دفع بهينه پسماندها نهفته در اصلاح الگوي مصرف
كنكاشي در توليد، بازيافت و دفن زباله - بخش پاياني

صديقه توانا
استشمام بوي تعفن از زباله ها و اوف اوف كنان رد شدن از كنارشان، عادتي قديمي براي خيلي از ماست و زباله هرچند القابي چون طلاي كثيف دارد، اما باز هم خيلي ها اين سازگاري را با زباله نداشته و ندارند، به همين دليل خيلي ها به رها كردن زباله در معابر و تفكيك كردن آنها در مبدأ و سرساعت بيرون گذاشتن آن از منزل توجهي نكرده و زباله تنها در حد زباله ها مانده است. در اين ميان عده كثيري هم هستند كه به بازيافت زباله و پسماند توجه خاصي داشته و با شهرداري همكاري مي كنند و خود را ملزم مي دانند كه زباله ها را از مبدأ تفكيك كرده و آشغالهاي ترو خشك را از هم جدا نموده و سپـس آنها را در مخازن حمل زباله بريزند.
به اعتقاد كارشناسان زيست محيطي و مسئولان سازمان پسماند، بهبود روش ذخيره سازي، جمع آوري و بازيافت پسماندها، خالص سازي پسماندهاي تر براي توليد كمپوست مرغوب، خالص سازي پسماندهاي خشك براي بازيافت و بازگشت بهينه اين گونه مواد به چرخه توليد و جلوگيري از هدر رفتن سرمايه هاي ملي و كمك به اقتصاد جامعه نيز مهمترين محور كار سازمان مديريت پسماند است.
همچنين آنها اعتقاد دارند به حداقل رساندن دفن پسماند و حذف آن در آينده و ارتقاي سطح كيفيت خدمات شهري، حفظ محيط زيست و جلوگيري از توليد و انتشار آلودگي ها و ارتقاي سطح فرهنگ عمومي در برخورد با پسماندها نيز در دستور كار مسئولان ذيربط قرار دارد.
تفكيك زباله از مبدا
تكنيكهاي مختلفي در جهان براي تفكيك و جداسازي اجزاي تركيبي مواد زائد وجود دارد كه اگر چنانچه مردم بياموزند زباله ها و مواد زائد زندگي روزمره خود را از مبدا تفكيك نمايند، در بهينه سازي و كاهش اثرات سوء زيست محيطي حاصل از دفن پسماندها موفق تر خواهيم بود.
دكتر حمزه شكيب، عضو شوراي اسلامي شهر تهران و رئيس كميسيون عمران و توسعه شهري در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه بايد 50 درصد از انرژي و توان خود را صرف كار فرهنگي در خصوص تفكيك زباله ها از مبدأ و مقصد كرده تا بتوانيم مشكلات موجود را برطرف كنيم، در توضيحاتي مي گويد: «روش جداسازي و تفكيك در مبدا يكي از مهمترين و كم هزينه ترين روشهاي جداسازي و تفكيك مواد زائد محسوب مي شود. در اين روش زائدات قابل بازيافت پس از جداسازي در منزل جهت ذخيره سازي به ظروف و مخازن ويژه اي كه در آينده در سراسر كشور در محيط هاي مسكوني نصب مي شود، منتقل و سپس توسط سرويس هاي ويژه و منظم از محل توليد به محل تبديل حمل مي شود كه يكي از محسنات اين روش عدم اختلاط و آلودگي مواد زائد قابل بازيافت با هم و در نتيجه عدم نياز به ضدعفوني و شست و شوي دوباره و صرف هزينه هاي مازاد است.»
دكتر شكيب در ادامه به تفكيك زباله در مقصد هم اشاره مي كند و مي گويد: «روش جداسازي و يا تفكيك در مقصد نيز يكي از روشهاي بازيافت و جداسازي مواد زائد به حساب مي آيد اما در اين روش، زائدات قابل بازيافت پس از ورود به مراكز انتقال يا دفع توسط روش سنتي يا با صرف نيروي انساني يا توسط انواع سيستمهاي مكانيزه همانند سرند، آهن ربا، تونل باد و... از داخل مواد تفكيك و جدا مي شود.»
وي با اشاره به اينكه 30درصد زباله هاي توليد شده را خشك و 70درصد آن را زباله هاي تر تشكيل مي دهد و با تأكيد بر اين مسئله كه شهرداري گام به گام در مسير افزايش زباله هاي خشك فعاليتهاي گسترده اي را آغاز كرده مي گويد: «تا پايان سال تمام زباله ها پردازش شده و به پسماند تبديل مي شود.»
مباحث فقط روي كاغذ است، از حرف تا عمل...
اروپا در نظر دارد تا سال 2030، 20درصد انرژي مورد نياز خود را از انرژي هاي تجديدپذير تأمين كند، ما با توجه به اينكه در توليد زباله ظاهراً يد طولايي داريم، چه اقداماتي براي انرژي از اين منبع عظيم، انجام داده ايم؟
دكتر حمزه شكيب در پاسخ به اين سؤال چنين مي گويد: «تمام مباحث در اين خصوص روي كاغذ است، ولي هنوز عملا هيچ اقدامي صورت نگرفته، اما اين باور را هم دارم كه دوستان در سازمان بازيافت در اين زمينه تلاش مي كنند و به پيشرفتهاي خوبي هم نسبت به سال قبل دست يافته اند، اما هنوز تا رسيدن به استانداردهاي جهاني خيلي فاصله داريم.»
وي در ادامه مي گويد: «توليد انرژي از زباله، نياز به يك برنامه ريزي دقيق دارد كه در گزارشات ما فعلا استفاده از زباله براي انرژي تجديدپذير فقط در حد حرف است و برنامه عملياتي نداريم.»
اما دكتر حسين كلخوراني، معاون خدمات شهري شهرداري تهران در اين خصوص نظر ديگري دارد و به گزارشگر كيهان چنين مي گويد: «در اروپا و خيلي از شهرهاي مهم دنيا، استاندارد بهداشت در سطح بالايي قرار دارد، آنها سراغ بازيافت زباله نمي روند ضمن اينكه استفاده از كالاهاي بازيافتي در آنجا ممنوع شده است، آنها كل زباله را به صورت يكجا مي سوزانند، اما در ايران شرايط اينطور نيست.»
دكتر كلخوراني به تفاوت زباله در كشورها اشاره مي كند و در توضيحاتي مي گويد: «باتوجه به اينكه 70درصد زباله در كشورهاي صنعتي را خشك و تنها 30درصد آن را زباله هاي تر تشكيل مي دهد، ارزش حرارتي زباله در اروپا بالاتر است و بهتر مي توانند از اين انرژي تجديدپذير بهره برداري كنند.»
وي مي گويد: «زباله خشك پايه صنعت بسته بندي است و كليه كالاهاي بي مصرف در بسته بندي هايي صورت مي گيرد كه به سرعت قابليت تبديل دارند ولي در ايران اينطور نيست و ارزش حرارتي زباله ها پايين است ولي عليرغم تمام اين مشكلات بحث تبديل انرژي از انرژي هاي تجديدپذير، شدني است و ما براي تحقق يافتن اين امر مي خواهيم تونلهاي آبگيري در مراحل پردازش زباله مستقر كنيم تا ميزان رطوبت زباله ها كاهش يابد.»
از دكتر كلخوراني در مورد خبرهايي مبني بر توليد برق از زباله هاي تهران سؤال مي كنم كه در پاسخ مي گويد: «4ماه قبل طي فراخواني از شركتهاي داخلي و خارجي براي مشاركت و همكاري در مورد تبديل زباله به انرژي جديد دعوت كرديم كه متعاقب آن 10 شركت اعلام آمادگي كردند كه از بين آنها با دو شركت به توافقات نهايي رسيده ايم و اقدامات اوليه كار مهيا شده است.»
وي در توضيح بيشتر مي گويد: «دو روش كلي بيوگاز و زباله سوز براي توليد برق از زباله تهران و گاز متان توليدي از زباله وجود دارد كه در روش اول از زباله هاي موجود در تهران گاز متان توليد شده كه اين گاز در فرآيندهاي مختلف تبديل به برق مي شود و در روش دوم نيز گاز متان موجود در مركز دفن زباله تهران استحصال شده و تبديل به برق مي شود.»
دكتر كلخوراني مي گويد: «باتوجه به اينكه ميزان زباله در تهران بالاست بايد 30 يا 40 واحد نيروگاهي در كهريزك براي توليد برق احداث كنيم كه هر واحد نيروگاهي كار تبديل برق را از 200 تن زباله در روز آغاز مي كند، البته اولويت كاري ما اين است كه اين نيروگاهها را در 11 ايستگاه مياني و در داخل شهر مخصوصاً مناطق شمالي احداث كنيم تا هزينه ها به مقدار زيادي كاهش يابد.»
وي اضافه مي كند: «يك واحد كوچك 50 تني توليد گاز متان هم در شهر مقدس مشهد مشغول به كار است كه البته اين نيروگاه قابل مقايسه با نيروگاههاي تهران نيست.»
از معاون خدمات شهري شهرداري تهران در خصوص تبعات بلندمدت توليد زباله در كشور سؤال مي كنم كه در پاسخ مي گويد: «با توليد زباله بخش وسيعي از سرمايه هاي كشور از بين مي رود ضمن اينكه اگر ميزان زباله به همين روال امروزه افزايش يابد، قطعاً به بحران تبديل مي شود.»
وي مي گويد: «ميزان زباله ها در ميادين ميوه و تره بار تهران 2هزار تن در روز است كه اگر چنانچه از يك ميليون و 700 هزار خانواري كه در تهران زندگي مي كنند، حداقل صرفه جويي 10درصدي را به خرج دهند در بخش زباله تر و ميوه 200 تن در روز، در توليد زباله صرفه جويي مي شود.»
غرفه هاي بازيافت
سرانه متوسط زباله در تهران روزانه 750 گرم است در حاليكه در كشورهاي پيشرفته اين رقم روزانه به 300 تا 400 گرم مي رسد. براستي هيچ با خود فكر كرده ايد چرا اينقدر زباله توليد مي كنيم؟
مهندس سيد محمد فياض، رئيس سازمان مديريت پسماند شهرداري تهران در پاسخ به اين سؤال به گزارشگر كيهان چنين مي گويد: «افزايش جمعيت شهري و تغيير در نحوه زندگي شهرنشيني، ارزان بودن محصولات در ايران، استفاده بيش از حد از لوازم و ظروف يك بار مصرف، استقبال گسترده مردم بدليل مشغله زياد از فست فودها، بسته بندي هاي ناقص، فرهنگ غلط بعضي از شهروندان در استفاده بي رويه از مواد خوراكي و اسراف و زياده روي همچنين بي توجهي به دستورات ديني و عدم همكاري رسانه ها و صدا و سيما با مسئولان شهرداري در خصوص آگاه سازي مردم باعث افزايش توليد زباله در كشور طي چند سال گذشته است.»
رئيس سازمان مديريت پسماند نيز در ادامه با اشاره به اينكه رشد زباله تهران از سال 84 تاكنون 4درصد رشد داشته است، مي گويد: «زباله شهر تهران در سال 84 و 85 حدود 4/2 درصد بود و در سال 87 و 88 به 6درصد رسيده است و اين در حالي است كه آمار تفكيك زباله از مبدأ و جمع آوري زباله هاي خشك نيز افزايش يافته و به 10 درصد رسيده است.»
مهندس فياض با اشاره به اينكه بزودي مخازن آبي رنگي جهت ذخيره زباله هاي خشك هم كنار مخازن تر در تهران نصب مي شود، مي گويد: «در حال حاضر در يكي از مناطق به صورت آزمايشي نصب شده و خوشبختانه مردم از آن استقبال كردند ضمن اينكه براي تفكيك زباله از مبدأ استفاده از شيوه هاي تلفيقي ثابت و سيار در تمامي مناطق 22گانه شهر تهران به اجرا درآمده است.»
وي در ادامه مي گويد: «در اين طرح عوامل جمع آوري پسماندهاي خشك با استفاده از ناوگان حمل و نقل به محل توليد پسماند (منازل، واحدهاي تجاري، ادارات و...) مراجعه كرده و پسماندهاي خشك را كه توسط شهروندان تفكيك شده، دريافت مي كنند. همچنين در نقاط مختلف شهر از جمله ميادين ميوه و تره بار، بوستان ها 300 كانكس با عنوان «غرفه بازيافت» استقرار يافته است كه در قبال دريافت پسماندهاي خشك از شهروندان به آنها كارتهاي اعتباري الكترونيكي، بن خريد كتاب و اقلام بهداشتي و امثال آن ارائه مي دهد و طبق برنامه ريزي هاي انجام شده قرار است اين غرفه ها تا 400 عدد افزايش يابد.»
خانم احمدي 32 ساله و متأهل است او كه مدت 4 ماه به عنوان فروشنده در يكي از غرفه هاي بازيافت در منطقه 2 مشغول به كار مي باشد، در خصوص استقبال مردم از تحويل زباله هاي خشك در اين كانكس ها، به گزارشگر كيهان مي گويد: «مردم اين محله استقبال خوبي از اين كار شهرداري كرده اند به طوريكه الان مشاهده مي كنيد هر روز 15 تا 30 مشتري داريم.»
وقتي از او مي پرسم زباله هاي خشك و يا مواد بازيافتي را كيلويي چند از مردم خريداري مي كنيد، نرخ از پيش نوشته شده را جلوي دستم مي گذارد و مي گويد: «قيمتها متفاوت است مثلا نان خشك 70 تومان، آهن 80، پلاستيك 100، مس 3 هزار و 300 و شيرآلات را كيلويي هزار و 700 تومان مي خريم كه هر دو سه روز يك بار نيسان شهرداري به اينجا مراجعه و مواد بازيافتي را به مركزي واقع در خيابان سازمان آب منتقل مي كند كه از آنجا به مركز بازيافت مي برند.»
سياست تنبيه و تشويق
جريمه ريختن غيرقانوني زباله در مكان هاي عمومي در شهري مانند تورنتوي كانادا 380 دلار است، يعني دست كم بيش از نيمي از حقوق كارمندان و كارگران ايراني. اين جريمه دقيقاً نشان دهنده اهميت موضوع و ارزش زباله و توجه به تفكيك دقيق آن از مبدا است. مرتضي طلايي، رئيس كميسيون فرهنگي و اجتماعي شوراي اسلامي شهر تهران، با اشاره به سياست تنبيه و تشويق و آموزش مردم از پيامدهاي افزايش ميزان زباله، به گزارشگر كيهان مي گويد: «اگر نقش مردم و جايگاه آنها را در مشاركتهاي اجتماعي ناديده بگيريم، قطعاً موفق نخواهيم بود و چنانچه مردم آگاهي لازم در خصوص هزينه هاي حمل و نقل، چگونگي تفكيك زباله و ميزان بهره وري بالا از اين طلاي كثيف را نداشته باشند، نمي توانند آنطور كه بايد و شايد با ماموران شهرداري همكاري كنند و در نهايت ما هم در كار خود به نتيجه مطلوب نمي رسيم.»
وي اضافه مي كند: «متاسفانه در كشور سياست تنبيهي براي زباله نداريم به عنوان نمونه در مقابل كدام آبميوه فروشي، ساندويچي يا رستوران جريمه اي براي ريختن زباله در پياده روها نصب شده است؟ به نظر مي رسد براي رسيدن به وضعيت مطلوب، داشتن شهري تميز و توليد زباله كمتر، شهرداري، شهر و مردم سه ركن اصلي و تفكيك ناپذير هستند كه هر سه با هم معنا پيدا مي كنند و در اين زمينه بايد دست به دست هم دهيم تا بتوانيم گام هاي مثبتي جهت توليد زباله كمتر و بهره وري بالاتر از زباله برداريم.»
شيرابه هاي كهريزك
مشكل شيرابه هاي كهريزك و دفن 45 ساله زباله تهران در اين منطقه يكي از بزرگترين مشكلاتي است كه به تازگي مورد توجه مسئولان سازمان مديريت پسماند قرار گرفته است.
زمين محل دفن قديمي زباله ها در كهريزك از نظر زمين شناسي از يك دژ سنگي محكم در سطوح زيرين تشكيل شده و اين موجب شده است كه اين درياچه شيرابه به سفره هاي آب زيرزميني نفوذ نكند وگرنه معلوم نبود چه فاجعه اي رخ مي داد.
مهندس سيدمحمد فياض نيز در اين خصوص به گزارشگر كيهان و اقدامات صورت گرفته براي جلوگيري از خطرات ناشي از دفن اين زباله ها مي گويد: «يكي ازمهمترين طرح هاي در حال اجراي سازمان مديريت پسماند كه با همكاري دانشگاه تهران در حال انجام است، احداث تصفيه خانه شيرابه با ظرفيت 1400 متر مكعب در روز است كه با بهره برداري از تصفيه خانه مذكور در سال جاري علاوه بر كاهش اثرات سوء زيست محيطي ناشي از وجود شيرابه در آرادكوه آب مورد نياز جهت آبياري درختان و توسعه فضاي سبز منطقه نيز تامين مي شود.»
مهندس فياض مي گويد: «مساحت درياچه 2 تا 3 هكتار است و عمق آن به طور متوسط در برخي جاها به 1 متر مي رسد در حاليكه مساحت درياچه قبلا 12 تا 13 هكتار بوده است.»
وي همچنين به پروسه پردازش زباله در مجتمع آراد كوه هم اشاره مي كند و مي گويد: «پسماندهاي خانگي پس از تخليه در قسمت دريافت واحدهاي پردازش، توسط دستگاه گرپ يالودر به داخل فيدرهاي واحد پردازش، تغذيه شده و توسط نوارهاي فلزي به داخل سرندهاي دوار 70 ميليمتري هدايت مي شوند و در اين بخش پسماندهاي تر از پسماندهاي خشك جدا شده و توسط نوار نقاله به سايت تخمير منتقل مي شود.»
مهندس فياض به نحوه كار سايت تخمير هم اشاره مي كند و مي گويد: «پسماندهاي تر پس از جداسازي توسط دستگاه سرند دوار در واحد پردازش اوليه توسط نوار نقاله به بزرگترين سايت تخمير خاورميانه با مساحت 22 هكتار منتقل و در آنجا به شكل پشته هاي مرتب بزرگ تخليه و پس از عمليات هوادهي طي مدت 2 ماه ماندگاري در سايت تخمير، پسماندهاي تر در اثر فعاليت شديد ميكرو ارگانيسم ها و انجام فرآيند تجزيه تبديل به كود كمپوست مي گردد.»
وي همچنين از احداث خطوط جديد پردازش پسماند در مجتمع آرادكوه خبر مي دهد و مي گويد: «در حال حاضر اين خطوط با ظرفيت پذيرش 4200 تن پسماند خانگي در روز مشغول فعاليت است كه به منظور جلوگيري از دفن پسماندهاي خانگي، باقيمانده، احداث خطوط پردازش جديد و افزايش ظرفيت فعلي به 6 هزار تن، احداث سايت تخمير جديد به مساحت 19 هكتار در دستور كار سازمان مديريت پسماند قرار دارد. همچنين اولين واحد 500 تني پردازش تا پايان مهر ماه نصب و تا پايان آبان ماه به بهره برداري مي رسد و ساير واحدهاي پردازش جديد نيز به ترتيب تا سه ماه اول سال آينده به بهره برداري مي رسد.»
گزارش روز