استقبال از زمستان با چرم ايراني
گشت وگذاري در بازار صنعت چرم ايران و چالش هاي پيش رو بخش پاياني

گاليا توانگر
حالا ديگر چرم فقط به رنگ مشكي و قهوه اي سوخته نيست. هر رنگ دل انگيزي را كه مايل باشيم مي توانيم به چرم اضافه كنيم؛ صورتي، سبز پسته اي، آبي، نيلي و... حقيقتا چشم دوختن به اين كت هاي زيباي بادوام هر بيننده اي را مسحور مي كند. قيمت كت هاي چرم از 350 هزار تومان شروع مي شود و تا يك ميليون تومان بالا مي رود. شايد در نگاه اول فكر كنيد چرم پوشي ويژه طبقه اي خاص با درآمد خاص است.
اما يك خانواده با مديريت اقتصادي آگاهانه، متوجه است كه اين 400 هزار تومان ميانگين را اگر توانايي پرداخت آن را داشته باشد براي پوششي صرف مي كند كه لااقل 5 سال تا حداكثر 20، 30 سال برايش كار مي كند. چرم ايراني مثل قالي ايراني است. هر چه كار كند اتفاقا بيشتر جا مي افتد و خوش تر بر روي شانه ها قرار مي گيرد.
چرم ايراني به ويژه پوشاك چرم نسبت به كشورهاي اروپايي ارزان تر است. حتي توريست ها هم متوجه اين موضوع شده اند و هر وقت به خيابان فردوسي راسته چرم فروشان پايتخت سر مي زنند، بدون خريد كت، كيف، كفش و چكمه چرم ايران از راه برنمي گردند. آيا اين ويژگي ها كافي نيست كه براي توسعه اين صنعت ايراني همت مضاعفي به خرج دهيم؟
اگر بگوييم بنيانگذار صنعت چرم به ويژه در بخش پوشاك ايرانيان بوده اند، به گزاف نگفته ايم. در اكثر كتاب هاي تاريخي آمده است كه ايرانيان اولين قومي بودند كه به خواص چرم پي بردند و نيز اولين قومي بودند كه از چرم براي خود لباس و ساير ملزومات زندگي و ابزارآلات جنگي را تهيه كردند.
در كتاب اول تاريخ هرودوت آمده است؛ وقتي هراكليوس قصد حمله به ايران را داشت دهقاني سالخورده جلوي او را مي گيرد و به او مي گويد: «سرور من! شما به جنگ قومي مي رويد كه به مردم چرمينه پوش معروفند.» و وي را از جنگ با ايرانيان برحذر مي دارد. وجود نقوش موجود در تخت جمشيد گواه ديگري بر اين ادعاست. پيدا شدن جسد مردي در معدن نمك حمزه لوي زنجان كه متعلق به 2500 سال پيش است در حالي كه شلوارك چرمي بر تن و چكمه چرمي به پا داشت نيز گواه ديگري است.
در افسانه هاي ايراني درفش كاوياني كه كاوه آهنگر آن را به عنوان نماد مبارزه با ظلم برگزيد عبارت بود از پيش بندي چرمي كه در هنگام آهنگري آن را براي حفاظت به خود مي بست. همه اين موارد ذكر شده دلايلي است بر قدمت اين هنر و صنعت در ايران.
رقابت در اين بازار به خواب رفته است!
چرم شهر ورامين نزديك ترين كارخانه هاي چرم به پايتخت را در خود متمركز كرده است. در هزار توي دباغخانه هاي چرم شهر ورامين كارگران دائمي و فصلي كه بيشتر از نوع فصلي هستند، با دست هاي زمخت شده پشته هاي چرم انباشته شده را جابه جا مي كنند. اين چرم ها براي دوخت به توليدي ها فرستاده مي شود. وقتي صنعت پوشاك چرم توسعه پيدا كند، صدها شغل وابسته به اين صنعت نيز رونق مي گيرد. دكمه، زيپ، خياطان، طراحان و...
اما چرا كارگران اين صنف بايد فصلي باشند و از حمايت لازم و دلگرمي برخوردار نشوند. چرا بايد در هزار توي اين صنعت نيز كارگران خارجي بدون بيمه و مزايا در اولويت باشند؟
عادل احمدي 12 سال و امير شريفي باسابقه 20 سال فعاليت در بازار چرم دو فروشنده هستند كه معتقدند فروش پوشاك چرم مختص سه ماه از سال يعني ماه هاي آبان، آذر و دي است. امير شريفي مي گويد: «صرفا فروختن پوشاك چرم مثل كت، پالتو و باراني چرم برايمان صرف نمي كند، لذا مجبوريم محصولات ديگري مثل كمربند، كيف هاي پولي جيبي، كلاه پوستي و... را نيز وارد مغازه كرده و در كنار ساير كارها بفروشيم. از آن سو توليدكننده هم به دليل هزينه هاي بالاي توليد و سود كم مجبور است كارگر فصلي استخدام كند كه مزايا كمتر بپردازد. كارگران اين صنف زياد به كارشان دلگرم نيستند و توليدكننده هم به جاي توسعه در انديشه حفظ همان چيزي است كه فعلا دارد.»
از عادل احمدي مي پرسم: «داستان پرآوازه چرم تبريز به كجا انجاميده است؟»
وي پاسخ مي دهد: «تبريز بيشتر كفش چرم توليد مي كند، اما آيا صنعت چرم فقط به توليد كفش چرم خلاصه مي شود؟! الان چرم شهر ورامين حرف اول را در توليد پوشاك چرم مي زند. بايد به توسعه همه جانبه صنعت چرم فكر كرد.»
آيا بين مغازه هاي راسته چرم فروشان پايتخت رقابت هم وجود دارد؟
اين بار شريفي پاسخ مي دهد: «ما همگي قيمت هايمان نرمال است. اگر بالا بفروشيم، به ضرر خودمان است چون همين چند تا مشتري را هم از دست مي دهيم. رقابت كه بين 20، 30 تا مغازه نبايد باشد، رقابت بايد بين توليدكنندگان و كارخانه داران چرم شكل بگيرد، آن هم با حمايت دولت و به صورت سالم. وقتي توليد رونق داشته باشد، مشتري هم جنس خوب را بشناسد و خواهان كت با دوام چرم باشد، خود به خود چرخ بازار مي چرخد. كم كم قيمت ها با تقاضاي زياد پايين مي آيد. آن وقت آن مغازه اي كه قيمت مناسب تري دارد، مشتري بيشتري خواهد داشت و چون تقاضا هم به پشتوانه تبليغات خوب رشد پيدا مي كند، مغازه دار سودش را مي برد. اما الان نه چنين رقابتي در بازار وجود دارد و نه چنين تبليغاتي براي جلب نظر مشتري شكل گرفته است.»
احمدي به واقعيت تلخي اشاره مي كند. وي مي گويد: «همين امسال چند تا از مغازه دارهاي همين راسته ورشكسته شده اند، چرا كه نمي توانند حتي پول اجاره مغازه شان را دربياورند. فشار بيشتر روي مغازه دارهايي است كه مغازه از خودشان نيست و مغازه را اجاره كرده اند.»
توسعه صنعت چرم شانه به شانه
توسعه گردشگري
قنبري 20 سال است كه در صنف پوشاك چرم فعاليت دارد. اما ديگر فروشگاه پوشاك چرم منحصراً به فروش پوشيدني ها تعلق ندارد. در يك فروشگاه پوشاك چرم از كيف پول جيبي گرفته تا كلاه پوستي و كمربند و حتي تابلو نقاشي چرم هم مي توان پيدا كرد.
از قنبري درباره چكمه ها و كيف هاي چرم مارك ايتاليايي سؤال مي كنم كه چندين برابر قيمت گاه تا يك ميليون تومان در فروشگاه هاي خاص بالاي شهر به فروش مي رسند. آيا تضميني براي ايتاليايي بودنشان وجود دارد؟ اساساً چرم ايتاليا برتري خاصي دارد؟ چطور مي توان تشخيص داد چرم از كدام كشور آمده است؟
اين فروشنده پاسخ مي دهد: «ايران توليدكننده بهترين چرم است. حتي ساير كشورها مثل تركيه و ايتاليا هم چرمشان را از ايران تامين مي كنند، آنها فقط به طراحي و دوختشان فخر مي فروشند. چنانچه اين صنعت در داخل توسعه پيدا كند و ماشين آلات مكانيزه تر شود، مطمئناً توليدات ايران برتري خواهد داشت.
براي تشخيص اين كه فلان چرم از كجا آمده، شناسه خاصي وجود ندارد. اگر فروشنده معتقد است چكمه اي كه مي فروشد ايتاليايي است بايد در فاكتورش قيد كند. تنها اين مورد نوعي ضمانت براي نقل قول فروشنده به حساب مي آيد. باز هم مي گويم حتي چكمه با مارك خارجي تا هشتاد درصد امكان دارد مواد كارش چرم ايران باشد.»
وي يكي ديگر از راه هاي جلب مشتري را تبليغات قوي و نيز توسعه گردشگري دانسته و مي گويد: «حتي خارجي ها هم متوجه شده اند كه قيمت پوشاك چرم در هيچ كجاي دنيا حتي تركيه به اندازه ايران مناسب نيست. توريست ها معمولا دست خالي از اين بازار بيرون نمي روند. به ويژه اين كه آب و هواي اروپا سردسيري است. در نتيجه اگر صنعت گردشگري را توسعه دهيم به موازات آن صنايع بسياري از جمله اين صنعت رونق دو چنداني مي گيرند.»
مكانيزه كردن صنعت چرم
از ضروريات است
حبيب سليم بيات يكي ديگر از كار كشته هاي اين صنعت اين كار را از مغازه كفش فروشي پدرش 35 سال پيش شروع كرده و امروز يكي از سرمايه گذاران و مشاورين بزرگ پوشاك چرم ايران است.
وي به صراحت مي گويد: «اگرچه 25 سال اول سختي زيادي كشيديم، ولي الان مدت 10 سال است كه راه هاي ترقي باز شده اند. من اولين مغازه ام در خيابان نوفل لوشاتو بود. آن روزها سختي كار را تحمل مي كرديم. هر چه جلو آمديم، تلاش توليدكننده ها براي توسعه پررنگ تر شد. خود ما كلي جنگيديم تا به اصناف بقبولانيم كه صنعت چرم فقط معطوف به پوشاك نيست و مي توان محصولات ديگر چرم را نيز نظير كمربند، كلاه، كيف و... وارد فروشگاه ها كرد.»
وي يكي از راه هاي اصلي توسعه اين صنعت را جذب توريست عنوان كرد و مي گويد: «لزومي هم ندارد كه توريست فقط از كشورهاي خارجي و اروپايي باشد. مي توان با كشورهاي عربي نظير سوريه و لبنان تجارت خوبي رقم زد.
الان عرب ها به ويژه سوريه اي ها، لبناني ها، سعودي ها و اماراتي ها بسيار خواهان محصولات چرم ما هستند. تبليغات چرم ايران در اين كشورها بايد به صورت پررنگ تري صورت گيرد. تركيه اي ها براي اين كه از آذربايجان و ارمنستان جذب توريست كنند به تمهيدات زيركانه اي روي آورده اند. مثلا ماشين برايشان رايگان مي گذارند. بعداً هزينه اياب و ذهاب را روي پول هتل ها و يا درصدي روي قيمت محصولات چرمشان مي كشند.
ما هم ناگزيريم به توريست تسهيلاتي بدهيم تا بيايد و خريد كند. فصل فروش ما نبايد تنها به آبان، آذر و دي خلاصه شود.»
وي كه همين اواخر با دوستانش از كارخانه هاي چرم در ايتاليا ديدن كرده، برايمان توضيح مي دهد: «در ايتاليا دستگاه هاي برش ليزري چرم را ديديم كه كار يك ساله را در عرض ده روز تحويل مي دهند. هر يك از اين دستگاه ها 200 ميليون تومان است. اگر بخواهيم رونقي در اين صنعت داشته باشيم، دولت بايد به توليدكننده وام بدهد تا تجهيزاتش را مكانيزه كرده و بر كيفيت و كميت توليد بيفزايد. الان هيچ مدلي از اين دستگاه برش را در كشور نداريم.»
صنعت چرم براي اشتغال زايي جوانان
اهميت توليدات چرمي در بين صنايع دستي تا حدودي مربوط به ساختمان فيزيكي آن است، زيرا چرم ماده اي است كه طي جريان دباغي مي توان آن را مانند مخمل، نرم كرد و يا با حرارت شديد فرم هاي گوناگون به آن داد.
مراحل آماده سازي چرم شامل خيساندن يا مرحله شست وشو در حوضچه هاي مخصوص، مرحله موزدايي يا آهك زني، مرحله آهك زدايي، مرحله لش زدايي، تميز كردن رخ پوست، مرحله آنزيم دادن، دباغي كردن، آبگيري، تراش، ورقه كردن، جور كردن است كه حتي مي توان روي آن قلمزني انجام داد.
چرم به دليل قابليت و خصوصيات آن با تكنيك هاي متعددي كار مي شود از جمله: قالب گيري، بافت و دوخت، حكاكي و قلمزني روي چرم، نقاشي روي چرم، سوخت و معرق چوب، گلدوزي روي چرم و باتيك چرم.
دقت كنيد كه اگر اين صنعت رونق همه جانبه پيدا كند، چه تعداد از جوانان هنرمند را نيز مي توان به كار گرفت!
تصور كنيد حاشيه كت هاي زنانه نقاشي گل و مرغ روي چرم انجام شود، آيا چنين هنري و صنعتي از ديد هنردوستان و حتي مشتاقان هنر ايراني پنهان خواهد ماند؟
ما هزار و يك راه براي اشتغال زايي پيش رو داريم كه تنها به چند كانال محدود چسبيده ايم و در پي توسعه صنايع بومي ايراني نيستيم. خيلي از هنرمندان هستند كه با استفاده از قلم زني روي چرم تابلوهاي بي نظيري خلق كرده اند. همه اينها اشاره هاي اميدبخشي براي اشتغال زايي جوانان است كه ما ساده از كنارشان مي گذريم.