گاليا توانگر
براي نيم نمره آنچنان اشکي مي‌ريزد که گويي او را براي هميشه
از مدرسه اخراج کرده‌اند! درحالي که استرس کشنده‌اي را تحمل مي‌کند، به اين
مي‌انديشد که جواب پدر و مادرش را به خاطر نگرفتن نمره بيست چه بدهد؟! از آن سو سر
رقابتي افراطي، ناسالم و حسودانه با همشاگردي زرنگش خواب شبانه او مورد هجوم
اضطرابي شديد قرار گرفته است. هر وقت که فصل امتحانات آغاز مي‌شود، بساط استرس و
اشک هم پهن شده و حتي آرامش را از والدين او نيز سلب مي‌کند.
در چنين شيوه‌اي
بديهي است که دانشآموز تلاش را به جاي اينکه در جمع معنا کند، از همان ابتدا آن را
به صورت فردي و صرفا با گرفتن نمره کمي در ضمير ناخودآگاهش به ثبت مي‌رساند. دور از
ذهن نيست که نسل‌هاي جديد در جامعه به جاي آنکه شيوه‌هاي با جمع بودن را پياده
کنند، دائما روي تلاش فردي و کسب نتيجه به صورت فردي آن هم در انزوا تاکيد دارند.
تاريخچه ارزشيابي در کشورمان به صد سال پيش- سال 1290 هجري شمسي- برمي‌گردد. يعني
ما از آن زمان آيين‌نامه امتحانات داشته‌ايم. کارنامه برخلاف تصور امروزي که معنايش
صرفا در رديف کردن نمرات صفر تا بيست خلاصه مي‌شود، بر طبق نظر کارشناسان دنياي
تعليم و تربيت، بايد نشان‌دهنده سطح پيشرفت تحصيلي دانشآموز باشد. از اين رو بايد
شيوه‌هاي ارزشيابي را طوري طراحي کرد که نه تنها سطح پيشرفت و ميزان نزديک شدن به
اهداف تحصيلي مشخص شود، بلکه کارنامه و نمره به ابزاري براي آسيب زدن به اهداف
تعليم و تربيت تبديل نشده و سرمنشا رشد تلاش‌هاي فردي در وجود دانش‌آموزان واقع
نشود.
ارزشيابي، نقطه عطف نظام آموزشي
دکتر احمد صافي، مؤلف کتاب 100 سال
تربيت معلم در ايران، يکي از پيشکسوتان آموزش و پرورش و مشاور دبيرکل شوراي عالي
آموزش و پرورش با تاکيد بر اين که ارزشيابي در نظام تحصيلي بايد وجود داشته باشد تا
نتيجه برنامه‌ريزي‌هاي آموزش و پرورش مشخص شود، در گفت‌وگو با خبرنگار کيهان
مي‌گويد: «ارکان نظام آموزش و پرورش متعدد هستند و از آن جمله مي‌توان به اهداف،
برنامه‌ها، تربيت معلم (نيروي انساني)، روش‌هاي آموزشي و چگونگي انتقال مطالب و
فضاي آموزشي اشاره کرد که رکن ششم ارزشيابي است.
ارزشيابي که ممکن است از
دانشآموز، معلمان و يا کلا سيستم آموزشي انجام شود، تبيين‌کننده نتايج و کميت و
کيفيت اجراي 5 رکن پيشين محسوب مي‌شود. از اين روست که از اهميت ويژه‌اي برخوردار
است.»
وي با اشاره به اين که در تحول بنيادين نظام آموزش و پرورش، ارزشيابي
مي‌تواند خروجي سيستم تعليم و تربيت را پيام دهد و به کارشناسان بگويد که اساسا چرا
و کجاها بايد تغييرات رخ دهند، توضيح مي‌دهد: «بايد يک بار ديگر بپرسيم کارنامه
معنايش چيست؟ تصويري از چگونگي پيشرفت تحصيلي يا پسرفت يک دانشآموز را نشان
مي‌دهد. بايد به ارزشيابي و نتيجه ثبت شده در کارنامه اين گونه نگريست. دانش‌آموزي
که ترم قبل نمره‌اش زير 10 بوده و ترم جديد به بالاي 14 رسيده بايد تشويق شود.
بنابراين ارزشيابي، محلي براي چانه زدن بر سر نمره نيست. ضمنا ارزشيابي در هر
سيستم- به ويژه آموزش و پرورش- لازمه کار و چک کردن روند اجرايي شدن برنامه‌هاست.»
اين پيشکسوت آموزش و پرورش معتقد است که اگر ارزشيابي به شيوه صحيح صورت گيرد، به
خانواده دانشآموز گوشزد مي‌کند که فرزندشان در چه موقعيت تحصيلي قرار دارد.
در
پله بعدي دانشآموز از وضعيت خود مطلع مي‌شود و درصدد جبران برمي‌آيد. مدير مدرسه
مي‌فرمود که اجراي چه کارهايي در مدرسه جايشان خالي است؟ مسئولان منطقه آموزش و
پرورش درک خواهند کرد که قدرت انجام چه کارهايي را دارند؟ و درنهايت سيستم آموزش و
پرورش مي فهمد که در هر رکن از نظام تعليم و تربيت تا چه حدي کارها خوب اجرا
شده‌اند؟
پس مي‌توان از نظام ارزشيابي به عنوان نقطه عطف سيستم آموزشي ياد کرد.
سه شيوه قابل اجرا
در نظام ارزشيابي تحصيلي
اما در مورد اين که شيوه
ارزشيابي تحصيلي در مدارس چگونه باشد بي‌شمار متد امتحاني از زبان کارشناسان تعليم
و تربيت بيان شده است.
دکتر صافي سه شيوه ارزشيابي تکويني، ارزشيابي توصيفي و
نيز ارزشيابي تکويني- عددي را در راس متدهاي عنوان شده دانسته و درباره هر يک توضيح
مي‌دهد: «در مقابل ارزشيابي پاياني که اين روزها در نظام آموزشي‌مان مرسوم است،
ارزشيابي تکويني مطرح مي‌شود. در شيوه اخير به صورت تکويني در خلال تحصيل دائما
دانشآموز مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد. در چنين شيوه‌اي چون فرصت جبران براي
دانشآموز محفوظ است، اضطراب وي کمتر، سلامت روان تامين مي‌شود و يادگيري بهتر حاصل
خواهد شد. اين درحالي است که در ارزشيابي پاياني اساسا فرصتي براي جبران وجود
ندارد، چرا که ارتباط معلم و شاگرد قطع مي‌شود.»
گروه ديگري از کارشناسان نظام
تعليم و تربيت کشور به ارزشيابي توصيفي اعتقاد دارند. اين مدرس دانشگاه تربيت معلم
مي‌گويد: «من در دانشگاه به دانشجويانم که نمره بالاي 18 مي‌گيرند، الف مي‌دهم.
متأسفانه هنوز هم ارزشيابي ما ارزشيابي يک تا بيست يا عددي است. درحالي که از سال
1334 هجري شمسي سابقه تحقيق در باب ارزشيابي توصيفي را داريم.البته ناگفته نماند که
ارزشيابي توصيفي نيازمند به خدمت گرفتن معلم به صورت تمام وقت است. در سفري که بنده
به ژاپن داشتم، ديدم معلم‌ها پس از ساعات تدريس در دفتر کار خود وقت صرف مي‌کنند و
پرونده تحصيلي دانش‌آموزان‌شان را مورد مطالعه قرار مي‌دهند. اين گونه وضعيت
دانشآموز لحظه به لحظه رصد مي‌شود. اگر يک جاي کار بلنگد فرصت تذکر دادن از سوي
معلم به دانشآموز و نيز جبران نقيصه توسط دانشآموز وجود دارد. بنابراين براي تحقق
ارزشيابي توصيفي نيازمند ايجاد و تقويت زيرساخت‌ها هستيم.»
دکتر صافي در تکميل
صحبت‌هايش به ديدگاه سوم نظام ارزشيابي تحصيلي اشاره کرده و مي‌گويد: «خيلي از
کارشناسان نيز معتقد به ادغام شيوه تکويني و پاياني (عددي) هستند و در حال حاضر
بيشتر روي اين شيوه سوم بحث مي‌شود و اتفاق نظر وجود دارد.»
ارزشيابي تربيتي
دانشآموز
فراموش نشود
تا زماني که در شيوه‌هاي تربيت معلم، برنامه‌هاي
آموزشي، فضاي آموزشي و... تحولي ايجاد نشده، تحول در نظام ارزشيابي تحصيلي نيز محقق
نمي‌شود. بايد وقت گذاشت و دوره‌هاي تخصصي برگزار کرد و اعتبارات را به اين مقوله
تخصيص داد.
در ابتدا بايد نگاه خانواده‌ها را نسبت به ارزشيابي تحصيلي تغيير
دهيم.
دکتر مهدي نويد، دبير کل شوراي عالي آموزش و پرورش گله‌مندانه مي‌گويد:
«متاسفانه خانواده‌ها درحال حاضر تنها نمره خوب را از نظام ارزشيابي مدرسه طلب
مي‌کنند، و دراين بين کسي نمره تربيتي دانشآموز را پيگير نيست. در نظام تعليم و
تربيت کشور ما که برپايه مباني اسلامي طرح‌ريزي شده مطمئنا اهميت تربيت نه تنها از
تعليم کمتر نيست، بلکه مقوله تربيتي اهميت دوچنداني دارد.
خانواده‌ها بايد از
نظام ارزشيابي تحصيلي اين انتظار را داشته باشند که ميزان مهارت‌آموزي فرزندشان،
رعايت نکات ادب و اخلاق از سوي وي، نظم و مسئوليت‌پذيري، صداقت و نظاير اين‌ها را
برايشان مشخص کند. هيچ‌گاه خانواده‌ها مصرانه چنين مطالباتي از مدرسه نداشته‌اند.»
سيما خداياري، مادر يک دختر دانشآموز دوره راهنمايي مي‌گويد: «دوره راهنمايي بايد
دوره هدايت به سمت شغل آينده و نيز مهارت‌آموزي دانش‌آموزان باشد. اما در عمل
مي‌بينيم که بچه‌ها تنها از طريق کتاب حرفه‌وفن يک نکات جزئي براي زندگي آينده‌شان
را مي‌آموزند و شيوه ارزشيابي هم هماني است که در مورد ساير دروس اعمال مي‌شود و به
صورت عددي نتيجه را مشخص مي‌کنند.
براي اين که متوجه شويم دانشآموز طي جلسات
تدريس تحولي از لحاظ سبک رفتاري، گرايش ها و ذهنيتش نسبت به اهداف واقعي زندگي
ايجاد شده، نيازمند اين هستيم که با حضور يک مشاور قدر در مدرسه پرونده تربيتي او
زيرنظر گرفته شود و دائما نقاط ضعف با کمک خانواده دانشآموز رفع شوند. وگرنه
مهارت‌آموزي و تربيت رفتاري مقوله‌هايي نيستند که صرفا با حفظ جزوات و کسب نمره
بالا محقق شوند.»
در روز امتحان چه کنيم؟
شهرزاد اکنجي، مشاور تحصيلي در مورد
شيوه آمادگي براي امتحان در روز برگزاري جلسه چنين مي‌گويد: «درست مثل زماني که
اسمي را در دفترچه تلفن با چشم جست‌وجو مي‌کنيد بايد سطحي‌خواني کنيد. اين فرم
خواندن را پويش مي‌گويند. درسطحي خواني نمي‌دانيم دنبال چه چيز مي‌گرديم؟! اما
درعين حال با چشم مطالب مهم را جست‌وجو مي‌کنيم.
عکس‌ها، نمودارها، منحني‌ها،
سرفصل‌ها و... را مرور مي‌کنيم.
گاه به دنبال پاسخ سوالي هستيم که يک لحظه به
ذهنمان رسيده است. در چنين حالتي نگاه خود را به صورت ستوني يا زيگزاگ روي مطالب
حرکت مي‌دهيم و به دنبال پاسخ سوال خود مي‌گرديم.
همچنين در جزوه خود روي کلماتي
چون بنابراين، نتيجه مي‌گيريم که هرجا که، تا اين که، به علت اين که وغيره متمرکز
شويد تا احاطه کلي روي مطلب پيدا کنيد.»
وي ادامه مي‌دهد:«در مراحل اوليه
سطحي‌خواني ممکن است بر کلمات کليدي، واژه‌ها و عبارات اصلي که پررنگ شده‌اند و يا
علامت‌دار هستند، متمرکز شويد. اما پس از کسب مهارت کافي برخي عبارات مربوط به آنها
نيز که در کنارشان قرار گرفته، به چشم مي‌آيد.
به هرحال سطحي‌خواني يا پرسش در
آخرين لحظات مانده به جلسه يکي از بهترين شيوه‌ها براي مرور جزوه‌تان و به خاطر
سپاري مطالب مهم است.
به جز اين شيوه، شيوه مرور اجمالي يعني مرور تمامي مطالبي
که قبلا مهم تلقي شده و درجزوه رنگي نوشته‌ايد نيز کمک قابل توجهي به شما مي‌کند تا
با آمادگي بيشتري سرجلسه حاضر شويد.»
اين روانشناس در تکميل شيوه‌هاي آمادگي
براي امتحان دربازه زماني کمي مانده به جلسه توضيح مي‌دهد:«براي خود خلاصه‌اي از
خلاصه‌ها تهيه کنيد.
اين ورقه معمولا شامل تعاريف، نکات وکليد واژه‌هاي اصلي
خلاصه‌هاي پيشين است. مي‌توانيد با همشاگردي‌هاي خود که آمادگي براي امتحان دارند،
پيرامون نکات کليدي که به نظرتان مهم مي‌آيد، به بحث بپردازيد.
از مطالب خوانده
شده براي خودتان سوالات باز مطرح کنيد و سعي کنيد در پاسخ به سوالات کليه جزييات را
بازگو کنيد.
مهم ترين نکته در روز قبل امتحان اين است که تنها مطالبي را که تا
آن روز ياد گرفته‌ايد و خوانده‌ايد، مرور کنيد.»
نسترن برومند، دانشآموز دوره
متوسطه از آن دسته دانش‌آموزاني است که تا چند دقيقه مانده به شروع جلسه در
نمازخانه مدرسه مشغول يادگيري نکات و مطالب جديد است. وي مي‌گويد: «هميشه تا آخرين
لحظه مضطربم که نکند نکته‌اي را نخوانده باشم.
همين‌طور که جزوه‌ام را ورق
مي‌زنم، يکمرتبه از استرس زياد همه چيز در ذهنم به هم مي‌ريزد.
نکاتي که تاکنون
ده بار دوره کرده‌ام، يکمرتبه برايم ناآشنا به نظر مي‌رسد.
گوشه آستين مانتو
شاگرد زرنگ‌هاي کلاس را مي‌گيرم و تا دوباره برايم تندتند توضيح ندهند، رهايشان
نمي‌کنم! آخر سر با بغضي در گلو روانه جلسه مي‌شوم.»
پاسخنامه را با پاکن سوراخ
نکنيد!
کاغذ پاسخنامه برخي دانش‌آموزان را که مي‌بيني، شوکه مي‌شوي.
خط‌خوردگي بيداد مي‌کند. فلش در فلش. فلش‌هايي که به مقصد نرسيده‌اند و نيمه راه
رها شده‌اند.
خطوطي که شکل پروانه گرفته‌اند. موج‌هاي طوفاني از خط‌خوردگي‌ها!
آرامش خود را حفظ کنيد و سعي کنيد به جاي تمرکز بر چهره و پچ‌پچ‌هاي دوستانتان روي
سوالات متمرکز شويد. پله، پله جواب دهيد. به ويژه در رياضيات تا اگر به نتيجه
نرسيديد لااقل براي مراحل پاسخگويي نمره بگيريد.
به شک نيفتيد، خط نزنيد،
پاسخنامه را با پاکن سوراخ نکنيد، هماني که از ابتدا نوشته‌ايد درست است. دور
سوالاتي را که نمي‌دانيد خط کمرنگي بکشيد تا پس از پايان پاسخگويي روي آنها متمرکز
شويد و لااقل به نکات کليدي در پاسخ آنها اشاره داشته باشيد.
گزارش روز
|
