ضرورت بررسي حذف تشريفات از مراسم معنوي حج
صفاي معنوي خانه خدا و تالارهاي مجلل وليمه! (بخش نخست)

صديقه توانا
صداي سلام و صلوات و چاووش و دود اسپند كه در كوچه پس كوچه هاي هر شهر و دياري مي پيچيد، همسايه ها خبردار مي شدند حاجي دارد مي آيد، آب در دست داشتند زمين مي گذاشتند و بدون كارت دعوت و بي تكلف و صرفا براي ثواب به پيشباز مي رفتند. عرق چين قلاب باقي و چارقد سفيد بر سر حجاج تنها علامتي بود كه نشان از سفر معنوي و روحاني حج و زائران
بيت الله الحرام داشت. آن روزها از نصب پلاكارد و پارچه هاي چند متري رنگ و وارنگ خيرمقدم و
«حجكم مقبول» نصب شده بر در و ديوار و سبدها و تاج گلهاي بزرگ خبري نبود و هيچ اسرافي صورت نمي گرفت، حاجي بدون هيچ گونه تشريفاتي با يك خداحافظي ساده و حلاليت طلبيدن واقعي و بدون وام و قرض و بدهي به سفر حج مشرف مي شد و در نهايت سادگي اما سبكبال و آرام از سفر باز مي گشت.
سالهاست سنت حسنه بدرقه و بازديد از زائران خانه خدا در فرهنگ ايراني، اسلامي نهادينه شده است. فرهنگي نيكو كه اكنون دستخوش تغييرات شده و براي برخي از حجاج خريد سوغاتهاي گران قيمت و كرايه سالن و تالارهاي غذاخوري مجلل و با شكوه به جاي يك وليمه ساده سفر، از پرداختن به آداب و مناسك معنوي حج مهمتر شده است. متأسفانه اين سنت پسنديده همانند بسياري از سنتهاي ناب ايراني دستخوش تغييرات زيادي شده، به نحوي كه اكنون چاووشي خواني درزمان بدرقه حاجي از بين رفته و سفره هاي وليمه كه پاي آن آشنا و غريبه و بخصوص فقرا مي نشستند، جايش را به سالن هاي مجلل، تالارها و باغهاي پرزرق و برق با ميهمانان ويژه با انواع و اقسام آرايش هاي مخصوص حاجي و لباس شبهاي گران قيمت با سنگ دوزيها و منجوق و پولك و... داده و هداياي تبركي اعم از قواره هاي چادري و سنگ غار حرا و آب زمزم و تسبيح چوبي با عكس خانه خدا هم جايش را با رايانه كيفي، پارچه هاي حرير، لوازم صوتي و تصويري و آرايشي و بهداشتي و انواع و اقسام اسباب بازيها و عروسكهاي باربي و... عوض كرده است.
تغييرات مشهود در سنت مناسك حج موجب شده تا هزينه حجاج براي سفر به خانه خدا چند برابر شود و حاجي به جاي پرداختن به آداب و مناسك حج واداي مستحبات، دغدغه خريد سوغاتي و سالن و تالار غذاخوري براي پذيرايي از ميهمانان و نصب پارچه و پلاكارد و هزار جور تشريفات، تجملات و مسائل مادي و دنيوي را داشته باشد، اين در حالي است كه رهبر معظم انقلاب در بياناتي در جمع متوليان حج فرمودند: «بهتر است حجاج ايراني به جاي هزينه سفره هاي وليمه و سوغاتيهاي گران قيمت به فكر آسيب ديدگان سيل پاكستان باشند و به آنان كمك كنند.»
وليمه با طعم آسماني يا به رخ كشيدن مال و منال!
-شبي رويايي، متفاوت با آنچه تاكنون ديده ايد، سفر حجتان را در سالن ما به ياد ماندني كنيد، 10نوع غذا، 10نوع سالاد و دسر از نفري 4500 تومان تا 20000تومان.
-وليمه حاجي در تالاري باشكوه و مجلل، شيك ترين ظروف VIP، ديزاين متفاوت همراه با آلاچيق و آبنما.
-مشكل پسندان با ما تماس بگيرند، مجري حرفه اي مراسم و ميهماني در زيباترين سالن با نورپردازي مناسب ويژه حجاج.
- سفر حجتان را در باغ ما با دو سالن مجزا و شيك با چايخانه سنتي و گل آرايي ميزها به يادماندني و جاودانه كنيد.
در حالي كه موعد بازگشت حاجيان از سفر وحي فرا رسيده است، تأملي در برگزاري مراسم وليمه حجاج از سفر نور بازگشته هر انسان فكوري را با دوگانگي روبرو مي سازد.
تقريبا در اين روزها كمتر مي توان تالار پذيرايي يا حتي هتل و رستوران هايي را براي برگزاري مراسمي رزرو كرد. براساس پيگيري ها و تماس هاي تلفني خبرنگار كيهان با رستوران ها و تالارهاي پذيرايي تقريبا قريب به اتفاق اين اماكن براي وليمه حاجيان رزرو شده اند و جايي براي مراسم ديگر باقي نمانده است.
نكته جالب تر و حيرت انگيز اين ماجرا قيمت فهرست غذايي اين تالارهاي پذيرايي و تبليغات گسترده آن در مطبوعات و رسانه ها است. مثلا براي يك نوع غذا از
7 هزار و 500 تومان شروع مي شود تا 25 هزار تومان نيز براي همان يك نوع غذا در برخي تالارها افزايش مي يابد و اين درحالي است كه مخلفات غذايي همچون نوشيدني، دسر و سالاد هم به صورت مجزا حساب مي شود و ميوه و شيريني نيز برعهده خود حاجيان است.
بنابراين حاجياني كه قرار است دو، سه، يا چند نوع غذا در وليمه خود استفاده كنند به همين ترتيب هزينه خود را بالا مي برند كه با اين وضعيت، اگر هزينه مراسم وليمه ايرانياني كه امسال به مراسم حج اعزام شده اند به همراه ديگر هزينه هاي آنان برپايه اين نرخ محاسبه شود، رقمي نجومي به دست خواهد آمد؛ رقمي كه ظاهرا پس از يك مراسم روحاني و معنوي هزينه مي شود، ولي درواقع در بسياري از جهات به خودنمايي و چشم و هم چشمي هايي مي ماند كه تنها براي نشان دادن به خلق الله تدارك داده مي شود كه تازه بايد به اين هزينه ها، سوغاتي هاي گران قيمت، هزينه آرايشگاه و خريد لباس هاي شب ويژه مهماني حاجي و قرباني كردن و گل زدن ماشين را هم اضافه نمود.
حال قضاوت كنيد، افرادي كه پس از گذشت نزديك به يك ماه به تصفيه درون پرداخته اند در بازگشت از اين سفر، با تدارك چنين مهماني هايي، چنان خود را دوباره به دنياي مادي و خرج و برج هاي اضافه مي چسبانند كه گويي اصلا چنين سفري در كار نبوده است!
علي حاتم پناه، صاحب يك تالار پذيرايي در غرب تهران با اشاره به اينكه اكثر رستوران ها و تالارها در اين ايام توسط حاجيان براي وليمه حج رزرو مي شود، مي گويد: «چشم و هم چشمي ها باعث شده فضاهاي پذيرايي در نقاط مختلف شهر در اين ايام با كثرت مراجعان و متقاضيان و اجاره سالن ها روبرو شود.»
حاتم پناه اين عامل را باعث افزايش تقاضا و محدوديت تالارهاي پذيرايي عنوان مي كند و مي افزايد: «اصرار حجاج به برپايي ضيافت هاي وليمه در يك دوره زماني خاص، افزايش نرخ اجاره، خدمات جنبي و هزينه پذيرايي تالارها را در پي دارد.»
به گفته وي، در حال حاضر قيمت پايه پذيرايي در تالارهاي متوسط به بيش از 5 تا 6 هزار تومان براي هر نفر رسيده كه اگر علاقمند به سرو چند نوع غذا باشند طبيعتا بايد مبالغ بيشتري بپردازند؛ ضمن اينكه دكوراسيون سالن ها و ظروف غذاي آنها هم با هم فرق مي كند.
حاج مرتضي غلامي كه سال ها قبل توفيق زيارت كعبه مقصود و سفر معنوي حج نصيبش شده و شاهد گفت وگوي ماست، در ادامه صحبت هاي صاحب تالار مي گويد: «درگذشته اغلب مراسم در منازل برگزار مي شد و از اين همه تشريفات هيچ خبري نبود، اما چشم و هم چشمي ها باعث شده اين مراسم امروز در تالارهاي مجلل و باشكوه حتي پرخرج تر از يك مراسم عروسي با بريزو بپاش ها و هزينه هاي سرسام آور برگزار شود.»
اين حاجي سرد و گرم روزگار چشيده، با انتقاد از اينكه حجاج در اين دوره و زمانه پس از بازگشت از سرزمين وحي گرفتار اين تجملات و خودنمايي ها مي شوند، مي گويد: «زائران خانه خدا و سرزمين عرفات نبايد ميزبان سفره هايي باشند كه با اسراف و حيف و ميل نعمت هاي خدا رنگين شده اند.»
او كه دستي هم در قلم دارد و ظاهرا چند كتاب تأليف كرده، وليمه را يكي از دغدغه هاي حجاج مي داند و مي گويد: «متأسفانه اين سنت حسنه كه از ديدگاه فرهنگ اسلامي جزو مستحبات است امروزه به مشكل بزرگي تبديل شده است، ضمن اينكه بخشي از مشكل تجمل گرايي توسط سريال هاي تلويزيوني ترويج مي شود اين درحالي است كه صدا و سيما به راحتي مي تواند با فرهنگ سازي و ترويج ساده زيستي و الگو قرار دادن زندگي معصومين(ع) جلوي اين تجملات را بگيرد.»
اي قوم به حج رفته كجاييد؟
برخي خانواده ها با آبروداري خيالي، مسافرت هايي از جنس خودنمايي و چشم و هم چشمي، برگزاري مهماني هاي پرهزينه و غيرضروري كه بعضا از هزينه سفر حج نيز بيشتر است، مصاديقي از اسراف را خلق مي كنند. در يك وليمه حج يا مهماني انواع غذاها با هزينه زيادي تهيه مي شود كه اضافات آن به بهانه غيربهداشتي بودن دور ريخته مي شود، درحالي كه مي شد به جاي آن انفاق كرد و با تجميع اين هزينه ها و سرمايه گذاري هاي به ظاهر كم اهميت، به پيشرفت كشور كمك كرد.
فاطمه اليگودرزي كه 55 سال سن دارد و سال گذشته به سفر حج مشرف شده و به تازگي هم از سفر عتبات عاليات برگشته و پول وليمه را به يك موسسه خيريه كمك كرده است، نظر خود را در مورد ريخت و پاش هاي حاجيان و ديگر زائران به اماكن زيارتي در گفت وگو با گزارشگر كيهان اين طور بيان مي كند: «متأسفانه سفر حج و زيارت كربلاي معلي و سوريه، براي عده اي وسيله اي براي نشان دادن قدرت مالي شده است. در اطرافيان خودمان كساني را مي شناسم كه با وام بانكي به سفر عمره يا كربلاي معلي رفتند و وقتي برگشتند، در تالار مراسمي باشكوه و پر از رنگ و ريا گرفتند و وليمه دادند كه ديگران هم از سفر آنها باخبر شوند، چه برسد به حج تمتع كه ديگر همه بايد خبردار شوند و حتماً هم پيشوند «حاج آقا» و «حاجيه خانم» يادشان نرود. و نصب پارچه و پلاكارد و تاج گل و كادوهاي سنگين هم نبايد فراموش شود.»
رضا مطوايي كه كارمند شركت برق است و چند سال قبل به اتفاق همسرش به حج تمتع مشرف شده اند از زاويه ديگري به وليمه حجاج، تشريفات و حاشيه هاي آن نگاه مي كند و به گزارشگر كيهان مي گويد: «متاسفانه اكثر حجاج به جاي اينكه در اين سفر معنوي به فكر زيارت، خودشناسي و خداشناسي باشند، تمام وقت خود را در بازارهاي پرزرق و برق مي گذرانند و همه فكر و ذكرشان خريد سوغاتي براي اقوام و دوستان و آشنايان است.»
وي اضافه مي كند: «البته خود ما هم از اين قاعده مستثني نبوديم و نصف وقتمان صرف خريد سوغاتي و اجناس بنجل چيني كه اكثراً هم در كشور خودمان موجود بود، شد.»
وقتي به او مي گويم شما مي توانستيد به جاي هزينه كردن و خريد اين همه سوغاتي، فقط 2 ركعت نماز زيارت به نيابت از اقوامتان بخوانيد يا نهايتاً تبركي از مهر و جانماز يا آب زمزم مي آورديد، گوشه لبي گاز مي گيرد و مي گويد: «اي خانم نمي شود، شما تا خودتان به اين گونه سفرها نرويد، نمي فهميد ما چه مي گوييم، زن و بچه و نوه، پسرخاله و پسرعمو و همه از ما انتظار دارند، وقتي در مراسم استقبال كارت دعوت پخش مي شود آنها همه تك تك براي ما قرباني مي كنند پارچه مي نويسند، گل مي آورند و كادو، سكه و ظرف و ظروف هديه مي آورند، ما كه نمي توانيم جواب اين همه محبت و زحمت آنها را نديده بگيريم، حداقل بايد براي هر خانواده اي چند تكه سوغاتي مثل وسايل آرايش، اسباب بازي و يك وسيله برقي بياوريم!
آفتهاي بعد از سفر حج
در دنياي مدرن امروز براي هر چيزي آفتي پيدا شده است كه در اين ميان اين آفت به دامان مناسك و مراسم بعد از حج و برخي از اعمال مستحبي آن هم افتاده است. حال اينكه چه عواملي باعث شيوع اين آفت شده است، سؤالي است كه پاسخ آن را يك روحاني كاروان مي دهد. حجت الاسلام احمد مروجي طبسي كارشناس مسائل ديني و روحاني كاروان در گفت وگو با گزارشگر كيهان در مورد فرهنگ غالب حجاج ايراني در مراسم و مهماني هاي بعداز حج و خريد سوغات و هدايا مي گويد: «حج به عنوان فروع دين از واجبات است و چون اين واجب برگرفته از نداي آسماني بوده، پس بايد تمامي اعمال و مناسك آن قبل و بعد از حج نيز آسماني باشد، در حالي كه اين ارزش به يك ناهنجاري تبديل شده است.»
حجت الاسلام مروجي طبسي مي گويد: «در مناسك آسماني و معنوي حج مسائلي همچون كارتهاي دعوت گران قيمت، سالنها، تالارها و رستورانها و سوغاتيهاي سنگين تعريف نشده است، زيرا وليمه حاجي بايد طعم آسماني داشته باشد و سفره وليمه حج هم بايد جايي پهن شود كه آن مكان با فضايي معنوي ذهن و فكر ميهمان را به سوي حضور ميزبان به خانه خدا تداعي كند.»
وي با بيان اينكه سفر وليمه حاجي مستحب بوده و خيرات و بركات زيادي به همراه دارد اضافه مي كند: «امام علي(ع)» بر سر سفره حاجي رفتند و وقتي ديدند بر سر اين سفره فقيري حضور ندارد متأثر شدند در حاليكه بر سر سفره هاي برخي از حجاج ايراني، حتي اقوام فقير هم دعوت نمي شوند و ميهماني هاي حج بيشتر جنبه تشريفاتي و چشم و هم چشمي دارد.»
حجت الاسلام مروجي طبسي مي گويد: «دعوت از ميهمانان براي ديد و بازديد زائر خانه خدا بيشتر از جهت گردهمايي مسلمانان و اقوام و آشنايان حائز اهميت است تا در فضايي روحاني با طعامي معنوي حاجي بتواند ذره اي از صفا، مرام مروه، معرفت عرفات و شعور مشعر را به ديگران منتقل كند، اما متاسفانه ميهماني هاي حجاج ايراني طي چند سال اخير رنگ عوض كرده است.»
وي مي گويد: «بدحجابي، غيبت، راه ندادن فقرا، چشم و هم چشمي و توزيع سوغاتيهاي سنگين به مهمترين آفتهاي بعد از حج براي حجاج ايراني تبديل شده است و در اين ميان نقش صدا و سيما، رسانه ها و دانشگاه ها براي تبيين فرهنگ صحيح مناسك حج در جامعه حائز اهميت است.»
حجت الاسلام محمد مهدي دشتي مسئول مؤسسه اميرالمؤمنين«ع» در قم هم در اين خصوص در گفت وگو با خبرنگار كيهان با بيان اينكه ايراني ها رفتن به حج را بسيار سنگين و سخت گرفته يا حتي در برخي موارد حاضرند قيد سفر را بزنند، مي گويد: «متاسفانه بسياري از حجاج ايراني قبل از اعزام مبالغ زيادي را براي مناسك غيرضروري بعد از حج اعم از برپايي ميهماني، كرايه سالن، فيلمبرداري و... كنار مي گذارند كه در برخي موارد حتي اين مبالغ را قرض مي گيرند، طوريكه امثال به عينه ديدم در مراسم حج تعدادي از زائران رقمي تا 20 ميليون تومان براي رفت و برگشت يك سفر حج هزينه كرده اند!»
وقتي از وي در خصوص راهكارهاي مبارزه با آفتهاي شيوع يافته سؤال مي كنم، در پاسخ مي گويد: «براي شكستن و تغيير اين فرهنگ غلط در جامعه و از بين بردن اين گونه آفتها بايد قبل از اعزام به حج، حجاج را با اصل
اثر بخشي حج در روح و روان آدمي و دلبستگي از هوا و هوس هاي دنيوي آشنا كرد تا خريد از فروشگاه هاي پرزرق و برق مكه و مدينه را جزو مناسك اصلي حج لحاظ نكنند و از برگزاري مراسم تشريفاتي جلوگيري كنند.»
گزارش روز