نگاهي به آسيب شناسي حمل ونقل تاكسي هاي درون شهري (بخش نخست)
كرايه هاي توافقي و تاكسيمترهاي خاموش!

حسن آقايي
پدر دست پسر خردسالش را گرفته است. كنار خيابان در سوز سرماي زمستان منتظر تاكسي است. چند تاكسي خالي آمده و رفته اند. پسرك به پدر مي گويد: چرا سوار نشديم؟... پدر به تلخي جواب مي دهد: ايستادند كه سوار نشديم!؟. پسرك صورتش از شدت سرماكبود شده است. پدر و پسر مي خواهند به ملاقات مادر خانواده در بيمارستان بروند. كمي راه مي روند. يك تاكسي با دو مسافر مي رسد. پدر دست بلند مي كند. راننده مي پرسد: كجا؟ پدر مي گويد بيمارستان... راننده مي گويد: شرمنده ام. به راهم نمي خورد. پسرك از سرما و يا از دلتنگي مادرش، مي گويد: بابا پياده برويم. يك تاكسي بدون مسافر ترمز مي كند. هر دو مي دوند. پدر مي گويد كجا مي خواهد برود. راننده: دربست مي برم. پدر آرام مي گويد: آخه... تاكسي گاز مي دهد خالي مي گذرد يك سواري شخصي مي آيد. راننده ميانسال و چهره آرامي دارد. مي گويد مسافر سوار نمي كند.
پدر مات به چشمان او نگاه مي كند و راننده به چهره پسرك. آن ها را سوار مي كند. پدر مي گويد: «بفرما بگوييد كرايه چقدر...» راننده با تبسم مي گويد: «يك شاخه گل هديه بديد به بيمارتان.» اولويت پرسش هاي اين سري گزارش بررسي اوضاع كرايه تاكسي گردشي، نظارت به چگونگي سرويس دهي، نظر راننده، مسافر، شوراي اسلامي شهر و تاكسيراني است كه مي خوانيد.
تاكسي هاي دربستي
هر روز هزاران راننده، تاكسي شان را به خيابان ها مي آورند تا انبوه مسافران را از مبدأ به مقصد حمل ونقل كنند و از اين طريق قسط ماهانه خودرو را بپردازند. هزينه سوروسات زندگي شان را تأمين كنند و حواسشان هم به مخارج سنگين سر پا نگهداشتن اين وسيله رزق و روزي كاملا جمع است. هر روز از نماي نه چندان دور و نزديك به چرخه چگونگي ارايه خدمات رانندگان به شهروندان مسافر نگاه مي كنيم. مسافران رو در رو مي شوند و گردش و نحوه كار را تجربه مي كنند و همگي اين فعل و انفعالات كه خود مي تواند معلول علت هايي ديگر باشد، دستگيرشان شده است. چرا كه حديث مكرر را به مرور و تكرار ديده و شنيده اند: كنار خيابان ايستاده منتظر تاكسي هستيم... از راننده تاكسي گردشي كه جاي يك مسافر ديگر دارد، مقصد را مي پرسم، مي گويد به راهش نمي خورد... چند تاكسي خالي با دو دقيقه فاصله مي رسند. اصلا توقف نمي كنند. به ساعت مچي نگاه مي كنم... يك تاكسي خالي مي آيد توقف مي كند اما راننده دربستي است و نرخ آزاد مي گويد و همچنان خالي مي رود... سرانجام يك تاكسي با سه مسافر سر مي رسد و سوار مي شوم. تاكسي متر روشن نيست، به مقصد مي رسيم، راننده با يك تعريف، مبلغي مي گويد. مي دهيد. اما از چگونگي تعيين نرخ سر در نمي آوريد ليكن راضي هستيد كه بالاخره به موقع به محل كارتان رسيده ايد... چند ساعت بعد سوار تاكسي ديگري مي شويد. نرخ كرايه توافقي است... شما چيزي از معيار توافقي نمي دانيد و... در چنين اوضاع شير تو شير كرايه ها، ولي برخي رانندگان مي گويند نرخ با تاكسي متر به صرفه مسافران نيست و توافقي به سود مسافران است. چند قدم پياده مي رويد. به خود مي گوييد: يعني چه؟!... تاكسيمتر دلخوش كردن مسافر و راننده نيست، پس فايده چيست؟ ... كي و كجا و چطور نظارت مي شود؟... بعد تبسمي نازك و لحظه اي، چهره تان را كمي سايه مي زند زمزمه مي كنيد: تاكسي متر با يك نوع نرخ رسمي، لااقل ذهن را مشوش نمي كند. حضور ملموس و مداوم بازرسان سازمان مي تواند نرخ ها و نظم كار كساني را كه برخلاف آن، دنبال مسافر دربستي هستند رصد و شرايط متعادل تري براي همه رانندگان و مسافران فراهم كند.
ماهانه 115 هزار تومان قسط تاكسي اش را مي دهد و هر روز از عمر مفيد آن كاسته مي شود. حالا نرخ كرايه متناسب با نرخ تورم تعيين شود يا قيمت لوازم مصرفي ماشين پايين باشد همگي به اين موضوع برمي گردد كه در شرايط فعلي، شوراي شهر، راننده تاكسي را كمك كند.
«علي جعفري» 10 سال روي تاكسي كار مي كند. حالا مي گويد از پس خرج تاكسي اش برنمي آيد. مي پرسم چرا؟. جواب مي دهد: «تاكسي در وضعيت پر ترافيك شهر هر روز مستهلك تر مي شود. قرار بود اين نوع ماشين (اشاره به تاكسي خود) پنج ساله باشد، يعني عمر مفيدش پنج سال. اما بعد، ده ساله شد. با همه مشكلات در شرايط فعلي كاري، ولي شخصا خدمت به مردم را صددرصد در نظر دارم ليكن سلامت و آرامش خودم جزو وضعيت و سر پا داشتن اين ماشين شده است.» از وي درباره كاربرد تاكسيمتر مي پرسم. او هم نظير همكارانش، مي گويد: «محاسبه كرايه با تاكسي متر بالاتر از نرخي است كه ميان راننده و مسافر توافقي صورت مي گيرد چون در بعض مسيرها ترافيك، چراغ هاي قرمز و زمان بارندگي، ماشين با تأخير و آهسته حركت مي كند. اما تاكسي متر كار مي كند. در كل، راننده با نرخ توافقي راضي نيست. در هر مسير، تاكسي متر نرخ واقعي كرايه را نشان مي دهد كه ظاهرا براي مسافر مقبول نيست.»
اين راننده در ادامه بيان نظراتش اندكي درنگ مي كند. بعد مي گويد: «براي تأمين نرخ مناسب تاكسي دلسوزي نمي كند. تاكسيراني درد ما را مي داند اما چرا شوراي شهر به فكر كاركرد تاكسيرانان و خدمات شان نيست؟.»
او با اين حرف كه ماهانه 115 هزار تومان قسط ماشينش را مي دهد، اضافه مي كند: «نرخ كرايه بايست متناسب با پايه تورم و قيمت وسايل مصرفي ماشين باشد. در شرايط فعلي، شوراي شهر كمك كند تا لوازمي مثل تاير، باتري و... به قيمت مناسب به راننده تاكسي داده شود.»
معضل تاكسيمترها
راننده ديگري نظرش در زمينه نرخ كرايه تاكسي متر با نرخ توافقي همانند ساير همكارانش است. او مي گويد: «نرخ تاكسيمتر بيش از توافقي و به سود مسافر است. «بياباني» با 12 سال سابقه رانندگي تاكسي مي افزايد: «در هر حال در اين شرايط كه قيمت همه نوع كالا بالا رفته همين طور نرخ بيمه ماشين و دخل و خرج ها با هم نمي خوانند، دست كم لوازم ماشين به نرخ مناسب به رانندگان تاكسي داده شود. شوراي شهر از تاكسيرانان كه در سرما و گرماي هوا به مردم خدمات رساني مي كنند، حمايت كند و فرهنگ سازي شود تا شهروندان از تاكسي استقبال كنند.»
او با بيان يك سري ارقام و نكات از جمله چگونگي سرمايه گذاري براي تهيه خودرو تاكسي اش، هزينه كنوني سوخت روزانه، هر روز ساعت ها كار، استهلاك خودرو و...، مي خواهد اين را بگويد تنها حمل و نقل مسافر جوابگوي هزينه هاي زندگي نيست و راننده ناچار بايد مسافر دربستي يا كالا نيز حمل و نقل كند.
كنار «رضا شيخ سفلي» در تاكسي اش مي نشينم. او با اشاره به روشن بودن تاكسيمتر روي داشبرد تاكسي كه نرخ ورودي مسافر را با رقم 1852 ريال براي يك مسافت 500 متري نشان مي دهد، با طرح موضوع افزايش نرخ هر ليتر بنزين از 100 به 400 تومان و بعد به رغم تأثير افزوني 15 درصدي نرخ كرايه، مي گويد خريد اين خودرواش 3 ميليون تومان بابت تبديل به احسن خودرو قبلش به اضافه يك ميليون و 200 هزار تومان نقد و 10 ميليون تومان وام با 5 ميليون تومان سود بانكي، كلا حدود 20 ميليون تومان تمام شده است.
روزانه 5-4 ساعت برابر توانش كار مي كند، معمولا رانندگان تاكسي روزانه 7-6 ساعت كار مي كنند. نرخ كرايه عمدتا بر مبناي عرف متداول است. (مأخذ عرف، ميزان كرايه مبدا و مقصد تاكسي هاي خطي در نظر گرفته مي شود.)
اين راننده در ادامه به مقايسه نرخ گذشته و حال سوخت اشاره مي كند و مي گويد: «قبلا نرخ مصرف گاز «ال.پي.جي» هر شش ماه 10 هزار تومان بود، ولي الان نرخ مصرف روزانه گاز «سي.ان.جي» و بنزين 12 هزار تومان است آن هم هر روز بايد يكي دو ساعت در صف نوبت باشيم...»
او از اين صحبت هاي خود نتيجه مي گيرد اگر راننده تاكسي گردشي تنها به حمل و نقل مسافر بسنده كند به هيچ عنوان نمي تواند جوابگوي هزينه هايش باشد و مجبور است بار كشي يا مسافر دربستي سوار كند. وي مي افزايد: «در چنين شرايطي سرنرخ كرايه نبايد با مردم درگير شد، بلكه براي حمايت از رانندگان تاكسي بايد نرخ سوخت به قيمت مناسب عرضه شود. همين طور نرخ لوازم مصرفي نقليه عمومي پايين باشد.»
حرف و حديث هاي شهروندان
حال بخوانيم اندكي از حرف و حديث شهروندان را در خصوص اين كه تاكسيمتر يا كرايه توافقي، كدام براي راننده يا مسافر با صرفه تر است؟ پيشتر برخي راننده ها مي گفتند هر دو نوع كرايه را قبول دارند.
«حسين نوبهاري» كارمند بازنشسته مي گويد: «تاكسيمتر قاعده تعيين نرخ كرايه تاكسي است ولي راننده ها تاكسيمتر را روشن نمي كنند. در اين حال نرخ مسير مثل حدفاصل ميدان حسن آباد تا چهارراه ولي عصر كه معمولا 300 تومان كرايه داده مي شد، 500 تومان مطالبه مي كنند.»
وي اين را هم مي گويد كه راه بندان ترافيك در هر مسير تاثيرگذار در افزوني ميزان نرخ كرايه و مصرف بنزين است، بنابراين صرفه راننده است كه بيشتر در مسيرهاي كوتاه و كم ترافيك كار كند. او اضافه مي كند: «از طرف ديگر بعضي راننده ها كه بدون مسافر حركت مي كنند، موقعي به سوار كردن مسافر مايل مي شوند كه پيش از سوار شدن مسافر، مقصد او را بپرسند و اگر درباره نرخ كرايه به توافق رسيدند، دربستي كار مي كنند.» اين شهروند شيوه نرخ كرايه توافقي را خوب مي داند.
«علي محمدي» شغل آزاد، درباره نرخ توافقي مي گويد: «تجربه نشان داده كه نرخ ها روي قاعده و منصفانه نيستند.» او هم مي گويد: «برخي تاكسيداران، كرايه يك مسير آشنا شده مسافر كه 300 تومان است را 500 تومان مي گيرند، اعتراض هم فايده اي ندارد.»
مديرمالي يك شركت مي گويد كه بعضي راننده ها از تاكسيمتر استفاده نمي كنند و گفته مي شود تاكسيمتر برايشان صرف نمي كند. او نگاه متفاوتي به شغل رانندگي نيز دارد.
«توتونچيان» ادامه مي دهد: «در اين وضعيت، من مسافر حق انتخاب وسيله نقليه و كرايه معين را دارم. بنابراين سر ميزان نرخ غيرمتعادل كرايه، كل كل كردن و اعتراض، بدون تأثير است.» وي در آخر گفتارش، نگاهي ديگر به موقعيت كاري راننده تاكسي دارد. او اظهار مي دارد: «راننده تاكسي با سرمايه ماشين 12-10 ميليون توماني خود، براي تأمين مخارج امور زندگي اش هر روز در شهر مي گردد. او بايد از طرف اتحاديه حمايت شده و از امكانات تسهيلاتي و تامين وسايل يدكي براي خودرواش برخوردار باشد.»
تفاوت نرخ تاكسيمتر با آزاد
در داخل يك تاكسي گردشي اين جمله نوشته شده بود: «از برادران سرباز كرايه گرفته نمي شود. نرخ كرايه توافقي است.»
اين را «حسين دورودي» شغل آزاد، هنگام ورود به مسجد براي اداي نماز، مي گويد و مي افزايد: «موقعي كه اين جملات را ديدم اين سؤال به ذهنم آمد كه راننده اين مطلب را نوشته، اگر فرضا تصادف كند زيان وارده را هم توافقي قبول مي كند؟» وي در مورد كاركرد و نرخ تاكسي اظهار مي دارد: «برخي راننده ها معمولا مسيرهايي كه از نظر وضعيت راه نيز به صلاح شان باشد مسافر مي برند، مسيري كه بدون استفاده از تاكسيمتر و به نرخ آزاد 700 تومان بوده، با تاكسيمتر 850 تومان محاسبه و مطالبه مي شود، اين تجربه شده است.»
نرخ تاكسيمتر؛ آرامش راننده و مسافر
پيش از سؤالم از معاون برنامه ريزي تاكسيراني تهران، نكاتي از نظر برخي رانندگان تاكسي گردشي بدون مضمون براي وي شرح مي دهم: آن ها مي گويند تاكسيمتر خوب است ليكن كندي حركت و توقف هاي مقطعي در ساعات پرترافيك و پشت چراغ قرمز در بعضي مسيرها باعث بالا رفتن مبلغ تاكسيمتر شده كه كم و بيش مسافران ناراحت مي شوند و به سود مسافر است نرخ كرايه توافقي صورت گيرد كه البته گاه اين هم خالي از گلايه مسافر نبوده است. رانندگان همچنين از بالا بودن نرخ سوخت و بيمه تا لوازم تعويضي و استهلاك زودهنگام خودروشان به واسطه وضعيت ترافيكي شهر مي گويند كه اين مخارج با درآمدشان جور نيست. در همين ارتباط درخواست ارايه تسهيلاتي در كاهش نرخ سوخت و امكان تأسيس تعاوني صنفي براي تهيه لوازم مورد نياز خودرو با نرخ مناسب دارند.
«مهندس رضا قاضي» معاون برنامه ريزي سازمان تاكسيراني تهران، تمايل دارد بيشتر در خصوص تاكسيمتر و نظارت مطالبي بيان كند.
از وي مي پرسم: وضعيت كاربرد تاكسيمتر به عنوان تراز نرخ گذاري مصوب تاكسي هاي گردشي چگونه است؟ پاسخ او چنين است: «در تمام دنيا تاكسيمترها براساس دو پارامتر زمان و مسافت، نرخ كرايه سفر درون شهري شهروندان با استفاده از سيستم حمل و نقل نيمه، تعيين مي كنند. به موجب اين پارامترها، در ساعت اوج ترافيك معمولا نرخ كرايه بيش از زمان غيراوج ترافيك محاسبه مي شود. در واقع تاكسيمتر، خط كشي براي تعيين ميزان نرخ كرايه براساس مصوبات قانوني است. بر اين مباني، حق و حقوق راننده و مسافر توأمان در استفاده از اين وسيله حمل و نقل رعايت مي شود. در اين حالت هم خيال راننده و هم مسافر از بابت نرخ كرايه راحت است.»
گزارش روز