در ابتدا توسط فرهنگستان علوم پيگيري شد و سپس توسط شوراي عالي انقلاب فرهنگي وارد فاز عملياتي شد. اما هنوز در ابتداي راه خود درجا مي زند.
كرسي هاي آزاد انديشي موثر اما كند
با گذشت چندين سال از كليد خوردن بحث كرسي ها گويا هنوز متولي خاصي براي تحقق كرسي هاي آزادانديشي پيش بيني نشده است درحالي كه طبق فرموده رهبر معظم انقلاب و كلام شهيد مرتضي مطهري، بحث آزادانديشي منبعي براي رسيدن به فضاي عقلاني مناسب و رشد فرهنگ و تمدن ديني و اسلامي در گرو انديشه ورزي است.
بنا بر همين احساس نياز هم بود كه تعدادي از فرهيختگان دانشگاهي و علماي حوزه طي نامه اي به رهبر معظم انقلاب بر ضرورت تشكيل كرسي هاي نظريه پردازي و آزادانديشي در دانشگاه ها تاكيد كردند و شاخص ترين علت اين اقدام را ايجاد فضاي آگاهي بخشي به نسل جوان در محيط هاي دانشگاهي و فرهنگي و جلوگيري از بروز تنش در سطح جامعه دانستند.
البته برپايي كرسي ها اهميت ديگري هم داشت؛ كرسي ها فضايي براي ارائه نظرات و فرصتي براي در معرض قضاوت قرار گرفتن افكار پديد مي آورد.
همان اتفاقي كه مي تواند جامعه را از تشنج درامان بدارد و روش صحيح نقد و اعتراض را به شيوه منطقي و معقول از طريق جامعه دانشگاهي به عموم مردم بشناساند.
با وجودي كه كرسي ها تا اين اندازه ارزشمند هستند اما هنوز نتوانسته اند جايگاه خود را در محيط دانشگاهي پيدا كنند و همواره مورد بي مهري واقع مي شوند.
تا جايي كه حضرت ايت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب طي ديدار با نخبگان علمي كشور نسبت به غفلت در برپايي كرسي هاي آزاد انديشي انتقاد كردند.
و به دنبال اين انتقاد رهبر انقلاب، نماينده بسيج دانشجويي استان كرمانشاه به دليل قصور در انجام كم رنگ كرسي هاي آزادانديشي از رهبر معظم انقلاب عذرخواهي كرد؛ اما پيامي كه درباره قصور از برپايي كرسي ها در نامه عذرخواهي شاهد بوديم تاكيد به محافظه كاري بيش از حد مسئولان بود كه باعث شده است در بسياري از دانشگاه ها، برنامه هاي كرسي آزادانديشي از سوي مسئولان دانشگاه مجوز اجرا نگيرند.
همچنين اعمال سليقه شخصي مديران دانشگاهي و ترس از شنيدن سخن مخالف عنوان شد كه عملا امكان برگزاري كرسي ها را بسيار كم كرده است و آنچه مديران براي پر كردن بيلان كاري شان انجام داده اند يا با موضوع تملق عملكرد خودشان بوده است يا كبريت هاي بي خطر.
به همين علت ضعف كرسي هاي آزاد انديشي موضوعي است كه درصدد برآمديم تا در سه شماره گزارش پيش رو به آسيب شناسي آن بپردازيم تا به جايگاه نقد و انتقاد در فضاي دانشگاهي پي ببريم.
ابهام در اصل ماجرا
يكي از علت هايي كه به عنوان ضعف اصلي از سوي منتقدان به كرسي هاي آزاد انديشي مطرح مي شود ابهام و بي اطلاعي مسئولان دانشگاهي و اساتيد نسبت به ماهيت اين كرسي ها و علت ديگر ناآگاهي دانشجويان از محتوا و چگونگي كرسي هاي آزاد انديشي است.
«زينب مرادي» يكي از دانشجوياني است كه با وي در دانشگاه علامه طباطبايي مواجه مي شوم و از وي راجع به ميزان اطلاع دانشجويان از كرسي هاي آزاد انديشي در دانشگاه ها سوال مي كنم.
وي كه سال پاياني دوره كارشناسي را مي گذراند به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: «سه سال دانشجوي اين دانشگاه هستم اما تابه حال شاهد برپايي كرسي آزاد انديشي به مفهوم واقعي آن نبوده ام.»
مرادي اضافه مي كند: «دانشجويان زيادي طي مدت عمر تحصيلي خود در دانشگاه ها طي چندين سال پيش با نام كرسي هاي آزاد انديشي مواجه شده اند. اما از آنجا كه شاهد برگزاري آن نبوده اند اطلاع چنداني هم با آن ندارند و طبيعي است تا وقتي به اهميت آن پي نبرند در صورت عدم برگزاري كرسي ها احساس خلأ هم نمي كنند.»
اين دانشجوي رشته اقتصاد معتقد است: «تصور مي كنم هنوز مسئولان دانشگاه و اساتيد آن خودشان نمي دانند كرسي ها چه ماهيتي دارند و چرا بايد اجرا شود.»
اما صادقي دانشجوي دانشگاه تهران علت عدم برپايي كرسي هاي آزاد انديشي يا ضعف كرسي هاي معدودي كه برگزار مي شود را ترس و واهمه مسئولان دانشگاه ها از انتقادات دانشجويان عنوان مي كند.
وي كه در مقطع كارشناسي ارشد مشغول به تحصيل است به گزارشگر كيهان مي گويد: «اغلب مسئولان دانشگاه ها چون نسبت به كرسي ها و مفهوم واقعي آن ابهام دارند از كنترل كرسي ها و جلسات آن واهمه دارند و نگرانند كه انتقادي نسبت به خودشان مطرح شود و نتوانند پاسخگو باشند.»
اين دانشجوي بسيجي نبود بودجه و اعتبار براي برگزاري كرسي ها را بهانه اي مي داند تا مسئولان دانشگاه از برگزاري جلسات نقد و تحليل طفره بروند.
صادقي در ادامه به تشريح بحث كرسي هاي آزاد انديشي پرداخته و در تعريف آن مي گويد: «كرسي آزاد انديشي نشست هايي هستند كه افراد براي اظهار نظرهاي غير متعارف خودشان در حضور جمع نخبه تشكيل مي دهند و در اين جلسه بنا نيست داوري، امتياز و رتبه تعيين شود. در واقع فرصتي براي ارائه نظرات مخالف و مغاير و متفاوت با نظرات رايج است.»
اين تعريف دقيقي است كه از كرسي هاي آزاد انديشي ارايه مي شود و برخي از روساي دانشگاه ها اصلا اطلاعي از آن ندارند و فقط در باب كرسي آزاد انديشي توجه مخاطبان به دانشگاه هاي بزرگ و مخصوصا دولتي جلب مي شود.
اما به عنوان نمونه تعداد زيادي از دانشگاه هايي كه در شهرستان هاي حاشيه تهران شكل مي گيرند يا دانشگاه هايي كه در شهرستان ها تاسيس شده اند هنوز نتوانسته اند با تعريف كرسي هاي آزاد انديشي كنار بيايند.
فرهنگ سازي شرط اول كرسي ها
نداشتن تعريف واحد از كرسي هاي آزاد انديشي مانع اصلي برگزاري اين نوع نشست ها و تبادل نظرات است.
اين هم علت ديگري است كه تابه حال كرسي ها را در چنبره ضعف نگه داشته است.
موضوعي كه جلال احمدي، عضو هيات علمي دانشگاه به آن تاكيد دارد و مي گويد: «بحث كرسي هاي آزاد انديشي ابتدا به عنوان چارچوبي كلي مطرح بود اما با گذشت زمان در قالب جديدي مورد توجه قرار گرفت.»
وي با اشاره به اينكه كرسي هاي آزاد انديشي براي عرصه عمومي است و در اين معنا مخاطب اصلي دانشجويان هستند، به گزارشگر كيهان مي گويد: «آزاد انديشي به معناي ايجاد فضاي تضارب آرا در مقولات عمومي و اجتماعي است.
وي همچنين تاكيد مي كند. « بروكراسي اداري و محافظه كاري در عرصه كرسي ها همچنين اشتباه در تعيين اهداف و علاوه بر آن كم كاري تشكل هاي دانشجويي از مهم ترين دلايل تشكيل نشدن كرسي هاي آزاد انديشي و نيازمند دقت جامع است.»
به اعتقاد وي، گام نخست براي ايجاد كرسي هاي آزاد انديشي بسترسازي فرهنگي است. بنابراين بايد روي موضوع كرسي هاي آزادانديشي زوم شده و تعريف شوند. مباحث مربوط به اين كرسي ها و خود كرسي ها را در نشست ها و همايش هاي مختلف بايد به شور گذاشت .
اينكه كرسي ها به چه سمتي بايد بروند و انتظار موجود از اجراي چنين نهضتي چيست، سوالي است كه شايد تعداد زيادي از دانشجويان و حتي برخي مسئولان از آن بي اطلاعند .
البته گودرزي معاون بررسي و تحليل بسيج دانشجويي نيز طي مصاحبه اي به همين نكات اشاره و تصريح مي كند: «سطحي نگري و روزمرگي و توجه نداشتن به موضوعات عميق، نداشتن فرهنگ گفت گو و نبود فرهنگ تحمل مخالف، مخالفت روساي دانشگاه ها و محافظه كاري آنها در مقابله با مسائل چالش برانگيز و نداشتن تعريف واحد از كرسي هاي آزاد انديشي از جمله موانع پيش روي برگزاري كرسي هاي آزاد انديشي بوده است.»
وي ادامه مي دهد: «تشكل هاي دانشجويي درباره فرهنگ سازي و مطالبه گري جدي و پافشاري در اين زمينه قصور داشته و از اين بابت عذر خواهي كرده اند.»
ترس از انتقاد
ضعف اين كرسي ها وعدم تشكيل آنها در بسياري از دانشگاه ها موضوع ديگري است كه بايد مورد توجه قرار گيرد .
غير از تشكل هاي دانشجويي بقيه نهادهاي مسئول و وزارت علوم حركت قابل توجهي در اين زمينه از خود بروز نداده اند .
صادق شهبازي، كارشناس سياسي با بيان اين عبارات عقيده دارد: «كرسي ها به دليل جديد بودن با آزمون و خطا و بي ثباتي و ضعف در اجرا مواجه شده اند و در پاره اي شرايط به محو شدن يا گرفتاري در عرصه هاي سياسي صرف يا با تغيير نام برخي از برنامه هاي دانشجويي به تريبون آزاد انديشي، مواجهند.»
وي در ادامه به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: «البته مواردي مثل محافظه كاري دستگاه ها در ارايه مجوز برگزاري كرسي ها يا عدم حضور گروه هاي فكري مختلف به دليل نداشتن مباني فكري و ترس از به نقد گذاشتن خود بر اين مساله افزوده و باعث شده كرسي ها برگزار نشود.»
شهبازي ضمن تاكيد بر نقش مهم نهاد نمايندگي رهبري در دانشگاه ها براي فرهنگ سازي كرسي هاي آزاد انديشي تصريح مي كند،» نهاد مي تواند به همراه مسئولان دانشگاهي با حضور فعال با اتكا به تشكل ها به ايجاد زمينه براي برطرف كردن موانع اقدام كند. در صورت تشويق تشكل ها و برداشتن موانع اين مجموعه ها توانايي شكوفا شدن و تبديل فضاي جدال و سياست زدگي در دانشگاه ها به فضاي بحث و گفت وگو و كشيدن جريان دانشجويي به فضاي تفكر را خواهد داشت. »
به اعتقاد دبير سابق جنبش عدالتخواه دانشجويي اگر موانع رفع نشود و به برخي موارد سياسي محدود شود و حمايت از وزارت علوم و دستگاه هاي فرهنگي صورت نگيرد اين هم مثل غالب فعاليت هاي دانشجويي به كاري بي ثمر تبديل مي شود .
گزارش روز