نياز به حركت در بستر ارزش ها بايدها و نبايدهاي تلويزيون در مقابله با برنامه هاي ماهواره اي - بخش پاياني

صديقه توانا
سريال هاي تلويزيوني كه در ايام تعطيلات نوروز از شبكه هاي مختلف سيما پخش شد بيانگر حركت رو به رشدي است كه به همت مديران سازمان صدا و سيما و جهت گيري صحيح آنان در مسير احياي هنر متعهد و غني سازي اوقات فراغت مخاطبان در رسانه ملي به نمايش گذاشته شد.
اگرچه حركتهاي بديع و نوآوري هاي متعهدانه در تجلي هنر اسلامي به دلايل مختلف مسير صعب و دشواري را در عرصه هنرورزي و جذب مخاطب طي مي كند كه در جاي ديگر نياز به آسيب شناسي دقيق دارد و به اين جهت سريال هاي نوروزي نيز خالي از اشكال و نقص نبودند، اما بدون ترديد اراده و اهتمام مديران و دست اندركاران به ارتقاي كيفيت توليدات و داشتن دغدغه هاي ديني و انقلابي و ملي در آنان، سمت و سوي هنر بازيگري را متعهدانه و دردمندانه و نهايتا ارزشمند خواهد ساخت و ضمن ايجاد ذائقه هاي جديد و سازماندهي توقعات و انتظارات مخاطبان همسو با ارزشها و آرمانهاي نظام اسلامي، دريچه هاي نويني را در عرصه فرهنگ و هنر كشور بويژه در رسانه ملي بازخواهد كرد و دست اندركاران ديگر در عرصه فيلم و سريال و طنز را نيز در مسير هنر متعهدانه و مسئولانه و مهندسي فرهنگ و پيام مطلوب ترغيب و تشويق خواهد كرد.
با نگاهي به مجموعه هاي نوروزي امسال مي توان متوجه تغيير نسبي محتوا و فضاي سريالها نسبت به مجموعه هاي نوروزي سال هاي قبل شد. در مجموعه هاي امسال از لوكيشن هاي شيك و گران قيمت خبري نبود و قصه آدمهاي معمولي به تصوير كشيده شده بود.
تنوع، نشاط، مهندسي موفق پيام و ترسيم فضاي سنتي و فرهنگ ساده زيستي در كنار طرح متعهدانه آسيبهاي اجتماعي در اين سريالها، پردازش مناسب فيلمنامه، بهره گيري از بازيگران باتجربه در حوزه طنز و برنامه ريزي و استفاده از ظرفيتهاي مختلف هنري از جمله عوامل موفقيت مجموعه هاي نوروزي است كه از سوي برخي از صاحب نظران ذكر شده است.
اما از طرفي هم منتقدان به محتواي ضعيف برخي فيلمنامه ها مثل سريال زن بابا و استفاده نادرست و تمسخرآميز از گويش هاي محلي و به تصوير كشيدن خانواده اي كه همه اعضاي آن به نوعي به دنبال كلاهبرداري هستند را مطرح مي كنند.
توجه به باورها و اعتقادات مردم
مسعود ده نمكي كارگردان سريال دارا و ندار كه در ايام نوروز از شبكه تهران و شبكه هاي استاني پخش مي شد در گفت وگو باگزارشگر كيهان مي گويد: «در مورد سريال دارا و ندار وقتي پيشنهاد ساخت آن در ايام نوروز مطرح شد اولين چيزي كه به ذهنم رسيد اين بود كه بايد سريالي با مضموني متفاوت ارائه دهم كه به نوعي در خدمت مردم، باورها و اعتقادات آنان باشد.»
وي در ادامه توضيحات خود اضافه مي كند: «به شدت به طنز كلامي معتقدم، مخاطب ما عادت كرده است كه به طنز كلامي و شوخي هاي گفتاري سريع تر واكنش نشان دهد و با اين نوع طنز راحت تر ارتباط برقرار مي كند، اما در مورد محتوا هم معتقدم طنز بايد در خدمت مفهوم قرار گيرد نه مفهوم در خدمت طنز.»
ده نمكي در ادامه چنين مي گويد: «طنز دارا و ندار مخاطب را در كنار خنده به فكر وامي دارد و از اين جهت يك كمدي دووجهي بود كه در ايام نوروز هم خنده را بر لبهاي آنها بنشاند و هم بيننده را در لحظاتي متاثر مي كرد كه البته اين سريال در دو بعد ساختاري مفهوم و مضمون بايد جداگانه مورد بررسي قرار گيرد.»
وقتي از ده نمكي مي خواهم نظرش را در مورد نقد مفهومي و مضمون سريال دارا و ندار مطرح كند، اين طور پاسخ مي دهد: «در مورد محتوا دارا و ندار توانست 60 درصد توقعاتم را برآورده كند و از نظر جذب مخاطب هم توانست 80 درصد موفق باشد و با بينندگان ارتباط برقرار كند اما درباره سريالهاي مناسبتي كمي محدوديت زمان وجود دارد، بنابراين عجله و شتابزدگي كيفيت كار را پايين مي آورد، و نقطه ضعف اين سريال هم تعجيل در ساخت بود اما فكر مي كنم با دارا و ندار تفاوت در نگاه طنز، استفاده از بازيگران خوب و جديد در حوزه طنز و روايت قصه اي با مضمون متفاوت اتفاق افتاد كه اين موارد از ابتدا جزو اهداف ما بود كه تا حدودي به آن دست يافتيم.»
كارگردان سريال دارا و ندار در ادامه در مورد اين مسئله كه استفاده از لهجه و گويشهاي محلي در اين سريال در مواردي جنبه استهزا داشت تا ترويج فرهنگ بومي چنين مي گويد: «خير، اصلاً اينطور نبود، زبان طنز در خدمت مضمون بود و اين يكي از معدود سريالهايي بود كه استفاده از گويش محلي در آن هيچ واكنش منفي ايجاد نكرده بود، طوري كه در برخي از استانها هم استقبال زيادي از اين موضوع صورت گرفته بود چون افراد مختلف با پوشش، گويش و قوميتهاي مختلف به عنوان نماد قرار گرفته بودند، در اين سريال همچنين نشان مي داد كه فاصله طبقاتي فقط در جنوب شهر تهران وجود ندارد، بلكه در كل كشور اين مسائل ديده مي شود، به طور كلي آن خانه نمادي از جامعه ايران بود كه تمام محورهاي مذكور در آن در خدمت مضمون مقدس فيلم قرار گرفته بود.»
ده نمكي در ادامه مي گويد: «براي اينكه جامعه از زاويه هنر مورد نقد قرار گيرد، دست هنرمند بايد باز باشد تا به اهداف مورد نظر برسد. اگر كسي بخواهد خود را پشت اعتبار ملت ايران پنهان كند و خود را نقد ننمايد، هرگز موفق نمي شود، چرا كه رسالت هنر نقد جامعه است و تا موقعي كه اين شرايط فراهم نشود، مخاطب به سمت برنامه هاي توليد بيگانه مي رود.»
وي با اشاره به اينكه در ساخت فيلم و توليد قصه بايد با ظرافت و در لبه خط حركت كرد و حساسيتهاي اجتماعي و فرهنگي را شناخت، مي گويد: «اگر كسي به فيلمي كه مي سازد اعتقاد داشته و با مشاوران مربوطه هماهنگي كامل داشته باشد و مضامين را بخوبي درك كند، هرگز فيلم به ضدفيلم تبديل نمي شود و فيلم پيام آموزشي خود را به دنبال خواهد داشت.»
ده نمكي مي گويد: «شايد از مسائل پشت صحنه كسي خبر نداشته باشد ولي با پخش هر قسمت در هر شب يك بحران درست مي شد و عده اي اعتراض مي كردند، اما صداوسيما براي پخش اين سريال شجاعت و جسارت به خرج داد. چون سريال در نوع خود از طنز گزنده اي برخوردار بود كه ابهام و ايهام داشت اما با تأمل پاسخ همه را دادم.»
ده نمكي نظر خود را در مورد ادامه روند صداوسيما در ايام نوروز براي پخش سريال و فيلمهاي متنوع، جذاب و آموزنده براي جلوگيري از جذب مخاطب به سوي برنامه هاي مبتذل ماهواره اي اين طور بيان مي كند: «كار سختي است، ما در مضمون و متن در سينما و تلويزيون ضعف داريم، اگر بخش نرم افزاري و سوژه پردازي را براي متنوع كردن برنامه ها تقويت كنيم در جذب مخاطب مي توانيم موفق باشيم.»
وي با اشاره به اينكه به اندازه توليد فيلم در سينما و تلويزيون هنرپيشه متعهد و مطرح نداريم اضافه مي كند: «در بعد سخت افزاري مشكلي نداريم، اما توقع جامعه از رسانه ملي بالاست.»
گامي رو به جلو از نگاه موافقان
«امسال علي رغم تمامي ضعف ها، صداوسيما گامي رو به جلو در ارتقاي سطح كيفي برنامه خود داشت. عيدي نوروز 1389 تلويزيون با كادوي دارا و ندار، چارديواري، زن بابا و محله تهروني ها، عيدي آبرومندانه اي بود كه از سوي قشرهاي مختلف جامعه مورد پسند و قبول قرار گرفت.»
مسعود مجيدزاده منتقد سينما و تلويزيون در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مطلب فوق مي گويد: «ويژگي اصلي مجموعه هاي نوروزي تلويزيون كه همه آنها را پيگيري مي كردند و مخاطبان را تا پاسي از شب با خود همراه مي ساخت، استفاده كمابيش مناسب از قالبهاي طنز و مضامين خانوادگي كمدي بود كه در اين ميان گوي سبقت را كار ديدني «مسعود ده نمكي» ربود و توانست با ارائه مضامين متنوع اجتماعي و خانوادگي و گريز به مسائل اجتماعي و گاه اعتقادي از زاويه انتقاد سازنده و كارگرداني و بازيهاي خوب و متن قابل توجه، جايگاهي مناسب نزد بينندگان بيابد و استعدادها و توانايي هاي بالقوه مسعود ده نمكي در عرصه توليد برنامه هاي تماشايي تلويزيون را به اثبات برساند.»
اين منتقد اضافه مي كند: «زن بابا هم تلاش موفقي از سعيد آقاخاني بود كه با اغماض از رك گويي و شعارزدگي اخلاقي، بايد امتيازي خوب در كارنامه سازنده آن و آغازي نويدبخش براي او در كارگرداني مجموعه هاي طنز تلويزيوني دانست، اما مشكل اصلي سريالهاي نوروز امسال جمع كردن سريال به هر قيمتي در پايان بود و اين پايان خوش در هر سه سريال به شكل برپايي مراسم عروسي بود كه اين نوع پايان به سريالها لطمه وارد كرد و ارزش سريالها را تحت الشعاع قرار داد.»
توجه به خواست مخاطبان
دكتر مجيد كاشاني، جامعه شناس در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان با اشاره به اينكه در كشورهاي صنعتي پيشرفته، رسانه ها به مخاطب به عنوان يك واقعيت جهت ساز نگاه مي كنند و نه يك شنونده منفعل، مي گويد: «آنها در واقع نه تنها به علائق و سلايق مخاطبين اهميت مي دهند، بلكه قالب و شكل برنامه هاي خود را بر اين اساس سامان مي دهند و چنانچه قصد ايجاد تغيير در مخاطب را داشته باشند، مجبورند از مجاري انتظار و نياز مخاطبين عبور كنند.»
دكتر كاشاني درباره ديدگاه تعامل گرا با مخاطب مي گويد: «در اين ديدگاه بر نقش رسانه ها در فرآيند خلق و آفرينش نمادها و همچنين تفسير و كاربرد نمادها و در نهايت بر تعامل رسانه و مخاطبان تاكيد مي شود همچنين در نگاه تعاملي، يك مشاركت دموكراتيك و دوسويه بين مخاطبين و رسانه ها لحاظ مي شود. و رسانه از اين منظر تلاش مي كند تا به نيازها و انتظارات مخاطبين خود پاسخ دهد و اين ديدگاه بهترين و مؤثرترين شيوه مقابله با برنامه هاي ماهواره اي است.»
اين استاد جامعه شناس در ادامه به نكات مثبت سريالهاي نوروزي هم اشاره مي كند و مي گويد: «نكته اول قوت كار، عوامل درون رسانه اي و شكلي است يعني در اين سريالها به قالب و شيوه ارائه برنامه ها بصورتي جديد و نو نگاه شده بود. استفاده از بازيگران توانا و گاه گمنام در سريالها، استفاده مناسب از جلوه هاي تصويري، موسيقي سنتي و محلي و آهنگهاي ريتميك مناسب، هماهنگي ساعات پخش هم برخي ديگر از عوامل موفقيت برنامه هاي نوروزي بوده است.»
جواد آرين منش نماينده مردم مشهد و نايب رئيس كميسيون فرهنگي مجلس كه نظري برخلاف نظر دكتر كاشاني جامعه شناس دارد، در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «مسئولان صداوسيما و مديران برنامه ساز اگر در توليد برنامه ها چهار شاخص آگاهي، اميد، دين و اخلاق كه رهبر معظم انقلاب بر روي آنها تاكيد دارند را در دستور كار خود قرار دهند به طور قطع به وضعيت ايده آل و اهداف آرماني در جذب مخاطب نزديك خواهند شد.»
آرين منش با اشاره به اينكه تا دستيابي به محورهاي فوق و برخورداري برنامه هاي تلويزيوني از اين چهار شاخص، راه طولاني در پيش رو داريم، خاطرنشان مي كند: «دليل اين مسئله كاملا روشن است، زيرا از زيرساختهاي لازم همچون هنرمندان متعهد و متخصص كه بتوانند با بهره گيري از منابع و متون ارزشمند و آگاهي بخش و دربردارنده نشاط، آگاهي و اميد در كنار هم باشد برخوردار نيستيم.»
نايب رئيس كميسيون فرهنگي به ضعف موجود در فيلمنامه ها اشاره مي كند و در ادامه مي گويد: «برخي فيلمنامه ها فاقد چنين شاخص ها و عنصر آگاهي بخشي و معنوي هستند و بيشتر به عنصر طنز و نشاط مي پردازند.
و برخي ديگر از فيلمنامه ها نيز به دليل پرداختن به عنصر آگاهي بخشي از جاذبه لازم برخوردار نيستند.»
نماينده مردم مشهد با اشاره به اينكه بايد برنامه هايي توليد شود كه مخاطبان جوان حين كسب عنصر آگاهي بخشي و معنوي، روحيه شور و نشاط را نيز كسب نمايند، يكي از راه هاي دستيابي به وضعيت آرماني در حوزه برنامه سازي را تربيت فيلمنامه نويسان متعهد، متخصص و توانمند عنوان مي كند و مي گويد: «به طور قطع چنين فيلمنامه نويساني قادرند متوني را تهيه كنند كه افزون بر نشاط آوري در جامعه، بار آگاهي بخشي نيز داشته باشد.»
آرين منش در ادامه با بيان اينكه در 30 سال گذشته در زمينه تربيت چنين فيلمنامه نويساني كمتر كار شده اظهار مي دارد: «مراكز آموزشي، تربيتي و دانشگاه هاي هنري موفقيت لازم را به ويژه در تربيت نيروهاي متعهد و متخصص و توانمند نداشته اند، به همين خاطر تعداد چنين هنرمنداني به ويژه در سينما انگشت شمار است و بنابراين آثاري را كه داراي بار معنايي لازم باشد، كمتر مشاهده مي كنيم، اين درحالي است كه حجم رسانه هاي ما و نياز به برنامه سازي هر سال بيش از گذشته افزايش پيدا كرده است. لذا مسئولان رسانه ملي نيز از همين الآن بايد براي سال آينده برنامه ريزي و آينده نگري داشته باشند و با توجه به شرايط زماني برنامه هايي را تدارك ببينند كه هم آموزنده و آگاهي بخش باشد و هم شادي و نشاط را به همراه داشته باشد.»
آرين منش در ادامه با اشاره به اينكه شبكه هاي تلويزيوني برون مرزي در خارج از كشور، هيچ توفيقي در توليد سريال ها ندارند، مي گويد: «وظيفه رسانه ملي است كه با در نظر داشتن رسالت صدا و سيما كه هدف اصلي آن آگاهي بخشي است، مفاهيم والاو متعالي را به مخاطبين القا كند و از جاذبه هاي لازم جهت جذب مخاطب برخوردار گردد.» وي با اشاره به اينكه اگر برنامه هاي مبتذل و فريبنده ماهواره مخاطب جمع نكند، قطعا برنامه هاي سازنده آنها هيچ مخاطبي را نمي تواند جذب نمايد مي گويد: «اگر صدا و سيما بتواند وظايف خود را به درستي انجام دهد، انسان هاي آگاه و متعهد هرگز به سراغ ماهواره كه در لابه لاي آن برنامه هاي مبتذل موج مي زند، نخواهند رفت و تنها راه مقابله با اين تهاجمات توليد برنامه هاي پرجاذبه و در عين حال آگاهي بخش مي باشد.»
سريال هايي به دور از خشونت
دكتر غلامرضا عليزاده جامعه شناس و استاد دانشگاه كه نگاه انتقادي به سريال هاي تلويزيوني دارد در گفت وگو با گزارشگر كيهان به راهكارهاي پيش رو جهت مقابله با برنامه هاي ماهواره اي اشاره و توصيه مي كند برنامه هاي تلويزيوني و سريال ها بايد با مفاهيم و كليد واژه هاي ارزشي همراه باشند و اشاعه دهنده رفتارهاي هنجارشكن نباشند.
وي همچنين به استفاده مناسب از لهجه ها و گويش هاي محلي در طنزها تأكيد مي كند و مي گويد: «طنز بايد مفيد، سازنده و در عين حال حاوي نكات اخلاقي باشد و تداعي كننده يك قوم خاص و متعصب در جامعه نباشد، استفاده از گويش هاي محلي در سريال ها خوب است اما نبايد به گونه اي اغراق آميز و غيرواقعي جلوه داده شود.»
دكتر عليزاده به موسيقي و ترويج آهنگ هاي سنتي در رسانه ملي از جمله موسيقي سريال چارديواري كه از يك نو ساز محلي كردي استفاده شده بود، اشاره مي كند و مي گويد: «مسئولان برنامه ريز رسانه ملي با توجه به شرايط سني مخاطبان خود مي توانند هم از موسيقي هاي محلي و سنتي استفاده كنند و هم نياز قشر جوان جامعه به ريتم و آهنگ هاي پاپ را پاسخگو باشند آنها با توجه به ذائقه هاي مختلف بايد خوراك مناسب را در اختيار افراد قرار دهند تا هر كس متناسب با ذوق و سليقه خود غذاي مورد دلخواه را انتخاب نمايد.»
وي با اشاره به اينكه دنيا ديگر از دهكده جهاني خارج شده و به يك خانواده بسيار گسترده تبديل گرديده است، مي گويد: «در اين خانواده بزرگ هيچ چيز از نظرها پنهان نمي ماند اگر ما اين مكانيزم را با آگاهي ايجاد نكنيم، ديگران در اختيار فرزندان ما قرار مي دهند بايد هوشمندانه اين نيازها را شناسايي كنيم و مطابق با آن برنامه ريزي نمائيم.»رضا نباتي كارشناس مسايل تعليم و تربيت با اشاره به اينكه رسانه ملي بايد از ساخت برنامه ها و سوژه هاي تكراري برحذر باشد خاطرنشان مي كند: «صدا و سيما بايد رويكرد تربيت ديني و ملي خود را مدنظر قرار دهد، نگاه آرماني به مسائل اجتماعي داشته باشد و به نياز مخاطب توجه كند در اين صورت است كه مردم و بخصوص قشر جوان دنبال برنامه هاي ماهواره نخواهند رفت.»وي مي گويد: «برنامه هاي صدا و سيما نبايد همرنگ و همسو با برنامه هاي ماهواره اي باشد و اشاعه دهنده خشونت و لودگي در جامعه باشد، آنچه درحال حاضر در رسانه ملي اتفاق مي افتد كم رنگ شدن مسائل بومي و اسلامي است و البته ناگفته نماند امسال خوشبختانه در سريال هاي نوروزي از زندگي هاي اشرافي و تجمل گرايي خبري نبود و درد و مشكلات جامعه هم به نوعي مطرح شده بود، اما باز هم تا رسيدن به نقطه آرماني و هدف غايي فاصله داريم و مسئولان برنامه ريز بايد تلاش و همتي مضاعف را به كار بندند.»
گزارش روز