گشت و گذاري در صنف گوهرفروشان و حقايقي پيرامون رونق اين صنعت (بخش پاياني)
زيبايي طبيعت در انعكاس تلألو بلورها

گاليا توانگر
زمين شناسي پزشكي سعي دارد به خواص درماني سنگ ها جنبه علمي ببخشد. اگرچه در حال حاضر هم درصدي از مواد موجود در سنگ ها براي ساخت داروها و يا لوازم آرايشي و بهداشتي مورد استفاده قرار مي گيرند، ولي هنوز به طور جدي گرايشي آكادميك تحت اين عنوان وجود ندارد.
به نظر مي رسد در انرژي سنگ ها نه مي توانيم اغراق كنيم و نه انكار. با اين حال به جاي تكيه زدن و اعتماد كردن به آموزه هاي طب چيني بهتر است به تعبير و تفسيرهاي خودي توجه داشته باشيم. در دين اسلام به استفاده از برخي گوهرها در نگين انگشتر مثل عقيق، فيروزه و حجر الشمس تاكيد بسياري شده است.
علي بن مهران مي گويد: وارد خانه امام موسي كاظم(ع) شدم و در انگشت ايشان انگشتري ديدم كه نگين آن فيروزه بود و نقش آن «الله الملك» بود و من نگاهم به اين نگين زياد شد.
حضرت فرمود: چرا اين قدر به اين نگين نگاه مي كني؟! گفتم: روايتي به من رسيده كه حضرت علي(ع) نيز انگشتري با نگين فيروزه و با نقش «الله الملك» داشت! حضرت فرمود: آن انگشتر را مي شناسي؟ عرض كردم: نه. فرمودند: اين همان انگشتر است. اين سنگي است كه جبرئيل به حضرت رسول(ص) هديه كرد و حضرت رسول(ص) به اميرالمؤمنين هديه داد. بعد پرسيدند: مي داني اسم اين نگين چيست؟ عرض كردم: فيروزه. فرمود: اين به لغت فارسي است، به عربي به اين نگين ظفر مي گويند.
كاربردهاي مختلف كاني ها و سنگ ها
دكتر مهدي زاده، دكتراي پترولوژي و عضو هيئت علمي دانشگاه صنعتي شاهرود پيرامون خواص درماني كاني ها و سنگ ها برايمان توضيح مي دهد: «بعضي از املاح و عناصر براي بدن ضروري است و نبود يا كمبود آنها در بدن باعث بيماري مي شود. در بسياري موارد رساندن آنها به بدن باعث رفع عوارض يا بيماري مي گردد. اين امر از زمان هاي بسيار قديم توسط حكيم هاي كهن شناخته شده بوده و وجود اين املاح و عناصر در بعضي از سنگها و كانيها، آنها را به عنوان شفا دهنده آن بيماري ها معرفي مي كنند.
علاوه بر اين، سنگ ها و كاني ها مي توانند تشعشعاتي داشته باشند كه براساس تركيب و ساختمان داخلي آنها، نوع تشعشع متفاوت مي باشد. اين تشعشعات حاصل نوسانات يون هاي تشكيل دهنده آنها و يا انعكاس باقيمانده نور سفيد از آنهاست. از ازمنه بسيار قديم، عده اي معتقدند كه اين تشعشعات انرژي زا بوده و مي توانند نظم و هماهنگي در بدن و روح ايجاد نمايند. آنها بي نظمي و عدم هماهنگي در بدن و روح را عامل بسياري از بيماريها مي دانند. اخيراً نيز بعضي ها به اين موضوع گرايش پيدا كرده اند.
بنابراين، از سنگ ها و كاني ها هم بصورت مستقيم در داروسازي و هم از تشعشعات آنها مي توان در سنگ درماني كمك گرفت. طرفداران اين امر جديداً به استفاده از سنگ درماني روي آورده اند و معتقدند كه از سنگ با ارزش از نظر درماني مي توان بنابر سه جنبه: ذهني- معنوي، فيزيكي- عضوي و فيزيكي- رواني تكيه نمود.
هر چند همه اين موارد بيشتر مبتني برتجربه است تا اين كه صددرصد از لحاظ علمي ثابت شده باشد.»
اين استاد سنگ شناسي پيرامون مصارف صنعتي كاني ها و سنگ ها با ذكر مصاديقي توضيح مي دهد:«بسياري از كاني ها و سنگ ها مي توانند در صنعت استفاده داشته باشند. اين كاربردها با توجه به خصوصيات ويژه آنها متفاوت مي باشند، سختي بالا، نقاط ذوب بالا، اليافي بودن از ويژگيهايي است كه از قديم آنها را كاربردي نموده است، پودر كاني هاي با سختي بالا را به عنوان ساينده ها يا برش دهنده ها بكار مي برند. از دانه هاي الماس طبيعي يا مصنوعي براي برش همه اجسام استفاده مي شود، چون سخت ترين اجسام است. از پودرهاي سخت ديگر براي صيقل دادن فلزات و جواهرات استفاده مي شود. از كاني ها و سنگ هاي داراي نقاط ذوب بالا براي تهيه آجرهاي نسوز، بوته هاي ذوب و كوره هاي ذوب استفاده مي شود. ناگفته نماند كه تقريبا تمام تركيبات منيزيوم از قبيل كربنات و سيليكات هاي آن داراي نقاط ذوب بالا هستند. بعضي از سيليكات هاي آن مانند تالك و سرپانتين بعلت لمس صابوني مي توانند به عنوان گريس خشك استفاده شوند، اين مواد در دماهاي بالا بجاي گريس كاربرد دارند، زيرا گريس معمولي در دماهاي بالا كارآيي ندارند. از اين گذشته ماده اصلي حجم دهنده همه مواد آرايشي را پودر تالك تشكيل مي دهد، از اين ماده در لاستيك سازي، تهيه انواع مداد رنگي ها، تهيه پودر نوزاد، خميرهاي بازي و كاغذهاي گلاسه و نفيس استفاده مي كنند. از كاني هاي اليافي مانند آزبست و بعضي آمفيبول ها بعنوان پنبه كوهي استفاده مي شود، كه در مصنوعاتي مانند ايرانيت و لنت هاي اتومبيل ها مصرف دارند و آزاد شده آنها در محيط هاي زندگي سرطان زاست. از تركيبات آرسنيك و گوگرد در تهيه باروت و مواد آتشزا و ساير مهمات استفاده مي شوند. از كاني هايي مانند هماتيت، ليمونيت (اكسيدهاي آهن)، ... در صنعت رنگ سازي استفاده مي شوند. بالاخره آنچه مشخص است اكثر كاني ها و سنگ ها براي استحصال فلزات يا مصارف ساختماني بكار برده مي شوند.»
وي در تكميل صحبت هايش اضافه مي كند: «بعضي كاني ها و سنگ ها استفاده هاي خاصي دارند. كاني هايي مانند نيمه هادي ها، كوارتز و تورمالين در وسايل الكتريكي كاربرد دارند. كوارتز شفاف و خالص به خاطر خاصيت پيزوالكتريسته و تورمالين به واسطه داشتن خاصيت پيروالكتريسيته در بعضي قطعات الكتريكي مصرف دارند. علاوه بر هيدروكربورهاي فسيلي از بعضي مواد راديواكتيو مانند اورانيم براي توليد انرژي استفاده مي شود.»
سنگ هاي زيبا از كجا آمده اند؟
براي كاني ها و سنگ ها چهار خاستگاه ماگمايي، دگرگوني، رسوبي و آلي تعريف شده است. جالب است كه بدانيد هرچه سنگ آرام تر در طول مدت زمان بيشتري و در حرارت بيشتري شكل بگيرد، از لحاظ ساختار بلورين و سختي ارتقا بيشتري پيدا مي كند. گويي صبر خداوند متعال در خلقت زيبايي بي نظير و بسيار طولاني است. سنگ ها نه تنها با خواص درماني شان حرف هايي براي انسان دارند، بلكه با شرايط تولدشان نيز به انسان يادآوري مي كنند كه: گر صبر كني ز غوره حلوا سازي! ماگما همان ماده سيال و حاوي آنيون ها و كاتيون هايي است كه در لايه هاي زيرين پوسته زمين جريان دارد و مي خواهد از دل شكاف ها، دودكش آتشفشان ها، گسل ها و غيره راه به بيرون پيدا كند.
با توجه به شرايط شيميايي و درجه حرارت ماگما اين ماده سيال را به ماگماي بازيك، اولترا بازيك و پگماتيتي تقسيم بندي مي كنند.
سعيده آذرنيا كارشناس زمين شناسي برايمان توضيح مي دهد: «وقتي دودكش آتشفشان ها تا دل گوشته امتداد پيدا كرده باشد (آتشفشان هاي كمبريلتي)، از كربن كه در شرايط پوسته زمين به شكل ذغال يا گرافيت و يا سنگ هاي كربناته يافت مي شود، در حرارتي معادل گوشته و در اعماق الماس شكل مي گيرد. در آتشفشان هاي اكلوژيتي نيز كه كمي حرارت كم تر است ولي فشار ليتوستاتيك در حد 100 كيلوبار است، علاوه بر تشكيل الماس امكان تشكيل ساير كاني هاي گرانبها نظير گروناها، ياقوت كبود، اسپينل واليدين وجود دارد.»
وي ادامه مي دهد: «اگر ماگما خاصيت اسيدي اش به واسطه يون هاي موجود در آن بيشتر باشد، به آن ماگماي پگماتيتي مي گويند. در ماگماي اسيدي تنوع تشكيل كاني هاي گرانبها بيشتر است. توپاز، تورمالين، زمرد، گروناي منگنزدار، بريل و... از ماگماي اسيدي متولد مي شوند. در ماگماي پگماتيتي فاز مايع سيليكاته و فاز گازي كه شامل بخار آب، 2SH، گازهاي بودار، فلوئور داوكلردار است، در تعادل هستند. ماگماي پگماتيتي در عمق بيشتر زمين شكل مي گيرد و اختلاف دمايش با سنگ هايي كه آن را از اطراف فراگرفته اند، كم است، لذا بلورهاي مختلف در حرارت زياد و به آرامي شكل مي گيرند. در نتيجه زمان زيادي براي شكل گيري بلورهاي مختلف و تشكيل كاني هاي گرانبها وجود دارد. پگماتيت غني از عناصر مختلف است.»
اين زمين شناس به چرخه اي كه بين كاني ها و سنگ هاي آذريني، دگرگوني و رسوبي وجود دارد، اشاره كرده و مي گويد: «سنگ هاي رسوبي در سطح پوسته اند. دگرگوني ها در حقيقت رسوبي هايي هستند كه تحت فشار و حرارت لايه هاي بالايي زمين قرار گرفته اند، اما اين فشارو حرارت در حد سنگ هاي آذريني و آتشفشاني نبوده است. سنگ هاي آذريني نيز در واقع دگرگوني هايي هستند كه فوق العاده تحت فشار بوده اند در ژرفاي زمين حرارت ديده اند. بنابراين سنگ ها دائما به هم تبديل مي شوند و طي ميليون ها ميليون سال ارزششان ارتقا پيدا مي كند. هرگاه به اين چرخه فكر مي كنم درمي يابم براي صيقل يافتن و ارزشمند شدن بايد صبري بي پايان داشت و كاملا آبديده شد. شايد عظيم ترين معجزه سنگ ها القاي چنين تفكراتي به ذهن بيننده باشد.»
آذرنيا به نمونه هاي قيمتي سنگ هاي دگرگوني و رسوبي اشاره كرده و مي گويد: «سنگ ها و كاني هاي قيمتي وابسته به دگرگوني از نوع ديناموترمال عبارتند از: گلرنت هاي زيبا از نوع آلماندين و پيروپ كه گاهي مانند دانه هاي انار در ميكاشيست ها يافت مي شوند و يا مانند آلماندين كه در زمينه سبز رنگ (آمفاسيتي) سنگ الكوژيت همچون گلي در چمن زار خوش مي نشينند. گنايس هاي ياقوت و زمرددار نيز از اين گروهند. سنگ ها و كاني هاي قيمتي در ارتباط با دگرگوني از نوع اسكارن عبارتند از: لاجورد، اسپينل، برخي تورمالين ها، فلورين، گرونا، بلورهاي زيباي اپيدوت، بلورهاي زيباي ديدپسيد، آپاتيت هاي زيبا و...»
وي پيرامون كاني هايي كه خاستگاه رسوبي دارند توضيح مي دهد: «باران كه در شكاف و فضاي خالي سنگ ها نفوذ پيدا كند، در صورت ايجاد تغييرات اندك در شرايط فيزيكي، از جمله تغيير در سرعت حركت ذرات، تغييرات ph، دما و فشار باعث تشكيل كاني هاي گرانبها از جمله اوپال هاي زيبا، كلسدوني هاي زيبا مانند آگات، بلورهاي زيباي كوارتز مانند سيترين و بلورهاي زيباي سلنيت و بلورهاي كاسيت و... مي شوند. از همه مهمتر در اين دسته مي توان فيروزه را نام برد كه در حقيقت حاصل چرخش محلول ها با خاستگاه جوي در سنگ آندزيتي است. بعضي ها هم معتقدند براي فيروزه بايد خاستگاه هيدروترمال به همراه عملكرد آبهاي جوي را قائل شد.
پلاسرها نيز ذخاير رسوبي با ارزشي هستند كه از فرسايش سنگ هاي آذريني و يا فعل و انفعالات شيميايي سنگ هاي دگرگوني ايجاد مي شوند. اين ذخاير رسوبي در مسير رودخانه ها انباشته مي شوند.»
وي ادامه مي دهد: «گوهرهايي هم هستند كه در فرآيند متابوليسمي موجودات زنده تشكيل مي شوند. مانند مرواريد، عاج، كهربا، شبق، مرجان و...»
انتظار معجزه از انرژي سنگ ها
بيهوده است
كاني ها و سنگ ها خاصيتي انكارناپذير دارند و آن آشنايي انسان با شرايط آب و هوايي ميليون ها سال پيش زمين است و يا چنانچه حاوي آثار فسيلي باشند، نحوه حيات پيشين و موجودات هر دوره را مشخص مي كنند. يك تكه كهرباي شيشه اي زردرنگ كه در دل آن حشره اي متعلق به دست كم پنجاه ميليون سال پيش به دام افتاده و فسيل شده است، بي نهايت ارزش دارد. كهربا در واقع صمغ نوعي درخت است كه طي دست كم پنجاه ميليون سال به حالت شيشه اي زردعسلي شكل گرفته است. به نظر مي رسد علاقه مندان به علم كاني و كساني كه از رنگ و ماهيت سنگ ها احساس لذت مي كنند، بهتر است قدري نيز اطلاعات خود را به صورت علمي گسترش داده و از دخيل كردن خرافات به اين حيطه جلوگيري كنند. در يكي از معتبرترين سنگ فروشي هاي پايتخت سه نسل از يك خانواده به كار گوهرتراشي و ساخت زيورآلات اين چنيني مشغولند. پدر پيشكسوت است، يكي از پسران در دانشگاه علمي و كاربردي تدريس رشته تراش سنگ را دنبال مي كند و پسر كوچكتر به ترجمه برخي كتب سنگ شناسي و خواص آن ها مشغول است.
از مسعود ابراهيمي، پسر كوچكتر كه به ترجمه كتاب دنياي سنگ هاي جواهر مشغول است و اصرار مي كند تا زمان چاپ اين كتاب نام نويسنده اش را ذكر نكنيم، سوال مي كنم: «آيا شما به انرژي سنگ ها معتقديد و باور داريد كه داراي خواص درماني هستند؟» وي صراحتا پاسخ مي دهد: «در اين كتابي كه من مشغول ترجمه اش هستم، خيلي صريح گفته شده كه نبايد انتظار معجزه داشت و سنگ ها مي توانند از راه تلقين تاثيري دارونما داشته باشند. از لحاظ علمي هم تا آنجا كه مطالعه كرده ام، هنوز وجود انرژي هاي اينچنيني به اثبات نرسيده است.»
وي ادامه مي دهد: «كاني ها و سنگ ها طي ميليون ها سال به آرامي در دل طبيعت متولد مي شوند، واضح است كه در درون خود انرژي هايي هر چند اندك دارند، ولي اين گفته به اين معنا نيست كه سنگ را به صورت آويزي درآوريم، به گردن مان بيندازيم و انتظار داشته باشيم به سرعت بيماري صعب العلاج ما بهبود پيدا كند. البته هنوز هم كساني هستند كه صددرصد به اين اعجاز ايمان دارند و معتقدند وقتي سنگ را مي خريم بايد در آب دريا آن را شست وشو دهيم تا انرژي هاي منفي اش گرفته شود و يا هر چند مدت يكبار بايد آويز سنگي را از دست و گردن باز كرده و زير نور ماه يا آفتاب قرار دهيم. عده اي هم بر اين باورند كه هر ماه تولدي كاني ها و سنگ هاي مخصوص به خودش را دارد و برخي از كاني ها را نبايد اكيدا استفاده كنند!!»
مسعود ابراهيمي يكي از جدول هاي ماه تولد و سنگ مخصوص آن را روبرويم مي گذارد، در آن نوشته شده: «12 فروردين تا 11ارديبهشت برليان، در كوهي 12 ارديبهشت تا 12خرداد زمرد، كريسموپريز و...»
ابراهيمي مي گويد: «اعتقاد به انرژي درماني سنگ ها از طب چيني آمده است. آنها معتقدند چاكراهاي بدن يعني مراكز جذب انرژي مثل مچ هاي دست و پا، پيشاني، قلب و... مي توانند از انرژي موجود در عناصر طبيعي حتي به صورت لمسي بهره مند شوند!»
چطور كاني اصل را تشخيص دهيم؟
عباس ابراهيمي برادر بزرگتر اين خانواده گوهرتراش كه خود در دانشگاه جامع علمي و كاربردي تدريس دارد، كاني هاي مصنوعي را به دو گروه گلاس فيلت و هيت ترتيمنت تقسيم بندي كرده و مي گويد: «كاني هاي مصنوعي از ادغام تركيبات نمونه مشابه طبيعي اش درست مي شوند. الان چين بي نهايت كاني هاي مصنوعي را وارد بازار جهاني كرده كه تشخيص مصنوعي بودن برخي از آنها كار بسيار مشكلي به نظر مي رسد، مگر اين كه برش نازك در حد ميكروسكوپي از آنها تهيه شود و در زير ميكروسكوپ تشخيص دهيم. اما يك سري كاني ها هم هستند كه طبيعي اند، ولي كيفيت و مرغوبيت بالايي ندارند. مثلا به روش گلاس فيلت در ميانه يك عقيق مواد شيشه اي تزريق مي كنند كه رنگش تقويت شود و يا به روش هيت ترتيمنت در مواردي ناخالص كاني را حذف و در مواردي ناخالصي و نقوش حاصل از آن را تقويت مي كنند. اينگونه به شيوه مصنوعي به كاني ارتقا كيفيت مي بخشند.»
اين مدرس كاني شناسي معتقد است كه زماني مي توان به خوبي كاني اصل از مصنوعي را تشخيص داد كه نمونه مشابه طبيعي را بارها و بارها ديده باشيم. وي مي گويد: «بعضي ها معتقدند كاني و گوهر اصل را كه در دست مي گيريم نوعي حس سرد به دستمال منتقل مي شود، ولي كاني هاي مصنوعي گرمند.»
وي معتقد است كه اگر به رشته تراش سنگ نيمه قيمتي در كشورمان توجه خاصي شود باتوجه به پتانسيل هاي معدني كه داريم مي توانيم به راحتي زمينه اشتغال جوانان را فراهم كنيم. ابراهيمي از دادن تسهيلات به برخي آدم هاي اين صنف كه فقط ادا و اصول كنفرانس و بحث بر سر انرژي درماني سنگ ها را دارند و از اين علم هيچ نمي دانند، دلش گرفته است.
وي مي گويد: «در حد توانم دانشجويان برتر خود را سعي مي كنم لااقل به مراكزي كه تقاضاي نيروي آموزشي و مدرس دارند، معرفي كنم، ولي واقعاً يك دست صدا ندارد و بايد برنامه ريزي اصولي صورت گيرد.»
گزارش روز