نگاهي به دستورالعمل برنامه پزشك خانواده و تأثيرات آن ( بخش نخست)
يك بيمار، يك پزشك؛ ايمني سلامت، كاهش هزينه هاي درماني

حسن آقايي
پرنده چنانچه در فضاي سهل نگري ها و كاستي هاي حياتي، زيست كند، احساس پژمردگي خواهد كرد همان طور كه گل اگر در محيط نامناسب و دور از نور و آب قرار داشته باشد. اما انسان چنانچه در محدوديت هاي بهداشتي و درماني بزييد جمعي را متأثر كرده و ضمناً فرآيندهاي مادي و معنوي هم دارد. پس مي دانيم زندگي مبتلا به بيماري، بازخوردش نه به تمثيل سرنوشت پرنده و گل مي ماند كه سايه فقر و يا كمبودهاي بازدارنده از عوامل مزاحم سلامت، يا كم توجهي به اصل محوري انسان و نه در فضاي نبود نشاط زيست كه روي نسل و آينده زندگي و اقتصاد و ترقي و... در وسعت جغرافيايي اثرگذار مي شود.
برنامه پزشك خانواده تسهيل و تسريع درمان بيماران و كاهش هزينه ها را سرلوحه كار خود گذاشته تا بتوان هرچه وسيع تر مردم شهر و روستا ايمني سلامت پايدارتر داشته، و به عوامل و پروسه هاي درماني اطمينان بيشتر داشته باشند. باهم، گفتني ها درخصوص برنامه پزشك خانواده را مي خوانيم.
مي دانيم انسان آفريده شده مستثني از ديگر پديده هاي آفرينش و سلامت او ارزشمندترين و بي همتاترين وديعه الهي و نياز مبرم ادامه حيات است. بر اين مبنا تندرستي، حفظ و پايداري هستي انسان خود يك اصل و سرمايه پربها در چرخش تداوم مجموعه امور زندگي مي باشد.
انسان به معناي عام و سرمايه معنوي و نيروي مولد و ايجاد كننده همه پديده هاي مصنوعي، فرهنگي، حياتي و... در شرايط سلامت قادر است كه مهندسي توسعه در بخش هاي اقتصادي و مديريت اجتماعي، انواع نيازها در جهت پايداري خود و جغرافياي زيستن، پيشرفت هاي نوين در راستاي تسهيلات جوامع و... را ترسيم، تركيب و عرضه كند. اين وقايع مفيد جلوه هايي از اعجاب انسان سالم، جوينده، پوينده و خلاق است. ليكن چنانچه همين انسان دچار بيماري شود، هيچ كار فردي و اجتماعي سودمند از دستش برنمي آيد و از مشاغل توليدكنندگي، كارپردازي، آموزندگي، مديريت و... محروم مي شود و مخارج درمان بيماري اش هزينه بر خواهد شد.
حق شناخته شده نظام سلامت
سرريز اقتصاد كشور و به نوعي روي تعادل مخارج جامعه تأثير مي گذارد. بنابراين واقعيت هاي جاري، در هر كشور و جامعه، بيماري شايع باشد و يا مردمان در فقر درماني و سلامت به سر برند، توسعه و پيشرفت در متن زندگي ايستا و يا به حداقل مي رسد. برعكس، جامعه سالم و كوشا به عنوان سرمايه كلان مولد و متحول در مهندسي و سازندگي پيشرو در زندگاني عمومي، ستايش برانگيز مي باشد. به همين دلايل است كه پايداري سلامت؛ پيشگيري و درمان شاخص ترين ارزش براي زندگاني مردم در كشورها خاصه پيشرفته مي باشد. اين گونه برنامه ريزي و اجراء نيز سبب افزايش سطح آرامش، سود مادي، نشاط و رضايتمندي شهروندان مي شود.
در كشور ما نظام سلامت به عنوان يك حق شناخته شده مورد تأكيد در قانون اساسي است. بنابراين، دستورالعمل برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع طي تصويب نامه مورخ26/1/91 هيئت وزيران به تصويب دولت رسيده و لازم الاجراست.
در دستورالعمل برنامه پزشك خانواده آمده است: «طبق قوانين و مقررات جاري گسترش برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع از وظايف دولت بوده به طوري كه در برنامه پنجم توسعه اجراي برنامه پزشك خانواده براي تمام مردم شريف ايران از تكاليف مهم ما در بخش سلامت است.»
مردم چه مي گويند؟
برخي شهروندان تصور مي كنند «پزشك خانواده» پزشك خانوادگي شان است و چندان شناختي از برنامه هاي پزشك خانواده ندارند. توضيح بيشتر هم در اين باره داده مي شود و طبعاً پاسخ مناسبي دريافت نمي شود. از ميان همين شهروندان كساني جواب و نظر مشتركي دارند. آنان به نوعي از زبان ديگران هم مي گويند كه: «گوشه اي از كمد خانه مان انبار داروهاي بدون خاصيت شده است- چند تا دكتر رفتيم دردمان دوا نشده است، ناراحتي قلب دارم. يك دكتر يك نظر و ديگري آزمايشگاه و عكسبرداري و چه و چه تجويز و... معرفي مي كند. يك شهروند به نام «سجادي» فرهنگي بازنشسته مي گويد: «بيمارستان هاي خوب و شلوغ، نوبت چند ماه و هفته به آدمي كه تنگي نفس دارد و يا مريضي ريه دارد، مي دهند. آخر بيماري را كه نمي شود با صبر و زمان سر كرد...» نظر يك نفر ديگر درباره پزشك خانواده چنين است:
«اگر پزشك خانواده در همه شهرهاي كشور مستقر باشد خيلي خوب و عالي است. مردم نيازمند به درمان، سرگردان در شهرها و روستاها نمي شوند و مخارج شان كم مي شود.» «موسوي» شغل آزاد، ادامه مي دهد: «تا آنجا كه اطلاع دارم براي هر بيمار يك پزشك با پرونده مخصوص خود تعيين مي شود. اين باعث آرامش خاطر بيمار مي شود كه اگر مشكل معده يا نياز به ارتوپدي و غيره داشته باشد به پزشك مخصوص خود مراجعه مي كند و از طريق او تحت درمان قرار مي گيرد. امروزه مخارج درماني سخت و وحشتناك است. بيمه، دولت و بيمارستان به من نوعي مبتلا به بيماري به ويژه بيماران صعب العلاج و همچنين پزشكان كمك كنند تا بيماران در مضيقه مالي بابت تأمين سلامت خود قرار نگيرند.»
شتاب رفتن به محل كارش كه يك بنگاه انتشاراتي است، دارد. با او كه تمايل به معرفي نامش ندارد كمي راه مي روم و در برابر توضيحاتي درباره موضوع گزارش، نظر و بيانش بر پايه برخي صحبت هاي شنيده است از جمله آن كه كار پزشك خانواده در امور درماني مي تواند مفيد به حال مردم و بسيار خوب باشد و اين برنامه يك اقدام تازه درماني در روستاها و شهرها است كه چنانچه شخص بيمه شده مثلا دچار مشكلات جسماني و روحي شده باشد تحت مراحل درماني به واسطه يك دكتر مشمول پزشك خانواده قرار مي گيرد.» اين شهروند در ادامه با اشاره به اين كه دولت كلا بيمه درماني عمومي را هرچه بيشتر توسعه دهد، اظهار اميدواري مي كند مسئله نحوه درمان و هزينه ها با اجراي طرح پزشك خانواده برطرف و نظام مند شود.
«دكتر» پس از آن كه به پرسشم درباره اهداف برنامه پزشك خانواده پاسخ مي دهد و اين كه مي گويد برنامه پزشك خانواده يك برنامه ملي و برخوردار از حمايت مجلس و دولت است، از وي وضعيت هزينه هاي درماني در چارچوب اين برنامه در مقايسه با هزينه هاي مرسوم و جاري را مي پرسم. بدون درنگ با گوشي موبايلش پياپي يك سري ارقام مرتبط با موضوع هاي درماني را يك به يك ضرب و تقسيم مي كند و حاصل عمليات يكايك آن و تفاوت هاي ريالي اش در بخش هاي درماني دولتي (حالا برنامه پزشك خانواده) و خصوصي را قلم به قلم بيان مي كند كه يكي به صفر و جايي به نصف و... اغلب كاهش هزينه يافته مي رسند. اينها به سود مردم است و موضوع مهم ديگر، دسترسي راحت هر بيمار به پزشك خانواده است.
منشور اهداف پزشك خانواده
از «دكتر محمد شريعتي» رئيس ستاد اجرايي كشوري برنامه پزشك خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، مي پرسم روند اجراي پزشك خانواده مدتي وقفه داشت، مي گويد: «اجراي طرح پزشك خانواده از سال 1384 در روستاها و شهرها طبق قانون قرار بود در برنامه چهارم توسعه انجام شود كه انجام شده و اكنون در حال استقرار در استان هاي تهران، فارس، سيستان و بلوچستان و مازندران است.»
هدف اجراي پزشك خانواده سؤال ديگرم است.
وي مي گويد: «هدف افزايش دسترسي مردم به خدمات سلامت، عدالت در سلامت، كاهش هزينه هاي پرداختي توسط مردم و راه اندازي سيستم پرونده الكترونيكي سلامت است. پزشك خانواده يك برنامه ملي مصوب دولت و مجلس است و حمايت مجلس و دولت را دارد.» ادامه گفت وگو با «دكتر شريعتي» را در شماره ديگر گزارش خواهيم خواند.
اجراي عجولانه
اما يك نماينده مجلس شوراي اسلامي بر اين باور است كه اجراي طرح پـزشك خانواده چون عجولانه صورت گرفته براي مردم خسارت آور است و هيچ تاثيري در نظام درماني كشور نخواهد داشت.
«سيدرضا نوري» نماينده مردم شوش به كمبود پزشك اشاره مي كند و مي گويد: «در شهرهاي خوزستان بايد به ازاي هر 10 هزار نفر يك مركز مراجعه تاسيس شود ولي در سطح شهرستان شوش شرايط اصلا براي اين مهم فراهم نيست و از نظر عده پزشك در شرايط كنوني مشكلات زيادي وجود دارد. لذا مسئولان بهداشت و درمان بايد در اجراي اين طرح دقت بيشتري داشته باشند.»
كمبود اعتبار
نمونه اي از يك شهرستان
از سوي ديگر «جواد شريعتي» رئيس شبكه بهداشت و درمان شوشتر اعتبارات بودجه براي اجراي طرح پزشك خانواده در سطح شهرستان شوشتر را نيازمند اعتبار ميلياردي دانسته و با اشاره به كمبودهاي موجود در سطح همين شهرستان براي آغاز به كار اين طرح ملي مي گويد: براي اجراي اين طرح بيش از 10 مركز شهري نياز است در صورتي كه در شرايط كنوني تنها چهار مركز در سطح شهر شوشتر وجود دارد. بنابراين بايد براي اجراي طرح مذكور ابتدا مقدمات فراهم شود. براي ساخت اين مراكز بهداشتي در سطح شهرستان شوشتر حداقل 30 ميليارد ريال اعتبار نياز است و بايد براي تامين اين اعتبار تلاش كرد.» گفته وي به نقل از «فارس» همچنين حاكي از آن است در شرايط كنوني 54 مركز درماني در شوشتر فعال هستند كه بسياري از اين مراكز درماني فرسوده و نيازمند بازسازي و مرمت هستند.
10 ميليون نفر تحت پوشش پزشك خانواده تهران
بيش از 10 ميليون نفر در چند شهر استان و مناطق شهري تهران تحت پوشش پزشك خانواده قرار گرفته اند.
به گفته رئيس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، اين دانشگاه جمعيتي بالغ بر 10 ميليون و 40 هزار نفر را تحت پوشش خدمات بهداشتي و درماني دارد. اين عده بزرگ ترين جمعيت تحت پوشش اجراي طرح پزشك خانواده است. اجراي بهتر اين طرح عزم ملي و همكاري دستگاه هاي مختلف را طلب مي كند.
«ابوالقاسمي» با بيان اينكه ما اين برنامه را با قدرت شروع مي كنيم زيرا پزشك خانواده تنها راه رسيدن به عدالت در سلامت است، در بخش ديگري گستره چند شهر تابعه استان و مناطق شهر تهران به محدوده تحت پوشش دانشگاه علوم شهيد بهشتي از شرقي ترين تا غربي ترين نقطه تهران كه 170 كيلومتر است را اعلام كرده كه شامل شهرهاي دماوند، پاكدشت، ورامين، پيشوا، ملارد، قدس، رباط كريم، بهارستان و غرب، شرق، شمال غرب و شمال تهران و شميرانات مي باشند كه برنامه پزشك خانواده در محدوده جغرافيايي دانشگاه ياد شده در اين مناطق اجرا مي شود.
نياز به 4 هزار پزشك
گفته «ابوالقاسمي» به نقل از «فارس» حاكي از نياز به 4 هزار پزشك براي اجراي طرح پزشك خانواده و اين كه تاكنون (هفته اول مرداد ماه) 1800 نفر پزشك ثبت نام كرده اند، مي باشد و افزون بر آن به حمايت هرچه بيشتر سازمان هاي بيمه گر براي ثبت نام نياز است. به گفته رئيس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي: «با اجراي برنامه پزشك خانواده، شاهد كاهش چشمگير هزينه هاي درمان خواهيم بود.» وي همچنين عدالت محوري، پيگيري درمان با عالي ترين سطوح در دسترس بودن پزشك، سلامت و خانواده محوري را اهداف برنامه پزشك خانواده قلمداد مي كند.
گزارش روز