نگاهي به وضعيت كتاب و كتابخواني- بخش نخست
نامهرباني با يار مهربان

حسن آقايي
كتاب، قطعه مكمل و شكيل پازل در جهان زندگي است و كتاب خواني نشان آرايه گري درخشان ترين جلوه معرفت انسان در جهت تعالي حضور است.
كتاب، آموزنده اي سهل الوصول و آموزگاري پرشكيب است و چراغيست كه هرگز با هيچ تندبادي خاموش نمي شود و پيوسته روشنگر راه هاي شكوه مندي جايگاه شريف آدميان است.
... اما چرا برخي از اين گنجينه دوري مي گيرند و آن را در غوغاي هياهوهاي روزمرگي فراموش مي كنند؟
درحالي كه كتاب، سرودي خوش براي هميشه زندگي است...
تأثير مطالعه در رفتار فردي و اجتماعي
كتابخواني چه تأثيراتي در پويايي و روشنگري افكار عمومي و تحقق اهداف انسان خواهد داشت؟ و علل غفلت و يا كم توجهي بسياري از افراد نسبت به مطالعه كتاب چيست؟
سرانجام، ممكن ترين راهكارها براي ترويج و فرهنگ سازي كتابخواني در جامعه خصوصا درميان جوانان، نوجوان ها و پيشتر كودكان كدامند؟
اين پرسش را با افراد مختلف درميان مي گذاريم و نخست اثرات مفيد كتابخواني را مي خوانيم:
«معدني» كتاب فروش مي گويد: «مطالعه آزاد كتاب روي منش انسان و ابعاد زندگي خيلي اثر مي گذارد از جمله اين كه مطالعه كتاب ذهن آدم را فعالتر و فكر را وسعت مي دهد اما محروميت از خواندن كتاب باعث مي شود فكر و روحيه انسان از نشاط بيشتر دانستن بي بهره بماند.»
يك كتاب فروش ديگر به نام «قلي پور» كتاب را بهترين دوست، بي ريا، صبور و هميشه در دسترس مي داند و معتقد است سود رساني كتاب به شخص مطالعه كننده از جمله پرورش فكر و انبساط خاطر، جزو لاينفك آن است. او در ادامه گفتارش اما به كمبود كتابخانه در برخي شهرهاي محوري تهران منجمله اسلام شهر، ورامين و قرچك اشاره مي كند.
كتاب، چراغي كه خاموش نمي شود
«رئوفي» كارمند، كتاب را مثال مي زند به چراغي كه هيچ گاه خاموش نمي شود و اين نتيجه كه «هر انسان از پرتو عادت خواندن كتاب و كسب دانايي و شناخت هرچه بيشتر مفاهيم زندگي، لذت بيشتر عايدش مي شود.»
اما يك پخش كننده كتاب به نام «حسن زارع» كه انبوهي كتاب روي قلاب دستانش حمل مي كند، شروع صحبتش اين است:«مردم كتابخوان خيلي كم هستند.» او ضمن اين كه علت را در بالا بودن قيمت كتاب و تأثير ناشي از هزينه و مسايل چاپ و نشر مي خواند، ليكن مي افزايد: «مردم هميشه براي خوردني ها از جمله تنقلات پول خرج مي كنند ولي براي خريد كتاب و بالا بردن معلومات معنوي و انبساط روحي، كمتر هزينه مي كنند.»
«بهرام ابوللو»، دانشجوي هنر رشته طراحي فرش، نخست با ابراز خوشبختي از اين كه با علاقه فراوان كتاب مطالعه مي كند و انگيزه اش را در خانواده از پدر كتاب خوانش مي داند، اظهار مي دارد كتاب با موضوعات مختلف شامل روان شناسي، فلسفه، تاريخ، هنر و... مطالعه مي كند و معتقد است استمرار كتابخواني منجر به يك گستره شناخت انواع پديده هاي فكري و مطالعات تحقيقاتي در بخش توليدات و كاربردهاي مختلف مي شود. به گفته اين دانشجو، كتابخواناني هستند كه كتاب جزو ضرورت هاي زندگي شان شده است. در مقابل، آدم هايي هم كتاب را براي تفريح و وقت گذراني مي خوانند كه به هرحال مطالعه كتاب روي فكر و روحشان تأثير خواهد گذاشت.
او اضافه مي كند: «شخصا فكر مي كنم اگرمطالعه آزاد كتاب را از برنامه زندگيم حذف كنم مطمئنا دچار كمبودي رنج آور خواهم شد.» او با خنده مي گويد: «اگرچه برخي از دوستان، كتاب خواندن مرا به شوخي تعريف مي كنند!»
كاربردهاي مختلف كتاب
كتاب، راهنما، درمانگر رفع مشكل ناخوش حالي، افزوني نيك عميق انديشي، كسب اطلاعات در زمينه همه پديده ها و كلا مورد نياز هر شخص در هر موقعيت است.
اين مضاميني از ديدگاه هاي «ناصر غلامي» ناشر و كتاب فروش با 33 سال سابقه فعاليت در اين حرفه است.
او مي گويد: «كتابخواني در بخش هاي مختلف زندگي تاثيرات گوناگون مي گذارد. مطالعه هر كتاب باعث ايجاد آرامش و لذت حال بهتر انسان مي شود. اصولا كتاب ها با موضوعات متنوع، آگاهي هاي متفاوت نيز به شخص كتابخوان مي دهد. فرضاً يك سري كتب، اطلاعات عمومي پزشكي به زبان ساده به شخصي كه مثلا يك ناراحتي جسمي دارد، ارايه مي دهد كه اين مي تواند راهكاري مناسب براي تسكين و آرامش فرد نيازمند باشد. كتاب هاي ديگر كاربردهاي متفاوت دارند كه مشخصاً موجب شناخت و توسعه بينش افراد در زمينه وقايع تاريخي، آداب و فرهنگ اقوام و... مي شوند. به طور كلي هر شخص و دستگاه، دولت و جامعه نياز به اطلاعات در امور مختلف و يا تخصصي در كار و زندگي دارند. از طرفي طبيعي است كه هر كس از مطالعه كتاب آگاهي هاي بيشتر در زمينه هاي گوناگون بيابد به همان نسبت از قدرت فكري وسيعتر و تشخيص بهره بري از پديده ها در زندگي خود و حتي براي سايرين، برخوردار خواهد شد. با اين توصيف ها، مي رسيم به اين نقطه كه اين كتاب و مطالعه آن است كه مولد و ناقل هر توليد علمي و خدمات و پيشرفت در جغرافياي انساني است.
كتاب، نيازهاي انساني در هر بخش و هدف را رهنمون و تامين مي كند چرا كه چكيده انديشه و صرف عمر دانشمندان و پژوهشگران و... است كه به صورت مجلد، ميهمان پرمهر و صبور و مصاحب خوش پيام هر طالب و علاقمند است.»
توسعه فرهنگ كتابخواني
در گفتگو با «مجتبي حاج زاده» رئيس اداره فعاليت هاي فرهنگي و هنري آموزش و پرورش شهر تهران، وي درباره نقش و مسئوليت وزارت آموزش و پرورش پيرامون توسعه فرهنگ كتابخواني اظهار مي كند: «اعتقاد بر اين كه هر نهاد و دستگاهي مسئول بخشي از رسالت خود در جهت احيا و توسعه كتابخواني در جامعه است. آموزش و پرورش در حوزه خود مستثني از اين قاعده و هدف نيست. بر اين مبنا، وزارت آموزش و پرورش در راستاي وضعيت ماموريت كاري خود در كنار كتب كلاسيك و كمك درسي، در جهت تربيت و ترويج فرهنگ كتابخواني فعاليت مي كند. اين امر با تأسيس كتابخانه هاي آموزشگاهي در هر مدرسه شهر تهران صورت مي گيرد. البته كتب كتابخانه هاي مدارس قاعدتاً منطبق با مقاطع تحصيلي و براساس گروه سني دانش آموزان شامل ابتدايي تا سطوح بالا است.
وي در همين ارتباط با اشاره به اين كه آموزش و پرورش تهران مسئول 19 منطقه شهر تهران است و از نظر تامين و توزيع كتاب غيردرسي مشكل ندارد، مي افزايد: «ضمناً ضرورت ندارد همه كتاب ها به روز باشند.»
اولياي خانواده پيشگام
فرهنگ كتابخواني
نظر «حاج زاده» در خصوص اين پرسش كه چگونه ممكن است كتابخواني را بين اقشار جامعه به ويژه كودكان و نوجوانان گسترش داد؟ با تكرار اين بيان كه آموزش و پرورش رسالت خود را در ترويج كتابخواني انجام مي دهد، مي افزايد: «نخست اولياي خانواده ها در اين امر مي بايست پيشگام باشند كه زمينه كتابخواني فرزندان دانش آموزشان را در محيط خانواده فراهم كنند. بعد دانش آموزان با اين رويكرد در ترويج مطالعه آزاد، نقش آفريني كنند.
وي همچنين تاكيد مي كند: «اصلا بحث نياز به مطالعه كتاب همان گونه كه اشاره شد مي بايست از نهاد خانواده ها شروع شود.»
دور از دسترس بودن كتابخانه و انسان تشنه
مي گويم: يك مساله درباره كتابخانه هاي عمومي (آموزشگاهي) دور بودن مسافت آن ها از محل زندگي بسياري از خانواده ها و متقاضيان و طالبان استفاده از كتاب و كتابخواني است. اين مشكل را بسياري از شهروندان مطرح مي كنند. شما چه صحبتي در اين خصوص داريد؟ وي چنين پاسخي مي دهد: «اعتقادم اين است كه كتاب به وفور در دسترس افراد جامعه است، در مساجد و در نزديكترين مكان ها (مثلا بين محله ها) كتابخانه ها وجود دارند. وانگهي، انسان تشنه باشد دنبال رفع تشنگي مي رود. شخص طالب مطالعه در پي دستيابي كتاب مي رود.»
پرسش ديگرم اين است: تنها انگيزه براي رويكرد به كتابخواني كافي است يا نياز به اهرم هاي دسترسي به كتاب هم لازم است؟
رئيس اداره فعاليت هاي فرهنگي و هنري آموزش و پرورش شهر تهران، اظهار مي دارد: «اهرم نياز است، به هر حال بايد از يك جا شروع شود. مرحله اول همانا خانواده است. ليكن رسانه ها، جمع اقوام و دوستان در ترغيب بچه ها و همديگر نقش موثر در ترويج كتابخواني دارند.»
هميشه هفته كتاب باشد نه يك هفته
در سال
وي در بخش پاياني صحبت هاي خود، اقدامات شركت واحد، مترو و قطار مسافري بين شهري در دسترس قرار دادن كتاب قطع جيبي در اين وسايل حمل و نقل عمومي جهت مطالعه مسافران را مطرح مي كند و مي گويد: «ليكن در مورد جايگاه و لزوم مطالعه نبايد مقطعي برخورد كرد و نيز اين كه هميشه هفته كتاب باشد نه فقط يك هفته در سال.»
ديدگاه هاي كارشناس
برنامه ريزي آموزشي
در گفت وگو با يك كارشناس ارشد برنامه ريزي آموزشي پيرامون مسأله مطالعه در كشور، وي با اشاراتي به عوامل موجود در سيستم آموزشي به عنوان اهرم هاي بازدارندگي مطالعه از سر انگيزه در سطوح تحصيلي، به نوعي وضعيت آموزشي را از اين بابت به چالش مي كشد.
به گفته «رضا مددي» شيوه مطالعه كتب درسي به عوض آن كه عامل تشويق براي دستيافت به آگاهي باشد، به روش جبر اعمال مي شود كه خود سبب افت مطالعه دانش آموزان حتي در مطالعه كتاب غيردرسي مي شود.
وي در مبحث مطالعه عمومي جامعه نيز بر اين باور است كه فرهنگ جامعه پروسه مطالعه را تشويق نمي كند. از سوي ديگر كتابخانه هاي عمومي بسيار كم تعداد هستند و...»
گزارش روز