پريسا جلالي
هداياي فرهنگي که در قالب بسته فرهنگي يا آموزشي در اختيار پرسنل برخي سازمان ها و موسسات گذاشته مي شود و يا در همايش‌ها و جشنواره ها به مدعوين تقديم مي شود بعضا حاوي موضوعاتي است که چندان قرابتي با ارزش‌هاي فرهنگي جامعه و بايسته هاي ديني ندارند. از تبليغ عرفان هاي نوظهور گرفته تا ديوان اشعار برخي شعراي فراري از وطن و همچنين کتاب ها و سي دي هايي با موضوع تکراري که حتما يکي از آن ها در هر خانه اي پيدا مي شود..
برخي از اين بسته ها به بروشور فعاليت هاي همان موسسه به همراه تبليغات اسپانسرهايي که برگزار کننده مراسم و همايش مورد نظر بوده اند الصاق شده است. اسپانسرهايي که معلوم نيست در لواي حمايت از فلان همايش و جشنواره چه هدفي را دنبال مي کنند؟ اين که آيا قانون و نظام خاصي از ارائه اين بسته ها حمايت مي کند؟ ميزان کارايي بسته ها و هداياي فرهنگي تا چه ميزان است و تا به حال براي ارتقاي سطح فرهنگي جامعه چه گامي برداشته اند، موضوعي است که در گزارش پيش رو بدان خواهيم پرداخت.
در اين که انقلاب اسلامي ايران حاصل تحولات فرهنگي جامعه و فرهنگ سازي ديني پيش از پيروزي انقلاب بوده است جاي شکي نيست چرا که يکي از پايه‌هاي جذب مردم به سمت آرمان هاي انقلاب اسلامي زعامت رهبري مومن و مقيد به ارزش هاي اسلامي بود و با فراخوان و اعلاميه هاي ايشان همچنين مجاهدت روحانيون و عالمان ديني ملت ايران به بالندگي فرهنگي دست يافت و فهميد که با ادامه حکومت طاغوت هر روز بيشتر از ديروز از فرهنگ ديني فاصله خواهد گرفت.
در واقع فلسفه وجودي و اهداف غايي نظام اسلامي هم بر مبناي ارتقاء اخلاق، معنويات و توسعه همه جانبه فرهنگ مردم استوار است. موضوعي که نخبگان و مديران جامعه امروز بايد بطور طبيعي اهميت تحولات فرهنگي را درک کرده و هر چه بيشتر در اين راستا گام بردارند.
اما آن چه در اين ميان به عنوان خلأ خودنمايي مي کند ضعف فرهنگي و يا بهتر بگوييم مظلوميت فرهنگي است.
هداياي فرهنگي و کارکردهاي آن
مظلوميت فرهنگ را در هر بعدي مي توان ديد اما آن چه در اين گزارش بدان خواهيم پرداخت وجهي بسيار مهم اما در ظاهر کوچک به نظر مي رسد که تاثير وسيعي در بعد فرهنگي به جا خواهد گذاشت.
با مثالي ملموس به موضوع اشاره مي کنيم. حتما تا به حال به همايش يا سميناري دعوت شده ايد. در پايان مراسم بسته اي حاوي لوح فشرده يا جزوه و کاتالوگ به همراه يک عدد خودکار که داخل يک کيف چرمي و يا ساک دستي گذاشته شده است مقابل رويتان قرار مي گيرد و به شما تقديم مي شود.
و يا هر ازگاهي از محل کارتان بسته اي دريافت کرده ايد که در اعياد يا مناسبت هاي مختلف به شما هديه داده شده است. اين بسته ها که اغلب و در ظاهر هدفي فرهنگي و يا آموزشي را دنبال مي کنند تاکنون چقدر براي تان کارايي داشته اند؟ آيا آن ها را آرشيو کرده ايد و يا اين که همان جا به محض دريافت به گوشه اي رها کرده و رفته ايد؟
ابتدا طبق معمول به سراغ مردم مي رويم. افرادي که در هر صنف و کسوتي که باشند معمولا مشتري اين بسته ها ي فرهنگي به حساب مي آيند و با شرکت در هر همايش و برنامه اي بالاخره چند تايي بسته فرهنگي نصيب شان شده است يا اين که از اداره و سازمان محل اشتغال شان هم هر ازگاهي از اين دست بسته ها هديه گرفته اند.
سيد محسن جباري دانشجويي است که در اين رابطه اظهار مي کند: در دانشگاه ما همايش هاي زيادي برگزار مي شود که در انتهاي آن با جزوه و بروشور و سي دي هايي که اغلب تناسبي با موضوع همايش ندارند، روبه رو مي شويم.
وي با اشاره به اين که کمتر پيش آمده محتواي اين بسته ها را نگهداري کند، به خبرنگار سرويس گزارش کيهان مي گويد: مثلا در کرسي هاي آزاد انديشي که هر از گاهي برگزار مي شود ممکن است موضوع بحث، سياسي باشد بنابراين دانشجوياني شرکت مي کنند که اين موضوع برايشان اهميت دارد اما بسته ها حاوي موضوعاتي مثل ريز فعاليت هاي فرهنگي دانشگاه است و يا احکام مربوط به حج که سنخيتي با موضوع ندارد. اگر اين موارد هم براي مدعوين مهم باشد مي توانند به منابع اصلي اش که دقيق تر و قابل اعتمادتر است، مراجعه کنند.
هدايا سنخيتي با موضوع ندارند
فکرش را بکنيد مثلا مهمانان براي همايش رفع مشکل پسماندهاي شهري مراجعه کنند آن وقت جزوه يا لوح فشرده با موضوع تبليغ مبلمان منزل و ميزهاي عسلي تزييني هديه بگيرند!
يا مراسمي که دانشجويان در آن حضور دارند با بليط هاي سينما براي تماشاي برخي فيلم فارسي ها به اتمام برسد.
يا اساتيد و اعضاي هيات علمي دانشگاه ها براي تقدير از حضورشان در يک جلسه سخنراني با کتاب‌هاي فکر برتر و قدرت خلاقيت که اين روزها باب! شده پذيرايي شوند و غيره .
چرا؟ چون اسپانسرها هزينه برگزاري مراسم را پرداخت کرده اند و تاوانش را بايد بخش فرهنگي بپردازد!
مدعويني که در جشنواره مذهبي کيف هاي چرمي هديه مي گيرند که فلان برند خارجي را تبليغ مي کند و يا پرسنل وزارت خانه اي که هر سال با فرا رسيدن ماه مبارک رمضان کتاب جيبي ادعيه ماه صيام را هديه مي‌گيرند تا آن را کنار همين کتابي که طي دو سال قبل هم دريافتش کرده اند، در کتابخانه شخصي شان بگذارند.
اصغر رهنورد فرد ديگري است که با او صحبت مي‌کنيم و راجع به اين بسته ها مي پرسيم. وي به يکي از مواردي که با آن برخورد داشته است، اشاره مي کند: فرزندم را براي يکي از جشنواره هاي کودک که البته مراسم اختتاميه بود بردم. در پايان مراسم برچسب‌هايي از عروسک هاي باربي و بن تن داخل يک ساک دستي هديه گرفتيم در صورتي که سعي مي کنيم چون فرزندم پسر است اصلا باربي برايش نگيريم. حتي به پيشنهاد معلمش بن تن هم نمي گيريم چون معلوم نيست پشت شخصيت اين تصاوير چه چيزهايي باشد.
هديه اي ضد فرهنگي
“اين نوع هدايا نه تنها باعث ارتقاي فرهنگي نمي شود بلکه ضد فرهنگ هم تلقي مي شود.”
سودابه رمضاني معلم دبستان دخترانه است و با بيان اين عبارت مي گويد: اين که هر سال زندگي نامه ائمه اطهار(س) را در قالب يک جلد کتاب به پرسنل هديه دهيم در اصل کار خوب و ارزشمندي است اما به نظر شما اين اقدام چقدر مي تواند موثر باشد و فرهنگ اسلامي را ترويج کند؟
وي در توضيح بيشتر مي گويد: اين مطالب در کتب ديني و درسي هم ارائه مي شود و بهتر است اگر به پرسنل بسته هاي فرهنگي و آموزشي به مناسبت هاي مختلف داده مي شود پاسخ به شبهات باشد که فعلا منبع روشني براي آن نيست و يا براي مردم شناخته شده نيست. اين که برچسب باربي و پرندگان عصباني و شخصيت هاي کارتوني بدهيم و يا آينه هاي چشمک‌زن با عکس دختران آمريکايي هديه بدهيم يا سي دي بازي هاي رايانه اي وارداتي تقديم کنيم چه توجيه فرهنگي اي دارد؟
حسن الهي کارمند يکي از سازمان هاست و مي گويد: کارمند بخش روابط عمومي هستم و با هر همايشي که برگزار مي کنيم کلي هزينه صرف تهيه هدايا و بسته هاي فرهنگي يا آموزشي مي شود که فکر مي کنم کارايي لازم را براي شرکت کنندگان در همايش نداشته باشد اما مجبوريم که هديه اي تقديم کنيم. وي در گفت و گو با گزارشگر کيهان ادامه مي‌دهد: يکي از اقداماتي که روابط عمومي انجام مي‌دهد تشريفات و پذيرايي از مهمانان حاضر در برنامه هايي است که آن وزارت خانه يا سازمان تدارک ديده است. براي همين از مدت ها قبل از همايش تلاش مي کنيم بسته خاصي که اغلب فرهنگي است، آماده کنيم و به مهمانان بدهيم. مثلا علاوه بر خودکار آرم دار سازمان، بروشوري از فعاليت هاي سازمان همچنين يک هديه کوچک مي دهيم.
الهي ادامه مي دهد: مثلا براي روز جهاني خدماتي که سازمان ارائه مي دهد، برنامه اي تدارک ديديم و به عنوان هديه سي دي هايي در مورد انواع فرش‌ها داديم چون اسپانسر برنامه در اين زمينه فعاليت مي کرد اما نه تنها استقبالي از آن ها نشد بلکه بعضي از مدعوين از اين که بسته ارائه شده مغاير با موضوع مراسم بود، گلايه مي کردند.
واقعا علت عدم توجه به انتخاب مناسب هدايايي که در اختيار مهمانان و پرسنل به ويژه خانواده ها و کودکان مي گذاريم، چيست؟
خلأ قانوني داريم يا نه؟
اميرعباس عبداللهي کارشناس فرهنگي در اين رابطه با اشاره به برخي سوء استفاده ها از اصل ارائه هديه و بسته هاي فرهنگي و آموزشي معتقد است: برخي از اين بسته هاي فرهنگي حاوي عرفان هاي نوظهور و کاذبي است که بيشتر بايد گفت تخريب فرهنگي است نه بسته فرهنگي. ديده شده در قالب هديه کتاب هاي فکر برتر، مديريت يک دقيقه اي و يا فکر خلاق و قدرت خلاق را ارائه مي کنند که همگي سر از عرفان هاي نوظهور و معنويت هاي نوگرا درمي آورد و از سوي ديگر تجمل گرايي و مدگرايي را تبليغ مي کند. برخي نوارها و سي دي ها مديتيشن را معرفي مي کند که اين هم تبليغ يوگاست.
وي در ادامه مي گويد: کتاب هايي که به کودکان داده مي شود و اغلب روي موضوع کودک کار مي شود بسيار حساس هستند. بايد دقت شود اين کتاب ها از کجا مجوز گرفته اند.
اين کارشناس عرفان هاي نوظهور با بيان چنين ضرورتي تاکيد مي کند: ما مشکل صدور مجوز هم داريم. بهتر است مشخص شود که آيا طبق نظر شوراي عالي انقلاب فرهنگي کار مي کنند و آيا در اساسنامه موسسات و شرکت هايي که اقدام به توزيع اين هدايا مي کنند، قيد شده که مي توانند بسته فرهنگي و آموزشي هديه بدهند؟ در واقع هم خلأ قانوني وجود دارد و هم خلأ برخورد داريم.
وي اعتقاد دارد: اين که هدايا چه نقطه اي را هدف مي‌گيرند متاسفانه دقتي نمي شود. با اين که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي متولي امر است اما به نظر من بايد قانوني وضع شود تا هر سازمان و موسسه و نهادي قادر به توزيع کتاب و جزوه و لوح فشرده نباشد. چون معمولا نه به رده سني کودک و نوجوان توجه مي شود و نه به کارآيي آن و نه به ضربه فرهنگي که اين پديده مي تواند، بزند.
اما با وجود تاکيدي که عبداللهي به عنوان کارشناس فرهنگي بر ضرورت وجود قانوني در اين رابطه دارد، جمشيد جعفرپور عضو کميسيون فرهنگي مجلس اعتقادي به تصويب ماده قانوني در اين مورد ندارد.
جعفرپور در توضيح اين اعتقادش مي گويد: اهداي بسته هاي فرهنگي و آموزشي يک روش عقلايي است و معمولا مواردي که در همايش ها فرصت و امکان صحبت کردن درباره آن نيست در قالب بسته هايي در اختيار شرکت کنندگان همايش قرار داده مي شود تا در فرصت بهتري استفاده کنند. و يا در مناسبت هاي مختلف پرسنل ادارات و سازمان ها هداياي فرهنگي مي گيرند. بنابراين اصل موضوع بد نيست و نه اجبار قانوني دارد و نه منع قانوني.
وي در ادامه به گزارشگر کيهان مي گويد: اما اگر قرار باشد محتويات بسته ها مغاير با قانون باشد مثلا کتب غيرقانوني و يا لوح هاي فشرده محتواي خلاف قانون داشته باشند در اين صورت تحت تعقيب و پيگيري قرار خواهند گرفت. اما اين که براي هر موسسه و سازمان و يا حتي تشکل هاي مردم نهاد بخواهيم قانوني وضع کنيم که بسته هاي فرهنگي و آموزشي بدهند يا نه، فکر نمي کنم نيازي باشد. اما اين موضوع که حتما بايد کار کارشناسي روي آن ها انجام گيرد را نهي نمي کنم چون هدف اطلاع رساني راجع به يک موضوع فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي و غيره است و اگر به لحاظ ارزش ها و آرمان ها و يا شاخص هاي فرهنگي نامطلوب باشد قطعا بايد جلوي توزيع آن گرفته شود و حتما کنترل و نظارتي توسط برگزار کنندگان همايش روي موضوع صورت گيرد.
وي در حالي روي موضوع کارشناسي هدايا و بسته ها از سوي برگزار کنندگان همايش ها و مراسم تاکيد مي کند که معمولا کم کاري از سوي همين افراد منجر به توزيع هدايايي شده است که يا کارآيي لازم را نداشته و يا مغاير با ارزش هاي فرهنگي مرسوم بوده اند.
شايد هم به خاطر همين خلأ قانوني و تبصره‌هاست که فرهنگ تا اين اندازه مظلوم واقع شده تا جايي که بعضي روابط عمومي ها و موسسات مروج انديشه ها و عرفان هاي نوگراي محصول غرب شده‌اند.
دکتر حسن بنيانيان عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي در همين رابطه به مظلوميت فرهنگ اشاره مي کند و به گزارشگر کيهان مي گويد: نگراني اصلي که منجر به تذکر مقام معظم رهبري شده است همين است که فرهنگ مظلوم مانده بنابراين چاره اي جز اجراي يک طرح جامع علمي نگرش سنجي و ارزيابي مستمر فرهنگي بر مبناي شاخص هاي از پيش تعريف شده با عنوان پيوست فرهنگي نيست.
وي ادامه مي دهد: براي مظلوميت فرهنگ همين بس که علي رغم همه اهميتي که اين امر براي حيات پر برکت نظام مقدس جمهوري اسلامي دارد، هنوز بعد از سه دهه چنين سازمان و طرحي شکل نگرفته و تنها مطالعات آماري پراکنده و غيرقابل اتکا و بعضاً ضد و نقيضي در اين رابطه منتشر شده است و اقدامي هم که در همين رابطه از طريق وزارت ارشاد آغاز شده بود، متوقف شده است.
به اعتقاد وي مجموعه کارکردهاي دروني جامعه و از جمله عملکرد سازمان ها و نهادهاي موثر در تغييرات فرهنگي نتوانسته است، ارزش هاي عملي موجود در روابط جامعه را از دل اين اعتقادات ديني استخراج و در روابط جامعه جاري کند و به تبع آن رفتارهاي غيرديني و مخالف با فرهنگ اصيل جامعه ايران افزايش يافته و بايد با کار کارشناسي و اجراي پيوست فرهنگي انجام شود.
گزارش روز