E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

بنيان هاي نظري فرهنگ غرب در بوته نقد
فمينيسم ؛نهضتي عليه زنان

نوشته : مهدي جمشيدي
فمينيسم
فمينيسم نهضتي است كه مدافع برابري حقوق زن و مرد در زمينه هاي مختلف فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي و خواهان از بين بردن هرگونه تبعيض و نابرابري نسبت به زنان در جامعه است. اين جنبش به صورت نامنسجم در قرن نوزدهم شكل يافت و در قرن بيستم، به طور جدي مورد توجه قرار گرفت. در درون جنبش فمينيسم، آراء و نظريات گوناگوني درباره زنان ارائه شده كه بخش مشترك همه آنها عبارت است از حركت به سوي برابري فرصت ها ورفع تبعيض جنسيتي و سلطه مردان بر زنان1.
به يك معنا، هميشه يك نوع رويكرد فمينيستي وجود داشته است، يعني هر كجا كه زنان تحت انقياد و سلطه زورمدارانه مردان بوده اند، زناني نيز بوده اند كه اين موقعيت را تشخيص داده وبه صورتي آن را مورد اعتراض قرار داده اند. در غرب، نقطه شروع جريان هاي فمينيستي را از طريق شناخت زمان انتشار نخستين آثار در اين حوزه معين كرده اند. به استثناي چند مورد، چنين آثاري نخستين بار در دهه 1630 منتشر شدند و به عنوان يك جريان رقيق و ملايم ولي مستمر، تا 150سال پس از آن ادامه داشتند. اما از 1780 تا زمان كنوني، دو سده مي گذرد كه نوشته ها و آثار فمينيستي بيش از پيش به صورت يك كوشش ملموس جمعي در آمده تعداد افراد فعال در اين جريان و گستره انتقاداتشان روز به روز وسيع تر شده است. البته فرصت ها و ميدان هاي اعتراض علني فمينيستي در مواقع دگرگوني آزاديبخش و آمادگي براي پذيرش تغيير، افزايش و در دوران غلبه محافظه كاري و سركوبي، كاهش مي يافت. از اين رو، حجم نوشته هاي فمينيستي مقارن با دوره هاي آزاديخواهي بيشتر است؛ به طوري كه نخستين غليان و جوشش توليد در اين زمينه در دهه هاي 1780 و 1790 پيش آمده، در دهه 1850، كوشش هايي بسيار سازمان يافته تر و متمركزتر از گذشته انجام گرفتند و بسيج توده اي براي كسب حق رأي براي زنان در اوايل سده بيستم رخ داد. در دهه 1960 نيز جنبش جديد و گسترده اي در آمريكا شكل گرفت كه ريشه در سه عامل داشت: اول، فضاي عموماً انتقادي حاكم بر اين دوره، دوم، خشم فعالان زن كه به صرف رويارويي با رويكردهاي موافق تبعيض جنسي مردان ليبرال را راديكال، فوج فوج به جنبش هاي ضد جنگ، حقوقي مدني و دانشجويي پيوسته بودند، سوم، تجربه تلخ زنان از پيش داوري ها و تبعيض ها، پس از آنكه گروه بيشتري از آنها به بازار كار و آموزش عاليتر راه يافتند. هر چند پس از اين مرحله، از هيجان و نشاط حاكم بر اين جريان كاسته شد اما جريان فمينيستي همچنان در غرب زنده و فعال ماند.2
وضعيت حقوقي و اجتماعي موجودي كه فمينيست ها به آن اعتراض دارند و خواهان دگرگوني آن هستند مشخصاتي از اين قبيل دارد: بهره كشي از زن در قالب ايفاي نقش مادري، تك همسري، پاكدامني، صورت مرسوم التذاد جنسي، آزار جنسي در محيط كار، عدم پرداخت حقوق به خدمات خانه داري، كار زنان با دستمزد كمتر از مردان، بدرفتاري جنسي، بردگي جنسي از طريق فحشاي تحميلي، آزار زنان همجنس باز، نظارت شديد مرد بر زن، حبس كردن زنان در خانه و... بنابراين، موقعيت زنان همان موقعيتي است كه در چارچوب آن، آنها مورد سوءاستفاده، نظارت، انقياد و ستم مردان قرار مي گيرند3.
چالش و نقد:
1- از نظر اسلام، هر انساني، چه زن و چه مرد، فردي است از يك نوع كه در ماده و عنصر پيدايش او، دو نفر انسان نر و ماده دخالت داشته اند و هيچيك از اين دو، بر ديگري برتري ندارد مگر از نظر «تقوا و عبوديت»4. زيور جان آدمي ايمان است، نه چيز ديگر. چون روح انسان، مجرد است نه مادي و ايمان نيز امري معنوي است، اين امر معنوي (ايمان)، مايه جمال و زيبايي آن امر مجرد (روح) شده است و همچنين از آنجا كه خصوصيت ذكورت و انوثت در حقيقت انسان (كه همان روح اوست) و ايمان و مانند آن تأثيري ندارد، حقيقت انسان و ايمان، نه مونث است و نه مذكر، بلكه امري مجرد است كه در زن و مرد يكسان است5.
قرآن مي گويد كه همه هستي براي «انسان» آفريده شده اما نمي گويد كه زن براي مرد آفريده شده است؛ بلكه اين كتاب آسماني تأكيد مي كند كه هر يك از زن و مرد براي «يكديگر» و براي «تكامل انساني متقابل» آفريده شده اند6. برخلاف قرآن كريم، در كتب آسماني اديان ديگري همچون يهوديت و مسيحيت (كه البته تحريف شده اند و وحي الهي محسوب نمي شوند)، زن فاقد ارزش و منزل برابر با مرد است. آنچه كه از كتاب هاي تورات و انجيل استنباط مي شود اين است كه زن هرگز به پايه مرد نخواهد رسيد7.
در روايات اسلامي نيز، مكررا درباره «احترام به زن» توصيه و تأكيد شده است8. پيامبر(ص) فرمود: «به زنان اكرام ننمود مگر شخص كريم و به آنها اهانت نكرد مگر فرد لئيم و بدسرشت»9. امام صادق(ع) نيز فرمودند: «از اخلاق انبياء الهي، محبت و احترام به زنان بوده است.»10
بنابراين، از نظر اسلام زن يك انسان واقعي است، استقلال فكري و عملي دارد، مرد حق ظلم به او را ندارد و از شخصيت معنوي و ديني برخوردار است11. حتي به تعبير علامه طباطبايي، ممكن است به موجب آيه شريفه ذيل، يك زن در سايه تقوا و ديانت، نسبت به هزاران مرد، برتري و فضيلت يابد:12
«يا ايهاالناس انا خلقنكم من ذكر و انثي و جعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقكم»13
اي مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره ها و قبيله ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد، گرامي ترين شما نزد خدا، باتقواترين شماست.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. نگاه كنيد به: كريس بيسلي، چيستي فمينيسم، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ اول، .1385
و. جمعي از نويسندگان، فمينيسم و ديدگاه ها، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ دوم، .1386
2. جورج ريتزر، نظريه جامعه شناسي در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثي، تهران: انتشارات علمي، چاپ پنجم، 1380، صص 102-101 و صص 464-.463
3. همان، ص .489
4. سوره حجرات، آيه 13 و سوره نحل، آيه .97
5. مرتضي مطهري، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهل و سوم، 1385، صص 121-.116
6. سوره بقره، آيه .187
7.سيدمحمدحسين طباطبايي، زن در اسلام، قم: انتشارات محمد، ]بي تا[، ص .31
8. نگاه كنيد به: زهرا آيت اللهي، خوش رفتاري با زنان؛ نفي خشونت عليه زنان، تهران: شوراي فرهنگي- اجتماعي زنان، چاپ اول، .1381
9. به نقل از: سيدمحمدحسين طباطبايي، تفسيرالميزان، جلد بيستم، ترجمه محمدباقر موسوي همداني، قم: دفتر تبليغات اسلامي، صص 417-.401
.10 همان.
.11 همو، اسلام و اجتماع، قم: انتشارات دارالتبليغ اسلامي، 1342، صص 60-.59
.12 همو، آموزش دين، قم: دفتر انتشارات اسلامي، چاپ چهارم، 1385، ص .279
.13 سوره حجرات، آيه .13

دست هاي نامرئي -36
پاسخ رهبري به شبهه افكني ها درانتخابات

نويسنده : محمد عبد اللهي
مناظره هاي تلويزيوني كليد خورد
با آغاز مناظرات تلويزيوني رقابت انتخاباتي وارد مرحله جديدي شد و در 13/3/88 جنجالي ترين مناظره بين دو رقيب اصلي برگزار شد كه نقش تعيين كننده اي در نتيجه انتخابات داشت. فرداي اين مناظره رهبر انقلاب اسلامي در صحن مطهر امام راحل به ايراد سخن پرداختند و خطاب به حاضران فرمودند:
«از دو سه ماه قبل از اين راديوهاي بيگانه شروع كردند به بدنام كردن و مخدوش كردن چهره انتخابات در كشورمان براي بدبين كردن مردم. گاهي گفتند اين انتخابات نيست انتصابات است. گاهي گفتند اين يك بازي كنترل شده درون حكومت است.»326
اما حمايت رهبري از يك كانديداي خاص ديگر شائبه فتنه جويان شد تا شايعه تقلب در انتخابات را پيش از برگزاري انتخابات و حين مناظره ها تقويت كنند.
باز هم مديريت بحران رهبري معظم پرده از سر دروني شان برانداخت اما برخي توده هاي مردمي هنوز به باور نرسيده بودند.
بنابراين رهبر انقلاب اسلامي اينطور هشدار دادند:
«به طور حتم بايستي انتخابات را جوري برگزار كنند كه پرشور باشد؛ دست همه ي نامزدها باز باشد؛ مردم آزادانه بتوانند انتخاب كنند و انتخابات، سالم و با امانت كامل ان شاءاللّه انجام بگيرد و انجام خواهد گرفت.»327
البته رهبر در پايان اين صحبت ها با تببين اين نكته كه راي خود را به هيچ كس نخواهد گفت بار ديگر مشتي بر دهان آنهايي مي زند كه رهبري را ديكتاتور مي خوانند:
«درباره موضع رهبري در مورد انتخابات، گمانه زني و شايعه و اينها هميشه بوده و خواهد بود. بنده يك رأي دارم، آن را در صندوق مي اندازم. به يك نفري رأي خواهم داد، به هيچ كس ديگر هم نخواهم گفت كه به كي رأي بدهيد، به كي رأي ندهيد؛ اين تشخيص خود مردم است. بنده گاهي از دولت حمايت ميكنم، دفاع ميكنم.»328
رهبر انقلاب حتي با اين تأكيد خود كه « بنده يك رأي دارم، آن را در صندوق مي اندازم.»، راه را بر سوء استفاده هاي احتمالي هر دو جريان رقيب بستند و كيست كه نداند كه همه اين اقدامات، اساسا بر منطقي مبتني بر سيره عقلا استوار بود كه حتي اگر هم از سوي برخي اشخاص و جريانات، اعتقادي به تبعيت از ولايت نيست حداقل به پيروي از عقل، اين منطق ضروري را بپذيرند.
اما باز هم هشدارها به گوش نااهلان نرفت و اقدامات تخريب گرايانه ادامه يافت.
كميته هاي سياسي، اجتماعي، خانواده، زنان، كودكان، كارگران و ديگر اقشار و اصناف در كمپين جنبش سبز شكل گرفت تا علاوه بر تامين خوراك رسانه هاي بيگانه و تريبون هاي داخلي و خارجي معاند با نظام جمهوري اسلامي ايران، شعارهاي انتخاباتي پيرامون وضعيت اسفبار! اين اقشار شكل گيرد تا خدمات دولت زير سوال رود.
همه آنچه پيش از اين نيز مشكل و معضل بود به اسم دولت نهم گذاشته شد و دولت مسبب همه گرفتاري ها، تورم و نارضايتي هايي بود كه دولت هاي پيشين مسئول آن بودند.
كميته صيانت از آراء شكل گرفت
تاكيد شد كه يكي از مسايل مهمي كه در انتخابات توسط دشمنان انقلاب اسلامي در دستور كار قرار گرفته بود مساله القاي تقلب در انتخابات بود. ستاد كودتا كه طرح ادعاي تقلب را در صورت شكست در انتخابات در دستور كار داشت از مدت ها قبل تلاش نمود تا زمينه هاي پذيرش افكار عمومي را در اين زمينه فراهم آورد.
گر چه شبهه در سلامت انتخابات هاي پيشين ديگر به روال ثابت جرياني درآمده بود كه با عنوان اصلاح طلب شناخته مي شد اما فضاسازي هدفمند و مداوم بر موضوع سلامت انتخابات آن هم سه ماه قبل از انتخابات، دلسوزان نظام را پيرامون آنچه در پيش است، به يقين قطعي رسانده بود.
رهبر انقلاب اين موضوع را از مدت ها پيش درك كرده بودند و در اولين سخنراني خود درباره انتخابات آينده به آن واكنش نشان دادند هر چند اصلاح طلبان كه مخاطب اصلي سخنان رهبري بودند راه ديگري را پيمودند. اواخر ارديبهشت ماه طرح تشكيل كميته »صيانت از آرا« از سوي دو كانديداي اصلاح طلب در دستور كار قرار گرفت.
تشكيل كميته صيانت از آرا نيز در قالب همين توطئه قابل تحليل است. لذا رهبر انقلاب بطور جد از همان ابتدا در برابر اين توطئه و جنگ رواني ايستادند و ملت را نسبت به اين مساله هوشيار نمودند و گذشت زمان، تحليل دقيق رهبر انقلاب از آنچه در كمين نظام بود را روشن كرد:
«من مي بينم بعضي ها در انتخاباتي كه دو سه ماه ديگر انجام خواهد گرفت، از حالا شروع كرده اند به خدشه كردن. اين چه منطقي است؟ اين چه فكري است؟ اين چه انصافي است؟ اين همه انتخابات در طول اين سي سال انجام گرفته است - در حدود سي انتخابات - مسئولان وقت در هر دوره اي رسماً متعهد شده اند و صحت انتخابات را تضمين كرده اند، و انتخابات صحيح بوده است؛ چرا بيخود خدشه ميكنند، مردم را متزلزل ميكنند، ترديد ايجاد مي كنند؟»329
سرآغاز سال 1388، رهبر انقلاب در اولين تذكرات در باب انتخابات پيش رو، با تيز بيني كساني كه تا آن لحظه هنوز به صورت رسمي كانديداي انتخابات نشده بودند را از طرح شبهه تقلب در انتخابات بر حذر داشتند.
يك ماه بعد رهبر انقلاب بار ديگر تفصيلا به شبهه افكني ها در سلامت انتخابات پاسخ گفتند:
«چرا دروغ مي گويند؟ چرا بي انصافي مي كنند؟ چرا خلاف واقع مي گويند؟ چرا اين همه زحماتي را كه اين ملت و مسئولين در طول اين سالهاي متمادي متحمل شدند، نديده مي گيرند؟ چرا؟ چرا ناسپاسي مي كنند؟»330
مخاطب اين سوالات و سخنان صريح تر رهبر انقلاب در آستانه روز معلم كساني بودند كه در شيپور تقلب در انتخابات مي دميدند. اصلاح طلبان افكار عمومي را به گونه اي جهت مي دادند تا در زمان نياز با عدم پذيرش نتايج انتخابات آتش فتنه را شعله ور سازند:
«از دشمن ... چه انتظاري هست؟ بي توقعي از دوستان است. بي توقعي از كساني است كه جزو اين ملتند؛ واقعيات را دارند مي بينند؛ مي بينند كه اين انتخابات چگونه سالم و متقن انجام مي گيرد، در عين حال، همان حرفي را كه دشمن ميزند، اين ها هم مي زنند! ... اين ها ديگر عليه ملت ايران حرف نزنند و انتخابات ملت ايران را زير سؤال نبرند.»331
سكوت؛ تدبيري هوشمندانه
موضوع ديگري كه قبل از انتخابات قابل توجه بود و كمتر در انتخابات گذشته رخ داد حمايت خواص جامعه از كانديداهاي خاص بود كه البته آن چه اوضاع را متشنج كرد بعد از مناظره آقاي احمدي نژاد وآقاي موسوي اتفاق افتاد .
در پي اين مناظره كه به حمايت هاي خاص در آن اشاره شده است وآقاي احمدي نژاد به مخالفت صريح آقاي هاشمي با خودش اشاره و مطالب ديگري نيز ذكر مي كند، آقاي هاشمي نامه اي به مقام معظم رهبري داده در آن مخالفت صريح خود را با دولت احمدي نژاد اعلام كرده و بر خلاف سخنان رهبري دولت احمدي نژاد را به دولت بني صدر تشبيه مي كند:
«بر فرض اين كه اينجانب صبورانه به مشي گذشته ادامه دهم بي شك بخشي از مردم واحزاب وجريا ن ها اين وضع را بيش از اين بر نمي تابند و آتش فشان هايي كه از درون سينه هاي سوزان تغذيه مي شوند در جامعه شكل خواهند گرفت كه نمونه هاي آنرا در اجتماعات انتخاباتي در ميدانها، خيابان ها و دانشگاهها مشاهده كرديم.»332
رهبر معظم انقلاب در پاسخ به اين نامه متكبرانه سكوت كردند و مانع از بروز آتش فشاني مي شوند كه آقا ي هاشمي در ذهن خود تجسم كرده اند.
نامه بدون سلام هاشمي رفسنجاني و نامه موسوي به رهبر معظم انقلاب اهم اتفاقاتي بود كه در چند روز منتهي به انتخابات رخ داد. سياست تبليغاتي ستاد موسوي چنان بود كه او پيروز قطعي انتخابات است و در غير اين صورت سلامت انتخابات خدشه دار است. برخي حتي پا را از اين فراتر نهادند و نظام را در صورت عدم پيروزي موسوي تهديد به حضور مردم در خيابان ها كردند.
يك روز پيش از انتخابات شايعه پاسخ رهبر انقلاب به نامه هاشمي رفسنجاني از طريق برخي سايت ها و پيامك ها منتشر شد. نامه تهديدآميز هاشمي به رهبر انقلاب، او و نامزد مورد حمايت وي را تحت فشار افكار عمومي و دوستداران نظام قرار داده بود. به همين جهت برخي محافل با انگيزه تغيير نتايج و جنگ رواني اقدام به انتشار شايعه نمودند. اقدامي كه واكنش سريع دفتر مقام معظم رهبري و شخص ايشان در روز انتخابات را به دنبال داشت.
انتخابات آغاز شد
سرانجام روز موعود رسيد و انتخابات دهمين دوره رياست جمهوري با حضور باشكوه ملت در 22 خرداد به انجام رسيد.
حضور 40 ميليوني ملت در پاي صندوق هاي راي يكي از باشكوه ترين انتخابات تاريخ ايران زمين را رقم زد.
صبح روز انتخابات، رهبر انقلاب در اولين ساعات پاي صندوق راي حاضر شدند. ايشان در مصاحبه خود موضوع »امنيت انتخابات« را مورد توجه قرار دادند هم چنانكه پيش تر نيز در حرم امام خميني(ره) به حفظ آرامش مردم در حين تبليغات و حضورهاي شبانگاهي در خيابان هاي تهران اشاره اي داشتند:
«امروز هم من اميدوارم و از مردم خواهش ميكنم كه توجه كنند، همين امنيت، همين آرامش و همين متانت و سكينه ي روحي لازم، در آنها وجود داشته باشد. ممكن است بدخواهاني بخواهند در مراكز رأي تشنج ايجاد كنند ... اگر كساني خواستند چنين تشنجي ايجاد كنند، خود مردم نگذارند و با متانت، با صبر و با حلم و وقار خودشان، مانع بشوند از اينكه خواسته ي بدخواهان اين ملت عملي بشود.»333
اين انتخابات كه مي توانست پشتوانه عظيمي براي رييس جمهوري منتخب ملت و پيروزي بزرگي براي ملت و نظام جمهوري اسلامي باشد با فتنه گري جريان سياسي شكست خورده در انتخابات به تلخي گراييد و حوادث ناگوار و اقدامات غيرقانوني كه در قالب سناريوي كودتاي مخملين طراحي شده توسط دشمنان نظام اسلامي قابل تحميل است اين پتانسيل عظيم را تقليل داد. از جمله فتنه انگيزي هاي كودتاگران ترتيب دادن سناريويي با مؤلفه هاي ذيل بود:
- طرح دروغ بزرگ تقلب در انتخابات
- درخواست ابطال انتخابات
- بيانيه نويسي و صدور اطلاعيه هاي زنجيره اي
- آغاز اردكشي خياباني و كشاندن هواداران به خيابان ها
- ناامن سازي و ايجاد اغتشاش گري و تخريب اموال عمومي
- حمله به مراكز نظامي و انتظامي و به ضرب و شتم و قتل نيروهاي انتظامي و امنيتي
- تلاش براي مستندسازي دروغ بزرگ
- متهم ساختن نظام اسلامي به تجاوز در زندان ها
- دروغ پردازي و جعل شهداي دروغين براي فتنه گران و ...
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
326 . بيانات در بيستمين سالگرد رحلت امام خميني(ره)، 14/3/88
327 . بيانات در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حرم امام رضا(عليه السلام)، 1/1/88
328 . همان
329 . همان
330 . بيانات در ديدار جمعي از معلمان، پرستاران و كارگران، 9/2/88
331 . همان
332 . نامه سرگشاده هاشمي رفسنجاني خطاب به مقام معظم رهبري، خبرگزاري هاي متعددي مانند فارس، مهر، الف و... 19/3/88
333 . بيانات مقام معظم رهبري پس از شركت در انتخابات، 22/3/88