آسيب شناسي پديده افزايش ميزان مهريه در جامعه امروز ( بخش پاياني)
نزول اعتقاد، صعود مهريه

پريسا جلالي
« تعداد زندانيان مهريه كه در سال گذشته 2300 بوده در سال جاري به 3300 نفر رسيد، شمار افرادي كه به دليل ناتواني در پرداخت مهريه در زندان هاي كشور محبوس هستند 55 درصد افزايش يافت...»
اينها خبرهاي تلخي است اما زنگ خطري كه
مي تواند خيلي ها را به هوش بياورد. به اجرا گذاشتن مهريه از سوي زنان و به زندان كشاندن شوهران كه در بدو امر به يك شوخي بيشتر شبيه بود امروز به معضل اجتماعي تبديل شده است تا جايي كه پاي قوه مقننه و قضائيه را به موضوع باز كرده و همه نهادهاي متولي امور فرهنگي را به تفكر واداشته است.
روزي كه عشق كليد خورد و بنيان خانواده به مفهوم واقعي اش شكل گرفت هيچ كسي فكرش را هم نمي كرد پاي يك حريف ديگر هم در ميان باشد و مهريه به عنوان سنتي حسنه و هديه شوهر به زن كاركردي خلاف واقع به خود بگيرد.
طعم گس مهريه هاي نجومي، پاي سفره عقد
پدران و مادران مان چگونه زندگي مشترك شان را آغاز كردند و ما چطور؟ چطور زندگي هاي 40 و 30 ساله مشترك شان دوام پيدا كرد و ما هنوز در گيرو دار يكي دو سال اولش گير كرده ايم؟
چرا پدران امروز مهريه هاي سنگين براي فرزندان شان طلب مي كنند و مادران نگران استقلال مالي فرزندان شان در فردا روزند؟
چرا همين والديني كه با سختي هاي زياد زندگي هاي شان را قدرتمندانه حفظ كردند ارزش هاي ديروز را به نسل امروز ياد ندادند كه او هم براي حفظ زندگي اش تلاش كند؟
واقعا كجاي كار ايراد داشته كه معاون مدير عامل ستاد ديه كشور هم بر آن اذعان داشته و از مهريه هاي نامعقولي خبر مي دهد كه بيشتر شبيه طنز است تا واقعيت .
وي مي گويد: بيشتر زندانيان مهريه به دليل مهريه هاي نامعقول نظير مهريه سكه طلا به ميزان سن زوجه يا مهريه هايي كه زمينه عقلاني ندارد چون يك تن پودر پياز، 15 كيلو بال مگس،20 آهوي وحشي و دندان مرد و... در زندان تحمل حبس مي كنند در حالي كه اين گونه مهريه هاي نامعقول و غيرعقلاني كه بر خلاف فرهنگ اسلامي بوده موجب افزايش تعداد زندانيان بدهكار مهريه شده است .
و يا از ورود 327 زنداني مهريه به زندان در 50 روز همچنين افزايش دو برابري زندانيان خبر مي دهد .
همچنين وزير دادگستري ايران كه مهريه هاي سنگين و زندانيان مهريه را معضل مي داند و عقيده دارد: مهريه هاي سنگين باعث از بين رفتن كانون گرم خانواده مي شود، مهريه هاي بالا در قانون اسلام و عرف جامعه ما هيچ مقبوليتي ندارد. در بازديدي كه از دادگاه خانواده در تهران داشتم، مشاهده كردم كه در هر شعبه اين دادگاه 215 پرونده وجود دارد.
چرا مهريه ها در حال صعود است در صورتي كه در احاديث ديني داريم كه خوشبختي زن در اندك بودن مهريه او و شومي او در بسيار بودن آن است .
اميرمؤمنان علي(ع) نيز فرموده اند كه در مقدار مهريه زنان، از حد تجاوز نكنيد كه باعث دشمني مي شود و يا حديث ديگري از رسول گرامي اسلام (ص)مبين اين گفته ايشان است كه سوگند به خداوندي كه مرا به پيامبري و رسالت بر حق برگزيد، هيچ زني نيست كه مهر خود را بر شوهرش سنگين و دشوار كند مگر اين كه خداوند زنجيرهاي سنگيني از آتش جهنم را بر او قرار خواهد داد.
توقعات بالا؛ مهريه هاي بالا
اما آيا توقعات بالاي خانواده دختر عامل ناهنجاري ناشي از مهريه هاي زياد است؟
خلباني كه مجبور است بهاي عشقش را با خريد هواپيما براي همسرش ثابت كند:
- همسرم از من هواپيما مي خواهد. خب مهريه اش در قد و اندازه يك هواپيما است و او تمايل دارد هواپيما داشته باشد و حالا از من شكايت كرده است. به علت پروازهاي خارجي كه دارم حقوق خوبي مي گيرم اما هيچ وقت توانم به اندازه خريد يك هواپيما نيست .
و سرانجام، دختراني كه مهريه هاي بالا به تلخي زهري است كه به جام زندگي مشترك شان تزريق مي شود .
- اگر پدر و مادرم روز خواستگاري براي مهريه دعوا و جر و بحث راه نمي انداختند هيچ وقت همسرم مرا سرزنش نمي كرد كه تو آدم مادي اي هستي و به خاطر مهريه بالا ديگه هيچ حقي تو زندگي مشترك نداري. آن روز مرا وسط گذاشته بودند و برايم نرخ تعيين مي كردند. پدرم با مهريه دخترهاي فاميل مقايسه مي كرد و مادر همسرم چانه مي زد. هيچ وقت آن قدر تحقير نشده بودم .
اگرچه يكي از علل طلب كردن مهريه هاي زياد هنگام عقد ازدواج را مي توان توقعات زياد خانواده دختر و يا فخرفروشي هر دو خانواده و تجمل گرايي دانست اما بايد به اين نكته هم توجه كرد كه علت العلل چيست؟
چرا مهريه زياد باعث فخرفروشي مي شود؟ چرا توقعات بالا در مهريه خودنمايي مي كند و چراهاي ديگر. مجيد كاشاني جامعه شناس و استاد دانشگاه ضمن تاكيد بر فلسفه شكل گيري مهريه به هنگام عقد ميان زوجين به اين سوال پاسخ مي دهد: از ديدگاه جامعه شناسي خانواده، براي خانواده اركاني قائليم كه برخي آييني و مبتني بر سنت هاي اجتماعي است كه از ديرباز به ارث رسيده و برخي اركان كه ابعاد مادي و عيني دارند و بعد غير آييني هستند.
به اين ترتيب اركان خانواده مبتني بر زن و مرد و فرزندان و وظايف افراد و وابستگي ها همچنين پشتوانه هاي عاطفي بين اعضاي خانواده به انضمام اهدافي است كه خانواده ها براي رسيدن به خواسته هاي فردي خود و خانواده تعقيب مي كنند .
وي در ادامه به گزارشگر كيهان مي گويد: مجموعه خانواده با پديده ازدواج شكل مي گيرد كه بازخورد ازدواج اجزاي كوچك تري از جمله آيين ها و مراسم و همگي مبتني بر خواسته ها و علقه هاي ذهني و انتزاعي است كه نقش موثرتري در تشكيل خانواده و ادامه حيات آن دارد. يكي از اين موارد كه بين زوجين در كشور ما و بسياري كشورها وجود داشته است هدايايي است كه موقع ازدواج زوجين به يكديگر مي دهند و اثبات حقانيت يا خلوص نيت و تعهدي است كه افراد نسبت به هم دارند .
اما چرا مهريه از شكل هديه براي پايداري خانواده به ابزاري براي نبرد در صحنه زندگي ميان زوجين تبديل شده است كه اين جامعه شناس پاسخش را مي دهد: در فراز و نشيب هاي فرهنگي و اجتماعي جامعه بعد مادي مهريه دقيقا با رونق سرانه ملي و وضعيت هزينه ها يا درآمدهاي افراد در جامعه دچار تحول شده است. البته به غير از اقتصاد، مسايل فرهنگي هم تاثيرگذار بوده است .
به اعتقاد وي گاهي برداشت جامعه از ازدواج آسان يا تفاسيري كه از زندگي ائمه اطهار(ع) به ويژه پس از انقلاب اسلامي ايران شد، سبب شده الگوهاي نابي مورد استفاده قرار گيرد. اما در برخي خانواده ها با سطح معنوي كم يا اقشار متوسط و ضعيف جامعه مشكلات اقتصادي باعث شد به مهريه هاي مطابق با سنت بزرگان ديني عمل شود در حالي كه اين تاسي بدون توجه به ابعاد اجتماعي و معنوي زندگي روحاني بزرگان دين آسيب زا است. همين عاملي شد تا مهريه هاي بالا جايگزين آن هدايايي شود كه قرار بود براي مستحكم شدن پايه هاي زندگي تعيين شود.
به واقع مي بينيم كه اين اتفاق باز هم براي اقشار متوسط و ضعيف و يا اقشاري كه ضعف معنوي داشتند شكل گرفت و مهريه هاي بالا رواج يافته است. در حالي كه گرفتن يك جنبه خاص بدون رعايت ديگر موازين و عدم توجه به ساير الگوهاي رفتاري آن بزرگان مشكل ساز است كه در مورد مهريه ها كاملا اين موضوع شفاف شده است .
اما راه چاره چيست؟
مجيد كاشاني مي گويد: علاوه بر فرهنگ سازي پيشكسوتان فاميل هم بايد دست به كار شوند. مطابق با شأن دختر و خانواده او پشتوانه عاطفي و اقتصادي موثري برايش تعيين كنند. البته اين نكته كه بايد مهريه در زمان عقد در توان مرد باشد و غيرمتعارف ها را ثبت نكنند يا چنين برداشت شود كه مقدار مهريه مشخصي از سوي قانون تعيين شود منطقي نيست چرا كه جايگاه دختران متفاوت است و مي بايست مطابق با شأن خانواده تعريف شود.
مهريه هاي بسيار ناچيز هم مناسب نيست چون طبق تعاريف مردم شناسي آيين ها بايد كاركرد خودشان را حفظ كنند و به تحكيم خانواده كمك كنند.
عندالاستطاعه جواب نداد
طي سال هاي اخير با رواج مهريه هاي زياد و ازدياد جوانان در بند مهريه مسئولان هم بيكار ننشستند و تلاش هاي بسياري براي بهبود اين روند صورت گرفت. يكي از راهكارهاي ارايه شده قيد شدن واژه «عندالاستطاعه» در سند ازدواج بود.
اما آيا اين راهكار توانست مشكلي را
حل كند؟
محمد فيلسوفيان سردفتر ازدواج 374 تهران در اين مورد به گزارشگر كيهان مي گويد: از ميان عقود ازدواجي كه اينجا صورت مي گيرد 99 درصد با قيد عندالاستطاعه موافق نيستند و عندالمطالبه مي خواهند و در واقع اين قانون به اختلافات خانواده ها دامن مي زند.
وي ادامه مي دهد: البته از وقتي اين واژه اضافه شده است مشكلات زيادي براي ما به وجود آمده و دعوا و نزاع هاي فراواني را شاهديم. در اغلب موارد پدر داماد با پدر عروس خانم اينجا بگو مگو مي كنند. در واقع هيچ پدري هم حاضر نمي شود با اين شرايط دخترش به عقد فردي درآيد.
وي يك نمونه از اين اختلافات را يك هفته قبل از ماه محرم عنوان مي كند كه با حضور پليس به خاتمه رسيد و در نهايت با شرايط عندالاستطاعه به عقد هم درآمدند.
فيلسوفيان البته به مهريه هاي سنگيني هم اشاره مي كند كه تا 124 هزار عدد سكه بهار آزادي رسيده اما معتقد است: اغلب ازدواج هايي كه با مهريه هاي بالا كليد مي خورد دوام چنداني هم ندارند كه بيشتر براي طبقات متوسط رخ مي دهد اما مواردي داريم كه بسيار ثروتمند هستند و همين جا مطرح كردند كه فقط به عشق امام علي(ع) 110 سكه بهار آزادي مهريه تعيين كرده اند.
دكتر قرايي مقدم آسيب شناس اجتماعي هم معتقد است كه امكان اجراي قانون عندالاستطاعه براي مهريه اتفاق بدي نيست اما اجرا نمي شود در حالي كه نياز به فرهنگ سازي دارد.
وكلاي مردم چه نظري دارند؟
وكلاي مردم هم از صعود ميزان مهريه نگرانند.
هادي مقدسي عضو كميسيون اجتماعي مجلس شوراي اسلامي در اين مورد مي گويد: ما در كميسيون اجتماعي به بعد اجتماعي مهريه
مي پردازيم و ابعاد حقوقي آن بر عهده ما نيست اما مصر هستيم كاري انجام دهيم كه به سمت عقد ارزش ها پيش برويم نه عقد سكه ها. اما با توجه به حكم شرعي عندالمطالبه بودن اگر بتوانيم با احكام ثانويه تلفيق كنيم و راهي بيابيم كه عندالاستطاعه جا بيفتد بهتر خواهد بود.
وي با اشاره به افزايش سن ازدواج به علت وحشت از هزينه هاي بالاي ازدواج از جمله مهريه، مي گويد: نبايد مهريه مانع ازدواج تلقي شود مواردي بوده كه فقط به خاطر عدم توافق در تعيين ميزان مهريه پيوند ميان دو زوج به هم خورده است.
وي در واكنش به اينكه خانواده ها و جوانان با عندالاستطاعه بودن مهريه موافق نيستند مي گويد: اگر ملاك ازدواج ها ارزش هاي شخصي و مادي باشد در اين صورت استحكام خانواده زير سوال مي رود. نيازي به قانون نداريم چون در دفترچه هاي عقد مشاركت زن در اموال مرد وجود دارد و مي توانند به جاي مهريه هاي زياد از اين قيد استفاده كنند.
اين اظهارات در حالي است كه حتي معاون ستاد ديه كشور از استقبال نكردن زوجهاي جوان براي ثبت عندالاستطاعه در سند ازدواج خبر مي دهد.
مهدي عيسي زاده نايب رييس اول كميسيون اجتماعي مجلس هم عامل استحكام خانواده را توجه به اعتقادات و ارزش ها همچنين الهام گرفتن از آنها مي داند.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان معتقد است: تمام دست اندركاران از مجلس شوراي اسلامي گرفته تا نهادهاي فرهنگي و متولي امور جوانان و اصحاب قلم و جرايد همگي بايد به معرفي ارزش هاي اسلامي و ديني بپردازند و جايگاه اصلي و خطيري كه زن در جامعه دارد تبيين كنند. در اين صورت ارزش زنان در جامعه و خانواده شناسايي شده و با مهريه هاي بالا ارزش گذاري نمي شود.
نماينده مردم تبريز اضافه مي كند: مقررات محكوم كننده مرد يا قوانين تعيين مهريه ثابت و اقدامات قضايي چندان نمي تواند مثمرثمر باشد بلكه تنها از راه شناخت عزت و كرامت زن و نقش والاي آنها مي توان مشكلات ناشي از مهريه را كاهش داد. مي بايست كار كارشناسي بيشتري در مورد مهريه انجام شود. دانشگاه ها را هم مي توان دخالت داد تا در اين مورد تحقيق و مطالعه كنند. همچنين قوانيني تصويب شود تا حقوق زنان در مقابل مردان در زندگي مشترك تضييع نشود در اين صورت مهريه ها روند نزولي مي يابند.
گفته هاي نماينده مردم تبريز مكمل اعتقادي است كه كارشناسان اجتماعي بدان اذعان دارند و آن آموزش هاي قبل و حين ازدوج است تا جوانان مهارت هاي زندگي را براي پياده كردن در زندگي مشترك بياموزند و هدف از ازدواج را در ذهن خود تمرين كنند .
گزارش روز