ضرورت بررسي دلايل افزايش ترافيك و حوادث جاده اي در ايام تعطيلات ( بخش پاياني)
نفس در جاده هاي ناايمن به شماره مي افتد

صديقه توانا
با آغاز فصل تابستان و تعطيلات دو سه ماهه كوله بار سفرها بسته مي شود و مسافران خسته از زندگي روزمره دل به جاده مي سپارند و راهي شمال، جنوب، غرب و شرق كشور به بهانه گشت و گذار در دريا و كوهستان، بيابان و طبيعت مي شوند تا خستگي ماهها كار و تلاش از تن به در كنند و فرزندان خود را كه از درس و مشق و مدرسه فارغ شده اند به تفريح ببرند و آنها را مهياي سال تحصيلي جديد نمايند. از اين رو، اين سه ماهه تعطيلات با حجم انبوه خودروها در جاده هاي سراسر كشور روبه رو هستيم جاده هايي كه اصلا گنجايش فزوني خودروها را ندارد و در همين هنگام است كه خطاهاي انساني در كنار جاده هاي ناايمن سفرهاي خوش را به كام برخي خانواده ها تلخ مي كند.
طي 32سال گذشته بالغ بر 800هزار نفر از شهروندان ايراني طعمه ماشين و جاده شده اند، در بروز تصادفات جاده اي، خودرو، خطاي شخصي و جاده هاي ناايمن سه مقصر عمده هستند كه گاه تركيب شدن همه اين عوامل نقش ويرانگر و خونباري را در جاده هاي ايران برجاي مي گذارد.
اما نقش جاده هاي غيراستاندارد در اين ميان تا چه ميزان است؟
حوادث رانندگي در دو دهه گذشته سبب مرگ و مصدوميت فراگير در جاده هاي سراسر جهان بوده، اما به عنوان مخرب ترين عامل تهديدكننده سلامت عمومي كمتر بدان پرداخته شده است.
براساس آمارهاي كارشناسان و متوليان ترافيك، در هر 10ثانيه دونفر بر اثر يك سانحه ترافيكي مصدوم مي شوند يا جان خود را از دست مي دهند.
همچنين سالانه بيش از 2/1ميليون نفر در جهان به سبب حوادث رانندگي جان خود را از دست مي دهند و بيش از 50ميليون نفر مجروح مي شوند كه بسياري از اين مجروحان، گرفتار رنج حاصل از دوره هاي طولاني معلوليت مي شوند.
كارشناسان معتقدند، يكي از عوامل مهم در كاهش تصادفات رانندگي در كنار عوامل انساني و وسيله نقليه، جاده است كه استاندارد بودن آن نقش بسزايي در كاهش تصادفات رانندگي دارد.
3هزار نقطه حادثه خيز در جاده هاي كشور
اينكه جاده و راه چگونه مي تواند در افزايش ترافيك و حوادث ناشي از رانندگي تأثير داشته باشد، موضوعي است كه سرهنگ مصطفي پورنجاتي، مسئول فرهنگي پليس راه و كارشناس در حوزه حمل و نقل در ميان گذاشتيم كه او در پاسخ به گزارشگر كيهان مي گويد: «3هزار نقطه حادثه خيز در جاده هاي كشور وجود دارد و اكثر جاده ها ايمن نيست و استانداردهاي لازم را ندارد. ضمن اينكه اغلب جاده هاي پر تردد و دو طرفه در كشور در ليست جاده هاي پرخطر قراردارند، و بيشتر جاده هاي كشور پاسخگوي حجم ترددها نيستند.»
اين كارشناس حمل و نقل مي گويد: «پيش از ستاره دار شدن جاده هاي كشور مطرح شده بود كه براساس آن بايد شرايط و مشخصات هر جاده اي در ابتدا به رانندگان اطلاع داده شود كه اين امر ميزان خدمات در جاده ها و تحقق ايمني را موجب مي شود.»
از وي توضيح بيشتري در خصوص ستاره دار شدن جاده ها مي خواهم و اينكه ستاره دار شدن چه تأثيري در كاهش تصادفات جاده اي دارد كه در پاسخم مي گويد: «با ستاره دار شدن جاده ها رانندگان از نوع جاده مطلع شده و در نتيجه به تناسب ستاره جاده دقت بيشتري از خود به خرج خواهند داد و با تحقق اين طرح جاده ها براساس كيفيت ظاهري، عرض جاده، تعداد باندهاي رفت و برگشت، سطح خدمات، چگونگي نصب علائم، تعداد تصادفات، حجم وسايل نقليه، كيفيت ارائه خدمات پزشكي و امدادي ستاره بندي مي شوند.»
سرهنگ پورنجاتي اضافه مي كند: «با ستاره دار شدن جاده ها، پليس و ديگر دستگاههاي امدادي نيز نيروهاي خود را در نقاط پرخطر مستقر مي كنند ضمن اينكه موضوع كاهش ترافيك و تلفات جاده اي و تصادفات رانندگي بايد به يك مسئله ملي تبديل شود.»
بار ترافيكي چگونه در جاده ها به وجود مي آيد؟
در اينكه با شروع فصل تابستان يا با روبه رو شدن چند روز تعطيل حجم سفرها افزايش مي يابد شكي نيست ولي اينكه چرا با حجم سفرها مواجه مي شويم و براي جلوگيري از بار ترافيكي جاده ها چه اقداماتي مي توان انجام داد، سؤالي است كه از دكتر عباس محمودآبادي، رئيس مركز مديريت راههاي كشور پرسيدم كه او در توضيحاتي چنين مي گويد: «براي بررسي وضعيت سرانه مالكيت وسايل نقليه در كشورهاي مختلف از يك شاخص ترافيكي تحت عنوان سطح موتوريزه بودن كشور استفاده مي شود كه اين شاخص، تعداد وسايل نقليه نسبت به يك هزار نفر جمعيت را نشان مي دهد. ميزان شاخص ياد شده با توجه به تعداد وسايل نقليه در ايران حدود 230 برآورد مي شود و اين در حالي است كه در كشورهاي پيشرفته به مراتب بالاتر از اين مقدار بوده به نحوي كه در آمريكا حدود 950، در ژاپن حدود 700، در آلمان قريب به 650 وسيله نقليه به ازاي هر هزار نفر به ثبت رسيده است. بنابراين تعداد وسايل نقليه به تنهايي در ايران قابل توجه نيست بلكه آنچه كه مشكل ايجاد كرده است توزيع نامناسب وسايل نقليه و عدم تطابق وضعيت زيرساختهاي حمل و نقل با وسايل نقليه در كشور است.»
وي به افزايش حجم سفرهاي عمومي در تعطيلات اشاره مي كند و مي گويد: «اين موضوع رخدادي است كه در بسياري از كشورهاي جهان خصوصاً در ايام تعطيلات ملي و تابستانها مشاهده مي شود اما ساختار وجود برنامه هاي مدون باعث شده است كه مردم د ركشورهاي پيشرفته، سفرهاي خود را با توجه به وضعيت و ظرفيت سيستمهاي خدمات مسافرتي برنامه ريزي نمايند اما در ايران توان شرايط آن به صورت كامل نه از بعد فرهنگي و نه از بعد سياستگذاري فراهم نشده است.»
دكتر محمود آبادي مي گويد: «اكثريت قريب به اتفاق مطالعات انجام شده در زمينه ايمني راهها با استفاده از مدلهاي رياضي، روند افزايش حوادث رانندگي نسبت به افزايش حجم تردد را تاييد مي نمايند اما الزاماً شدت حوادث رانندگي با حجم تردد رابطه مستقيم ندارد. بنابراين ممكن است تعداد تصادفات در مقاطع زماني خاص در محورهاي پرتردد افزايش يابد ولي الزاماً تعداد تلفات افزايش پيدا نمي كند.»
وي با اشاره به اينكه با وجود مراتب فوق دلايل افزايش حجم ترافيك در راههاي برون شهري در تعطيلات را مي توان به صورت موارد زير تقسيم كرد، مي گويد: «تعطيلات در ايران وابسته به دو تقويم مختلف شمسي و قمري است كه بر يكديگر منطبق نيستند و در صورتي كه تعطيلات هر كدام از تقويمهاي مختلف در كنار يكديگر قرار گيرند تكليف روزهاي كاري بين تعطيلات نيز تا دقايق آخر مشخص نمي شود، اين موضوع ضمن آن كه برنامه ريزي را براي عموم دشوار مي نمايد، باعث مي شود كه افراد بدون توجه به وضعيت و شرايط ديگري نظير امكانات اقامتي موجود يا ظرفيت راهها به اتخاذ تصميم در مورد سفر مبادرت ورزند. در بسياري از كشورهاي جهان به ندرت اتفاق مي افتد كه تعطيلات غيرمنتظره پيش آيد و در صورت رخداد نيز اساساً مردم رغبتي به انجام سفر بدون برنامه ندارند.»
رئيس مركز مديريت راههاي كشور در ادامه به تعطيلات موردي و سفر در اين ايام اشاره و اضافه مي كند: «تعطيلات موردي سبب مي شود كه حجم گسترده اي از مردم سعي نمايند در زمان كوتاهي به انجام مسافرت مبادرت ورزند و اين در حالي است كه مسيرهاي خروجي شهر يا بعضي شهرهاي بزرگ تهران عملا ظرفيت كافي براي تردد وسايل نقليه را ندارد. مسيرهاي خروجي مشخصاً در تعطيلات موردي با حجم گسترده تردد مواجه مي شوند و اين در حالي است كه جاده هاي بين شهري براساس شرايط غيرعادي ترافيك طراحي و ساخته نمي شوند. همچنين به دليل آن كه توزيع مراكز و امكانات گردشگري هم از نظر مكان استقرار و هم از نظر تبليغات صورت گرفته در كشور يكسان نيست، در صورت وجود تعطيلات بخش عمده اي از مردم به جهتي مشخص حركت مي نمايند. به عنوان مثال ساكنين استانهاي مركزي كشور عموماً براي مقصد سفر استانهاي شمالي را انتخاب مي كنند و اين در حالي است كه شرايط پذيرش گردشگران در ديگر استانهاي كشور نيز وجود دارد. اين وضعيت سبب آن مي شود كه ساختار عرضه و تقاضاي سفر و ظرفيت شبكه و حمل ونقل عمومي دچار اختلال شود.»
سفر با وسايل نقليه شخصي
دكتر محمود آبادي در ادامه سخنان خود در خصوص دلايل افزايش سفرهاي تابستاني و افزايش ترافيك در جاده هاي كشور خاطر نشان مي كند: «با توجه به اين كه در شهرهايي كه جذب سفر قابل توجهي دارند، مقامات محلي به دنبال آن هستند كه تسهيلات و امكانات بخشهاي دولتي و نهادها در اختيار مسافران قرار گيرد (مانند اسكان مسافران در مدارس)، در اختيار داشتن مكانهاي وابسته به نهادهاي دولتي كه در سالهاي اخير به صورت حقي براي مسافران مطرح مي شود، برآوردهاي كلي نشان مي دهد سفر با وسايل نقليه شخصي بدون برنامه ريزي قبلي داراي هزينه هاي كمتري نسبت به گذشته است. با اين نگرش كه از ديد عموم و كارشناسان هم قابل تأييد است و عمومي شدن استفاده از چادرهاي مسافرتي، عموم جامعه را به اين سمت سوق داده است كه مي توان با روشي ارزان تر و ساده تر به مسافرت رفت حتي اگر وضعيت ترافيكي پاسخگوي حجم تردد وسايل نقليه نباشد.»
باورهاي اشتباه در رفتارهاي ترافيكي يكي از بزرگ ترين مشكلات رانندگي در موارد ازدحام ترافيك است به اين نحو كه درصد ناچيزي از رانندگان در صورت بروز راه بندانهاي كوچك حقوق ديگران را ناديده گرفته و مبادرت به انسداد راه مقابل مي نمايند و در مواردي بدون هيچ گونه برخورد قانوني به هدف خود نيز مي رسند.»
دكتر محمودآبادي، رئيس مركز مديريت راههاي كشور با بيان اينكه در مواردي رفتارهاي اين چنين به حدي مشكل ايجاد نموده است كه حتي عوامل راهداري نيز براي رسيدن به منطقه اي كه ضرورت انجام عمليات راهداري وجود داشته است با صرف وقت طولاني به محل مورد نظر دست مي يابند، خاطرنشان مي كند: «اين رفتار اشتباه سبب تحريك ديگر رانندگان شده و ازدحام ترافيكي مختصر در چند دقيقه به مشكل ترافيكي حادي تبديل مي گردد. اين وضعيت زماني نگران كننده تر مي نمايد كه رانندگان انتظار دارند عوامل اجرايي پليس راه وارد عمل شده و نسبت به حل مشكل اقدام نمايند در صورتي كه اصول و مباني ترافيكي در حال حاضر كه مورد استفاده متخصصان قرار مي گيرد اساساً حضور نيروي انساني براي كنترل رفتار رانندگي در جاده ها را ملاك عمل قرار نمي دهند و بيشتر تكيه بر اصلاح رفتاري رانندگان از ساختارهاي نظارت حرفه اي و تخصصي و مبتني بر به كارگيري سيستمهاي هوشمند كنترل و نظارت دارند.»
مسيرهاي سفري جاده- خيابان مشكل زاست
ظرفيت جاده هاي محدود، در يك تعطيلات چند روزه تقاضاي سفر را افزايش مي دهد و در چنين شرايطي تراكم ترافيك بين جاده ها بيداد مي كند در نتيجه ميانگين سرعت پايين مي آيد هرچند اين تراكم در تمام مسيرها يكسان نيست، اما آنچه مسلم است اينكه در زمان تعطيلات خاص با اوج سفرها و افزايش تردد خودروها در سطح جاده هاي كشور مواجه مي شويم.
سرهنگ محمدكريم خسروي، معاون اجتماعي و فرهنگ ترافيك پليس راهنمايي و رانندگي در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق مي گويد: «باتوجه به اينكه راه برون شهري از ميان خيلي از شهرها مي گذرد، اين مسيرها تبديل به جاده- خيابان مي شود و چون اين مناطق مسكوني مي باشد سرعت تردد خودروها كاهش يافته و ترافيك افزايش مي يابد، در صورتي كه اگر جاده ها پيوسته باشند كمتر شاهد اين ترافيك ها و حوادث در ايام تعطيل در جاده ها هستيم.»
سرهنگ خسروي به مسئله مديريت زمان در رفت و برگشت مسافران اشاره مي كند و مي گويد: «باتوجه به اينكه ميزان تصادفات با ميزان تردد رابطه اي مستقيم دارد بنابراين اگر رانندگان زمان رفت و برگشت خود از مسافرتها را در طول تعطيلات به گونه اي تنظيم كنند كه به ساعتهاي آخر موكول نشود قطعاً شاهد كاهش ترافيك در سطح جاده ها و به تبع آن كاهش تصادفات خواهيم بود چون در شرايط فعلي برخي از جاده هاي كشور گنجايش اين حجم زياد خودرو را در يك مقطع زماني خاص ندارد.»
وي با تأكيد بر اين نكته كه در نوروز امسال و تعطيلات نسبتاً طولاني با مديريت پليس و مشاركت مردم شاهد كاهش 14درصدي تصادفات علي رغم ميزان افزايش تردد خودروها بوديم اضافه مي كند: «اما تابستان آبستن حوادث است چون تعطيلي مدارس را پيش رو داريم اين موضوع ميل به سفر را خيلي بيشتر افزايش مي دهد و چون اغلب در اين هواي گرم، با داغ شدن آسفالت از سويي و صاف بودن لاستيك خودروها از سوي ديگر مواجه مي شويم و روزها طولاني تر است و رانندگان زمان زيادي را پشت فرمان هستند، و خستگي بر آنها غلبه مي كند لذا شاهد افزايش حوادث جاده اي هستيم.»
شماره گذاري 2ميليون و 500 هزار وسيله نقليه
در سال90
در سال گذشته 2ميليون و 500 هزار وسيله نقليه و موتوسيكلت شماره گذاري شده است و يك ميليون و 900 هزار نفر گواهينامه دريافت كرده اند و طبيعي است كه وقتي اين تعداد هركدام يك خودروي شخصي داشته باشند و تصميم به مسافرت در يك مقطع زماني تقريباً مشترك بگيرند با حجم ترافيكي در جاده ها روبه رو مي شويم، البته ناگفته نماند كه علي رغم اين افزايش خوشبختانه در سال قبل با كاهش تصادفات روبه رو بوديم و كمتر از 20هزار نفر در جاده هاي كشور كشته يا مجروح شدند. اما اين به معناي آن نيست كه ما هميشه با كاهش تصادفات روبه رو شويم بنابراين پليس و رانندگان بايد دست به دست هم دهند و با رعايت قوانين راهنمايي و رانندگي از وقوع حوادث جاده اي به خصوص در ايام تعطيلات جلوگيري به عمل آورند.»
سرهنگ خسروي اضافه مي كند: «امسال توسعه كنترل سامانه هوشمند ترافيكي در 2هزار كيلومتر از جاده هاي كشور در دستور كار قرار گرفته كه با اين شرايط در طول شبانه روز جاده ها تحت كنترل خواهد بود.»
تقاضاي استفاده از شبكه جاده اي
مهندس حسن عبدوس، سرپرست دفتر ايمني و ترافيك سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي در گفت وگو با گزارشگر كيهان به ازدياد تعداد روزهاي تعطيل در ايران نسبت به ساير كشورهاي ديگر اشاره مي كند و در توضيحاتي براي كاهش و جلوگيري از بار ترافيكي جاده ها و حوادث رانندگي در تابستان مي گويد: «سفرهاي تابستاني باعث شده در مقطعي از سال با حجم سفر و تقاضاي استفاده از شبكه جاده اي به يك باره افزايش چشمگيري يابد.»
اگرچه خودروها در شرايط عادي و حتي اوج تردد روزانه ظرفيت عبور ترافيك را بدون انسداد و گرفتگي معابر دارا هستند، اما در شرايطي كه تقاضاي عبور وسايل نقليه از يك محور در مقطعي از شبانه روز از حد ظرفيت محور تجاوز نمايد باعث كندي حركت وسايل نقليه و احياناً توقف آنها در جاده ها مي گردد.»
مهندس عبدوس كمتر توسعه يافتن مد حمل و نقل ريلي در سطح كشور و ناكافي بودن ظرفيت موجود براي جابه جايي تقاضاي فعلي حمل و نقل بار و مسافر را يكي از مهم ترين دلايل افزايش بار ترافيكي در جاده هاي كشور ذكر مي كند و مي گويد: «باتوجه به اينكه همه راههاي كشور به سامانه هوشمند نظارت و ثبت تخلف مجهز نيستند امكان زير پا گذاشتن قوانين راهنمايي و رانندگي از سوي رانندگان زياد به چشم مي خورد و برخي از رانندگان با عجله و شتاب بسيار زياد و بي توجه به اصول ايمني و حق تقدم در راهها و بخصوص عدم رعايت فاصله از وسيله نقليه جلويي و سبقت هاي نابه جا امكان تصادف و ترافيك را در جاده ها به وجود مي آورند و بدين ترتيب جان خود و ديگران را به خطر مي اندازند.
از سرپرست دفتر ايمني و ترافيك سازمان راهداري در مورد راهكار برخورد با اين مشكلات سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «هر چند كه يك راه حل مي تواند افزايش خطوط عبور و مرور و ظرفيت محورهاي برون شهري باشد اما اين كار هم از جهت محدوديت منابع امكان پذير نيست و هم در مطالعات اقتصادي و امكان سنجي عمدتاً شرايط لازم را كسب نمي كند و از طرفي افزايش خطوط و تقويت راهها افزايش سرعت را به دنبال داشته و بستر را به گونه اي ديگر براي وقوع تصادفات رقم مي زند.»
وي در نهايت مديريت ترافيك و عرضه و تقاضاي حمل و نقل و سفر توسط خود مردم و رانندگان را بهترين راه حل بيان مي كند و مي گويد: «مردم با همكاري بيشتر خود با پليس راهنمايي و رانندگي مي توانند مانع ترافيك و حوادث در ايام تعطيلات در جاده ها شوند. ضمن اينكه مسئولان راهنمايي و رانندگي هم بايد فرهنگ سازي و اطلاع رساني به كاربران جاده اي در خصوص ميزان ترافيك و رواني آن در محورهاي پيش روي آنها اهتمام جدي داشته باشند.»
مهندس عبدوس خاطرنشان مي كند: «در همين راستا سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي از طريق سامانه پيامك 30000141 و تلفن گوياي 141 اطلاعات ترافيكي در جاده ها را در اختيار رانندگان قرار مي دهد.»
گزارش روز