تعطيلات تابستان؛ فرصت يا تهديد؟

صديقه توانا
عدم تناسب برنامه ها با نيازها و علايق و سلايق جوان امروز و تكراري و يكنواخت بودن برنامه ها، عدم وجود آمار دقيق و اطلاعات شفاف از برنامه هاي فراغتي، ميزان رضايت مندي مخاطبين و همچنين عدم توزيع متناسب امكانات در سطح كشور و محدوديت دسترسي همه نوجوانان و جوانان به امكانات فراغتي از جمله مهمترين محورهاي مشكلات موجود در خصوص اوقات فراغت بچه ها از سوي مدير نمايندگي سازمان ملي جوانان استان تهران ذكر شده است.
ضمن اينكه هزينه هاي بالاي برنامه هاي فراغتي مخصوصاً در بخش خصوصي كه امكان استفاده اقشار ضعيف را ناممكن مي سازد و عدم توجه خانواده ها به موضوع اوقات فراغت و تغيير اين كاركرد در بين خانواده ها و جوانان ايراني را هم بايد به موارد بالا اضافه نمود.
امروزه پر كردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان به طور كلي، يكي از مهمترين و اساسي ترين دغدغه هاي خانواده هاي ايرانيان محسوب مي گردد.
بر اساس آمارهاي موجود، 50 درصد جمعيت كشور زير 20 سال و 40 تا 43 درصد زير 15 سال هستند، بنابراين ضرورت بازنگري و دقت نظر در برنامه هاي اوقات فراغت جوانان و نوجوانان از سوي مسئولان فرهنگي بايد امري مهم و جدي تلقي گردد، گامهاي اساسي براي غني سازي اوقات فراغت برداشته و براي حل مشكلات مذكور تدابير خاصي انديشيده شود.
فعاليتهاي فراغتي
مهندس محسن زنگنه مدير نمايندگي سازمان ملي جوانان استان تهران در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه قبل از هر چيز بايد نگاهي به تفويض اوقات فراغت و فعاليت فراغتي داشته باشيم مي گويد: «چهار شرط عمده يك فعاليت كه بتوان به آن فعاليت فراغتي اطلاق كرد، شامل، فارغ بودن از اجبار و وظايف اجتماعي، نداشتن هدف سودجويانه، احساس رضايت مندي و لذت و انتخاب به نحو آزاد و دلخواه است. بنابراين در خصوص كاركردهاي اوقات فراغت، آنچه كه بين اكثر انديشمندان مسائل اجتماعي مشترك است مي توان به استراحت، تجديد قوا، تفريح جسمي و روحي، رشد شخصيت و برقراري تعادل در شكل گيري هويت، كسب معلومات و ارتقاء آگاهي ها اشاره نمود.»
زنگنه در ادامه به برنامه هاي سازمان ملي جوانان در خصوص اوقات فراغت اشاره مي كند و اينطور توضيح مي دهد. «سازمان ملي جوانان با توجه به تعاريف و كاركردهاي فوق، بر اساس ماده 112 قانون برنامه چهارم توسعه كشور، مسئوليت ساماندهي برنامه هاي اوقات فراغت جوانان كشور را عهده دار شده است. پيرو اين امر، سازمان اقدام به تهيه و تدوين سند ملي توسعه و ساماندهي اوقات فراغت و ذيل آن برنامه جامعه ساماندهي اوقات فراغت كشور نمود كه به تصويب هيأت دولت نيز رسيد.»
زنگنه در ادامه به ارائه آخرين آمار پيمايش ارزش ها و نگرش هاي جوانان در حوزه فراغت مي پردازد و مي گويد:
«براساس اين پيمايش كه جمعيت 14 تا 19 سال را شامل مي گشت، 54% پاسخ گويان عنوان كردند كه اوقات فراغت خود را اكثرا با خانواده خود مي گذرانند. 29% با دوستان و 10% گزينه به تنهايي را برگزيده بودند. اين در حاليست كه حدود 60% از پاسخگويان عنوان داشته اند كه برنامه خاصي براي گذراندن اوقات فراغت خود ندارند و همچنين پاسخگويان در جواب اين پرسش كه چه موانعي باعث شده كه نتوانيد فعاليت مورد علاقه تان را انجام دهيد، 9/33% نداشتن امكانات مالي و 6/19%در دسترس نبودن امكانات را دليل اصلي اين امر عنوان كرده اند.»
وقتي به او مي گويم اين آمارها بيانگر ضعف و كم كاري در حوزه اوقات فراغت مي باشد، و نقش شما در اين بين چه مي شود، ضمن تاييد سخنانم، اينطور پاسخم را مي دهد:
«اين پيمايش نشان مي دهد كه اولا بايستي درخصوص فرهنگ سازي و معرفي نقش و جايگاه اوقات فراغت در شكل گيري هويت نوجوان و جوان و نيز تاثير آن در رشد و شكوفايي استعدادها و خلاقيت هايش در بين جوانان، نوجوانان و بالاخص خانواده ها بيشتر بايد كاركرد كه بر همين اساس، وظايفي در سند جامع اوقات فراغت برعهده رسانه ملي و دستگاه هاي فرهنگي-آموزشي نهاده شده است. علي رغم اهتمام دولت به افزايش فضاها و امكانات لازم فراغتي، بدليل خلأ فراوان موجود در اين حوزه و نيز عدم گستردگي صحيح اين امكانات در سطح كشور بسياري از جوانان قادر به پرداختن به فعاليت مورد علاقه خود در اوقات فراغت خويش نيستند.»
اوقات فراغت، سوژه اي تابستاني!
كشور ما در تمام زمينه ها تجارب منحصر به فردي را به ثبت رسانده است كه يكي از آنها نحوه گذراندن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان است. اوقات فراغت در طي سه دهه گذشته، متاثر از برخي سياستگذاري ها، افت و خيزهايي را در بر داشته است. خانم فاطمه عاطف يكتا قائم مقام وزير آموزش و پرورش در انجمن اولياء و مربيان در گفت وگو با گزارشگر كيهان به مشكلات و ضعفهاي موجود در حوزه اوقات فراغت اشاره مي كند و مي گويد : «در اين ا مر به علت وجود تفاوتهاي فردي به لحاظ سن و جنس، تحصيلات، موقعيت اجتماعي ، شرايط جغرافيايي، برخي به گمان شخصي بودن آن، سياستگذاري و برنامه ريزي را جدي نگرفته و اقدامات حوزه هاي اجرايي را كافي مي بينند، در صورتي كه به اعتقاد صاحب نظران نحوه گذران اوقات فراغت هر جامعه آينه تمام نماي آرمانها، ارزشها و نگرشهاي آن مردم و مبين دورخيزهاي آنها به سمت صعود يا سقوط است.» خانم عاطف يكتا با اشاره به اين مسئله كه اكنون پس از سه دهه تجربه در امر كيفيت بخشي و غني سازي اوقات فراغت وقت آن رسيده كه به بازآرايي از زيرساختهاي آن بپردازيم، در توضيحات بيشتري چنين مي گويد: «اولين گام، بازآرايي در ساختار و ماموريتهاي مراكز و سازمانهاي متولي است. در اين راستا ضمن پرهيز از موازي كاري از هدر رفتن امكانات و سرمايه ها و سرگرداني بهره برداران جلوگيري مي شود.»
قائم مقام وزير آموزش و پرورش در انجمن اولياء و مربيان در ادامه مي گويد: «اگر جامعه هدف بحث اوقات فراغت در تابستان را در گستره 11 ميليوني دانش آموزان با طول مدت 12 ساله لحاظ كنيم، قطعا متولي ا صلي امر بايد آموزش و پرورش باشد، كه آموزش و پرورش براي ايفاي نقش خود به اعتبارات و بودجه خاصي در اين زمينه نياز دارد كه اين سهم براي ساماندهي اوقات فراغت بايد مستقيما به سرانه مدارس افزوده گردد تا مديران به همراهي انجمن اولياء و مربيان بر طبق سياستگذاري هاي ستاد اقدام نمايند.»
وي با اشاره به اينكه گام دوم بازآرايي و سياستگذاري هاي محتوايي مي باشد اينطور ادامه مي دهد: «براي غني سازي اوقات فراغت بايد سياستگذاري ها متناسب با چشم انداز 20 ساله و نيازمنديهاي فردي و اجتماعي باشد و رويكردهاي اشتغالزايي، علمي و پژوهشي و ورزشي و خبري را هم مد نظر قرار دهد.»
وي به گام بعدي يعني بازآرايي در برنامه ريزي ها اشاره مي كند و خاطرنشان مي سازد: «براي كيفيت بخشي اوقات فراغت بهتر است در يك پروسه 3 تا 4 ساله يا حداقل يك ساله به اين برنامه ها نگاه شود نه اينكه صرفا براي سه ماه تابستان برنامه ريزي شود چون در غير اينصورت خروجي كلاسها و كارگاهها نمي تواند منشا اثر براي فرد و جامعه باشد.»
انتقال تجربيات والدين به فرزندان در تابستان
دكتر مصطفي اجتهادي جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان مشكل اصلي عدم موفقيت متوليان فرهنگي در بحث اوقات فراغت را بيشتر متوجه خانواده ها مي داند و مي گويد: «فرزندان در طول 9 ماه از پدر و مادر خود تقريبا جدا هستند و بيشترين و بهترين ساعات روز خود را در مدرسه سپري مي كنند و اين ايام بايد فرصتي براي برقراري ارتباط بيشتر والدين با فرزندان باشد، اما عملا مي بينيم اكثرا سعي دارند بچه ها را در كلاسهاي متعدد ثبت نام كنند تا آنها سرگرم باشند و پدر و مادر خود به راحتي بتوانند به امور روزمره برسند، حال آنكه بايد نقش تربيتي والدين در اين فرصت پيش آمده پررنگ تر باشد.»
دكتر اجتهادي تاكيد مي كند: «اين ايام فرصتي مغتنم است كه والدين و فرزندان تجربيات مشترك خود را گسترش دهند و به مسائل تربيتي و آموزشي بيشتر توجه نمايند.»
اين جامعه شناس با اشاره به اينكه مشكل اصلي، فاصله زياد خانواده و فرزندان است پيشنهاد مي كند، «تعطيلات تابستان بايد كوتاهتر شود و به دو فاصله زمستاني و تابستاني 5/1 ماهه تقسيم شود تا بچه ها از كنار خانواده بودن لذت ببرند و تجارب سودمندي كسب نمايند لذا ضروري است كه مسئولان فرهنگي شكاف ايجاد شده بين خانواده ها و فرزندان را پر كنند و از سوي ديگر والدين هم ارتباط تنگاتنگ و عميقي با نوجوانان و جوانان خود برقرار نمايند و اينطور نباشد كه والدين از احساس مسئوليت و تربيت فرزندان فرار كنند.»
دكتر اجتهادي اضافه مي كند: «متاسفانه در شرايط فعلي به دليل مشغله زياد والدين تربيت بچه ها از كودكي تا بزرگسالي به ترتيب به مهدكودك و مربيان، مدرسه و معلمان و دانشگاه و اساتيد دانشگاهها سپرده شده است و والدين در واقع از مسائل تربيتي شانه خالي مي كنند و اين وظيفه خطير را به عهده ديگران مي گذارند و لذا ضروري است كه نهادهاي متولي بايد براي حفظ حقوق روابط اعضاي خانواده تلاش بيشتري نمايند و خلأهاي موجود را برطرف كنند.»
اما دكتر امان الله قرائي مقدم يك استاد ديگر دانشگاه و جامعه شناس نقطه نظري برخلاف ديدگاه همكارش دارد و در گفت وگو با كيهان مي گويد: «مسئولان دولتي بايد براي پر كردن اوقات فراغت بچه ها برنامه ريزي نمايند و امكانات ورزشي، تفريحي و آموزشي را در اختيار آنها قرار دهند.»
البته وي منكر نقش تربيتي خانواده در غني سازي اين اوقات نيست اما مي گويد: «خانواده اي كه از امكانات مالي خوبي برخوردار نيست، طبيعي است كه نمي تواند در پر كردن اوقات فراغت فرزند خود خيلي موفق باشد. لذا دولت و مسئولان بايد با رعايت اعتدال و عدالت از امكانات موجود كشور تمام جوانان و نوجوانان را بهره مند سازند.»
مسئولان و خانواده ها از مسئوليت شانه خالي نكنند
اگر مدرسه تعطيل شد، تربيت تعطيل نمي شود. اينكه وظيفه پر كردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان صرفا بر عهده مدرسه و آموزش و پرورش باشد و يا فقط خانواده در اين بين وظيفه اصلي را برعهده گيرد، استدلالي منطقي نيست.
دكتر رضا مومنين مشاور رئيس سازمان انجمن اوليا و مربيان با اين ديدگاه، نظرش را در خصوص غني سازي اوقات فراغت در گفت وگو با گزارشگر كيهان، اين طور مطرح مي نمايد: «اگر الان كسي بگويد متولي اين امر خانواده و يا آموزش و پرورش است، هركدام به نوعي نمي خواهند از تمام ظرفيتهاي موجود استفاده بهينه نمايند حال آنكه متولي هدايت، همه افراد جامعه و برنامه ريزان فرهنگي مي باشند چون هركدام به نوعي قسمتي از جريان تربيت، رشد و كمال را برعهده دارند كه براي رسيدن به نقطه مطلوب بايد دست به دست هم دهند.»
وي مي گويد: «اينكه ما در آموزش و پرورش كلاسي براي پر كردن وقت بچه ها در تابستان بگذاريم، اين باري به هر جهت است. الان با تلاش هاي وزير آموزش و پرورش تفكرات جديدي در اين راستا انديشيده شده است كه برپايي 10 هزار كانون فرهنگي محله در مدارس سراسر كشور از جمله آنها است.»
وي هدف از برپايي اين كانونها را مراجعه دانش آموزان در تمام طول سال به اين مراكز عنوان مي نمايد و اضافه مي كند: «مسئولان فرهنگي بايد همه دست به دست هم دهيم و به سوي يك هدف واحد يعني تربيت صحيح نسل آينده تلاش كنيم.»
دكتر مومنين با اشاره به اينكه تابستان زمان رشد و انرژي گيري دانش آموزان مي باشد تصريح مي سازد: «مدارس شاخص با كمك مدارس معين در سراسر كشور از تمام ظرفيتها و امكانات موجود خود براي غني سازي اوقات فراغت استفاده مي نمايند و مديران ملزم هستند اين امكانات را در اختيار دانش آموزان قرار دهند و مسئولان نه تنها اين سه ماه، بلكه تمام دوران تحصيل را دوران بازسازي فكر و انديشه و پرورش جسم و جان نوجوانان و جوانان و آينده سازان اين مرز و بوم قرار دهند.»