|
بتكده دروني انسان
آنچه در خطبه نهج البلاغه آمده است
اين است كه امير المؤمنين (ع) ادّعا فرمود : من قطب آسياي خلافتم و هو يعلم انّ
محلّي م نها محلّ القطب م ن الرّحي(1). آسيا بدون قطب پويا نيست و ازآسياي ايستا و
راكد و جامد، كاري ساخته نيست . مكتب ،آسياست ؛ براي پويندگي آن ولايت اولياي الهي
لازم است كه مكتب شناس باشند و در تبيين معارف مكتب اوّلاً ، تعليل و احتجاج مطالب
مكتب ثانياً ، اجراي حقوق و حدود ثالثاً ، حمايت از حرم و حريم مكتب رابعاً ؛باور
وتلاش كنند واين، كار وليّ خداست ، اين سبب پويائي آن مكتب است . پس از منظر قرآن
كريم كمال نعمت و تمام دين به وسيله ولايت حاصل است . از منظر نهج البلاغه قطب
خلافت به وسيله ولايت علي بن أبيطالب و مانند آن مطرح است .
تأمين وحدت و امنيّت در سايه ولايت
آنچه در اين نوبت به عرضتان مي رسد آن است كه قطب خلافت و كمال دين و تمام نعمت
باعث تأمين وحدت ملّي و امنيّت مردم است . مردم وقتي از امنيّت برخوردارند كه متّحد
باشند ، وقتي متّحدند كه در تحت رهبري واليان الهي حركت كنند . قرآن كريم در جريان
غدير خم ضمن طرح مسأله ولايت امير المؤمنين ، علي بن أبيطالب (ع) فرمود : اليوم يئ
س الّذ ين كفروا م ن دين كم فلا تخشوهم و اخشون (2) . فرمود : امروز كفّار از نفوذ
در منطقه دين نا اميد شدند . كافران كج انديش فكر مي كردند رسول گرامي رحلت مي كند
و چون فرزند پسر ندارد كه جاي او بنشيند و آن روزگار براي دختر حرمتي قائل نبودند ،
مي گفتند : پيغمبر با رحلتش بساط مذهب را بر مي چيند و چون جانشيني ندارد ، نفوذ در
منطقه دين آسان است ؛آنان به چنين نفوذي طمع بسته بودند .
نا اميدي دشمنان از سرنگوني مكتب اسلام با نصب ولايت علي (ع)
وقتي جريان غدير مطرح شد و
علي بن أبيطالب (ع) به عنوان جانشين رسمي رسول اكرم اعلام شده ، آيه نازل شد :
اليوم يئ س الّذ ين كفروا م ن دين كم فلا تخشوهم و اخشون . كفّار با نصب
علي بن أبيطالب به عنوان والي مسلمين نا اميد شدند كه بتوانند در منطقه دين نفوذ
پيدا كنند ؛ زيرا اگر بخواهند دين را تحريف كنند ، مبيّن اصلي دين والي است ؛
بخواهند عليه دين برهان اقامه كنند ، رهبر برهان، والي است ؛ بخواهند جلوي اجراي
حدود الهي را بگيرند ، رهبر اجراي حدود و ثغور والي است ؛ بخواهند به حرم دين
بتازند ، مدافع از حريم دين والي است . در هيچ مرحله اي از اين مراحل چهار گانه
اينها طمع ندارند ، لذا فرمود : اليوم يئ س الّذ ين كفروا م ن دين كم فلا تخشوهم و
اخشون ؛ از كفّار نترسيد ، چون والي داريد ، اين والي، وحدت ملّي شما را حفظ مي كند
، امنيّت شما را تأمين مي كند .
عدم ترس از خدا ، تنها عامل آسيب رسان به وحدت و امنيّت
تنها چيزي كه ممكن است به وحدت و امنيّت ملّي شما صدمه وارد كند ، آن است كه از خدا
نترسيد ؛ لذا فرمود : فلا تخشوهم و اخشون . از ديگران نترسيد ، زيرا مكتب صاحبي
دارد ؛ ولي از خدا بترسيد . اگر خداي ناكرده كسي گناه كرد ، اين گناه زمينه اختلاف
را فراهم مي كند ، اوّلاً و اختلاف زمينه تضارب و تهاجم و تكالب و جنگ داخلي را
فراهم مي كند ، ثانياً ؛ هم وحدت آسيب مي بيند ، هم امنيّت ملّي و محلّي صدمه مي
بيند .
براي اينكه ما با هم متّحد باشيم ، بايد از خدا بترسيم ؛ يك راه دارد و آن
پرهيزكاري . براي اينكه از امنيّت ملّي برخوردار باشيم ، يك راه دارد و آن پرهيز از
خداست . آن كه از خدا مي ترسد ، دست به تعدّي دراز نمي كند ؛ نه به آبروي كسي ، نه
به مال كسي ، نه ع رض كسي ، نه به خون كسي . اگر هيچ كس به حريم ديگري تعدّي نكند ؛
هم وحدت محفوظ است ، هم امنيّت . بنابراين ما اگر خواستيم از آسيب بيگانگان مصون
بمانيم ، با داشتن ولي محفوظيم ؛ بخواهيم از گزند داخلي در امان باشيم ، چاره اي جز
ايمان به خدا نيست ! گرچه در بخش اوّل هم همان راه اصيل و اصلي ايمان به خدا و ترس
از خداست ؛ لكن در امر دوّم ، يعني آسيب داخلي تنها عامل رهائي بخش ،همان ايمان است
.
امر به معروف و نهي از منكر در پرتو ولايت متقابل مؤمنان
لذا جريان سيّد الشهداء (ع) كه به عنوان امر به معروف و نهي از منكر تجلّي كرده است
، براي آن است كه همه ما نگذاريم در جامعه دست كسي به طرف گناه دراز بشود . همان
كاري كه واليان ما مي كنند ، ما در محدوده آنها كار واليان را انجام بدهيم . جريان
امر به معروف و نهي از منكر كه برنامه رسمي سالار شهيدان بود خلاصه آن اين است كه
ما كار والي را انجام بدهيم ، ما يك ولايت متقابل داشته باشيم .
جريان ولايت فقيه در رأس يك كشور قرار دارد ، زير مجموعه آن ولايت فقيه ولايت هاي
مقطعي است . يك نفر در كشور حرف آخر را مي زند ؛ امّا همه كساني كه تابع ولايت فقيه
اند ، به نوبه خود از ولايت بهره اي دارند ، همه ما نسبت به يكديگر ولايت داريم .
«ولايت » غير از جريان تعليم وارشاد و سخنراني است ! اينكه فرمود : المؤم نون بعضهم
اولياء بعض يأمرون ب المعروف و ينهون عن المنكر(3)، همين بخش توسعه ولايت است .
توسعه سياسي يك مسأله است ، مشاركت مردمي يك مسأله است ، تأمين ولايت مسأله ديگر
است .
جريان ولايت عام كه در امر به معروف و نهي از منكر تجلّي دارد آن است كه هر كدام از
ما نسبت به ديگري والي باشيم ، ولي باشيم ، سرپرست باشيم و راهنمائي كنيم . اگر
ديديم يكي از برادران ما دستش به گناه دراز شد ؛ اگر نمي داند ، سخن از امر به
معروف و نهي از منكر نيست ، سخن از تعليم كتاب و حكمت است ، تدريس است ، ارشاد است
، موعظه و نصيحت است و مانند آن . اگر غفلت كرد ، اگر در اثر سهو و ن سيان دستش به
گناه دراز شد ، بايد تذكّر داد ؛ اگر جاهل است ، بايد تعليم داد ؛ اگر غافل است ،
بايد متنبّه اش كرد و اگر ناسي و ساهي است ، بايد او را متذكّر كرد ، متنبّه كرد تا
بفهمد اين كار، گناه است .
امّا اگر عالماً و عامداً شروع به گناه كرد ؛ يعني مي داند اين كار حرام است و
متوجه به عصيان هست ؛ نه جهل علمي دارد ، نه سهو و ن سيان دارد ، نه اضطرار عملي
دارد ؛اينجا جاي تعليم نيست ، جاي موعظه نيست ، جاي ارشاد و هدايت نيست ؛ جاي امر
به معروف و نهي از منكر است . امر به معروف يك اعتراض است ، يك ا عمال ولايت است،
واليانه سخن گفتن است ، آمرانه حرف زدن است ، قيّم مآبانه دخالت كردن است . همه ما
قيّم يكديگريم ؛ ما قيّم نمي خواهيم ، ولي اگر خداي ناكرده داريم سقوط مي كنيم ،
ديگري قيّم ماست و يك قيّوميّت متقابل لازم است؛ يعني همگان والي يكديگرند ، تعميم
در ولايت است .
مراتب امر به معروف و تفاوت آن با تذكّر
هر كدام از ما اگر داريم تجاوز مي كنيم ؛ ديگري نه تنها مجاز است ، بلكه موظّف است
واليانه جلوي گناه ما را بگيرد . يعني اوّلاً در فضاي دل از كار ما منزجر باشد ،
ثانياً در چهره او نشانه بي مهري و قهر ظهور كند ، ثالثاً با زبان بگويد چرا اين
كار را مي كني ، رابعاً با دست، جلوي كار ما را بگيرد . اگر نياز داشت به مسائل جرح
و ضرب و امثال ذلك ، آن به عهده حكومت وقت و دولت مركزي است ، از آن به بعد زير
مجموعه ولايت فقيه است ؛ كسي حق ندارد ديگري را بزند كه چرا معصيت مي كني ، ولي حق
دارد به ديگري اعتراض كند كه چرا گناه مي كني ! كسي حق ندارد ديگري را مضروب كند كه
چرا دست به گناه زدي ، آن ضرب مال دستگاه قضائي است ؛ امّا مجاز است كه اعتراض كند
، مجاز است كه انتقاد كند ، مجاز است كه نهي كند ، مجاز است كه امر كند و مانند آن
. مسأله امر به معروف و نهي از منكر مرزش از مسأله تعليم ، تربيت ، تنبيه ، تذكّر ،
ارشاد و هدايت كاملاً جداست . يك محدوده ولايت متقابل قيّم مآبانه است ، منتها
تعميم در ولايت ؛ يك قيّوميّت يك جانبه نيست ، نظير تسخير . تسخير يك جانبه، ممنوع
است ؛ فرمود : كسي ، كسي را مسخره نكند ، يك ؛ مسخّر هم نكند ، دو . مسخره كردن كه
مطلقاً ممنوع است و حرام ، مسخّر كردن يك جانبه ممنوع است ، اما تسخير متقابل چيز
بسيار خوبي است ، ل يتّخ ذ بعضهم بعضاً سخر يّاً (4)؛ هر كدام ديگري را مسخّر كنند
براي رفع نيازهاي خود ، كار متقابل كنند ، خدمات متقابل ارائه كنند و مانند آن . پس
تعميم در ولايت معنايش اين است كه هر جا مشكل علمي يا اعتقادي پيدا شد ، و شخص
عالماً عامداً دستش به گناه دراز شد ، بايد جلوي او را گرفت ، از باب امر به معروف
و نهي از منكر .
نقش امام در تبيين و اجراي امر به معروف و نهي از منكر
اين كار جزء برنامه هاي رسمي سالار شهيدان ، حسين بن علي بن أبيطالب بود و وجود
مبارك امير المؤمنين مسأله امر به معروف و نهي از منكر را زير مجموعه قطب آسياي
خلافت قرار داد و در جريان امامت اين را معرفي كرد . فرمود: سرّ اينكه عدّه اي امر
به معروف و نهي از منكر نمي كنند ، براي آن است كه امامت و رهبري آسيب ديد . اگر
امامت و رهبري و ولايت آسيب نبيند ، والي و امام مشخص باشد ؛ امر به معروف و نهي از
منكر هم مشخص خواهد شد .
در يكي از خطبه هاي نهج البلاغه مي فرمايد: مشكلات اين مردم اين است كه اينها امر
به معروف و نهي از منكر را رها كردند ، براي اينكه: المعروف ما عرفوا و المنكر ما
انكروا (5). هر چه را كه خودشان به رسميّت مي شناسند ، براي آنها معروف است ؛ هر چه
را كه خودشان به رسميّت نمي شناسند ، پيش آنها منكر است . در حالي كه معروف يعني
چيزي كه عقل و وحي و دليل نقلي معتبر يا عقلي معتبر، آن را به رسميّت بشناسد . اگر
چيزي پيش خدا و پيغمبر به رسميّت شناخته شد ، آن« معروف » است ؛ و اگر چيزي پيش خدا
و پيغمبر به رسميّت شناخته نشد ، آن نا شناخته و نكره است ؛ لذا مي گويند : « منكر
» . ( منكر ) يعني نا شناس ، نا شناخته ؛ معروف يعني ( شناخته ) . مطلبي كه پيش خدا
و پيغمبر به رسميّت شناخته شد ، آن معروف است ؛ مطلبي كه پيش خدا و پيغمبر به
رسميّت شناخته نشد ، آن منكر و نكره است و اگر كسي در مدار ولايت و نبوّت و امامت
حركت كرد ، معروف او چيزي است كه خدا معروف بداند ، منكر او چيزي است كه خدا منكر
بداند .
تحريف معناي معروف و منكر در نظام غير علوي
فرمود : مفزعهم ف ي المعض لات ا لي انفس ه م و تعويلهم ف ي المه مّات ا لي آرائ ه م
، كانّ كلّ امر ئ م نهم ا مام نفس ه (6). اينها در مشكلات علمي به رأي و انديشه خود
بسنده مي كنند ، در مشكلات عملي به همّت خود تكيه مي كنند ؛ گويا هر كدام از اينها
امام خودشانند ! امامي ندارند و رهبري خويش را خود به عهده مي گيرند ؛ اينها امامان
متعدّدند . فرمود : كانّ كلّ امر ئ م نهم ا مام نفس ه ، گويا هر كدامشان والي
خودشانند ، تحت ولايت خودشان قرار دارند ، ولايت فقيه به آن معنا براي آنها پذيرفته
نيست ! ولايت امام براي آنها پذيرفته نيست ؛ اينها هر كدام براي خود امامند ، چون
هر كدام براي خود امام و هر كدام براي خود والي اند ، ولايت هاي متعدد و امامت هاي
متعدد است ! اين اوّلين آسيب را به وحدت مي رساند ، بعد به امنيّت صدمه وارد مي كند
؛ در كنار اين ، امر به معروف و نهي از منكر لطمه مي بيند و مانند آن . پس اگر
ولايت و امامت عمومي مطرح شد ، در كنارش آن ولايت هاي مقطعي سامان مي پذيرد ، آن
امر به معروف و نهي از منكر هم سازماندهي خواهد شد .
بتكده دروني انسان
سرّ اينكه هر كسي خود را امام خود مي داند ، همان است كه ذات أقدس له در قرآن كريم
فرمود : يك انسان هوا مدار و هوس پرست خداي خود را هواي خود قرار داد . اگر كسي هوا
مدار بود ؛ نه تنها امام خودش هست ، پيغمبر خودش هم هست ، قرآن خود را خود مي سازد
و مي بافد و مي دوزد و عمل مي كند ، خداي خود را هم خود مي سازد و مطابق آن عمل مي
كند . هر كسي كه در درون خود يك خدائي دارد ، بتكده اي خواهد داشت . آيه شريفه :
افرايت من اتّخذ ا لهه هواه ، ريشه قرآني سخنان حضرت امير است . غالب فرمايشات اهل
بيت ، بلكه همه فرمايشات ائمه (ع) ، مخصوصاً
امير المؤمنين (ع) تفسير آيات قرآن كريم است . آن آيه اگر خوب روشن بشود ، خطبه نهج
البلاغه هم خوب تبيين خواهد شد . در آن آيه ذات أقدس له فرمود : يك انسان تبهكار
هواي خود را خداي خود قرار داد : افرايت من اتّخذ ا لهه هواه و اضلّه الله علي ع لم
(7). خدا يعني چه ؟ خدا يعني يك موجودي كه انسان برابر دستور او عمل كند و عمل به
دستور او را عامل سعادت خود بداند و ترك دستور او را عامل شقاوت بداند ؛ اين معناي
خداست . رب يعني اين ، معبود يعني اين ، له يعني اين ! كه اين به اسم بالاتر كه
رازقيّت و خالقيّت باشد تكيه مي كند ، آن هم به اسم بالاتر كه الله و واجب الوجود
بودن باشد تكيه مي كند ؛ ذاتي كه هستي محض است و حقيقت صرف است مي شود خدا ؛ آن
حقيقت محض و هستي محض و هستي صرف، مبدأ پيدايش عالم و آدم است ، بخش خالقيّت او كه
به پايان رسيد ، او رازق عالم و آدم است ، او مدبّر و مربي عالم و آدم است ، او له
عالم و آدم است و معبود عالم و آدم .
اگر كسي تمام همّش اين باشد كه از ميل خود تبعيّت كند ، چنين انساني به جاي خدا
مداري ، هوس مدار است ؛ فرمود : افرايت من اتّخذ ا لهه هواه . هر كسي در درون خود
يك بتكده اي دارد ؛ اينكه بزرگان اهل معرفت گفتند : هيچ كس گناه نمي كند ، مگر
اينكه در حال گناه كردن بت پرست است ، سرّش اين است ! اگر كسي در اثر غفلت ، سهو ،
ن سيان ، جهالت ، اضطرار ، اكراه ، اجبار و اين گونه از علل و عوامل منفي ،دستش به
خلاف دراز شد كه معصيت نيست ! اگر جاهلانه يك كاري را كرده ، جهل به موضوع داشت ،
يا جهل قصوري داشت يا يادش رفت ، گفتند اگر ماه مبارك رمضان يادش رفت كه روزه دار
است ، قطره اي آب نوشيد ، معصيت نكرد ، روزه او هم باطل نشد ؛ چون يادش رفت . در
حال سهو ، در حال ن سيان ، در حال غفلت ، در حال جهل به موضوع ، در بسياري از موارد
حكم برداشته شده است ؛ رف ع عن امّت ي(8).
تنها جائي گناه است كه انسان عالماً و عامداً اقدام بكند ؛ يعني مي داند اين حرف
خلاف است ، بر خلاف گفته خداست و او هم مي تواند ترك كند ، ولي بدون اضطرار ، بدون
اجبار ، بدون اكراه ، روي ميل و رغبت خود معصيت مي كند ؛ چنين حالتي به بت پرستي بر
مي گردد . چرا ؟ زيرا معناي اين گونه از اقدام جائرانه و جسورانه اين است كه من مي
دانم خدا اينچنين گفت ، ولي به نظر من عيب ندارد ! هيچ كس گناه نمي كند ، مگر اينكه
در درون خود يك وثنيّت و بت پرستي دارد . اينكه فرمود : و ما يؤم ن اكثرهم ب الله ا
لا و هم مشر كون (9) ناظر به اين است . اينكه فرمود : سارق در حال معصيت مؤمن نيست
، شارب خمر در حال معصيت مؤمن نيست ؛ سرّش همين است . اگر كسي جاهلاً ، ناسياً ،
ساهياً ، مضطراً دست به چنين كاري بزند گناه نيست ؛ ولي در حال علم و عمد ،گناه است
! در حال علم و عمد معنايش اين است كه گرچه خدا فرمود اين كار نبايد ، ولي به نظر
من بايد !!
اين اعمال نظر كردن در برابر خدا مي شود شرك ؛ چنين وثنيّتي در درون ما هست كه
گفتند : ستبر ترين بت ها همين بت هاي سنگي و چوبي است ، ظريف ترين بت ها همان هوا و
هوس است كه در بتكده درون است ! اكثف الاوثان الصّنم ، الطف الاوثان الهوي (10).
لطيف ترين بت ها هوس درون است ، سنگين ترين بت ها همين سنگ هاي ساخته است .
پس يك گوشه را ذات أقدس له بيان كرد ، فرمود : افرايت من اتّخذ ا لهه هواه ؛ آنگاه
اهل بيت عموماً ، وجود مبارك امير المؤمنين (ع) خصوصاً اين را تشريح كردند .
فرمودند اگر يك كسي در درون خود بتكده اي دارد و بت هائي ساخته است و اين بت ساخته
خداي ساختگي اوست ؛ خداي ساختگي او پيغمبر ساختگي هم دارد ، دين ساختگي هم دارد ،
نبي و ولي و وصي و خليفه ساختگي هم دارد ؛ گاهي به صورت سقيفه بني ساعده ظهور مي
كند ، گاهي هم به صور ديگر در مي آيد . در اين خطبه حضرت فرمود : كانّ كلّ امر ئ م
نهم ا مام نفس ه . گويا هر كدام والي خودشانند ، امام خودشانند ، به ميل خودشان عمل
مي كنند .
لذا مسأله امر به معروف و نهي از منكر هم آسيب مي بيند ، زيرا چيزي را كه خود مي
پسندد و پيش او به رسميّت شناخته شده است معروف است ، ديگران را به همان امر مي كند
؛ چيزي كه پيش او نا شناخته است ، به رسميّت شناخته نشد منكر است ؛ ديگران را هم از
آن نهي مي كند ! وجود مبارك سالار شهيدان چون امام المسلمين بود ، فرمود : من قيام
كردم براي امر به معروف و نهي از منكر ؛ معروف چيزي است كه خدا به رسميّت بشناسد ،
منكرچيزي است كه خدا به رسميّت نشناسد.
بيانات معظم له در جمع اقشار مختلف مردم آمل حسينيه هدايت آمل ـ 22 / 1 / 1379
(1) نهج البلاغه / خ 3
(2) مائده / 3
(3) توبه / 71
(4) زخرف / 32
(5و6) نهج البلاغه / خ88
(7) جاثيه / 23
(8) الكافي / 2 / 642 و 643 ـ باب ما رف ع عن الامّه
(9) يوسف / 106
(10) نقل از كتاب ( فتوحات )
|
