نگاهي به مسئوليت پذيري اجتماعي افراد در جامعه (بخش سوم)
لكه هاي تر و خشك زباله ها جذام بهداشت محيط

پرسشم را درباره مسئوليت هاي اجتماعي با چند مثال براي او مي گويم كه تنها روي نيمكت پارك زير سايه درختان مشغول خواندن روزنامه است. سالخورده است عينكش را از روي چشم برمي دارد. چهره اش يك لحظه پرچين مي شود، كمي خيره مي شود، مكث مي كند و سر تكان مي دهد و بعد آرام مي گويد: اين ها را كه گفتي برويد از همان ها بپرسيد كه اين قدر بي گذشت و بي ملاحظه شده اند. عينكش را به چشم مي زند و مشغول روزنامه خواندنش مي شود.
«مهرعلي زرگر» باز دست از مطالعه روزنامه برمي دارد. لحنش متغير مي شود. كمي سرش را جلو مي آورد و مي گويد: «بيشتر مردم اين روزگار انگار به دنيا آمده اند كه حق ديگراني كه مثل آن ها كه به حق و حقوق همنوع تجاوز نمي كنند و باعث از بين بردن آرامش نمي شوند را زايل كنند. جوي هاي آب را نگاه كنيد چقدر از هر چيز آت و آشغال و كثافت ريخته اند. يك زماني اگر كسي، بچه اي و تازه جواني يك تكه چوب و مقوا در آب تميز و روان مي انداخت هر بزرگ تري او را سرزنش مي كرد و مي گفت آب مثل نان حرمت دارد. حالا شب مردم در خانه شان خوابيده اند صداي بوق فلان شخص آدم را از خواب مي پراند و برخي رانندگان ملاحظه مردم را موقع گذشتن از عرض خيابان نمي كنند. كنار خيابان، پاي درخت ها، توي كوچه ها ضايعات غذايي، آشغال و تير و تخته مي ريزند فكر آرامش و سلامت ديگران نيستند. پس آدم كجا بايد آسايش داشته باشد؟»
خلاصه كلام اين كه هر چه بر سر ما و روزگارمان مي آيد از دست خودمان است.
تا خودمان درست نشويم، يعني به وظيفه اجتماعي خود احترام نگذاريم، همين آش و همين كاسه است. بچه ها هم به همين ترتيب عمل مي كنند.
چند ثانيه صبر
پيشتر اشاراتي به چند ثانيه فرصت ندادن برخي رانندگان وموتورسواران به عابران هنگام گذر از عرض خيابان ها شد كه بسياري از شهروندان از بي ملاحظگي و حرمت داري اين قبيل راننده ها سخت گلايه داشته و دارند، خاصه افراد سالخورده كه بعضا مشكل جسمي دارند. در اين بخش مهم نگراني عابران ، چه بسيار اتفاق افتاده يك راننده و يا راكب موتوري با شتاب غيرقابل كنترل، در يك لحظه عابر را به چند متري آسفالت پرتاب كرده و باعث صدمات سخت، گاه نقص عضو و يا گاه نيستي عابر مي شود. اين رويدادها همواره در خيابان ها آشكار است اما آنچه يافت نشده، چاره جويي اين نگراني هاي مردمي و عبرت نگرفتن عاملان چنين حوادث تلخ است.
آلوده شدن لباس مهمان و...
«رحمان عسگري» شغل نجار، مي گويد:«مشكلات يكي دو تا نيست. از كدام بگويم!... چند روز پيش از يك كوچه در حوالي غرب شهر رد مي شدم يك آقايي كه با آب لوله كشي سقف ماشينش را شست وشو مي كرد بدون ملاحظه اين كه كسي از كنار ديوار رد مي شود، آب خاك آلود روي ماشينش را ريخت به سر و لباسم... يك لحظه حالت عجيبي به من دست داد... و مات يك نگاه به او و يك نگاه به لباسم داشتم كه مي رفتم مهماني. فقط به آن آدم نگاه مي كردم... براي اين كه اوقات خودم بيشتر تلخ نشود ناچار به سمت خانه رفتم و لباس خيس و آلوده ام را عوض كردم. او حالا كه آن اتفاق را تعريف مي كند انگار چند ساعت پيش بوده، كمي عصبي است. بعد مي گويد: «اين پياده رو است و خيابان را نگو. باور كنيد هر زمان از خيابان عبور مي كنم مثل يك بچه 7-6 ساله نگرانم يك موتور يا يك سواري پرتم نكند. اين وحشت از موقعي است كه دو سال پيش در خيابان حواسم بود با موتوري كه با چه سرعت مي آمد تصادف نكنم، دستپاچه پريدم وسط خيابان يك ماشين سواري زد افتادم. دردسرت ندهم سه ماه آزگار از يك پا ناقص و عصا به دست شدم. چه كار مي شود كرد...؟!»
نظر آماري كارشناس محيط زيست
يك كارشناس محيط زيست با ارائه يك سري آمار در مورد برآيند عدم احساس مسئوليت اجتماعي قشرهاي مختلف و درصدهاي علل بي توجهي مردم به اين وظيفه شهروندي، معتقد است حس مسئوليت پذيري، آموزش و فرهنگ سازي يكايك مردم و ايجاد شرايط مناسب مسئولان مي تواند محوري مؤثر در جهت از بين بردن بي تفاوتي و ناهنجارسازي هاي اجتماعي شود. او همچنين راهكار و پيشنهادهايي همسو با الزام توسعه و تعميق حس مسئوليت پذيري مطرح مي كند.
«علي فيروزفر» با پيش گفتار اين كه ديده شده اخيرا بعضي از شهرهاي بزرگ در جهان با بحران بهداشتي و شرايط ناسازگاري اجتماعي روبه رو هستند و با بحران هايي مثل ريختن زباله در كوچه و محل و خيابان ها، از بين بردن درختان، رانندگي نامناسب و ديگر شرايط اجتماعي كه تأثيري روي اقتصاد كشور نيز دارد مواجه شده اند، مي افزايد: «زباله سازي در خيابان به تنهايي خساراتي را در روند كاهش كيفيت زندگي اجتماعي در شهرها، شهرك ها و همين طور در اقتصاد به همراه دارد. طبق احتمالات آماري كه در 5 سال اخير به دست آمده است حاكي از آن است: 52 درصد زباله هاي خياباني توسط راننده ها و موتورسواران سيگاري، 23 درصد توسط عابران در خيابان ها و پياده روها و حدود 25 درصد توسط افراد محصل و جوانان زير 30 سال گزارش شده است. از اين مقدار حدود 65 درصد زباله سازي خياباني در اثر تنبلي و بي توجهي، 20 درصد به صورت عمدي و 15 درصد در اكثر كمبود و يا فقدان سطل هاي زباله و شرايط ناجور جاده اي توسط رانندگان و عابران صورت مي گيرد. لازم به ذكر است هموطنان عزيز بدانند ته سيگار به علت آغشته بودن به مونوكسيدكربن و نيكوتين در حدود 12 سال وقت نياز دارد كه در محيط زيست تجزيه شود و با ريزش باران، دوباره وارد خاك شده و باعث مسموميت درختان و گياهان مي شود.»
سهل انگاري به كيفيت زيست محيطي
«فيروزفر» كارشناس محيط زيست، ادامه صحبتش چنين است: «بدون هيچ شبهه اي در بعضي موارد مشاهده شده است برخي از موتورسواران و رانندگان خودرو نه تنها اهميتي براي قوانين راهنمايي و رانندگي قايل نيستند بلكه توجهي هم به كيفيت زيست محيط نكرده زباله هايشان كه معمولا شامل ته سيگار و پاكت سيگار و قوطي هاي نوشابه است را بي محابا به معابر پرتاب مي كنند و با خيال راحت و با آرامش، راه شان را ادامه مي دهند.»
ادامه گفته وي پيرامون ناهنجاري هاي موصوف اجتماعي، براساس يك نظرسنجي نيز حاكي از آن است كه بيشتر مردم خواستار جريمه براي متوقف كردن چنان اعمال مهم، همانند برخي كشورهاي آسيايي و غربي شده بودند. او اما مي افزايد: «اين امر از نظر كارشناسان فني و زيست محيطي به سادگي و تنها توسط دولت بدون همكاري و مشاركت مردمي ميسر نخواهد شد. به هر ترتيب مي توان مدعي شد تعهد اجتماعي و حس مسئوليت پذيري تك تك افراد جامعه نقش محوري در جهت ريشه كني اين معضل ايفا مي كند.»
يك پژوهشگر علوم ارتباطات، مسئوليت هاي اجتماعي را از زاويه جامعه شناسي دستمايه نظر خود قرار داده كه فراگيري برآيندهاي پيوستگي گروهي در اشتراك مساعي و تاثيراتي كه هر گروه بر ديگري گذاشته و يا خواهد گذارد را شامل مي شود.
گسستگي هاي مثبت رفتاري را متمركز و توسعه دهيم
«بهمن امامي» تعريفي كوتاه از جامعه شناسي دارد: «جامعه شناسي، رفتار معنادار و شبكه روايتي است كه موقعيت انسان ها را در يك جامعه نسبت به يكديگر تعيين كرده و نيز نظم و استمراري كه در رفتار كنشگران اجتماعي مشاهده مي شود را مطالعه كرده و برمي نمايد.»
وي ادامه مي دهد: در جامعه شناسي همچنين فرايندهاي پيوسته داريم مثل همكاري، همياري و يا تعاون كه صورتي از فرايندهاي اجتماعي هستند كه در آن دو يا چند شخص و يا گروه به اتفاق هم و با تشريك مساعي همديگر هدف واحدي را دنبال مي كنند كه اين نه تنها عمومي ترين صورت روابط اجتماعي مي باشد بلكه اصلي ترين و ضروري ترين شرط حفظ و تداوم گروه و جوامع است.»
امامي مي گويد: «فرايند ديگر، همسازي است و آن در حالي است كه همكاري روابط اجتماعي امري مثبت، اساسي و مفيد براي جامعه است ليكن همسازي و همراهي حداقل ميان اشخاص است كه اگر هم كاملا با هم موافق نباشند، به فعاليت شان ادامه مي دهند. مثال: همسازي در مدرسه، اداره، كارخانه ها و اصولا ديگر موارد اجتماعي مطرح شده است.»
ادامه گفته «امامي» توضيح در فرايند اجتماعي است كه در آن دو يا چند شخص متقابلا رفتارهاي يكديگر را مي پذيرند و خود را با آن رفتارها هماهنگ مي كنند. يعني اگر مي بينند همسايه محل مسكوني آشغال را در ظرف زباله دان مي ريزد، آنان هم همين رفتار را مي نمايند و اين نوعي تاثيرپذيري اجتماعي مي باشد.
وي همچنين اظهار مي دارد: «در جامعه فرايندهاي گسسته هم داريم همانند تعارض بين افراد كه صورتي از كنش متقابل مي باشد. در اين ارتباط دو يا چند فرد سعي مي كنند يكديگر را در يك موضوع في مابين از سر راه خود بردارند، مثلا رفتاري هنگام پياده و سوار شدن به قطار شهري و اتوبوس كه به رغم ديدن انبوه جمعيت همديگر را هل مي دهند اگرچه سبب ناراحتي شان هم مي شود. در چنان ارتباط ها كه فرآيند مخالف قلمداد مي شود شخص و يا گروه سعي مي كنند يكديگر را از رسيدن به هدف مطلوب شان باز دارند. مثال: راننده اي از مسير خود خارج شده و با سبقت غيرمجاز از راننده جلويش، پيش مي رود. برآيند اين گونه رفتارها، رقابت گسسته است كه در آن، اشخاص تلاش مي كنند به يك هدف برسند.»
وي در همين زمينه تاكيد مي كند: «فرايندهاي مثبت رفتاري غيرمتمركز را تبديل به بازخوردهاي پيوسته كنيم» كه به گفته او اين كار ساده اي نيست ولي امكان پذير است لازمه اش ايجاد روابط عادلانه، منصفانه و با دلبستگي و البته به دور از خودخواهي ها مي باشد. يك الزام در اين موضوع، حس و عمل مسئوليت هاي اجتماعي و جديت به دستيابي فرايندهاي مثبت آن مي باشد. در همين باره نقش به ويژه آموزش و پرورش، خانواده به عنوان پايه فرهنگ سازي، گروه هاي فرهنگي و فرهنگسرا بسيار تاثيرگذار هستند. مردم نيز بايست خود آموزش هاي بهينه تر وظيفه شناسي و مسئوليت پذيري اجتماعي را سرلوحه رفتار و اعمال در هر محيط بدانند و احترام به همنوع خاصه بزرگترها را رعايت كنند و مقررات اجتماعي را در هر مورد وظيفه خود بشمارند.»
منحني هاي راهبردي آموزش مسئوليت پذيري
«به واقع امر جامعه در خيلي از امور پيشرفت كرده مثلا در بخش تكنولوژي» مهندسي آباداني، ابداعات، علم پزشكي و...، ليكن پروسه با اهميت فرهنگ پيشگي و مسئوليت گرايي اجتماعي ضعيف عمل مي شود.»
اين را «حميد كلباسي» كه خود را فارغ التحصيل بهداشت محيط معرفي مي كند مي گويد و مي افزايد: «نه تنها نظر من بلكه بسياري از كارشناسان سلامت، پژوهشگران اجتماعي و متخصصان امور تربيتي تا آنجا كه مطالعه كرده ام، دليل اين ايستايي فردي- اجتماعي را ناشي از كم كاري و يا به واقع بي خبري سيستم آموزشي كلان مضاف بر كم كاري اولياي خانوادگي در آموزش و تربيت فرزندان شان مي دانند. بديهي است اولين آموزگار هر بچه در محيط خانواده، اولياي اوست. موقعي كه آنان بيشتر از هر چيز به فكر تغذيه، پوشاك و سلامت جسماني كودكان شان هستند و روند مستمر چنين مراعاتي، حل مسأله درست تربيت كردن و وظيفه شناسي در بوته فراموشي واقع مي شود و يا در سايه و به صورت كمرنگ و گذرا مطرح مي شود. اما در اين قضايا، مسائل ديگر نيز وجود دارند كه مي توانند تاثيرگذار در پرورش تربيتي بچه باشند از جمله، ممكن است افراد يك خانواده، شيوه صحيح تربيت و آموزش را خود نيز نياموخته باشند. مورد ديگر كه به نظر مي رسد، مشكلات خانوادگي و بگو و مگوها بين برخي بزرگترها است كه اگر هم توانمندي درست تربيت و وظيفه شناسي بچه ها را دارا باشند ولي در آشفتگي ناسازگاري ها فرصت و يا حوصله تفهيم و درك تربيت اجتماعي به نوجوان و كودك خويش را ندارند.»
اين دانش آموخته بهداشت محيط، از اين صحبت هاي خود چنين نتيجه گيري مي كند: «بايد بخواهيم و عمل كنيم به يادگيري فرهنگ شناسي و مسئوليت پذيري اجتماعي تا اين همه معضلات اجتماعي كه همگي همه روزه شاهد هستيم موجب آلودگي هاي بهداشتي، تحريك روان و اعصاب مان نشوند. براي تحقق اين احساس و نياز مبرم بهداشت محيط زندگي، راه چاره به نظرم آموزش در خانواده، مقاطع تحصيلي و پرورش و اماكن ورزشي همچنين اطلاع رساني از طريق رسانه ها و بيلبوردنويسي هاي فرهنگ سازي، سخنراني ها، حتي در قبوض مصارف خدمات شهري و انواع وسايل حمل و نقل سفري است.»
گزارش روز