رقابت گوهرفروشان ايراني در بازارهاي جهاني
گشت وگذاري در صنف گوهر فروشان و حقايقي پيرامون رونق اين صنعت -بخش نخست

گاليا توانگر
در رديف مغازه هايي كه به خنزل پنزل فروشي معروفند، شاگرد مغازه جوان با دستمال شيشه ويترين را تميز مي كند. آنسوي شيشه گوشواره ها و دستبندهايي با قاب نقره و نگين هايي از عقيق و فيروزه نيشابوري خوش نشسته اند. خورشيد نيم روز انوارش را به رخسار گوهرها مي تاباند تا عظمت هنر و گوهر ايراني در چشم بيننده به اندازه يك خاطره باشكوه هميشگي شود.
سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي با آن رنگ هاي بي نظير و اشكال رويايي شان گويي با چشم هاي ما هزاران حرف مگو دارند. هر قطعه از اين سنگ ها با صبر بي پايان خالقشان، طي ميليون ها سال متولد شده اند و در سايه هنر پروردگار زيبايي هايي منحصر به فرد را با خود دارند.
عده اي با ژست هاي روشنفكري و تحت الشعاع آنچه كه در كلاس هاي انرژي درماني آموخته اند، از قدرت شفابخش سنگ ها و كاني ها صحبت مي كنند، بايد يادآوري شود كه خيلي خيلي پيشتر انسان به انرژي مثبت سنگ ها به عنوان جزئي از طبيعت پي برده بود و از آن براي تسكين خاطر و آرامش بهره مي گرفت.
در چند ساله اخير به نظر مي رسد با چاپ كتاب هاي متعدد و برگزاري كلاس هاي مختلف انرژي درماني و سنگ درماني مردم به استفاده از سنگ ها براي درمان و آرامش پي برده اند. البته اكثر مبلغان چنين درمان هايي سعي دارند با اغراق و تكيه بر انرژي معجزه گونه سنگ ها بازارگرمي كرده و مشترياني جذب كنند.
ما معتقديم همه عناصر طبيعي داراي نوعي انرژي مثبت هستند. براي مثال از تماشاي يك گل زيبا و يا رنگ دل انگيز نوعي سنگ احساس رضايت خاطر مي كنيم، ولي جنبه درماني و اعجاز سنگ ها توسط هيچ علمي صددرصد تأييد نشده و تنها مي توان از سنگ ها به عنوان نوعي تلقين مثبت در بيمار استفاده كرد. اين درست مثل اين است كه شاخه هاي زنده گياه بامبو را در گوشه اي از اتاق گذاشته باشيم و هر ساعت كه به آن گلدان مي نگريم در پيچ و تاب سبز گياه و استواري اش نوعي فراغ خاطر را تجربه كنيم.
ايرانيان پيشگامان علم كاني شناسي
الماس، زمرد، ياقوت كبود، ياقوت سرخ، يشم، فيروزه، عقيق، در، لاجورد، حديد، كهربا، مرجان و مرواريد به كاني هاي اصلي مشهورند كه جواهر محسوب مي شوند.مابقي كاني ها و سنگ ها زيرمجموعه كاني ها و سنگ هاي اصلي قرار گرفته و در نظر عموم مردم به دليل زيبايي شان و يا خواص و آثاري كه براي آن قائلند مقبوليت دارند.
عليرضا سبحاني مقدم يك كاني شناس تجربي كه سال هاست در كار فروش سنگ هاي نيمه قيمتي تجربه دارد، برايمان مي گويد: «تاريخ كاني شناسي با ذكر عجايب افسانه اي و آثار خارق العاده سنگ هاي جواهر عجين شده است. تفسير ديگري كه براي استفاده از سنگ هاي جواهر ارائه مي شود، براساس تقسيمات طبايع اربعه آتش، خاك، هوا و آب است. صاحبان اين نظريه معتقدند كه هر كس داراي طبعي است كه از زمان تولد تحت نفوذ آن طبع قرار دارد. پس براي استفاده از هر چيزي بايد طبيعتي را انتخاب كند كه با وجه غالب طبع خودش تناسب داشته باشد. به اين طريق با اتحاد با آن به اعتدال مي رسد و چون معتقدند كه كاني ها و سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي به واسطه انرژي شان تأثيراتي دارند، به اين عناصر طبيعي توجه خاصي مي كنند.»
اين كاني شناس چندين جدول كه به صورت هاي مختلفي چاپ شده و حاوي اطلاعاتي است كه مشخص مي كند هر فرد باتوجه به ماه تولدش مي تواند از چه كاني ها و سنگ هايي استفاده كند، پيش رويم قرار مي دهد. مثلاً در يك جدول براي ماه شهريور اين كاني ها مجاز شناخته شده: آميتسيت، آمازونيت، كارنلين، كوارتز دودي و چشم ببر.
اما در جدول ديگري كه به صورت دستي تهيه شده و كپي از نسخه اصلي است براي متولد ماه شهريور كاني هاي مناسب زمرد، لاجورد، يشم، عقيق و زيرقون معرفي شده است.
گويي اين تقسيم بندي ها چيزي است كه هر كس به گمان خوب انجام داده و براي اثبات اين كه صاحب نظر است بر آن اصرار مي ورزد.
سبحاني مقدم مي گويد: «كساني كه معتقدند كاني ها و سنگ ها انرژي دروني دارند، به جاذب يا دافع بودن جواهرات و سنگ هاي نيمه قيمتي معتقدند. مثلاً گروهي از سنگ ها را مثل ياقوت جاذب انرژي مثبت و گروه ديگري مثل درها را دافع انرژي هاي منفي مي دانند. درا ين بين گروهي هم مانند عقيق كه هم جاذبند و هم دافع.
با اين حال ما نبايد در انرژي گوهرها اغراق كنيم و از سوي ديگر منكر آن هم نمي شويم. در دين مبين اسلام هم به استفاده از انگشتري هاي عقيق، فيروزه و حجرالشمس بسيار سفارش شده است.»
وي ادامه مي دهد: «درحال حاضر Gem Therapy (سنگ درماني) به عنوان يكي از رشته هاي طب مكمل معرفي و طبقه بندي مي شود. درحال حاضر گروه هايي هستند كه دكان هايي گشوده اند و با اتكا به مديتيشن و گاه ترويج خرافات سعي دارند صنعتي پر سود را رقم بزنند. درحالي كه كاني ها و سنگ هاي ايران به حدي تنوع دارند و تا آن اندازه در منظر جهاني مورد قبولند كه حتي بدون اتكا به چنين مباحثي صرفاً مي توان صنعت سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي ايران را با اتكا به كيفيتشان در دنيا رواج داد.
ضمن اين كه همين بحث درمانگري سنگ ها چيزي نيست كه به يكباره زاييده ژست هاي روشنفكري و كلاس هاي مديتيشن و... باشد. دانشمندان ايراني در دوره پس از اسلام نيز توجه و عنايت ويژه اي به گوهرها و سنگ هاي شفابخش داشته اند. از اين دانشمندان جواهرشناس مي توان به صباح بن عمران و عطاربن محمد منجم و مؤلف كتاب منافع الاحجار اشاره كرد. ابن سينا براي درمان بيماراني كه تمايل به خودكشي داشتند از بلورهاي آزاد سيترين (كوارتز زرد تا قهوه اي رنگي كه عنصر آهن دارد) استفاده مي كرد. شايد به جرئت بتوان گفت پر ارزشترين و مهمترين كتب گوهرشناسي ايران، كتاب جماهر في الجواهر تأليف ابوريحان بيروني به زبان عربي و رساله تنسوخنامه ايلخاني معروف به رساله جوهريه تأليف خواجه نصيرالدين طوسي به زبان فارسي است. تنسوخنامه ايلخاني كه در عهد پادشاهي هلاكوخان و به امر او توسط خواجه نصيرالدين طوسي به رشته تحرير درآمده، شامل منافع و خواص و صفات گوهرها و سنگهاي قيمتي و نيمه قيمتي است.»
به سنگ هاي خودي و اطلاعات بومي تكيه كنيم
خواص درماني سنگ ها چيزي است كه از هزاران سال پيش بشر به آن اعتقاد داشته و از آن بهره مي برده است. رفته رفته اين اطلاعات تجربي با خرافات درآميختگي پيدا كرد و كار به جايي رسيد كه مردم كل قضيه را مهمل بافي انگاشتند. در اين بين مدعيان فرصت طلب با بيان اغراق آميز خواص و آثار سنگ ها، در جهت سودجويي هاي خود مسير صحيح استفاده از سنگ ها را به انحراف كشيدند.
سلمان محمدي كه به قول خودش از بچگي به كاني ها و سنگ ها علاقمند بوده و درحال حاضر اطلاعات خوبي در اين زمينه دارد، برايمان توضيح مي دهد: «حتي اگر اين فرضيه درست باشد كه هر انسان به روي زمين باتوجه به طبعش نوع خاصي سنگ و كاني دارد، اين نشان دهنده اين است كه خدا چقدر بنده اش را دوست دارد و برايش چه زينت ها و نعمت هايي قرار داده است!»
وي ادامه مي دهد: «الان در جامعه ما موجي ايجاد شده كه همه به سمت كاني ها و سنگ ها رغبت نشان مي دهند. اين موج به خودي خود خوب است. چون صنعت تراش كاني و سنگ و حتي ساخت زيورآلات نيمه قيمتي را تقويت مي كند. اما متأسفانه برخي خرافات نيز پشت قضيه قرار دارد كه بايد اين ها را با دادن اطلاعات صحيح به مردم خنثي كرد. وقتي مشهورترين دانشمندان ما درباره خواص سنگ ها كتاب نوشته اند، چرا بايد از اطلاعات آئين ها و فرق ديگري براي ايجاد انگيزه و تمايل مردم استفاده كنيم؟»
وي ادامه مي دهد: «در دوره جديد اگرچه استفاده خوراكي از موادمعدني متروك شده، ولي روش هاي حسي همچون بكارگيري سنگ ها در ماساژ درماني رونق يافته اند. نمونه هاي آن را در انجمن هاي سنگ درماني مشاهده مي كنيم. شكل گيري و فعاليت كلينيك هاي انرژي درماني با كمك سنگ هاي جواهر و ارتباط كلاس هاي مديريت و پرورش ذهن يا مديتيشن با سنگ هاي قيمتي در دنيا نمونه ديگري از اين موج است، كه مدعي استفاده از خواص ويژه سنگ ها براي درمان بيماري ها هستند. آنها مي گويند يون هاي موجود در سنگ بر غدد درون ريز بدن انسان تأثير دارد و يا انسان مي تواند از مراكز جذب انرژي در بدن خود (چاكراها) همچون مچ پا و دست، پيشاني، قلب و... انرژي مثبت سنگ ها را جذب كند. در اين بين حتي كاني هاي تازه كشف شده نظير شوريليت، تانزانيت و كاني هاي بي ارزش نظير كلسيت نيز به چرخه تجارت وارد شده اند. درحال حاضر مردم به دنبال سنگ هاي خام تراش نخورده هستند كه از هر نقطه اي از دنيا آمده اند. كافي است به آنها گفته شود اين تكه كلسيت چنين خواصي دارد. قطعه اي از كاني هاي معمولي را با بالاترين قيمت مي خرند و روي ميز خود در خانه يا محل كار مي گذارند. بي آنكه فكر كنند در كشور خودشان ارزشمندترين كاني هاي قيمتي و نيمه قيمتي وجود دارد و خواصش هم ازنظر علمي با قلم دانشمندان خودي و نيز از نظر ديني و معنوي به قلم صاحب نظران مذهبي تبيين شده است. به جاي كلاس هاي مديتيشن و خريد تانزانيت آفريقايي به سنگ هاي خودي و اطلاعات بومي تكيه كنيم.»
رقيبي قدر براي مدعيان صنعت سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي در بازارهاي جهاني
ما تراشكار سنگ قيمتي و نيمه قيمتي داريم و طي دو، سه سال اخير در دانشگاه هايي كه بيشتر جنبه حرفه آموزي دارند، تراش سنگ به عنوان يك رشته تحصيلي تدريس مي شود. اما هنوز كارگاه هاي منسجمي كه به توليد انبوه بيانجامد، تأسيس نشده اند. بدون شك اگر زمينه اش فراهم شود، باتوجه به پتانسيل هايي كه در كشورمان ازنظر معادن سنگ سراغ داريم، مي توانيم حرف اول را در دنيا بزنيم و رقيبي قدر براي مدعيان اين صنعت در بازارهاي جهاني باشيم. اينگونه قدم هاي مؤثري نيز در جهت اشتغال زايي برمي داريم.
مهدي آقا بزرگ كه بيست وپنج سال است در اين رشته فعاليت دارد، برايمان از سفر قاره اي كاني ها و سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي در بازار جهاني مي گويد و اين كه ما در كشورمان هنوز به رگه هاي خوب برخي از كاني و سنگ هايي كه احتمال وجودشان مي رود، نرسيده ايم. با اين حال همه نام كشور ما را به عنوان يكي از مراكز دارنده سنگ ها و كاني هاي ويژه مي شناسند. وي مي گويد: «هنوز خيلي از رگه ها كشف و استخراج نشده اند. براي مثال اخيراً در كرمان به يك معدن غني فيروزه، گانت سبز رنگ و گانت قرمز تيره دست پيدا كرديم. اين كشفيات هر روزه موقعيت ما را از لحاظ داشتن مواد اوليه صنعت سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي ارتقا مي دهد و بايد برايش برنامه ريزي شود.»
از اين سنگ شناس سؤال مي كنم: «چطور كاني ها و سنگ هاي اصل و بدل را از هم تشخيص دهيم؟» وي صراحتاً پاسخ مي دهد: «تشخيص بسيار كار سختي است و تنها براساس ديدن نمونه هاي مختلف حاصل مي شود. الان از طرف چين و برخي كشورهاي ديگر آنقدر كاني هاي مصنوعي واردبازار شده كه كار تشخيص را علاوه بر مشتري حتي براي فروشنده نيز سخت كرده است. چيني ها در آزمايشگاه توانسته اند برخي عناصر موجود در يك كاني را با مواد مصنوعي ديگري ادغام كنند و چيزي مشابه همان رنگ و بلور را پديد بياورند. گاه حتي در ميانه بلورهايي كه كمرنگ و بي ارزشند، مواد رنگي تزريق مي كنند كه كيفيت بلور را ارتقا ببخشند. رنگش پررنگتر مي شود و در مورادي نيز ادخال ها و نقش و نگارهايي را كه روي كاني وجود دارد، تقويت مي كنند. اين كار با حرارت دادن كاني نيز انجام پذيراست. چنين كاني هايي مصنوعي اند كه به نمونه طبيعي بسيار نزديكند.»
وي يك گردبند چهار رشته اي تورمالين را نشانمان مي دهد كه در آن بلورهاي صورتي، سبز، مشكي و... ديده مي شود. اين تورمالين ها قيمت شان صدهزار تومان است. شايد هم رنگشان تقويت شده باشد. نمونه هاي ديگري كه اصيل ترند با قيمت هاي بيشتري خريد و فروش مي شوند.
خرافه هايي كه به علم كاني شناسي سنجاق مي شوند!
پاي جادو و جنبل كه به علم كاني شناسي وارد مي شود، همه چيز را لوث مي كند. يكي از فروشندگان سنگ در حاشيه خيابان منوچهري بساطي پهن كرده و فيروزه شجر در بساط كوچكش نظرم را جلب مي كند.
وي مي گويد: «در ايران دو نوع فيروزه وجود دارد. يكي فيروزه بدون ادخال و رگه. كه رنگش آبي يكدست است و اين نوع فيروزه را عرب ها مي پسندند. نوع ديگر آن فيروزه شجر است كه در آن رگه هايي وجود دارد كه به واسطه همين رگه ها در آن نقش هايي ايجاد شده است. نوع دوم اگرچه ارزان تر است اما در بازارهاي اروپايي خواهان دارد.»
وي به خرافه هايي كه توسط برخي ملت ها به علم كاني شناسي سنجاق شده اشاره كرده و مي گويد: «مثلاً در طول روز بارها از من مي پرسند: سنگ سليمانيه داري؟!
اين سنگ به رنگ هاي قهوه اي، طوسي و كرم وجود دارد. آن را به دوره حضرت سليمان(ع) نسبت مي دهند و فقط در عراق پيدا مي شود. عرب ها معتقدند زو ماده دارد و اگر برروي آن دعانويسي شود، اثرش ردخور ندارد!!»
در بساط اين مرد كاني هايي كه از فشرده پودر كاني هاي باارزش ايراني ساخته شده اند نيز ديده مي شود. وي مي گويد: «چون در ايران توليد انبوه نداريم؛ كشورهايي مثل چين و افغانستان خرده كاني ها و يا حتي كاني هاي ما را مي برند، گردنبند افغاني مي سازند و با قيمت ارزانتري نسبت به صنايع دستي ايراني به ما مي فروشند.»
در دل با خود مي گويم از جادو جنبل هايي كه به علم كاني شناسي سنجاق شده تا قاچاق سنگ هاي زينتي ايراني و نيز ايجاد كاني هاي مصنوعي توسط برخي سودجويان همگي گواه اين است كه درحال حاضر ما مي توانيم حرفه اي با صداقت و اصيل اين صنعت باشيم. چه كسي مي تواند همتايي چون فيروزه شجره را وارد بازار بين المللي كند؟ رونق اين صنعت مي تواند در اين هنگامه كمبود اشتغال معجزه اي بيافريند كه حتي از انرژي معرفي شده در كلاس هاي مديتيشن نيز سودآورتر است.
گزارش روز