استرس هاي شغلي سلامت شما را تهديد مي كند

عصر حاضر را با وجود عناوين مختلفي كه به آن اختصاص داده اند، مي توان عصر استرس و فشار رواني نيز دانست، امروزه با ورود ابزارآلات و تكنولوژيهاي جديد و پيچيده و روابط اجتماعي كه در اثر اين گونه تكنولوژيهاي شكل گرفته و بسياري از مسائل ناشي از آن، موجب شده كه در كنار خدماتي كه در اختيار ما مي گذارند تا حدودي آرامش و آسايش انسانها را سلب نمايند و زندگي را وارد مرحله جديدي از اضطراب و به تبع آن استرس و فشار رواني كنند. كمتر جنبه هايي از زندگي هست كه تحت تأثير اين پديده رواني قرار نگرفته باشد. يكي از اين جنبه هاي مهم در زندگي امروزي شغل و مسئله اشتغال است، اشتغال به شغلي كه علاوه بر تأمين نيازهاي مادي انسانها نيازهاي رواني آنها را نيز تأمين مي كند. لازم به ذكر است كه يكي عارضه هاي جديد به سبك مدرن، وجوه استرس و بعضا اضطراب در محيط كار است. غالب بررسي ها نشان داده است كه بيشتر افراد با اينكه در فرايند دشوار كاريابي دچار استرس و درماندگي مي شوند، پس از موفقيت و ورود به عرصه كار باز هم در برخي از موارد با پيامدهاي رواني منفي حاصل از شغل روبه رو مي شوند. با توجه به گستره وسيعي كه استرس و اثرات عميق و جانبي آن در كار و زندگي روزانه افراد دارا است، توجه جدي و ويژه به آن ضروري مي باشد. گفتني است كه هيچ كس، در هيچ سمتي از اين امر مستثني نبوده و حتي يك روانشناس هم ممكن است با بروز تغييراتي در زندگي شغلي خود دچار استرس شود، با اين حال در عصر حاضر همه و همه ملزم به پذيرش و رويارويي با اين گونه تغييرات هستيم. روحيات انسان به گونه اي شكل گرفته اند كه با بروز تغييرات، خواه ناخواه در او استرس ايجاد مي شود. استرسهايي كه از فعاليتهاي شغلي ناشي مي شوند به عنوان تهديدي براي سلامت جسماني به شمار مي روند. اين امر همچنين ساختار و شاكله زندگي او را بر هم ريخته و در مواردي سلامت بخش هاي مختلف بدن او را نيز به خطر مي اندازد. در چند سال اخير برنامه هايي در خصوص توجه به اثرات درمانهاي روانشناختي در كاهش استرس شغلي شكل گرفته و تعدادي از مشاوران شغلي، روان درمانگران و روان پزشكان در كلينيكهاي مشاوره از تكنيكهاي مقابله اي موجود با آن استفاده مي كنند. افراد در انتخاب شغل بايد چند شاخص مهم را در نظر بگيرند كه يكي از اين شاخص ها همخواني و تناسب شغل با حالات و روحيات فرد است. لازم به ذكر است كه در كنار اين همخواني و تناسب است كه فعاليتهاي افراد تبديل به توسعه، پيشرفت و در نهايت بهره وري مي شوند و در غير اين صورت فرد تحت تأثير جنبه هاي مخرب استرس شغلي قرار مي گيرد و موجب بروز تنيدگي در سلامت جسم و روان، خانواده و در نهايت اجتماع مي شود. اگر بخواهيم تعريف جامعي از استرس شغلي داشته باشيم، مي توان گفت نوعي كنش متقابل بين شرايط كار و ويژگي هاي فردي است به گونه اي كه خواسته هاي محيط كار (در نتيجه فشارهاي مرتبط با آن) بيش از ميزاني است كه فرد از عهده آن برايد و در ادامه مي توان گفت استرس شغلي يك بيماري مزمن است كه د رنتيجه شرايط سخت كاري به وجود آمده و بر روي عملكرد فردي و سلامت جسمي و ذهني فرد تاثير مي گذارد.
دليل اصلي تعداد بسيار زيادي از مشكلات روحي و رواني به طور مستقيم از استرس شغلي نشات مي گيرد، به گونه اي كه اگر به مطالعه بيماريهاي جسماني پرداخته شود، نتيجه گرفته مي شود كه 89 درصد همه اين بيماريها با استرس مرتبط مي باشد. از پيامدهاي استرس شغلي علاوه بر اختلال در سلامت جسم و روان مي توان به كاهش كميت و كيفيت عملكرد و بهره وري، افزايش ميزان بروز حوادث حين كار، عدم رضايت شغلي، ترك خدمت، تاخير، غيبت كاركنان، فشارهاي عصبي شديد و مصرف موادمخدر... مي توان اشاره كرد كه در نهايت به صورت فرسودگي شغلي ظاهر مي گردد. براساس پيش بيني هاي مؤسسه سلامت و ايمني انگلستان در طي سالهاي 2007 تا 2009 بيش از 5/13ميليون روز كاري و ساليانه بيش از 4ميليارد پوند خسارت به خاطر صدمات وارده از استرس هاي شغلي گزارش شده همچنين اعتياد به مشروبات الكلي به عنوان پيامدي از استرس شغلي سالانه بيش از 20ميليارد دلار هزينه براي صنايع آمريكا ايجاد مي كند. متأسفانه در كشور ما نيز تحولات شغلي گوناگوني مانند تغييرات سازماني، تعويض هاي پي درپي مديران، تغيير حقوق و دستمزد، تصويب دستورالعملهاي مختلف و... در خيلي از مواقع موجب تحليل رفتن نيروهاي كاركنان شده و آنها را از پيامدهاي استرس شغلي كه به آن اشاره كرديم مستثني نمي سازد و در پي اين پيامدها عوارضي ناشي مي شوند كه مي توان به آنها اشاره كرد: حواس پرتي، دلواپسي، عصبي بودن، سردردهاي مزمن، بالا رفتن فشار خون، زخم معده، بي خواب و نگراني و... همگي از عوارض ناشي از استرس شغلي مي باشند. لازم به ذكر است كه در كنار عوامل محيطي عوامل فردي نيز در به وجود آمدن استرس شغلي مؤثرند. از عوامل مهم وابسته به فرد مي توان به تيپ شخصيت، وضعيت اجتماعي اقتصادي و عوامل دموگرافيك مانند جنس، سن، تاهل، و از عوامل وابسته به محيط به عواملي چون محيط جغرافيايي اشاره نمود. خصوصيات شخصيتي وابسته به دو دسته تيپ شخصيتيA و B تقسيم بندي مي شوند. افراد تيپ شخصيتA به دليل برخورداري از ويژگيهايي مانند داشتن انرژي زياد، رقابت جويي، جاه طلبي، بي حوصلگي و ستيزه جويي، عصبانيت زود هنگام و بعضي از خصوصيات ديگر در مقابل آثار مخرب استرسهاي روزمره به خصوص استرس شغلي آسيب پذيري بيشتري را نسبت به تيپ شخصيتB، كه افرادي آرام هستند نشان مي دهند، مطالعات ديگر نشان داده اند كه ويژگيهاي جغرافيايي يكي از عواملي هستند كه باعث استرس در افراد مي شوند بر اين اساس ويژگي هايي مانند درجه حرارت بالا، دوري از خدمات شهري، شرجي بودن، عدم دسترسي به امكانات بهداشتي و درماني، دوري از خانواده، شركت در ماموريتهاي سخت، و... به عنوان عوامل جغرافيايي استراس زا مورد مطالعه قرار گرفته اند. همچنين طبق مطالعاتي كه صورت گرفته بيشترين ميزان استرس شغلي به ترتيب در نواحي كوهستاني، مركزي، كوه پايه اي بيروني و نهايتا خزري مشاهده گرديد. در نواحي خزري كه هم از نظر خاك و هوا شرايط معقولي داشته و هم نوسانات دما در كمترين حالت ممكن است و داراي ميانگين بارش زيادتري است ميزان استرس كمتر است. بعد از ناحيه خزري، نواحي كوهپايه اي بيروني داراي استرس كمتري هستند. اين نواحي كه عمدتا منطبق بر زاگرس غربي و جنوب غربي و كوهپايه اي شمال شرقي كشور است بعد از نواحي خزري داراي بيشترين ميزان بارش و نوسانات كمتر دما در طول سال هستند و به همين دليل داراي استرس كمتري مي باشد. نواحي مركزي داراي عوامل استرس زاي بيشتري است و اين با نوسانات اقليمي و ساير امكانات خدماتي در ارتباط است.
بيشترين استرس را نواحي كوهستاني متحمل مي شوند. در اين ناحيه احتمالا نوسانات شديد دما، شيب زمين و مشكلات مربوط به ارتباطات و به طور كلي شرايط سخت محيط طبيعي است. همه اين شرايط (فردي و محيط) مسبب حالتي هستند كه به آن استرس شغلي مي گويند كه از نتايج آن علاوه بر مواردي كه به آن اشاره كرديم مي توان افسردگي، خستگي، نااميدي، عصبانيت در حد افراطي، مشكلات خانوادگي، بيماري هاي جسماني از قبيل: بيماري هاي قلبي، ميگرن، سردرد، سوءهاضمه و ديسك كمر را نام برد. علاوه بر عوامل فردي و محيطي استرس زا مي توان به عوامل و منابع فشارزايي سازمان هم اشاره نمود. در يك محيط اداري و سازماني خوب شرايط و وضعيت طوري مي باشند كه در آن علاوه بر بازدهي و كارايي مطلوب به سلامت جسماني و رواني كاركنان هم توجه شود. ولي متأسفانه اين مسئله كمتر مورد توجه قرار مي گيرد و بعضاً خود سازمان و مؤسسات با سياستها، تصميمات اتخاذ شده، عملكردها و فرايندهاي حاكم بر آن و... منشا بيماريها و پريشاني ها و ناراحتي هاي روحي و رواني براي افراد آن مؤسسه مي باشد. در كنار اين عوامل منابع فشارزاي ديگري وجود دارد مانند:
1- رئيس يا مدير،
2- اضافه نقش يا پرنقشي. اين حالت زماني ايجاد مي شود كه حجم كارها زياد و با زمان معين شده براي فرد تناسب معقولي ندارد، 3-يكنواختي و تكراري بودن نقشها. همه اينها مي توانند جزء منابع فشارزا بشمار روند. اما در آخر لازم مي دانم كه راههاي كنترل استرس شغلي را بيان كنم اميد است كه راهكارهاي موجود بتوانند شما را در حل مشكلات مربوط به استرسهاي شغلي ياري نمايد. در اين بخش شما را با تعداد زيادي از راه حل هاي موجود آشنا مي كنم. شايد بتوان گفت يكي از مهم ترين راهكارها اين باشد كه افراد تغييرات موجود در جايگاه شغلي يا موقعيت خود را بپذيرند و سعي كنند خود را از گزند استرس در امان نگه دارند، زماني كه احساس مي كنيد تحت تأثير استرس شديد قرار داريد، سعي كنيد به هيچ وجه به سيگار، موادمخدر و ساير مواد مخرب روي نياوريد، وقت مطلوبي را با خانواده تان صرف كنيد اين امر به منزله يك نوع حمايت محكم عاطفي و اخلاقي براي شما به شمار مي رود، افكار نامطلوب را از ذهن خود برانيد و روشهاي مثبت را براي مقابله با استرس بكار بنديد، به اندازه كافي استراحت كنيد و تغذيه مناسب داشته باشيد، سعي كنيم مثبت انديش باشيم و اين را به ديگران انتقال دهيم، از روشهاي آرامي يا ريلكسيشن استفاده كنيم، از اين روش مي توان در برخورد با غالب مشكلات استفاده كرد، سعي كنيم روابط اجتماعي خود را گسترش داده و همچنين از تجربيات ديگران استفاده كنيم، در صورت بروز استرس مزمن به مشاور و روانپزشك مراجعه كنيد. سخن پاياني: اگر چه اكنون در دنيايي زندگي مي كنيم كه شاهد تغييرات گسترده اي در عرصه هاي گوناگون آن هستيم و هر روزه افسردگي، استرس و... در زندگي افراد بيشتر نمايان مي شود و سنگيني زندگي را چندان مي كند. اگر لحظه هايي را سپري مي كنيم كه تنهايي به اوج خود مي رسند بايد بدانيم خدايي هست كه مي توان در كنار او آرامش، آسايش و در يك كلام بهترين ها را تجربه كرد و از گزند همه اتفاقات و رخ دادهاي مخرب زمانه در امان ماند.
علي اكبر گوديني

تداوم جهاد اقتصادي با ترويج و ارتقاء فرهنگ كار

سال 1390 به عنوان سال جهاد اقتصادي و سال 1391 سال توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني در تداوم جهاد اقتصادي توسط مقام معظم رهبري در پيام نوروزي نامگذاري گرديد. بي ترديد تأكيد مقام معظم رهبري مبني بر تداوم جهاد اقتصادي و با تشريح عوامل تحقق و استمرار آن به عنوان يك اصل ضروري در مقطع كنوني گوياي اهميت و جايگاه كار، تلاش، توليد و سرمايه گذاري براي دستيابي به برنامه چشم انداز توسعه بيست ساله كشور محسوب مي گردد.
اهميت و جايگاه جهاد اقتصادي، چگونگي ارتقاء توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني هر كدام موضوعي است كه كارشناسان ذي ربط مي بايست پيرامون آن مباحث كارشناسي ارائه نمايند. در اين مقاله بيشتر به اهميت و جايگاه كار پرداخته مي شود.
در تشريح اهميت كار در اين مقاله جايگاه كسب و كار با تأكيد بر ضرورت ترويج و اشاعه فرهنگ كار مورد بررسي قرار مي گيرد.
حيات انسان در جامعه با كار عجين شده است. انسان تنها در دوراني كوتاه از تاريخ حيات خود در وضعيت صرفا طبيعي زيسته و نيازهاي خود را تأمين و به زندگي اوليه قناعت كرده است كه از نظر تاريخي آثار قابل توجهي براي تحليل بيشتر اين دوره در دسترس نمي باشد و شايد بتوان سهم اين دوره را در زندگي انسان بسيار ناچيز و حتي ناديده گرفت و از سوي ديگر مي توان گفت بشر از همان آ غازين روزهاي حيات خود در زمين، با بكارگيري هوش و فعاليت هاي پيچيده مغزي خويش، به ابزارسازي پرداخته و مواهب طبيعت را به خدمت خود درآورده است و به آنچه مستقيما در طبيعت دسترسي داشته اكتفانكرده، بلكه همواره در تلاش و تكاپو و جست وجو بوده است تا با استفاده از آنچه در دسترس دارد به آنچه احساس نياز مي كند و در دسترس او قرار ندارد دست يابد و بدين ترتيب كار وي هر روز پيچيده تر و از مرحله طبيعي بيشتر فاصله گرفته و جنبه «فرهنگي» يافته است تا جايي كه كار انسان نه فقط حاصل تجربه و دانش او بوده بلكه به عنوان يك امر فرهنگي و ارزش اجتماعي او جلوه گر شده است و بدين سان بين انديشه، كار و ورابط اجتماعي پيوندي ناگسستني پديد آمده و تمدن و فرهنگ بشري با اين سه ويژگي به عنوان عوامل اساسي حيات اجتماعي و تاريخي انسان بنا نهاده شده است1.
قبل از پرداختن به فرهنگ كار و عوامل موثر بر آن واژه كار و ديدگاه هاي مختلف در مورد آن مورد بررسي قرار مي گيرد.
مفهوم كار از نظر صاحبنظران كاربردهاي فراواني دارد اما به باور اغلب آنها اين واژه به مفهوم «پيشه» و «شغل» آمده است. واژه شناس نامدار عرب «راغب» به اين باور است كه «هر فعلي كه با اراده انجام آن از سوي انسان و يا حيوان انجام پذيرد به آن كار گفته مي شود». و به طور كلي وجه مشترك تعاريف، كار، عملي است كه باچند ويژگي 1-با اراده و انتخاب 2-با تلاش و كوشش 3-با هدفداري و خردمندي 4-با سودآوري و سوددهي باشد.
با اين توصيف مي توان گفت: «كار فعاليتي نسبتا دائمي است كه به توليد كالا يا خدمات مي انجامد و براي آن دستمزدي درنظر گرفته مي شود»2.
با اين تعاريف اوليه مي توان گفت كار بخش اساسي زندگي ما است. انسان ها احتياجات مادي و غيرمادي زيادي دارند كه با تلاش و كوشش مستمر سعي در دستيابي به آن را دارند و تأمين نيازها اعم از مادي و غيرمادي محرك اوليه انسان براي كار است كه روانشناسان در غالب عوامل انگيزشي آن را مورد بحث قرار داده اند. از سوي ديگر انسان هويت خود را در اجتماع به وسيله كار نشان مي دهد كه از ديدگاه جامعه شناسان هويت اجتماعي و حيات اجتماعي انسان ها به وسيله كار جلوه پيدا مي كند. حتي امروزه بسياري از صاحبنظران بر اين باورند كه كار با توجه به ماهيت و نوع نگرش اعتقادات، باورها در جوامع مختلف مي تواند تعاريف متفاوتي داشته باشد و از جانب محققان با گرايش و اعتقادات مكاتب فكري بر جنبه هاي خاصي از كار تأكيد مي شود.
چنانچه از ديدگاه فلسفي، كار فعاليت اداري انسان است كه دربردارنده ره آوردي خردمندانه است و از ديدگاه مادي كار وسيله اي است براي به دست آوردن ثروت و از ديدگاه اقتصادي كار وسيله اي براي توليد كالا و يا خدمات به منظور كسب معاش است و از ديدگاه اسلام كار راز آفرينش انسان و جهان، از وظايف قطعي او، و راه رشد و سعادت و نيك بختي فرد و جامعه است و هر انساني مالك و صاحب ره آورد و ثمره كار خويش است و ارزش انسان در اسلام به چگونگي و اندازه كار شايسته يا پيشه اوست. به همين دليل اسلام براي انسان هاي بيكار و عاطل و باطل ارزش و بهايي به رسميت نمي شناسد3.
كار از ديدگاه مكاتب مختلف و با تأكيد ويژه بر جايگاه كسب و كار در اسلام مي تواند درمقاله هاي جداگانه و مفصل تر توسط اساتيد و صاحبنظران مورد بحث قرار گيرد. در اين بخش يكي از جنبه هاي بسيار مهم كسب و كار يعني تأثير فرهنگ كار مورد بررسي قرار مي گيرد.
مفهوم فرهنگ كار، فرهنگ كار يك خرده فرهنگ از كل فرهنگ حاكم بر جامعه مي باشد لذا فرهنگ كار تحت تأثير فرهنگ عمومي جامعه قرار دارد. در يك تعريف كلي مي توان گفت فرهنگ نظامي است نسبتا منسجم متشكل از اجزاي غيرمادي شامل ارزش ها، هنجارها، نمادها، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم دانش، اطلاعات رايج هنر و اجزاي مادي آن شامل تكنولوژي، كالاهاي معرفي ابزار و ميراث نسبتا مشترك بين اعضاء يك گروه، اجتماع يا جامعه كه از طريق ياديگري از نسلي به نسل ديگر منتقل مي شود و موجبات رشد و تعالي انسان را فراهم مي آورد.
علامه محمدتقي جعفري(ره) در كتاب «فرهنگ پيرو و فرهنگ پيشرو» فرهنگ را چنين تعريف كرده است. فرهنگ عبارت است از كيفيت يا شيوه هاي بايسته و يا شايسته براي آن دسته از فعاليت هاي حيات مادي و معنوي انسان ها كه مستند به طرز تعقل سليم و احساسات صعود كرده آنان در حيات معقول تكاملي باشد4.
فرهنگ كار به عنوان يك خرده فرهنگ تأثير متقابل را در فرهنگ عمومي دارد بنابراين اگر فرهنگ عمومي به عنوان فرهنگ مسلط بر جامعه تأكيد پرتلاش، سخت كوشي، خلاقيت و نوآوري داشته باشد فرهنگ كار به همان جهت سوق پيدا مي كند.
در صورت عدم كاركردهاي مثبت در جامعه زمينه انحراف و يا تسلط فرهنگ تحريف شده را به جامعه تحميل خواهد كرد. در اين صورت فرهنگ جامعه به جاي فرهنگ پيشرو، فرهنگ پيرو خواهد بود كه در اين رابطه عوامل متعددي همچون نظام خانواده، سيستم تعليم و تربيت اعم از آموزش و پرورش، آموزش عالي، رسانه هاي نوشتاري، رسانه ملي، نخبگان، رهبران جامعه، نظام قانونگذاري و قانون گذاران، نظام سياسي و مجريان مي توانند در ترويج و اشاعه فرهنگ اصيل جامعه و به ويژه در اين مورد خاص يعني فرهنگ كار، نقش اساسي و زيربنايي را داشته باشند.
فرهنگ كار مقوله اي پويا و فرآيندي رو به تكامل است و عصاره فرهنگ كار را مي توان در چگونگي توليد ملي و ميزان كمي و كيفي آن كه خود منجر به ارتقاء سطح اقتصادي و رفاهي جامعه مي گردد و توليد ملي به نوبه خود بر فرهنگ كار، انسجام اجتماعي و تقويت هويت اجتماعي اثر شايان توجهي خواهد داشت. فرهنگ كار مي تواند نگرش و باورهاي عملي و واقعي را در زندگي فراهم نمايد. بنابراين فرهنگ كار خود مجموعه اي از باورها و ارزش هاي مشترك پذيرفته شده در يك كار گروهي در انجام فعاليت هاي معطوف به توليد و خدمات و يا ارزش افزوده است. تقويت فرهنگ كار، زمينه انگيزش دروني، پذيرش مسئوليت، سخت كوشي، نگرش مثبت به كار را فراهم مي نمايد كه نتايج حاصل آن در بخش فردي، تعالي جسماني و سلامت روحي و رواني و در بخش اجتماعي تقويت و انسجام اجتماعي و تأمين نيازهاي جامعه و تعالي و رشد اخلاقي و جلوگيري از مفاسد اجتماعي را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به پيام مقام معظم رهبري درخصوص تأكيد و توجه خاص به جهاد اقتصادي در سال 90 و تأكيد ويژه در سال 91 در تداوم جهاد اقتصادي توجه به توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني بايد جنبه هاي مختلف اين پيام از سوي نظام آموزشي، رسانه ملي و نخبگان و كارآفرينان مورد توجه قرار گرفته و با توجه به جايگاه كار در اسلام، قرآن كريم و سيره عملي ائمه اطهار عليهم السلام و از سوي ديگر جايگاه و ارزش كار و كارگر در فرهنگ اصيل ايراني و اسلامي و ايراني زمينه عملي آن را بيش از گذشته در جامعه فراهم نمود.
در يك برداشت و تحليل كلي با وجود عناصر بسيار مثبت، عميق و فرهنگ آرماني ديني كه در آن به كار ارزش بسيار بالا داده شده است اما آنچه امروزه به صورت عملي در بسياري از موارد در كشورمان وجود دارد و نوعي انحراف از مسير كلي فرهنگي و اعتقادي جامعه، ضدارزش هايي در امور كار غلبه دارد كه در آن فرهنگ كار و اخلاق كار تضعيف شده و اين موضوع در سطح كلان جامعه با تعارض جدي مواجه گرديده است كه چگونه مي توان تضاد بين واقعيت هاي موجود را با آرمان هاي بزرگ ديني و فرهنگ اصيل ايراني توجيه كرد؛ چه عواملي باعث اين تضاد شده است؟ وجود عوامل ضدارزشي مثل مصرف گرايي، تجمل گرايي، استفاده نادرست از ثروت هاي ملي، نوسانات شديد اقتصادي، دست يافتن عده اندكي به پول هاي بادآورده در جريان تغييرات اقتصادي و تغيير نگرش به پول در مباحث اقتصادي كه به عنوان نماد كار بايد تبلور كند به صورت يك دستاوردي كه لزوما با انجام كار همراه نيست بلكه به دليل سوءاستفاده از اوضاع اقتصادي جامعه، به دست آوردن آن نوعي شانس و به دست آوردن پول مستقل از كار و تلاش تعريف مي گردد. بنابراين با همه ضعف هاي عملي فرهنگي در نگرش به كسب و كار در وضعيت كنوني كشور، اين مسئله در يك فرآيند اجتماعي و اشاعه فرهنگ اصيل اسلامي و ايراني كه مملو از توجه و تقدس كار و تلاش و كوشش است مي توان در تقويت زيربناي فرهنگ كار تغييرات اساسي را ايجاد كرد كه در اين رابطه برنامه ريزي كوتاه مدت، ميان مدت و بلندمدت براي استمرار و ترويج فرهنگ كار ضروري به نظر مي رسد و زماني كه فرهنگ مسلط در جامعه در رفتار اكثريت مردم جامعه پذيرفته شود زمينه تحقق پيام رهبري در جامعه فراهم خواهد شد كه نتيجه آن تأمين نيازهاي مادي و غيرمادي مردم را به دنبال خواهد داشت و در چنين وضعيت سلامت جسم و روان افراد از يك سو، و از سوي ديگر هويت اصيل فرهنگ ارزشمند اعتقادي ديني در زندگي مردم به صورت عمومي و در زير بخش آن در حوزه كسب و كار در جامعه نمايان مي شود و ثمره آن موجبات بهبود كمي و كيفي زندگي مردم، تأمين رفاه، ثروت و بهره وري و استفاده مطلوب از منابع مادي و غيرمادي به ويژه سرمايه عظيم منابع انساني به عنوان ارزشمندترين، مقرون به صرفه ترين و بي بديل ترين عوامل توسعه كشور بيش از هر زماني فراهم خواهد شد.
انتظار مي رود مسئولين كشور به ويژه قانون گذاران در سطوح كلان، مجريان در دستگاه هاي دولتي و مسئولين آموزشي و فرهنگي و نخبگان جامعه به صورت خاص و در بخش عمومي همه آحاد مردم جامعه در اين سال بستر تحقق پيام رهبر معظم انقلاب را در جهت ترويج و توسعه فرهنگ كار فراهم نمايند تا انشاءالله جامعه ما شاهد تحقق يكي ديگر از اهداف كلان نظام اسلامي يعني دستيابي به اهداف اقتصادي در شأن نظام اسلامي نائل آيد و با ترويج فرهنگ كار، قداست و منزلت كار بيش از هر زماني در جامعه نهادينه شود.
ناصر سلطانيان
كارشناس ارشد مديريت آموزشي
ـــــــــــــــــ
1- جامعه شناسي كار و شغل توسلي، سمت
2- راهنماي تحصيلي و شغلي دكتر شفيع آبادي، رشد
3- فرهنگ جهاد سال هفتم شماره 21، جهاد كشاورزي
4- آشنايي با كارآفريني سعيدي كيا، نشر سپاس

بوفه مدارس محلي مناسب براي ايجاد ذائقه سالم

پفك، چيپس، انواع تنقلات و ساندويچ هاي سرد از ميان وعده هايي پرطرفدار ميان دانش آموزان است در حالي كه امروزه مصرف اين مواد خوراكي مضر بيانگر افزايش آمار بالاي بيماري هاي غيرواگير مانند ديابت، چاقي، فشارخون بالا و بيماري هاي قلبي و عروقي است.
در حالي كه يك ميان وعده سالم، خوراكي است كه حداقل 300 تا 500 كالري از انرژي مورد نياز روزانه دانش آموزان را تأمين كند.
بوفه ها محيطي مناسب براي ايجاد ذائقه مناسب
در دانش آموزان
اگر بوفه مدرسه ميان وعده هايي با ارزش غذايي بالا در اختيار دانش آموزان قرار دهد نه تنها آنان مواد مغذي موردنياز خود را دريافت خواهندكرد بلكه ياد خواهندگرفت كه در آينده (به عنوان يك فرد بزرگسال) موادغذايي مناسبي را براي خود و خانواده هايشان انتخاب كنند. برهمين اساس فهرست موادغذايي قابل عرضه و غيرقابل عرضه در بوفه هاي مدارس در دستورعمل پايگاه تغذيه سالم نوشته شده است. هرچند رسيدگي به وضعيت بهداشتي بوفه هاي مدارس طي سالهاي گذشته از اولويت هاي اصلي وزارتخانه هاي بهداشت و آموزش و پرورش بوده است. اما هنوز هم گاهي ديده مي شود كه وضعيت بهداشتي بوفه ها و موادخوراكي كه در اين مراكز به فروش مي رسد، از استانداردهاي لازم بهداشتي را ندارند. دكتر فروزان صالحي، كارشناس دفترتغذيه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، بوفه ها را در محل مناسبي براي ايجاد ذائقه سالم و مناسب دانش آموزان مي داند و در اين باره مي گويد: در واقع دانش آموزان علاوه بر اين كه بخشي از نيازهاي تغذيه اي خود را در قالب ميان وعده از اين بوفه ها برآورده مي كنند. بلكه عادت غذايي خود را نيز تا حد زيادي از همين بوفه ها به يادگار خواهند برد.
آيين نامه اجرايي براي كنترل بهداشت بوفه مدارس
در زمان حاضر، 7 اولويت اساسي براي كنترل بهداشت مدارس براساس آيين نامه قديم پيگيري مي شود مانند دسترسي به آب آشاميدني سالم و سرويس هاي بهداشتي در مدارس، بوفه و موادغذايي عرضه شده، وضعيت بهداشت كلاس هاي درس و وضعيت ايمني ساختمان مدارس مهمترين آنهاست. با توجه به اين كه آموزش تغذيه سالن و ارائه الگوهاي تغذيه اي مناسب براي پيشگيري از سوءتغذيه و چاقي در دانش آموزان از برنامه هاي حوزه معاونت سلامت وزارت آموزش و پرورش به شمار مي رود، برنامه نظارت بر پايگاه هاي تغذيه سالم براساس آيين نامه سالم ابلاغ و برنامه ريزي شده است.
دكتر مسعود كيمياگر، متخصص تغذيه و استاد دانشگاه با بيان اين مطلب مي گويد: بوفه مدارس يك كلاس علمي براي دانش آموزان است و ما طريقه تغذيه سالم را به دانش آموزان از طريق اين بوفه ها توضيح مي دهيم و ما مواردي كه در آن بوفه عرضه مي كنيم و به جاي اينكه تئوري اين موارد را به مردم و بوفه ها گوشزد كنيم مي توانيم ازطريق بوفه ها، اين مواد غذايي را با اجراي عملي به دانش آموزان عرضه كنيم. متأسفانه در حال حاضر بوفه هاي مدارس تغذيه اي ناسالم را به فرزندان عرضه مي كنند.
گفتني است؛ اين غذاهاي ناسالم و تنقلات چون از نظر اقتصادي و تجاري سودآور هستند، مصرف كننده هم با وجود تبليغات تجاري به خوردن اين غذاهاي ناسالم گرايش پيدا مي كند. لذا مي بايست به مصرف كنندگان اين غذاها كه عمده آنها كودكان، نوجوانان و جوانان هستند، آموزش داده شود. همچنين انجمن هاي اولياء و مربيان مي توانند نقش موثر و مفيدي را در سازماندهي يك زندگي سالم و عاري از تغذيه غيربهداشتي به فرزندانشان را ايفا كنند. البته ساندويچ هاي مرغ، تن ماهي و تخم مرغ به راحتي مي تواند جايگزين غذاهاي ساندويچي سرد و فست فودها شود. همچنين موادغذايي كه عرضه و فروش آن در پايگاه تغذيه سالم ممنوع است عبارتنداز انواع پفك، نوشابه هاي گازدار (به جز ماءالشعير)، سوسيس و كالباس، سالاد الويه، چيپس، لواشك و آلو و آلوچه فاقد علامت استاندارد و پروانه بهره برداري است.
كيمياگر در ادامه خاطرنشان مي كند: هميشه با ممنوعيت و قوه قهريه نمي توان با فروش موادغذايي مضر مقابله كرد. ولي با آموزش هاي اوليه به خانواده ها تا حدي مي توان از مصرف تنقلات در كودكان جلوگيري كرد. بنابراين بوفه مدارس يك كلاس عملي براي دانش آموزان است و ما طريقه تغذيه سالم را به دانش آموزان از طريق اين بوفه ها توضيح مي دهيم. البته همه مشكلات را نمي توانيم به عرضه موادغذايي در بوفه مدارس نسبت دهيم بلكه جامعه در جهت خلاف استفاده از غذاهاي سالم حركت مي كند.
ويژگي هاي بوفه مدارس
مكان فيزيكي بوفه مدارس، بايد از سرويس بهداشتي فاصله داشته باشد. البته داراي فضاي مناسب و قابل دسترس براي دانش آموزان، نور كافي و مناسب، ديوارش بدون درز و شكاف، جنس كاشي آن قابل شست وشو و به رنگ روشن باشد، كف محيط بايد داراي شيب به سمت آبراهه باشد، در و پنجره بدون شكست و ترك باشد و تجهيزات لازم در و پنجره توري، يخچال، سينك ظرفشويي، هواكش و همچنين تجهيزات لازم مكان تهويه، كپسول آتش نشاني، سطل زباله در دار با كيسه زباله را داشته باشد.
دكتر فروزان صالحي در مورد استانداردهاي فيزيكي، محيطي و غذايي بوفه مدارس مي گويد: براساس تعريفي كه در دستورالعمل بهداشتي پايگاه تغذيه سالم در مدارس براي بوفه مدارس آمده «پايگاه تغذيه سالم مكاني درمدرسه است كه ساختمان آن مطابق با ماده2 تبصره آيين نامه بهداشت محيط مدارس و برابر با قانون اصلاح ماده 13 قانون مواد خوراكي، آشاميدني وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي احداث و تجهيز شده و همچنين مواد خوراكي به عنوان ميان وعده از طريق اين مراكز به دانش آموزان عرضه مي شود. البته در اين دستورالعمل شرايط بهداشتي پايگاه تغذيه سالم در سه بعد مواد خوراكي، فضاي فيزيكي، فرد متصدي بوفه فروشنده مواد خوراكي مورد توجه قرار گرفته است.
اين متخصص تغذيه در ادامه مي افزايد: حتماً رعايت كامل اصول بهداشتي انجام شود و عرضه كننده هاي مواد خوراكي، بايد روپوش و دستكش يك بار مصرف را هنگام عرضه مواد خوراكي داشته باشند.
نظارت بازرسان بهداشت محيط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بر بوفه مدارس
بازرسان بهداشت محيط وزارت بهداشت، همان گونه كه ساير مكان هاي عرضه مواد غذايي را مورد بازديد قرار مي دهند، به صورت دوره اي از بوفه هاي مدارس هم بازديد مي كنند.
دكتر فروزان صالحي در اين باره بيان مي كند: همچنين در صورت مشاهده موارد تخلف در بوفه مدارس بازرسان تذكرات لازم را مي دهند. در همين راستا با هماهنگي هايي كه با آموزش و پورش انجام شده است در نظر است سازوكاري طراحي شود تا با متصديان متخلف بوفه ها برخورد شود و حتي در مواردي چنانچه به تذكرات توجه نشد با توجه به ضوابط بوفه تعطيل شود. پس وزارت بهداشت در تهيه دستورالعمل و نظارت بر حسن اجراي آن با وزارت آموزش و پرورش همكاري دارد.
دكتر مسعود كيمياگر مي افزايد: چون عرضه و تقاضاي تنقلات مضر به مشتريان كه همان خانواده ها و كودكان هستند، به سهولت انجام مي گيرد و قيمت اين محصولات نسبت به ميان وعده ها و خشكبار ارزان تر است پس ميزان تقاضا براي اين محصولات مضر بيشتر است. همچنين مي بايست غذاهاي گرم مثل آش، انواع سوپ، لوبيا، عدس پخته، حليم، شله زرد، سمنو و فرني به شرط اينكه آشپزخانه مطابق آيين نامه بهداشتي محيط مدارس باشد، عرضه شود.
دكتر فروزان صالحي در اين باره اضافه مي كند: در حال حاضر وزارت بهداشت در خصوص بوفه هاي مدرسه دو فعاليت عمده را انجام مي دهد. البته با همكاري وزارت آموزش و پرورش دستورالعمل بهداشتي پايگاه تغذيه سالم در مدارس آماده شده است و هر سال پس از بازبيني به سازمان هاي آموزش و پرورش استان ها و دانشگاه هاي علوم پزشكي ارسال مي شود. اين دستورالعمل به مدارس هم ابلاغ مي شود و كليه مديران و مسئولين بوفه ها ملزم به رعايت مفاد آن هستند.
كيمياگر با بيان اينكه پايگاه تغذيه سالم بايد شرايط بهداشتي را داشته باشد، بيان مي كند: موادي كه ارزش غذايي پايين، افزودني اش غيرمجاز و غيربهداشتي تهيه شده، فاقد استانداردهاي بهداشتي لازم باشد، مواد غذايي ناسالم ناميده مي شود كه آنها را منع كرده و مي گوييم فروخته نشود. مواد خوراكي سالم بايد تاريخ توليد و انقضا، پروانه ساخت، نام و نشاني كارخانه و علامت استاندارد داشته باشد.
صالحي، كارشناس دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي خاطرنشان مي كند: ميان وعده هايي كه براي سلامتي دانش آموزان مضر هستند مانند غذاهاي چرب، شور و شيرين نبايد مصرف شود و دانش آموزان از خوردن تنقلابي مانند چيپس، پفك، ساندويچ سوسيس و كالباس و نوشابه هاي گازدار به عنوان ميان وعده مي بايست بپرهيزند.
دكتر سيدعلي كشاورزي، متخصص تغذيه در ادامه بيان مي كند، بهتر است لقمه هاي سالم نيز در بوفه مدارس عرضه شود كه اين لقمه سالم شامل نان و پنير و گردو، نان و تخم مرغ، نام و پنير و خيار، نان و پنير و گوجه فرنگي، نان و كره و عسل است.
برنامه هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي براي كنترل چاقي در مدارس
همه دانش آموزان شناسنامه سلامت دارند كه در بدو ورود به كلاس اول در پايگاه هاي سنجش براي اولين بار اين شناسنامه براي آنان تكميل مي شود و بعد هم در دوره هاي مشخص در داخل مدرسه و يا مراكز بهداشتي درماني معاينات براي آن ها انجام مي شود در شناسنامه سلامت ثبت مي شود. يكي از مواردي كه در اين معاينات چك و ثبت مي شود نمايه توده بدني (BMI) است. در اين شاخص وزن و قد دانش آموز اندازه گيري مي شود و در فرمول گذاشته مي شود. با مقايسه عدد BMI فرد با استانداردهاي جهاني مشخص مي شود كه دانش آموز مبتلا به اضافه وزن و يا چاقي هست يا نه.
صالحي با بيان اينكه امسال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي برنامه ويژه براي بوفه مدارس دارد، مي افزايد: امسال هم مانند سال هاي گذشته دستورالعمل بازبيني خواهد شد و در اختيار سازمان هاي آموزش و پرروش در استان ها و دانشگاه هاي علوم پزشكي قرار خواهد گرفت. ولي اجراي درست اين دستورالعمل و تعهد به پياده سازي مفاد آن نيز همكاري مديران و مسئولان بوفه ها را مي طلبد و همچنين نظارت هاي بيشتر و دقيق تر وزارت بهداشت و آموزش پزشكي وزارت آموزش و پرورش بسيار تأثيرگذار است. بنابراين بايد امسال بر روي نظارت ها بيشتر تاكيد كنيم و بتوانيم بوفه هاي نمونه در مدارس احداث كنيم تا بقيه بتوانند از آن الگوبرداري كنند.
كارشناس دفتر بهبود تغذيه جامعه- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ادامه مي دهد: در صورتي كه دانش آموز مبتلا به اضافه وزن و يا چاقي باشد به مراكز بهداشتي درماني ارجاع داده مي شود تا ساير اقدامات لازم از جمله مشاوره تغذيه انجام شود. امسال پروتكل پيشگيري از اضافه وزن و چاقي در كودكان و نوجوانان تهيه شد و اميد است در برخي از دانشگاه ها اين طرح پايلوت به اجرا درآيد و همچنين سال هاي آينده هم در ساير استان ها اجرا شود.
توصيه هاي بهداشتي كارشناسان تغذيه در خصوص بوفه مداس
كارشناسان بهداشتي بر اين باورند كه مواد غذايي نظير خشكبار به ويژه خرما، انواع ميوه هاي خشك شده، آجيل با بسته بندي بهداشتي به ويژه انجير، توت، كشمش، سويا و انواع شير و فرآورده هاي آن براي ميان وعده هاي دانش آموزان مناسب است. همچنين دانش آموز با خوردن صبحانه وارد مدرسه شود چرا كه اگر دانش آموزي گرسنه باشد مجبور است خارج از مغازه مدرسه نيز تغذيه مضر را خريداري كند. البته، اگر اين مواد غذايي بهداشتي و از مواد مرغوب تهيه شده باشد، در بحث فروش سوسيس و كالباس در بوفه هاي مدارس فروش آن مشكلي نخواهد داشت.
دكتر فروزان صالحي، كارشناس دفتر بهبود تغذيه جامعه- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي توصيه مي كند: با توجه به افزايش شيوع اضافه وزن وچاقي در دانش آموزان و شيوع ساير بيماري هاي غيرواگير از جمله بيماري هاي قلب و عروق، ديابت در دوران بزرگسالي بهترين ميان وعده ها انواع ميوه ها و سبزي ها مثل سيب، پرتقال، هويج، خيار، شيرهاي پاستوريزه به خصوص اگر از نوع كم چرب باشند، انواع مغزها، ميوه هاي خشك و دانه ها مثل گردو، پسته، بادام، كشمش، كنجد، لقمه هاي سالم و مغذي كه در خانه تهيه مي شود مثل لقمه نان و پنير و گردو، ساندويچ كوكو يا كتلت كه در خانه تهيه شده، لقمه نان و پنير و خيار است.
مسعود كيمياگر بدترين نوع تنقلات را چيپس، نوشابه، پفك، كالباس مي داند و مي گويد: بنابراين در همه جاي دنيا تغذيه در مدارس مهم ترين الگو براي آموزش دانش آموزان است. چون در بزرگسالي همان رفتارهاي تغذيه اي در ذهنمان دروني مي شود. همچنين نوشيدني هاي مجاز كه بهتر است در بوفه مدارس عرضه شود شامل انواع شير، دوغ بدون گاز، ماءالشعير، انواع آب ميوه هاي طبيعي و آب معدني است كه همه اين نوشيدني ها بايد پاستوريزه و استرليزه باشد.
مريم لشيني

توصيه هايي براي پيشگيري از كيف قاپي

جلوگيري از وقوع جرايم بستگي به همكاري شما دارد. در همه امور، پيشگيري مطمئن تر، سهل تر و مقدم بر درمان است.
هنگام حمل پول نقد حتما از اتومبيل استفاده كرده و از پياده روي بپرهيزيد.
از به نمايش گذاشتن پول همراه خود اكيدا بپرهيزيد.
هنگامي كه قصد ترك اتومبيل را داريد كيف دستي خود را درون خودرو نگذاريد.
هنگام حمل پول از خيابان هاي خلوت تردد ننماييد.
كيف قاپي معمولا با موتورسيكلت هاي تندرو و يك نفر ترك نشين با كلاه انجام مي شود بنابراين مواظب اين قبيل موتورسواران باشيد.
كيف دستي را با دستي كه مجاور ديوار و يا جوي آب است حمل نموده و از حركت در سطح سواره خيابان بپرهيزيد.
هنگام باز نمودن درب اتومبيل يا صندوق عقب يا تماس تلفني از گذاشتن كيف بر روي زمين خودداري نماييد.
اگر قصد معامله اي را داريد كه لازم است پول نقد حمل كنيد موضوع را با افراد غيرمطمئن بازگو نكنيد.
در هنگام خروج از بانك از قرار دادن پول در كيسه هاي نايلوني جدا خودداري نماييد.
ممكن است پس از خروج از بانك اتومبيلتان توسط سارقين پنچر شده باشد بنابراين ابتدا وجوه همراهمتان را در داخل اتومبيل قرار داده و درب هاي اتومبيل را قفل كنيد و سپس اقدام به پنچرگيري نماييد.
در رستوران كيفتان را به پشت صندلي آويزان نكنيد.
بايد هنگام استفاده از تلفن كيفتان را نزديك بدنتان يا در دستي كه آزاد است نگه داريد و اطمينان حاصل كنيد كه با امنيت كامل و محكم آن را نگه داشته ايد.