چرا فرهنگ كار جمعي در ايران ضعيف است؟ (بخش نخست)
تفكرات ليبراليستي مروج فردگرايي در ايران

پريسا جلالي
فردي عمل كردن و داشتن روحيه فردگرايي برخلاف تصور برخي اصلا موضوع مثبتي نيست بلكه جنبه اي منفي دارد. در واقع چون انجام فعاليت هاي گروهي نياز به فعاليت و هم فكري و همكاري گروهي دارد فردگرايي در آن آسيب و افت تلقي مي شود. بنابراين شايد از نقد شدن مي ترسيم كه به فعاليت جمعي تن نمي دهيم.
شايد هم هنوز درك نكرده ايم كه يدالله مع الجماعه و يا از ابتدا يادمان داده اند كه بايد به تنهايي موفق باشي و از همه جلو بزني تا جايزه بگيري و پيشرفت كني! تقصيري هم نداري چون تفكرات ليبراليستي وجودت را فراگرفته و تبليغ مي شود.
چرا فرهنگ كار جمعي در ايران ضعيف است؟ اين سؤال يكي از سؤالات كليدي و مهمي است كه رهبرمعظم انقلاب حضرت آيت الله خامنه اي در سفر مهرماه سال جاري خود به استان خراسان شمالي بدان اشاره فرمودند و ما نيز درگزارش امروز و فرداي كيهان با استفاده از نظر كارشناسان و صاحب نظران به دنبال يافتن پاسخي براي آن هستيم.
اثربخشي كار جمعي
هر فعاليتي اگر با مشاركت انجام شود اثربخشي آن چندين برابر كاري است كه به تنهايي انجام شده است. از فعاليت در يك توليدي پوشاك گرفته تا توليد يك قطعه سخت افزاري و... با ايده هاي نو و جديد و متنوع همچنين كار از زاويه هاي مختلف ديده شده و نتايج بهتري خواهد داشت.
گاهي هراس از نپذيرفتن مسئوليت، عدم همكاري يكي از افراد گروه در نيمه هاي راه فعاليت جمعي، عامل مهمي است كه جوانان را به كار فردي سوق مي دهد.
گاهي اوقات ممكن است فردي توانايي ها و استعدادهايش كمتر از گروهي باشد كه با آنها همكاري مي كند. از اين جهت كه توانايي كمتري دارد و قادر به رقابت با آنها نيست سعي مي كند براي جبران خلا خود به نوعي مانع از حركت بقيه شود. قطعا اين يك حركت مخرب است و چاره اي جز حذف وي البته در شرايطي كه واقعا راه حل ديگري نباشد، وجود ندارد.
فرهنگ سازي سنگ بناي كار جمعي
وقتي افراد قصد انجام كاري دارند بايد كنار هم و با هم كار كنند و احتياج به مداراي بيشتري است. افراد بايد به يك سطح رشد شناختي و عاطفي رسيده باشند تا بتوانند خود را به جاي ديگران قرار دهند و از ديدگاه ديگران موضوع را بررسي كنند.اين احتياج به رشد يافتگي دارد و البته پيش از آن فرهنگ سازي.
اگر در سازمان ها اتاق فكري وجود داشته باشد و افراد مختلف فكرهايشان را روي هم بريزند و از همه كارشناسان نظرخواهي شود بيشتر افراد به كار جمعي و تضارب آرا سوق داده مي شوند.
محمد قيوم دهقاني، كارشناس مسايل فرهنگي و نماينده سابق مجلس شوراي اسلامي بهترين راهكار تقويت روحيه انجام كارهاي جمعي را فرهنگ سازي مي داند و اظهار مي كند: از طريق رسانه ها و تلويزيون و حتي كتاب هر چند كه افراد كتابخوان زيادي نداريم اما مي شود اين روحيه را تقويت كرد.
وي كه مخالف خلأ قانوني در اين ارتباط است در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: تمام قوانيني كه در اين راستا نياز باشد فراهم است بلكه نهادها و سازمان هاي فرهنگي بايد وارد صحنه شوند. رسانه ها به ويژه تلويزيون كه مخاطب و نفوذ زيادي دارد مي تواند موثر باشد ولي اين موضوع بايد در ديد كلان تري هم ديده شود. از ديد مديريتي اگر نگاه كنيم فرديت و فردگرايي ها كم نيست حتي در سطوح كلان. در سازمان هاي مختلف مي بينيم كه يك نفر تصميم مي گيرد و آن ايده و فكر به بدنه سازمان تزريق مي شود البته آثار بيروني آن هم بعدا مشاهده مي شود. بنابراين رسانه ها مي توانند به اين موضوعات جهت مثبتي داده و به فعاليت هاي گروهي تشويق كند.
وي ادامه مي دهد: بايد خيلي آرام كتاب ها و مجلات كارشان را شروع كنند چون در يك مقطع زماني قابليت اثربخشي دارند. به هر حال فرهنگ سازي احتياج به يك برنامه گسترده دارد آن هم در همه سطوح. از همان بدو تولد فرزند خانواده سپس مدرسه و بعد از آن جامعه بايد كار خود را شروع كنند. كم كم اين فكر تزريق شود نه به صورت آرايشي و نمايشي كه كارنامه اي پر شود و شعاري عمل شود. كادر مدرسه بايد اين موضوع را باور كنند كه كار گروهي چه مزيت هايي دارد.
از كودكان آغاز كنيد
جلب توجه جوانان به كار جمعي مي تواند آثار بزرگي برجاي بگذارد.
به طور مثال خلاقيت در بازي هاي رباتيك و مشابه آن نشان دهنده اين است كه چند نفر به صورت مشترك و طي يك همكاري خلاقه و اثربخش توانسته اند قدم هاي بزرگي را بردارند و آن را در بعضي زمينه ها به خط توليد برسانند.
درحالي كه يكي از اين افراد اگر به تنهايي مي خواست كاري انجام دهد قطعا زمان بيشتري مي برد و هم اشكالات زيادي مي توانست به آن وارد شود. اما تصور كنيد يك فكر مي خواست اين چيزها را توليد كند. قطعا موفق نمي شد.
عباس قاضي ها، استاد دانشكده مديريت به گزارشگر كيهان مي گويد: «كليد اصلي در نظام آموزش است و از زمان كودكي و نوجواني بايد آغاز شود. براي تقويت تفكر كار جمعي بايد بسيج شد و نظام آموزشي بايد دست به كار شود.»
وي همچنين به مديريت مشاركتي اشاره دارد كه در جهان مورد توجه قرار گرفته و تصريح مي كند: «وقتي اين ضرورت در ديگر كشورها مهم تلقي مي شود بايد ما هم الگو بگيريم اما آموزش مسئوليت هاي جمعي و فعاليت هاي گروهي را ياد بگيريم. براي نهادينه كردن تفكر كار جمعي از كودكي آغاز كنيم كه از اركان اصلي است اما براي بزرگترها هم بايد دوره هايي اختصاص دهيم چون هنوز نيروي كار هستند و مي توانند نسل بعدي را بسازند.»
دكتر مجيد كاشاني، جامعه شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه عوامل متعددي را براي توسعه كار دسته جمعي مهم مي داند و مي گويد: «نياز مشترك نخستين عامل است برگرفته از بطن زندگي اجتماعي و شيوه هاي برطرف كردن خواست انسان ها كه معمولا با پيچيده شدن روابط اجتماعي جز از طريق تقسيم كار و انجام كار دسته جمعي ميسر نيست. شبكه ارتباطات اجتماعي كه بسياري از نهادها و سازمان ها كه مي توانند در زمينه تسهيل روابط بين آحاد يك جامعه نقش داشته باشند نيز جز با روحيه كار جمعي ميسر نمي شود.»
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان به رسوخ خرافات اشاره و تصريح مي كند: «اضافه شدن خرافات مي تواند مانع يا تسهيل كننده كار جمعي باشد. مثلا اگر شريك خوب بود خدا هم براي خودش شريك قائل مي شد» و يا «به ديگران اعتماد نكن» و غيره در ميان افكار عمومي خودش يك عامل است.»
وي مي گويد: «يكي از مشكلات جامعه امروز تفكرات ليبراليستي و فردگرايانه اي است كه به شكل بيماري مسري به كشورهاي درحال توسعه وارد مي شود اين افكار ميل انسان را از طريق فردگرايي و دنياطلبي به سوي آرامش و آسايش شخصي بيشتر تشويق مي كند كه علي رغم سخت كوشي هاست.»
اين استاد دانشگاه با بيان مطالب فوق تاكيد دارد كه دول غربي سعي دارند با ورود تفكرات ليبراليستي به كشورهاي درحال توسعه رفاه و آسايش را تنها در پناه جستن به انجام فعاليت هاي اقتصادي، آموزشي و سياسي و فرهنگي به شكل فردي آن توصيه كنند تا استعمار نو را در جوامعي كه نياز به پويش هاي جمعي و تعاوني ها دارد وارد و روحيه كار دسته جمعي كه به ضررشان است را تضعيف كنند.
البته عواملي هم در جامعه ما وجود دارد كه مي تواند به اين مانع اضافه شود. مثل وجود سازمان ها و نهادهاي دولتي يا شبه دولتي كه خدمات و تسهيلات به شكل بسته هاي حمايتي ارائه مي كنند و مانع آينده نگري و اميد داشتن به فرداي بهتر در واحدهاي اقتصادي كوچك براي تبديل شدن به واحدهاي بزرگ تر و كار مشاركتي مي شوند.
دكتر كاشاني، مي گويد: «در سال هاي بعد از انقلاب به واسطه جنگ و تبعات آن بسته هاي حمايتي ارائه شد و مردم هم راحت اين امكانات را تصاحب كردند مثل حمايت از مشاغل خانگي و حمايت از صنايع كوچك و اعطاي وام به تعاوني ها. البته فرهنگ كار و توليد هم مهم است. با زير سوال رفتن بخشي از هويت ملي روحيه كار جمعي هم به شدت درحال تضعيف است. افرادي كه براي مدرسه و محل و شهر و كشور خود ارزش قائل باشند به دنبال تحقق اهداف و آرمان خود مي گردند هرگز به منافع آني و زودگذر توجه نمي كنند.»
الگوهاي موفق گروهي را معرفي كنيد
الگوهاي موجود در جامعه، رفتارهاي اجتماعي، تقسيم امكانات براي برخي فعاليت هاي توليدي همه مبين اين است كه كار فردي مناسب تر است. بزرگان و نخبگان جامعه داراي وجهه محلي و قومي اند و از كار جمعي بهره مندند اما منافع كار دسته جمعي تقسيم نمي شود.
بسياري از گروه هاي موفق جامعه معرفي نمي شوند بلكه صرفا افراد موفق هستند كه مورد تشويق واقع مي شوند.
فرهنگ جنگ و دفاع مقدس روحيه فعاليت دسته جمعي را بين رزمندگان تشويق مي كرد ولي در بطن و صحن جامعه نشو و نما نيافت و همياري ها و از خودگذشتگي ها و اقدامات تخصصي بالا با اندك امكانات در جامعه به عنوان الگوهاي موفق مطرح نشد.
روحيه كار جمعي در جامعه شكل نگرفت و امروز برخي فعاليت هاي جهادي توسط دانشجويان يا فعاليت هاي عام المنفعه مثل بسيج سازندگي در روستاها و مناطق محروم توسط خيرين صورت مي گيرد بدون اين كه تبليغ شود و به قول برخي جامعه شناسان يا تقديس بيش از حد در روحيه كار جمعي بوده و يا باندهاي خلاف كاري كه زنجيره اي و دسته جمعي به اقدامات فساد و خارج از عرف و اخلاق پرداخته اند را بزرگ نمايي كرده ايم پس رويه و الگوي موفقي به جامعه معرفي نشده است.
اين ايراد به رسانه هاي گروهي هم وارد است كه مروج نوع خاصي از فعاليت هاي گروهي نبوده اند.
تا رسيدن به كار جمعي و روحيه جمعي هم به لحاظ فرهنگي و برنامه ريزي هاي اقتصادي، اجتماعي كار طولاني در راه داريم. تحريم ها و جنگ منشا دستيابي به پيشرفت هاي اقتصادي و سياسي بود و علي رغم تجربه بالا و پرداخت هزينه هاي گزاف آن در جامعه هرگز پيوسته نشديم و همبستگي گروهي را براي راه انداختن چرخ جامعه استفاده نكرديم.
شناخت عناصر مهم كار جمعي
دكتر عليزاده، جامعه شناس معتقد است: «اگر اعتقاد داشته باشيم كه به صورت يك زنجيره به هم پيوسته هستيم به تلقي ها و ضرب المثل هايي كه افراد را به تفرد مي برند توجه نكنيم و به سمت حركت گروهي برويم و كتاب هاي درسي مان را باتوجه به احاديث نبوي و آيات قرآني بازنويسي كنيم و نگاه هاي صوفيانه و درويشي را كنار بگذاريم و عناصر مهم كار جمعي را از ادبيات بگيريم.»
قطره درياست اگر با درياست
ورنه او قطره و دريا درياست
دكتر فاطمه رهبر، نماينده مردم تهران مي گويد: «برخي اقدامات قانوني در بعضي موارد مي تواند كارگشا باشد اما كارهاي جمعي و موفقيت در اين عرصه نياز به فرهنگ سازي دارد. تقويت روحيه جمعي و فعاليت هاي دسته جمعي هم به اعتقاد من از اين دست هستند و احتياج به فرهنگ سازي دارد و ايجاد انگيزه كه از دوران دبستان بايد آغاز شود.»
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان تاكيد مي كند: «اصلاح نگرش ها نسبت به مضرات كارهاي گروهي و فوايد فعاليت هاي جمعي مي تواند مثمرثمر باشد البته در برخي بخش ها هم با اقدامات قانوني و نظارت بر حسن اجراي كار مي توانيم روحيه كار جمعي را تقويت كنيم.»
يعني با اصلاح نگرش فرهنگي بايد نتيجه بگيريم. در زمينه آموزش وپژوهش كارهاي زيادي صورت گرفته اما نظارت هم در ارتقاي اين جايگاه مفيد خواهد بود.
گزارش روز