با گنجينه عکس هاي دفاع مقدس چه کرده ايم؟ (بخش پاياني ) انحصار عکس هاي جنگ تحميلي در آرشيو غير استاندارد موسسات

گاليا توانگر
اولين جلد کتب ايمپوزد وار (مجموعه عکس‌هاي دفاع مقدس) سال 61 -سومين سال جنگ تحميلي- که چاپ شد، شبانه بين خبرنگاران خارجي در نشست سران غير متعهدها که آن سال در هند برگزار شد،توزيعش کردند.
اين استفاده بجا و صحيح از مجموعه عکس‌ها سرآغازبحث هاي زيادي در باب اثبات مظلوميت کشورمان در جنگ تحميلي بين مجامع بين المللي شد. بنابراين عکس مستند مي تواند يک برگ برنده در اثبات حقانيت باشد.
اگر چه امروزه مظلوميت ايران بويژه در حملات شيميايي عراق به شهرها و بمباران مردم عادي حقيقتي اثبات شده محسوب مي شود که بر هيچ‌کس پوشيده نيست،اما کاربرد عکس هاي جنگ تحميلي در روايت آنچه رخ داده براي نسل‌هاي جديد همچنان به قوت خودش باقي است.
يکي از مهم ترين چالش هاي پيش روي استفاده از اين عکس ها براي روايت حقيقت جنگ به‌ويژه پيش چشم نسل چهارمي ها اين است که همواره در برنامه‌هاي فرهنگي با نمايش و تحليل عکس هاي دفاع مقدس مناسبتي برخورد شده است.
برخي برنامه ريزان فرهنگي هر ساله منتظرند تا ايام پيروزيهاي دوران دفاع مقدس نظير سوم خرداد (فتح خرمشهر) ويا هفته دفاع مقدس در مهرماه فرا برسند و بعد با نمايش چندعکس از گنجينه عکس هاي دفاع مقدس آن هم بدون ارائه اطلاعات عکس ويا حتي تحليل خاصي فقط به پر کردن کارنامه کاري خود مشغول شوند!
گنجينه عکس هاي دفاع مقدس را انحصاري نکنيم
يکي از دلايل تبديل شدن عکس هاي جنگ تحميلي به گنجينه اين است که لحظات ثبت شده در آنها هيچ کجاي دنيا ، در هيچ مکان و زمان ديگري تکرار نمي شوند. براي مثال بهزاد ارشدي يکي از عکاسان جنگ تحميلي تعريف مي کند که عکسي از دفاع مقدس به چشم هاي خودش ديده که اگر رونمايي شود جزء بي‌نظيرترين عکس هاي جنگ تحميلي خواهد بود. درعکس مذکور درست در لحظه اي که دو رزمنده همديگر را در آغوش گرفته اند ، ترکش خمپاره به سر يکي از رزمنده ها اصابت کرده ، بدنش در آغوش همرزمش قرار دارد و سرش به هوا پرتاب شده است. اين عکس در کجاي دنيا و در چه زماني مي تواند تکرار شود؟ اين عکس تکرار نشدني لحظه اي از رهسپاري به سوي بهشت را پيش چشم بيننده قرار مي دهد که هنرمندان مي توانند در هر رشته هنري با استناد به آن هزاران اثر دفاع مقدسي پويا و تاثير گذار خلق کنند .
يکي ديگر از عکاسان دفاع مقدس که تمايلي به معرفي خودش ندارد معتقد است :«مهم ترين چالش بر سر استفاده از گنجينه عکس هاي دفاع مقدس اين است که بخش بزرگي از اين آثار را بدون اين که درست آرشيو کرده باشيم ، در فايل هاي پر از گرد و غبار روزنامه ها و خبرگزاري ها رها کرده ايم.»
وي مي گويد :« همين چندي پيش براي دريافت نگاتيو ها و عکس هاي آن زمان به آرشيو عکس يکي از روزنامه ها مراجعه کردم. عکس ها و نگاتيوهاي در حال فعل و انفعالات شيميايي زير لايه اي از غبار ميان پاکت‌هاي پوسيده اي يافتم که به سختي مي شد جمله‌اي را که براي مشخص شدن محل عمليات روي آن نوشته شده بود ، خواند !»
وي در مورد ضرورت تهيه فايل ديجيتالي و قابل دسترس در اينترنت از عکس هاي دفاع مقدس مي‌گويد:
« يک روز براي صفحه اول يکي از روزنامه ها در ايام هفته دفاع مقدس فلان عکس جنگي را نياز داشتيم. مي‌دانستم که آن را در آرشيو غبار گرفته عکس هاي دفاع مقدس در روزنامه ديده ام. اما امروزه زمان در روزنامه نگاري حرف اول را مي زند. مطالب و عکس ها بايد در کمترين زمان ممکن به چاپ برسند. اگر مي‌خواستيم از ميان آرشيو به هم ريخته و غير استانداردي که دراختيارمان بود عکس مورد نظررا پيدا کنيم ،مطمئنا يکي دو روزي طول مي کشيد ودست آخر معلوم نبود اين عکس دچار قارچ زدگي شده يا نه؟ کيفيت چاپ را دارد يا از دست داده است؟ اما يک لحظه به ياد آوردم اين عکس را در فلان سايت عکس ديده ام. همان جا عکس مورد نظر را جست وجو کردم و در لحظه کوتاهي پس از يافتنش به صفحه بندي ارسال شد. »
تنها در اختيار داشتن گنجينه کافي نيست!
سيد عباس مير هاشمي از موسسين انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس که عکاسي مستند جنگي را در سال 59 با عکاسي از منطقه عملياتي کردستان آغاز کرده‌، برايمان مي گويد:«تاريخ و حقايق جنگ تحميلي هر روزش بهانه است وهرلحظه اش مي تواند الگويي باشد. هر تخصصي که در جنگ وارد شد يک پديده بود ، از لجستيک گرفته تا پزشکي و عکاسي. در اکثر شاخه ها اين پيشرفت بعد از جنگ ادامه دار شد اما متاسفانه در عکاسي مستند جنگي اين گونه نشد. با گنجينه عکس‌هاي دفاع مقدس مناسبتي برخورد کردند. »
از وي سوال مي کنم : يعني نتوانستيم اين عکس‌ها را خوب ارائه دهيم؟ وي پاسخ مي دهد :« صرفا بحث نحوه ارائه عکس ها نيست. عکس ها را در هر زماني با توجه به نوع نيازها مي توان در اشکال متفاوتي ارائه کرد. در قالب نمايشگاه ، چاپ کتاب، روي سي دي، تحقيقات پايه براي سينما و...آنچه اهميت دارد اين است که عدم جمع آوري اصولي عکس ها باعث شده بدون آنکه آنها به دست مخاطبين اصلي شان که مردم و نسل هاي بعدي انقلاب است برسند ، در گوشه آرشيوارگان هاي مختلف خاک بخورند و پوسيده شوند.»
ميرهاشمي يکي از دلايل بزرگ اين بي توجهي به گنجينه عکس هاي دفاع مقدس را نداشتن متولي شاخص در اين زمينه دانسته و مي گويد:«يک گروه از موسسات که آرشيو عکس دفاع مقدس دارند نظير روزنامه ها و خبرگزاري ها وقتي براي همکاري با آنها در زمينه ايجاد آرشيو استاندارد مراجعه مي کنيم، خيال مي کنند مي خواهيم عکس هايشان را مجاني تصاحب کنيم! بنابراين يا اصلا اجازه ورود نمي دهند يا خريد گنجينه عکس هايشان آن هم با قيمت هاي درشت را پيشنهاد مي کنند. در صورتي که ما در نامه نگاري هايي که با اين قبيل موسسات داشته و داريم ابتدا اهميت ايجاد آرشيو استاندارد را براي جلوگيري از قارچ زدگي عکس ها متذکر مي شويم و در ثاني عنوان مي کنيم که نمي خواهيم حتي يک عکس از آرشيو ايشان خارج شود، بلکه خواهان اين هستيم عکس ها تحت شرايط استاندارد در آرشيو موسسات مذکور براي استفاده عموم باقي بمانند. متاسفانه آنها بخشي از اين گنجينه را در اختيار خود گرفته اند و از آن سو اجازه بهره برداري از آن را به صورت اصولي نمي دهند .آخر اين شيوه چه سودي براي خودشان خواهد داشت وقتي اندک اندک در سايه سهل انگاري ها گنجينه دچار فعل و انفعالات مي شود و از بين مي رود؟!»
روايت رشادت هاي عکاسان دفاع مقدس
در خاکريز تعهد
زمان منتظر کسي نمي ماند . اين جمله را بارها و بارها از زبان بزرگانمان شنيده ايم. آنچه که در بحث نگهداري از گنجينه عکس هاي دفاع مقدس بيش از همه مشکلات به چشم مي آيد اين است که خيلي از گنجينه‌دارها به اهميت به موقع براي نگهداري و حفظ اصولي عکس ها پي نبرده اند. با خود مي گويند شايد بشود مدتي بعد پس از انجام فلان الويت ها به ترميم اصولي آرشيو عکس موسسه پرداخت . غافل از اين که درهمين مدتي که آنها مشغول انجام اولويت هاي ديگري درزير مجموعه خود هستند عکس ها و نگاتيوهاي دفاع مقدس زير هجوم قارچ ها بي صدا و خاموش از بين مي‌روند. بنابراين کدام اولويت مي تواند مهم تر از حفظ اسناد ملي که به حق عکس هاي دفاع مقدس بخشي از آن کل است ، باشد؟!
ميرهاشمي معتقد است عکاسان جنگ تحميلي تعدادشان خيلي بيشتر از اين 150 عکاسي است که مثلا در تهران توسط انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس شناسايي شان کرده اند. وي صراحتا مي گويد:«برويد با عکاساني صحبت کنيد که يا اصلا شناخته نشده اند و يا بعد از گذشت ساليان سال از ايام جنگ تحميلي تازه توانسته اند نمايشگاهي از آثارشان را پيش چشم عموم قرار دهند. اين دسته افراد يا تا کنون به اين باور نرسيده بودند که ارائه آثارشان ضرورت دارد و يا بايد با پيگيري شخصي خود کار را به سر انجام مي رسانده اند و حمايتي از آنها نشده است. ما نياز داريم که در موسسات داراي گنجينه عکس هاي دفاع مقدس و همچنين عکاسان جنگ تحميلي ايجاد باور کنيم.»
وي در مورد سازمان هايي که تنها به اسم متولي حفظ و ارائه آثار عکس دفاع مقدس هستند اشاره کرده و مي گويد:«من دوره دفاع مقدس را منحصرا دوره جنگ نمي بينم ، بلکه دوره اي مي بينم که هر آنچه نياز جامعه است در آن يافت مي شود. يعني در همه زمينه ها مي‌توان الگو برداري کرد. نبايد به عکس صرفا به عنوان يک برآيند نگاه کنيم. بايد از گنجينه عکس هاي دفاع مقدس به عنوان اسناد يک دوره فرهنگي با ابعاد وسيع نت برداري شود. يکي از اشکالات کار ما اين است که مي‌خواهيم براي بيان حقايق دفاع مقدس از جاي ديگري الگو بگيريم. مثلا فيلمي بسازيم که صحنه هايي شبيه آنچه در جنگ جهاني رخ داده داشته باشد. در حالي که حقايق دفاع‌مقدس خاص هستند و نمي شود نظيرش را در هيچ رخداد تاريخي ديگري جست وجو کرد.
در لحظه اي که همه سنگر مي گرفتند ،عکاس متعهد ما زير آتش دشمن در خط مقدم مي ايستاد و بدون ترس از شهادت لحظه اي را با هنر و اعتقاداتش ثبت مي کرد. شما کجاي دنيا يک چنين رشادت و ايثارگري را در هنرمند سراغ داريد؟ خود همين حرکت کار بزرگي است که هيچ کجاي دنيا تکرار نشده است. بنابراين براي بازگو کردن چنين رشادت هايي نياز به عزم ملي داريم.»
وي باز نويسي اطلاعات دفاع مقدس از روي عکس هاي موجود ، يافتن مصاديق فرهنگي و الگوسازي از روي عکس‌هاي مستند دفاع مقدس ، مصاحبه با عکاسان دفاع مقدس و ثبت لحظه به لحظه خاطرات ايشان را گام هاي موثري مي داند که بتوان به اين طريق خلأهاي موجود را در رابطه با درک حقايق آنچه رخ داده توسط نسل جديد پر کنيم.
تلاش براي ارائه عمومي آثار به شيوه هاي جديد
روي عکس اشکال سفيدي نظيرکريستال هاي برف افتاده است. در عکس ديگري خطوطي موجي شکل عکس را پوشانده و از وضوح آن کاسته است. عکس سوم از گوشه اندک اندک سبز شده است و اصلا نمي شود آن قسمت‌هاي سبز رنگ را تشخيص داد. اينها انواع مختلف قارچ هايي هستند که روي عکس ها و نگاتيوها کم کم عمل کرده و وضوحشان را از بين مي برند.
محمد حسين حيدري از موسسين انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس در مورد شيوه هاي جديد ارائه عکس‌هايي که درآرشيوانجمن بازسازي شده اند و دست کم 20 ساعت براي پاک کردنشان از قارچ ها و يافتن وضوح قابل چاپ بر روي آنها کار شده ، توضيح مي دهد: « ما در برنامه خود چاپ مجموعه عکس هاي جديدي به جز سري ايمپوزد وار را گنجانده ايم. براي مثال يک کتاب عکس با موضوع پشتيباني چاپ کرده ايم. هدفمان اين است که با عکس عظمت کارهاي صورت گرفته در ايام جنگ تحميلي را پيش چشم مخاطب امروز بنشانيم. درتمامي کتاب هاي جديدي که چاپ شده از جمله همين دست کتاب ها و نيز سه مجلد جديد ايمپوزد وار - جلد 7 تا 9- سعي شده يک سير داستاني از ابتداي کتاب تا انتها قابل لمس باشد که چينش عکس ها در کتاب بر اساس آن صورت مي گيرد. مثلا در کتاب پشتيباني ابتدا عکس‌هايي از جمع آوري کمک هاي مردمي را گذاشته ايم .در اواسط به چگونگي انتقال کمک ها اشاره شده و در اواخر کتاب به برخي پروژه هاي عظيمي که در مناطق عملياتي به کمک نيروهاي پشتيباني انجام شده اشاره داشته ايم. بنابراين وقتي مخاطب اين کتاب را ورق مي زند درک مي کند که فعاليت نيروهاي پشتيباني در جنگ تحميلي چه طيف وسيعي از فعاليت ها را شامل مي شده است! »
وي به چاپ کتاب عکس از آثار عکاسان استاني جنگ تحميلي اشاره کرده و مي گويد:« در تلاشيم که از آثار عکاسان دفاع مقدس براي هر استاني يک کتاب چاپ کنيم تا کارهاي عکاسان استاني ما در دوران دفاع‌مقدس بهتر ديده شود. تا کنون کتاب اصفهان با عنوان خروش لاجوردي و کتاب همدان با عنوان حماسه الوند به چاپ رسيده اند وکتاب آذربايجان را دردست چاپ داريم. دراين کتاب ها عکس ها از راست به چپ چيده شده‌اند در حالي که در کتاب هاي ايمپوزد وار که از ابتداي چاپ شان هدف نشاندن عکس ها پيش چشم مخاطبين خارجي بوده کتاب از چپ به راست آغاز مي شود.»
اين دلسوز گنجينه عکس هاي دفاع مقدس اين نويد مسرت بخش را برايمان دارد که احتمالا به زودي امکان دسترسي آسان به آرشيو عکس و نگاتيو انجمن عکاسان دفاع مقدس بر روي اينترنت براي عموم ميسر خواهد شد. هم اکنون يک ونيم ميليون فريم عکس و نگاتيو جنگي در اين آرشيو جمع آوري شده است.
گزارش روز