ضرورت بررسي فقدان نظارت بر بسته هاي فرهنگي (بخش پاياني ) مهندسي فرهنگي براي محتواي بسته هاي فرهنگي

پريسا جلالي
فرهنگ مانند هوا براي زندگي انسان اهميتي حياتي دارد و بسياري از مشکلات جامعه با فرهنگ سازي حل مي شود. رهبر معظم انقلاب با بيان چنين تعبيري، همواره به مظلوميت فرهنگ اشاره داشته اند اما هنوز اقدام درخوري صورت نگرفته است. سستي در اجراي اين فرامين متاسفانه در سال هاي اخير در هر مکان و زماني تاثيرات سوئي داشته است. يکي از نمونه هاي اين سستي در ارائه بسته‌ها و محصولات فرهنگي بي محتوا و در صورت مفيد بودن، تکراري بودن آنهاست که مشاهده مي‌شود. اين اتفاق که نتيجه اي جز اسراف بيت‌المال ندارد نيازمند کارشناسي عميق و دقيق به همراه نيازسنجي از مخاطبان است.
در گزارش نخست از مظلوميت بخش فرهنگ گفتيم و اين که بسته هايي که در قالب فرهنگي يا آموزشي به مناسبت هاي مختلف در اختيار کارمندان و کارگران قرار داده مي شود چقدر کارآيي دارد؟ يا بسته هايي که در مراسم و همايش ها و جشنواره‌ها به مدعوين هديه داده مي شود تاکنون فارغ از اسراف در بيت المال چه گامي در تحول فرهنگي برداشته‌اند؟ در اين شماره از گزارش مفصل تر به اين موضوع خواهيم پرداخت.
موضوعي که حتي مسئولان روابط عمومي ادارات و موسسات هم از آن چندان رضايتي ندارند و بنا به اذعان خودشان صرف پر کردن کارنامه فعاليت هاي اجرايي تن به اهداي چنين بسته هايي مي دهند.
آيا مخاطبان راضي اند؟
مينو پوراسماعيل دبير يک دبيرستان دخترانه است که مي گويد: “به نظر من برخي از اين بسته‌هاي به ظاهر فرهنگي ضد فرهنگند. چون گاهي بدون هيچ پشتوانه کارشناسي و تنها به صورت تقليدي از بسته هاي مجموعه هاي ديگر ارائه مي شوند. گاهي رويکرد ديني و خداپسندانه دارند اما زمينه را براي اسراف فراهم مي کنند. مثلا خيلي از دعاها و کارت‌هاي زيارت عاشورا که به مناسبت هاي مختلف پخش مي شوند اسراف است چون در هر خانه اي کليات مفاتيح وجود دارد. و مهم تر اين که ممکن است توجه لازم به نگهداري از آن ها اعمال نشود و قداست شان حفظ نشود.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش کيهان تصريح مي کند: گاهي در کتاب هاي کوچک جيبي يا جزوه هاي فرهنگي که توسط اشخاص و يا تشکل هاي مردمي ارائه مي شود ردپاي جريان‌هاي انحرافي به وضوح ديده مي شود و وقتي دقت کنيم مي بينيم سعي دارند با شعارهاي جذابي مثل موفقيت، رسيدن به هدف، سکه شدن کسب و کار و غيره تمام هم و غم فرد را به استفاده از خرافه يا جذب انرژي هاي مثبت دريافت کنند تا در اين رابطه موضوعات مهم ديني و اعتقادات مثل توکل به خدا کم رنگ شود.
پوراسماعيل ادامه مي دهد: البته ممکن است آن‌ها که اين بسته ها را ارائه مي کنند قصد و نيت بدي نداشته باشند و خود گرفتار يک جريان سوء شده باشند. مثلا ديده ام که بعضي روابط عمومي‌ها صرفا براي اين که کاري کرده باشند به اين نوع اقدامات دست مي زنند که اصلا خودشان هم خبر ندارند تابع يک سري نظرات مغرض شده اند.
اما الهام شادي که در روابط عمومي يکي از موسسات مشغول فعاليت است، مي گويد: تهيه هدايايي که اغلب موضوع فرهنگي دارند را در دو بخش تقسيم مي کنيم. مديران عالي رتبه معمولا با هدايايي غير از محصولات فرهنگي تقدير مي شوند اما مهمانان اگر پرسنل باشند با توجه به تعداد زياد آن ها کتابچه هايي که در انبار داريم، هديه مي دهيم و براي بچه ها هم هداياي ويژه اي داريم.
وي هداياي کودکان را شامل لوح فشرده کارتون‌هاي معمول و مجوز داري مثل شرک و تام و جري و پلنگ صورتي و غيره عنوان مي کند که در قالب بسته هاي فرهنگي هديه داده مي شود! و کتابچه ها هم از شعر گرفته تا انواع رمان و گاهي هم کتاب هاي مذهبي زندگي نامه ائمه اطهار(س) و يا کتاب هايي که مخاطب زيادي دارند مثل کتاب‌هاي کوئيلو و خلاقيت و پرورش فکر و يوگا و غيره، توزيع مي شوند.
وقتي اين سوال را مي پرسيم که واقعا اين بسته‌ها فرهنگي است؟ و يا لزومي براي ارائه بسته‌هاي آموزشي و فرهنگي وجود دارد؟ مي گويد: نمي شود همين طور مهمانان را رها کرد بالاخره بايد به نوعي پذيرايي هم بشوند و ما ترجيح مي دهيم با اين امکانات پذيرايي کنيم.
نقشه راه نداريم
“اصل قضيه خوب است و نوعي تقدير از افرادي است که در همايش ها شرکت مي کنند اما موضوع اين جاست که بسياري از اين بسته ها بدون کار کارشناسي جمع آوري و در اختيار مدعوين قرار داده مي شود.”
حجت الاسلام يحيي کمال کارشناس معاونت فرهنگي تبليغي حوزه علميه قم با بيان عبارات فوق به گزارشگر کيهان مي گويد: مثلا افرادي مامور تهيه اين بسته ها مي شوند. اين افرادِ فاقد تخصص، بدون شناخت نياز مخاطبان ممکن است کتاب ها و لوح فشرده و يا هديه هايي تهيه کنند که نه تناسبي با موضوع و مناسبت خاص دارد و نه کارآيي لازم را دارد. گاهي هم اين افراد به تنخواهي که دارند توجه مي کنند و متناسب با آن هر چه پيدا کردند، تهيه مي کنند. صرفا از اين جهت که موسسه يا نهاد مربوطه اقدامي انجام داده باشد و براي رفع تکليف اين کار را انجام مي دهند. معتقدم بايد در اين رابطه کارشناسي‌تر رفتار کنيم به اين معنا که هدف گذاري شود يعني بسته هاي فرهنگي بر اساس نقشه راه تهيه شود.
حجت الاسلام کمال اذعان مي کند: حتي در معاونت فرهنگي تبليغي دفتر تبليغات اسلامي حوزه که هستم هميشه سعي بر اين است که بسته هاي فرهنگي متناسب با موضوع همايش يا جشنواره باشد. هدف مان هم در درجه اول دانش افزايي نسبت به همان موضوع همايش يا مناسبت است. در اين صورت بسياري از اعتبارات حفظ مي شود. چون اگر هديه اي داده شود که به نياز مخاطب پاسخ ندهد يا دور ريخته مي شود و يا اگر آرشيو شود هيچ وقت کسي به سراغش نمي رود. فارغ از برخي موسسات و سازمان ها، حتي دانشگاه ها هم گرفتار همين مساله اند.
جواد درويش معاون فرهنگي دانشگاه صنعتي شريف در اين مورد مي گويد: تا جايي که در اختيار ماست سعي کرديم جلوي هديه هاي فرهنگي و آموزشي و غيره را بگيريم و به هيچ وجه در همايش‌ها و سمينارها بسته فرهنگي ارائه نکنيم. اما مشکل فقط با اين اتفاق حل نمي شود. بلکه بسياري از سمينارها و همايش ها که در دانشگاه برگزار مي شود در اختيار مجموعه هاي فرهنگي نيست. اين اتفاق در تمام سازمان ها و ادارات ديده مي شود يعني اگر بخش فرهنگي وجود دارد اما بخش هاي ديگر کاملا مستقل عمل مي کنند. مثلا در دانشگاه، معاونت آموزش و معاونت دانشجويي و معاونت فرهنگي داريم. معاونت فرهنگي هم عرض آنهاست نه اين که ناظر بر فعاليت ساير معاونت ها باشد و در اين صورت قادر نيست نظارتي بر بسته هاي فرهنگي و آموزشي داشته باشد.
وي در گفت و گو با گزارشگر کيهان ادامه مي‌دهد: هر معاونتي مجزا عمل مي کند و براي خودش همايش هايي برگزار مي کند مشکل اين است که فرهنگ حالت رهبري بر مجموعه ها ندارد و هم عرض با مجموعه هاي ديگر است. بنابراين آنها مي توانند هر بسته فرهنگي و آموزشي و تبليغي ارائه کنند که ما نتوانيم نظارتي داشته باشيم. اگرچه جز اسراف بيت المال نيست.
فرهنگ قدرت مي خواهد
“ لازمه رفع چنين مشکلاتي مهندسي فرهنگي است که رهبري مي فرمايند. به طوري که فرهنگ قدرت بالا دستي باشد و اختيار و قدرت نظارت داشته باشد. تا نگاه فرهنگي حتي بتواند مسايل آموزشي را تحت الشعاع قرار دهد. اما متاسفانه فرهنگ در تمام دستگاه ها و وزارت خانه ها يک عنصر دست چندمي است. به طور مثال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي حضور دارد تا مسايل خاص مجموعه هاي فرهنگي و هنري را اداره کند اما نياز به پيوست فرهنگي است تا تمام وزارت خانه ها تحت امر فرهنگ فعاليت‌هاي‌شان را پيش ببرند.”
درويش با تاکيد بر موضوع فوق ادامه مي دهد: مساله مهم ديگر اين که معمولا از افراد غيرمتخصص در برخي روابط عمومي به ويژه بخش هاي فرهنگي استفاده مي کنيم که تجربه کافي ندارند و مهم تر اين که دغدغه اي براي ارتقاي فرهنگي ندارند. طبيعي است يک نمونه از برآيندهاي شان جمع‌آوري پکيج‌هايي است که نه تنها ارتقاي فرهنگي را به دنبال ندارد بلکه اسراف بيت المال هم هست.
اما به راستي آيا بايد روابط عمومي ها و يا معاونت هاي فرهنگي سازمان ها و موسسات خصوصي را به حال خود رها کرد تا هر چه در نظر داشتند به پرسنل و يا مدعوين همايش ها و جشنواره‌هاي شان هديه دهند؟
نهادهاي مسئول و پاسخگو
نقش وزارت ارشاد و يا سازمان تبليغات در اين خصوص چيست؟
احمد زادهوش معاون فرهنگي تبليغي سازمان تبليغات اسلامي در اين خصوص مي گويد: سازمان تبليغات با توجه به اين که در برخي دستگاه ها حضور رسمي دارد و بر فعاليت هاي فرهنگي و ديني نظارت دارد اما با وجود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي چرا سازمان تبليغات بايد نظارت کند؟
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش کيهان معتقد است: مسئول اوليه وزارت ارشاد است . چون خلأ قانوني وجود ندارد و هر سازمان و موسسه‌اي مي تواند هدايا و بسته هاي فرهنگي ارائه کند اما اين که محتواي بسته هاي فرهنگي داراي کتاب‌هاي ممنوعه و يا لوح فشرده با محتواي نامناسب است بايد ارشاد پاسخ دهد که مجوز انتشار و توزيع آن را صادر مي کند.
“ اگر ديديد کتاب يا لوح فشرده اي محتواي مناسبي ندارد و مغاير با ارزش هاي اسلامي است و در بسته هاي فرهنگي و هدايا گنجانده شده مقصر، آن موسسه يا سازمان نيست بلکه انتشار هر گونه کتاب و لوح فشرده و نوار کاستي بايد با مجوز ارشاد صورت گيرد.”
زادهوش ضمن تاکيد بر گفته هاي فوق ادامه مي‌دهد: به طور مثال يکي از انتشارات بزرگ کشوري بوستان کتابي است که براي سازمان تبليغات است. با اين که يک نهاد رسمي فرهنگي حوزوي است و هيات امنا و مديرش را رهبرمعظم انقلاب مشخص مي کنند اما براي انتشار همه عناوين کتاب هايش نيازمند مجوز وزارت ارشاد است. تمام دستگاه هاي اداري و حقوقي و مالي و غيره هم براي انتشار هر گونه محصول فرهنگي بايد مجوز داشته باشند. بنابراين اگر بعضي دستگاه ها در قالب همايش و برنامه هاي متنوع خودشان و يا در مناسبت ها محصولاتي توليد و عرضه مي کنند بدون اين که نظارتي بر آن صورت گيرد، بايد وزارت ارشاد را دخيل بدانيد و اين که چتر نظارتي ارشاد بايد بر سر معاونت هاي عقيدتي سياسي و يا معاونت هاي فرهنگي و انجمن هاي اسلامي در دستگاه ها باشد.
معاون فرهنگي سازمان تبليغات عقيده دارد: بايد ضعف عملکرد ارشاد را بيشتر مورد تاکيد قرار دهيد که با وجود قانون صريح مجلس وظيفه شان را به خوبي انجام نمي دهند. حتي در مراسم و مناسبت‌ها تشکل هاي مردمي هم به توزيع بسته‌هاي فرهنگي اقدام مي کنند که حاوي جزواتي راجع به همان مناسبت ديني و ملي است. اصل اين موضوع پديده مبارکي است و اگر مي خواهيم آسيب شناسي کنيم و جلوي بدعت ها و خرافه ها را بگيريم بايد نظارت وزارت ارشاد را قوي تر کنيم. در انتشار و توزيع محصولات بايد يک ناظري وجود داشته باشد. ضمن اين که همه محصولات موجود در بازار مجوز دارند و اگر دعاهاي ساختگي و غير صحيح و يا لوح فشرده حاوي اشعار و مداحي هاي غير صحيح و کتب با محتواي انحرافي منتشر مي شود مقصر باز هم وزارت‌خانه اي است که به اين ها مجوز مي دهد.
البته علاوه بر بسته هاي فرهنگي که از سوي برخي سازمان ها و موسسات ارائه مي شود در سوپر مارکت ها هم شاهد فروش برخي فيلم ها و کارتون‌هايي هستيم که در قالب بسته هاي فرهنگي براي کودکان و نوجوانان به فروش مي رود بدون اين که محتواي موجود در اين بسته ها با سن و سال و نياز کودکان و رده سني آن ها همخواني داشته باشد.
حتي وجود کارتون هايي که براي رده سني 18 سال به بالاست در جعبه هاي آموزش الفبا که مختص کودکان 5 تا 7 ساله است، جاي تامل دارد.
گزارش روز