چگونه فضايل ماه مبارك رمضان را در طول سال تداوم بخشيم؟
حفظ فضايل معنوي در وداع با ماه خدا-بخش پاياني

صديقه توانا
برخاستن از سفره ضيافت الله براي عارفان دلداده حق سخت و ناگوار است، همانطور كه جدايي عاشق از معشوق سخت و جانكاه است و وداع با يار محبوب و خداحافظي با نجواهاي دلنشين سحري بسي دشوارتر. از همين رو سالكان و عارفان درگاه حضرت دوست و مومنان واقعي همواره و در طول سال با تلاوت آيه هاي قرآني، اقامه نمازهاي شب و دلجويي از مستمندان و... به درسهاي آموخته يك ماهه جامه عمل مي پوشانند و يك ماه عبادت را براي يك سال بندگي انجام مي دهند و دريغ از زماني كه اين فرصت بگذرد و هيچ ره توشه اي نيندوخته باشيم؛ اما هنوز چند روز ديگر فرصت داريم، بياييم اين زمان كوتاه پيش رو را مغتنم شماريم و قدر لحظات نابش را بدانيم و براي وداع با ماه رمضان آماده شويم.
پيامبر اعظم«ص» چگونگي وداع با ماه رمضان را چنين بيان مي كند: «جابربن عبدالله انصاري نقل مي كند كه در جمعه ماه رمضان بر رسول خدا وارد شدم، هنگامي كه چشم او بر من افتاد فرمود: اي جابر اين جمعه آخرماه رمضان است، پس با او وداع كن و بگو خدايا اين رمضان را آخرين روز ما قرار مده و چنانچه قرار دادي، پس ما را مورد رحمت خود قرار بده و ما را محروم مساز و هركس اين را بگويد به يكي از دو امر نيكو (احدي الحسنيين) نائل مي شود يا آنكه عمر پيدا مي كند و ماه رمضان بعدي را درك مي نمايد يا آنكه مورد بخشش و رحمت خدا قرار مي گيرد.»
وداع با ماه رمضان
حضرت آيت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب در سال 1384 درباره وداع با ماه مبارك رمضان در خطبه هاي نماز عيد سعيد فطر مي فرمايند: «امام سجاد«ع» در دعاي وداع ماه رمضان آن چنان از فراق اين ماه مي نالد كه بارها و بارها بر ماه رمضان درود مي فرستد: «السلام عليك، در دعاي وداع به معناي بدرود و به معناي خداحافظي كردن با ماه رمضان عزيز و با اين روزها و شبهاي نوراني است. خداحافظي با اين قطعه بهشتي از زمان عمر ما و از طول دوران سال، يعني ماه رمضان است. عزيزان من! اين ذخيره تقوا را كه در ماه رمضان بدست آورديم... بايد حفظ كنيم، اين محصول بسيار ارزشمندي است.»
به اعتقاد كارشناسان مسائل مذهبي ماه مبارك رمضان يك حقيقت و باطني دارد كه اين حقيقت در قيامت ظهور مي كند. امام سجاد«ع» رمضان را عيد اولياء مي داند و اينكه امام «ع» با ضجه و ناراحتي زياد با اين ماه وداع مي كند، حقيقت اين ماه عزيز را درك كرده است. اين وداع براي كسي است كه با ماه مبارك رمضان مأنوس بوده و اين ماه مبارك دوست او مي باشد و الا، آنكه با اين ماه نبوده او وداعي ندارد. انسان از دوستش و يا با كسي كه مدتي مأنوس بوده خداحافظي مي كند، آنكه اصلاً نمي داند چه وقت ماه رمضان آمد و چه وقت سپري شد، چرا آمد و چرا سپري شد، او وداعي ندارد.
فرصتهاي باز رفته برنمي گردد
زندگي به سرعت درگذر است و انسان توجه ندارد كه چه سرمايه اي را از دست مي دهد، گاهي كه موفق مي شود گذشته هاي خود را مرور كند مي بيند كه روزگاري از او گذشته نيروهايي صرف كرده و تلاشهايي انجام داده ولي چيزي به دست نياورده است. اكرم غلامي استاديار دانشگاه شاهرود در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به گذر ايام و فرصتهاي از دست رفته مي گويد: «در طول سال پيوسته بدنبال بدست آوردن فرصتي هستيم تا درباره زندگي خود و آغاز و انجام آن بينديشيم، مسيري را انتخاب كنيم كه زندگي ابدي را براي ما رقم مي زند، اما كمتر چنين فرصتي بدست مي آوريم.»
خانم غلامي با تأكيد بر اين مسئله كه بهترين اوقاتي كه مي توان براي اين منظور از آن استفاده كرد ماه رمضان است، اضافه مي كند: «همواره به خودوعده مي دهيم تا ماه رمضان فرا رسد و بهتر از ساير اوقات به عبادت بپردازيم، از دنيا و دنياپرستي تا حدي چشم بپوشيم و به سوي خدا برويم و بينديشيم كه كيستيم، از كجا آمده ايم، به كجا مي رويم و در اين سرا چه بايد بكنيم. سرانجام انتظار پايان مي پذيرد و ماه رمضان از راه مي رسد و باز هم غفلت مي كنيم و در اين ميان شيطان مي كوشد تا چون گذشته، انسان نتواند از اين اوقات شريف و لحظات گرانبها استفاده كند و به توفيقات الهي دست يابد.»
وي اضافه مي كند: «همه جا دست پيدا و پنهان شيطان دركار است تا انگيزه انسان به اغراض نفساني و دنيوي آلوده شود و دعا، مناجات و عبادت بنده با سنگيني و كسالت توأم گردد و حال راز و نياز از او سلب شود، در اين كشمكش و تضاد بين عوامل الهي و عوامل نفساني و شيطاني انسان بايد از خدا توفيق بخواهد و فرصتهاي پيش آمده را مغتنم شمارد و عبادات و دعا را به اوقات ديگر موكول نكند، بايد تلاش نمايد هر قدر كه ممكن است گامي مثبت در مسير تكامل خود بردارد و به خدا نزديك شود.»
به خانم غلامي مي گويم اما در روايات داريم شيطان در ماه رمضان در غل و زنجير است و نمي تواند انسانها را فريب دهد كه درتوضيحاتي مي گويد: «البته كاملاً درست است، اما افراد سست اراده و دنياپرستي هستند كه به شدت تحت تأثير ماديات قرار گرفته و از هواهاي نفساني پيروي مي كنند، اين عده اسير و بازيچه دست شياطين مي شوند.»
فرصت اندك را دريابيم
حال كه ماه مبارك رمضان رو به پايان است و شبهاي قدر را هم پشت سرگذاشته ايم و تنها فرصت اندكي تا پايان ماه توبه و استغفار در پيش رو داريم چگونه مي توانيم از اين وقت اندك بهره كافي ببريم؟ دكتر عطاءالله رفيعي عضو هيئت علمي دانشگاه در پاسخ به سوال فوق به گزارشگر كيهان اينطور مي گويد: «انسان براساس حكمت الهي و كتب آسماني مي تواند به مقصود مطلوب برسد، خداوند براي بهترين بندگان و مخلوقات خود يعني انسان، دستورالعمل جامع و فهرستي از آنها در اختيارش قرار داده تا توسط آنها بتواند اعمال و عقايد خود را اصلاح كند كه روزه يكي از آن اعمال است.»
دكتر رفيعي مي گويد: «روزه راهي براي تربيت انسان و تمرين بندگي است و با توجه به اينكه زمانهاي خوب از دست رفتني و مكانهاي خوب جداشدني هستند، لذا بايد از هر فرصتي ولو اندك براي جمع كردن ره توشه دنيا و آخرت استفاده كنيم.»
اين استاد دانشگاه با اشاره به اينكه رمضان ظرفي براي تمرين بندگي است، مي گويد: «اگر كسي زمان بيست و پنج روز ماه صيام و شبهاي قدر را از دست داده باشد ضرر كرده و وقت كمتري براي بهره برداري دارد، اما هميشه براي جبران وقت داريم و با توجه به اينكه ما انسانها هميشه وقتي در يك دوره زماني قرار مي گيريم، قدر روزهاي اول را نمي دانيم و هرچه به روزهاي پاياني دوره نزديكتر مي شويم، قويتر عمل مي كنيم و در برخي موارد هم ديده شده كه اين تغيير حالات رفتار آدمي در روزهاي پاياني كاري كارستان مي كند و چون انسان براي تحول بنيادين فقط به يك لحظه زمان نياز دارد مي تواند در همين روزها و فرصتهاي پيش رو جبران از دست رفته ها را بنمايد.»
وقتي عقايد ملكه مي شود
و اعمال ماندگار
اگر عقايد كسب شده در ماه رمضان ملكه ذهن و اعمال آن ماندگار باشد، عبادات و رفتارها تعميق مي يابد و مستحكم مي شود و چنانچه توفيق بندگي را بعد از ماه مبارك از دست بدهيم قطعاً متضرر خواهيم شد. براستي چه عواملي باعث مي شود كه برخي از بندگان عبادات و راز و نياز ديگر فضائل را محدود به همين يك ماه رمضان مي دانند و با پايان يافتن ماه مبارك رمضان با تمام آنها وداع مي كنند؟
حجت الاسلام والمسلمين احمد مبلغي رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي قم در پاسخ به اين سؤال در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «نقش پذيري ماه رمضان به تمام طول سال برمي گردد و فقط مختص يك ماه نيست از همين رو نزول قرآن در ماه رمضان صورت گرفته تا براي همه زمانها و در تمام عرصه هاي مختلف بشري قابل استفاده باشد. همچنين ماه رمضان دربرگيرنده شبهاي قدر است، شبهايي كه سرنوشت انسان رقم مي خورد، سرنوشتي كه فقط به يك ماه محدود نمي شود، بلكه سرنوشت يك عمر رقم مي خورد. از طرف ديگر اصولاً ماه رمضان به دليل اينكه ماه گشايش رحمت است، انسان بايد از اين فرصت استفاده نمايد تا از اين تجربه جديد و گشايش نهايت بهره برداري را كند.»
حجت الاسلام مبلغي با اشاره به اينكه رمضان باب ورود به تجربه جديد است كه اين تجربه در تمام عرصه ها و در تمام طول سال بايد تحقق يابد، مي گويد: «رمضان دربرگيرنده برخي از برنامه هايي از سنخ افعالي، مثل تلاوت قرآن است و بخشي ديگر از برنامه ها از سنخ تحول معنوي و دروني و بخشي هم از نوع خدماتي و كمك به بندگان است كه اين مجموعه يك نوع تربيت و تحول را در ما بوجود مي آورد، حال اينكه چرا اين تحول بعد از ماه رمضان پايان مي يابد، نشان دهنده اين است كه آن تحول واقعي در فرد صورت نگرفته است و فرد بعد از پايان ماه مبارك دوباره به حالت قبل برمي گردد.»
وي به ارائه راهكارهايي براي حل اين مشكل مي پردازد و مي گويد: «شناخت فرهنگ روزه و روزه داري، ادامه برنامه هاي ديني و مذهبي از سوي مسئولان فرهنگي در صدا و سيما و رسانه ها و ايجاد فضاي مناسب رمضاني در جامعه نيز مي تواند در گسترش فرهنگ رمضاني و حفظ معنويات كسب شده مؤثر باشد و فرد را دچار تحول واقعي كند كه اين كار نيازمند يك خيزش همگاني است ضمن اينكه اگر چنانچه روزه كسي با كارهاي خير پيوندي نداشته باشد، آن روزه تأثير واقعي خود را نخواهد داشت، لذا فرهنگ سازي در اين زمينه بسيار مؤثر است.»
عبادت فصلي نيست
هيچگاه عبادات فصلي نمي شود و فقط محدود به يك زمان خاص نيست.
حجت الاسلام محمدمهدي دشتي مسئول مؤسسه فرهنگي تحقيقاتي اميرالمؤمنين در قم به گزارشگر كيهان در توضيحات بيشتري در مورد مطلب فوق با اشاره به اين آيه از قرآن كريم كه خداوند مي فرمايد: اي كسانيكه ايمان آورده ايد، ايمان كامل و راسخي داشته باشيد، مي گويد: «با دقت در اين آيه متوجه مي شويم مشكل از دينداري عده اي از مردم است و به عدم شناخت آنها از احكام و دستورات ديني برمي گردد و تا زمانيكه نگاه ها عوض نشود اين وضعيت ادامه دارد، وقتي جوان ما بداند داروي تمام دردهايش را مي تواند در دين و دينداري پيدا كند، وقتي مردم آگاه باشند كه بسياري از مشكلات روحي، رواني، خانوادگي و مشكلات اقتصادي و اجتماعي خود را مي توانند با تلاوت و تدبر در آيات الهي حل نمايند، قطعاً لحظه اي درنگ نمي كنند و به ريسمان الهي چنگ مي زنند و متوسل مي شوند.و اين توسل و دعا و راز و نياز هرگز مقطعي و فصلي نخواهد بود و به صورت نياز و درس خودسازي و بندگي درمي آيد.»
وقتي از مسئول موسسه فرهنگي تحقيقاتي اميرالمومنين در مورد چگونگي ماندگاري و استمرار فضائل كسب شده در ماه رمضان و نقش مسئولان فرهنگي در كمك به اين تداوم سؤال مي كنم، در پاسخ خاطرنشان مي كند: «هرچه شناخت و درك افراد به دستورات ديني بيشتر باشد و در عمل به اين دستورات ثابت قدم تر باشند قطعا اين عبادت ها و راز و نيازها در تمام طول سال تداوم مي يابد. ضمن اين كه مسئولان ذيربط هم در اين ميان نقش كليدي برعهده دارند.»
وي در ادامه مي گويد: «از نقش رسانه ها، سايت هاي مختلف اينترنتي، فضاسازي شهرها و تابلوهاي تبليغاتي و مطبوعات نبايد غافل شد و اين مسئولان فرهنگي هستند كه بايد خوراك يكساله مردم را تامين نمايند و فضا را هميشه رمضاني نگه دارند و شرايطي را فراهم كنند كه دينداري براي مردم آسانتر شود و شور و شوق و نشاط جوانان براي پذيرش مسائل ديني بيشتر شود كه يكي از اين كارها ارائه مفاهيم ديني در قالب هاي بسيار جذاب و قابل فهم است كه در مجموع همه اين مسائل باعث مي شود ارتباط جوانان با مسائل ديني قطع نشود.»
ماه رمضان، ماه وحدت و همدلي
دين تزريقي نيست، بلكه يك امر دروني و ذاتي است. دكتر امان الله قرائي مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اين كه بسياري از عادت ها و رفتارهاي خوب مردم در ماه مبارك رمضان مثل صله رحم، ديد و بازديد، افطاري دادن، عيادت از بيماران و دستگيري از نيازمندان، يك امر خودجوش و مردمي مثل عزاداري در ماه محرم است، در خصوص تداوم فضائل كسب شده در ماه ضيافت الهي مي گويد: «ماه رمضان ماه وحدت و همدلي است و فضاي اجتماعي اين ماه مي طلبد كه انسان اينگونه رفتار كند، اين كه ما بخواهيم مسئولان در تداوم اين رفتارها نقش اساسي را برعهده بگيرند، زياد منطقي به نظر نمي رسد، چون اين مسائل به اعتقادات و باورهاي ديني خود مردم برمي گردد و همه بايد دست به دست هم دهند و تلاش كنند.»
وي مي گويد: «وقتي جوان و نوجوان، پيرزن و پيرمرد، همه و از هر قشري در نمازهاي صبح ماه رمضان در مساجد حضور گسترده دارند، كسي آنها را وادار به اين حضور نكرده است، بلكه مردم خود به اين يقين رسيده اند كه اين ماه را تمرين بندگي كنند، اما اين كه مي بينيم بعد از ماه رمضان اين حضور كمرنگ مي شود، به مسائل اجتماعي ديگري بستگي دارد و ناشي از كمرنگ شدن اعتقادات مردم نيست.»
دكتر قرائي مقدم مي گويد: «در جامعه اي كه به شدت رو به رشد است و زمان به سرعت در حالت حركت و مردم درگير مسائل كار و زندگي هستند وقت كمتري براي حضور هر روزه در مساجد و يا ديد و بازديد هر شبه پيدا مي كنند، اما اينطور نيست كه اين ارتباطات و معنويات به يك باره قطع شود، چون ما هميشه نيازمند خيرات، نذورات، كارهاي معنوي و عبادات و راز و نياز هستيم اما بايد تلاش كنيم وقت بيشتري در تمام طول سال براي كارهاي خداپسندانه و عمل به دستورات ديني بگذاريم.»
اين استاد دانشگاه، آموزش هاي ديني و معارف اسلامي در سيستم آموزش و پرورش را براي تقويت بنيه ديني و اعتقادي بچه ها بسيار موثر مي داند و به نقش تربيتي خانواده ها هم تاكيد مي كند و مي گويد: «زماني كه ما بچه بوديم و 6 سال بيشتر نداشتيم بايد يخ حوض را مي شكستيم و صبح زود وضو مي گرفتيم و براي نماز اول وقت به مسجد مي رفتيم، اما متاسفانه امروزه از اين سخت گيري ها در آموزش هاي ديني اصلا خبري نيست. اگر آموزش هاي ديني از همان سال هاي اوليه زندگي و در سنين كودكي در خانه و خانواده آغاز شود و در مدارس و آموزش و پرورش ما پررنگ تر باشد نسل جوان و آينده ساز كشور عمل به دستورات ديني را در تمام طول سال سرلوحه و نصب العين كارهاي خود قرار مي دهد و ما ديگر دغدغه چگونگي استمرار فضائل كسب شده در يك ماه عبادت تا پايان سال را نخواهيم داشت.»
گزارش روز