ضرورت توجه به خانه تكاني دل در كنارخانه تكاني منزل (بخش پاياني)
بهار دلها در رستاخيز زمين

صديقه توانا
از نوروز سخن گفتن و از عيد باستاني نوشتن كهنگي ندارد و چه سخت است بهار بيايد و ما هنوز بوي برف بدهيم. نوروز كه مي آيد، زمين به اشاره شكوفه ها و چلچله ها سرما را به كناري مي راند، لباس سبز دوباره روييدن را و دوباره آواز خواندن را به تن مي كند . ما هم بايد به ميمنت و يمن ورود به سال نو، نغمه بيداري و آگاهي سر دهيم و غبار از تن و جان بزداييم، كدورتها را كنار بگذاريم، چتر آشتي پهن كنيم و شانه هايمان را براي باهم بودن بخواهيم و شادي و سرور را به يكديگر هديه كنيم و در كنار «تحويل سال» شاهد «تحويل حال» باشيم.
نفس هاي سال كهنه چند روزي است كه به شماره افتاده، اين يعني آغاز فعاليت براي برگزاري مراسم و آيين هايي كه چند روزي از وقت اعضاي خانواده را مي گيرد. مهمترين اين مراسم هم آيين خانه تكاني است كه معمولاً همه اعضاي خانواده در اجراي تمام و كمال آن شركت دارند، به عبارتي هركس گوشه اي از اين بار را به دوش مي گيرد و همه خود را براي ورود به سال نو مهيا مي سازند.
ميراث اجدادي
خانه تكاني نوروزي ميراثي اجدادي براي ايراني هاست. آييني كه در آن تمام خانه و وسايل آن در آستانه نوروز، گردگيري، شست و شو و تميز مي شوند كه البته در كنار اين رسم كهن بايد به اين نكته مهم و ظريف هم دقت كنيم كه دل آدمي در آستانه ورود به سال نو نيز بيش از هر چيز ديگري نياز به خانه تكاني و غبارروبي دارد، چنانچه از اين غبارروبي غفلت كنيم حال خوشي در سال نو نخواهيم داشت.
دكتر مجيد كاشاني جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان به مقايسه خانه تكاني درون و بيرون در زمان هاي گذشته و امروز مي پردازد و مي گويد: «در زمان گذشته خانواده ها درگير مشغله كار توليدي و مخصوصاً كشاورزي در محيط خانه بودند، مثلاً نان طبخ مي كردند و قوت و غذاي خود را در منزل تهيه و نگهداري مي نمودند، ضمن اينكه برخي از مشاغل به صورت دسته جمعي و در خانه انجام مي شد و طبيعتاً نگهداري لوازم كار و حفظ برخي از مواد و محصولات باعث تلنبار شدن وسايل زيادي در محيط زندگي و بخش هايي از خانه مي گرديد و همين امر سبب مي شد مقداري وسايل غيرقابل استفاده و زباله در انباري ها جمع شود كه در طول سال فرصت كافي براي نظافت و تميز كردن اين گونه اماكن و وسايل وجود نداشت و اسفندماه و آخر سال اين فرصت را براي خانواده ها به وجود مي آورد تا همه به نظافت خانه بپردازند و با انرژي زياد و خوش يمني خود را براي ورود به سال نو آماده كنند.»
دكتر كاشاني با اشاره به اينكه خانه تكاني يعني به استقبال رفتن است ، مي گويد: «همان طور كه در فصل بهار همه چيز نو و شاداب مي شود و طبيعت نويد زندگي مي دهد، بنابراين خانه تكاني منزل با خانه تكاني دل همراه است و همين كه همه سعي مي كنند به استقبال خوبي ها بروند و به ديد و بازديد يكديگر بپردازند، اين خود به نوعي تحول درون محسوب مي شود.»
وي مي گويد: «افراد در سال جديد و با آغاز سال نو، معمولاً از كدورت ها، كينه ها، حسدها و رقابت هاي غيرمنطقي اجتناب مي كنند و سال جديد را با نگاه نو به جهان آغاز مي نمايد و به سمت خوبي ها و نيكي ها مي روند و از احساسات بد دست مي كشند، از اين رو خانه تكاني درابعاد مادي قبل از آغاز سال نو انجام مي شود اما خانه تكاني دل از پليدي ها درست با وداع سال كهنه و تحويل سال نو در بين خانواده ها آغاز مي گردد و اين مراسم معمولاً تا ايام سيزده بدر نيز ادامه دارد.»
اين استاد جامعه شناس به عوض شدن خانه تكاني دل دردنياي مدرن و امروزي هم اشاره اي مي كند و مي گويد:«سنت هاي كهن ايرانيان در شكلي نواستمرار يافته و خوشبختانه مي بينيم امروزه خانه تكاني دل در قالبهاي جديد انجام مي گيرد و ديد و بازديد و تبريكات سال نو به صورت ايميل، پيامك، برنامه هاي زنده راديويي و تلويزيوني و برگزاري جشن هاي نيكوكاري نيز بخشي از اين رسم و رسوم در دنياي مدرن محسوب مي شود.»
بهار، رستاخيز زمين
خداوند فصل بهار را زمان رستاخيز زمين مي داند و در آياتي از جمله 9 تا 11 سوره «ق» آن را همانند رستاخيز انسان مي شمارد.
حجت الاسلام قربان احدي كارشناس امورديني درگفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مقدمه فوق نظرش را درمورد خانه تكاني دل اين طور مطرح مي كند. انسان مي بايست از اين رستاخيز زمين عبرت گيرد و همان طور كه تن وخانه از غبار ايام مي زدايد و به پالايش آلايش ها مي پردازد، جان و روان خويش را از غبار كينه ها و زشتي ها بيالايد و خود را به خوبي ها و زيبايي ها بيارايد.»
وي اضافه مي كند:«از اين روست كه تزكيه به معناي پاكسازي وخودسازي، يك برنامه اصلي در برنامه هدايتي وحي معرفي شده است و خواهان خانه تكاني و تخليه براي پاكي مي شود و از انسان مي خواهد تا زشتي ها را از تن و روان بزدايد و به آراستن آن بشتابد و دمي دراين كارسستي نورزد.»
حجت الاسلام احدي با اشاره به اين موضوع كه هر كدبانويي مي داند كه برخي از وسايل و اثاث خانه را مي بايست بشويد يا بتكاند، يا غبارروبي كند يا برخي ديگر را اصلاح و تعمير كند يا بعضي را به عنوان آشغال از خانه بيرون ريزد، ادامه مي دهد:«هر انساني مي بايست بداند كه اگر خانه يا تن به شست و شو وخانه تكاني به اين معنا نياز دارد، روان و جانش نيز اين گونه نيازمند توجه است. پس برخي از خصوصيات و فضايل اخلاقي را مي بايست بيارايد و برخي از زشتي ها و رذايل را از خانه دل بيرون راند و برخي از خصلت ها را اصلاح كند و برخي را به آب محبت و مودت آبياري نمايد.»
و خانم مهتاب رضايي كارشناس مسائل اجتماعي هم درگفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه زمستان فرصت انديشيدن به بهار است، مي گويد:«زمستان فرصت گفت وگوي ريشه ها با خاك است تا چگونه دوباره برويند؟ چگونه تكرار و متولد شوند؟ زمستان گفت وگوي پشت پرده دانه ها و زمين است. گفت وگويي در دل خاك براي چگونه بيدار شدن دوباره برگها و رنگها اما بهار كه مي آيد يك بغل حرف تازه با خود دارد، بهارحرف هاي قشنگ زمين است كه درگوش من و تو زمزمه مي شود و نوروزنيز حسن مطلع اين حرف ها است.پس قدر ايام و فرصت هاي پيش رو را بدانيم.»
توجه به نيازهاي دروني، قدم اول خانه تكاني دل
دراين دنياي پرهياهو و پر رمز و راز و در شرايطي كه همه جا را غبار تنهايي و سردي گرفته چرا به خانه تكاني دل نيازداريم و اگر اين خانه تكاني صورت نگيرد، چه خطراتي متوجه آدمي مي شود؟
دكتر محسن اسكندري روان شناس درگفت و گو با گزارشگر كيهان درپاسخ به سؤالات فوق مي گويد:«انسان نياز دارد بيش از هرچيز نگاهي به خود داشته باشد و با خودش خلوت كند و در اين بين خانه تكاني فقط نمادي براي توجه به خود است. خانه تكاني دل باعث مي شود به خودمان توجه كنيم، نيازها را ببينم و آسيب هايي كه طي يك سال برخودمان وارد ساختيم را بشناسيم و درصدد اصلاح برآييم. اما براي اصلاح نبايد فقط به رفع كدورتها توجه كنيم. بلكه خانه تكاني دل بايد فراتر از اين باشد.»
دكتر اسكندري اضافه مي كند:«براي شروع بايد اول با خودمان آشتي كنيم، ببينم درطول سال چقدر براي خودمان وقت گذاشته ايم، چقدر توانسته ايم مشكلات محيط وپيرامون خود را ببنيم. نگاه مان به زندگي بايد عوض شود و دراين نگاه نو بتوانيم ديگران را راحت تر ببينيم و اطرافيانمان را بيشتر دوست داشته باشيم.»
اين روان شناس اضافه مي كند: «خيلي از مشكلات عاطفي در دنياي مدرن ناشي از كم توجهي به اطرافيان و كم رنگ شدن ديدوبازديدها است كه ايام عيد اين فرصت را در اختيار همه قرار مي دهد تا توجهي ويژه به اقوام داشته باشيم، ضمن اينكه خيلي از گمشده ها هم در خانه تكاني ها پيدا مي شود، پس بياييم گمشده هايمان را پيدا كنيم و با افرادي كه بي توجه يا كم توجه بوديم، ارتباط برقرار كنيم.»
از دكتر اسكندري سؤال مي كنم در بازبيني از خود به چه نكاتي بايد توجه داشته باشيم كه در پاسخم مي گويد: «بايد مفهوم زندگي و اهداف آن را پيدا كنيم و با اولويت دادن به نيازها به آرامش واقعي برسيم و براي سال جديد تصميم بگيريم فرصت هاي خود را به خوبي بشناسيم و به خودمان توجه كنيم و علاوه بر توجه به جسم و وضع ظاهري به سلامت روح و روان هم دقت ويژه اي داشته باشيم.»
حجت الاسلام قربان احدي هم در اين خصوص مي گويد: «تجربه نشان داده كه بسياري از چيزهايي كه مدت ها گم شده و اهل خانه به دنبال آن مي گشته اند، در خانه تكاني منزل و جابه جايي اسباب و اثاثيه پيدا و مايه خوشحالي شده است و خانه تكاني دل نيز چنين است، اگر انسان قدري با خود خلوت كند و به مرور اعمال و اخلاق خود بپردازد و در سمت و سوي زندگي خود و گذشته و حال خويش بينديشد، بسياري از گمشده هاي معنوي را خواهد يافت، گم شده هايي مانند معنا و هدف زندگي و احساس رضايت از زندگي و آرامش.»
اين كارشناس مسائل ديني با اشاره به اينكه خانه تكاني و نظافت منزل معمولا با كارهاي عادي تفاوت دارد و زحمت و تلاش فراواني را مي طلبد به گونه اي كه گاهي در آغاز راه بسيار بزرگ به نظر مي رسد و نسبت به اصل ضرورت آن، اهل خانه را دچار ترديد مي كند، اما نتيجه كار پس از پايان نظافت بسيار دلچسب خواهد بود، خاطرنشان مي كند: «در خانه تكاني دل نيز اوضاع دقيقا همين طور است، كاوش در زواياي قلب تفكر درباره عيوب خويش، محاسبه اعمال و رفتار و صفات نفساني و مراقبت از واردات قلبي كاري بس بزرگ است كه همت والا و سعي و تلاش ويژه اي را مي طلبد به گونه اي كه چه بسا انسان با توجه يافتن به بزرگي و دشواري آن با خطر نااميدي و سستي روبه رو گردد، ولي اگر دست همت به كمر زد و به اين جهاد عظيم پرداخت، پس از مدتي كه شيريني صفاي دل و نورانيت قلب و لذت تقوا و خدامحوري را چشيد درخواهد يافت كه تحمل آن زحمت و تلاش در برابر چنين ثروت معنوي بزرگ ناچيز است.»
بركت آفريني در زندگي
چه كنيم كه سال نو و سالي كه در پيش رو داريم در عمر و زمان و فرصت هاي زندگي مان بركت آفريني داشته باشد؟ و چگونه به خانه تكاني واقعي دل دست يابيم؟ استاد جواد محدثي در پاسخ به اين سؤال با اشاره به اينكه آينده در گرو گذشته و تلاش كنوني ماست، مي گويد: «آنچه خجستگي روزها و سال هاي آتيه را براي ما رقم مي زند، تصميم هاي جدي، اراده هاي استوار، برنامه ريزي هاي حساب شده، پيگيري هاي دقيق و محاسبه و مراقبت هاي ويژه است ما مسئول عمر، زمان، فرصت ها و استعدادهاي خويشيم، هرگز نبايد گذشته مان به اميد آينده و آينده مان به حسرت گذشته سپري شود و عمر ما بين اين گذشته پر حسرت و آينده رويايي تقسيم شود و چيزي دستگيرمان نشود.»
اين تقسيم هيچ جالب و زيبا نيست و زمان امانتي در دست ماست، هم مي توان اين عنصر پربها را سوزاند و دود كرد و هم مي توان آن را سرسبز و باطراوت ساخت، تعيين كننده اين دو وضع هم نحوه عمل ماست.
محدثي در ادامه با اشاره به اينكه از ثانيه ها و فرصت ها بايد نهايت استفاده را ببريم و آن را به سادگي از دست ندهيم، تأكيد مي كند: «بايد از هر دقيقه قرني ساخت، قرن را در دقيقه اي گنجاند، يا كه با شيوه مهار زمان جبر را هم به زير بال كشيد هر چه هست در اين «مهار زمان» نهفته است، اگر قدرت آن را داشته باشيم هم دقيقه هاي ما استمرار و وسعت مي يابد و سرشار مي شود و هم قرني را مي توانيم در دقيقه اي بگنجانيم و لحظه لحظه عمر خود را غني سازيم.»
اين استاد اخلاق با بيان اينكه در سال نو همه چيز نو مي شود، ما چرا نو نشويم، در توضيحات بيشتري خاطرنشان مي كند: «تقويم ها عوض مي شود، خانه ها گردگيري مي شود، ديدارها تازه مي گردد، طراوت را در چهره طبيعت تماشا مي كنيم، دشت و دمن عطر جانبخش و رايحه بهاري را نثار و ايثار مي كند، ما كه نبايد كمتر از درخت و صحرا باشيم!
اگر ما هم عوض شديم، اگر اخلاق مان هم نوتر و بهاري تر شد، يعني پابه پاي بهار آمده ايم، درسال جديد كه درپيش رو داريم هم دفتر عمرمان ورق مي خورد و هم تقويم سال جديد را مي گشاييم، چه خوب است كه در برگ برگ اين دفتر و كتاب با ايمان و عمل، با خوبي ها و تلاش ها، با صداقتها و مهرورزي هاي صادقانه خطوطي از «هنر انسان زيستن» بنگاريم و نقشي از «رشد» ترسيم كنيم».
محدثي مي گويد: «عيد در بيرون از وجودمان حضور دارد، در وجود خود هم عيدي پديد آوريم و به خانه تكاني دل بپردازيم و چه زيباست كه در كنار تحويل سال، شاهد تحول حال هم باشيم و چه نيكوست كه امروزمان بهتر از ديروز و فرداي مان بهتر و روشن تر از امروز و فرجام كارمان بهتر از آغاز آن و آخرت مان بهتر و آبادتر از دنياي مان باشد و اين شدني است، تنها خواستن مي خواهد.»
وقت ها را به سادگي از دست ندهيم
گوهر وقت بدين خيره گي از دست مده
آخر اين درّ گرانمايه بهايي دارد
هفته ها و روزهاي پاياني سال فرصت به خود انديشيدن است نباشد كه اين ايام را به راحتي سپري كنيم و درسي نگيريم.
دكتر فرشته روح افزا استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان هم ضمن توجه ويژه به خانه تكاني دل ها در روزهاي پاياني سال خاطر نشان مي كند: «حال كه فصل پرطراوت بهار در راه است و همه در تدارك آمدن گام هاي بهار در تب و تابيم و با طبيعت هم نوا شده ايم و درپي
پاك كردن غبارها از خانه هايمان هستيم و اين سنت پسنديده و معنادار ايراني را پاس مي داريم، از طرفي خانه تكاني مي كنيم و از طرفي طبيعت هم با باران رحمت الهي زمين را مي شويد و باغ ها را غبارروبي مي كند، لباس نو مي پوشيم و بدن ها را مي شوييم تا با جسم هايمان همراه با طبيعت كه رخت نو برتن مي كنند هماهنگ شويم و همه با هم پاكيزه به استقبال بهار مي رويم.»
دكتر روح افزا مي گويد: «حالا كه زمين هواي پاك را تجربه مي كند و سروها سر به آسمان كشيده اند تا نشاط و سبزي را تنفس كنند، ما را نشايد كه همه را نو كنيم و بشوييم و غافل از احوال دل خويشتن مان باشيم.»
وي با اشاره به پيام هاي آموزنده بهار اشاره مي كند و مي گويد: «يكي از اين پيام ها تعادل است، در فصل اعتدال است كه همه چيز زنده و شكوفا مي شود، بايد از اين پيام بهار عبرت بگيريم كه راه اعتدال و مستقيم و نه افراط و تفريط راه رشد و كمال است، اما متاسفانه مي بينيم كه بهارمان با تجمل گرايي و فخرفروشي و توجه به اسباب و وسايل خانه عجين شده است، بدون اينكه به باطن و روح و درونمان توجه كنيم.»
اين استاد دانشگاه مي گويد: «كمي به خود بياييم، مگر كودك شده ايم كه با به رخ كشيدن خانه و فرش و ميز و صندلي و لباس، احساس برتري و بهتري داريم، شايد بهتر باشد كه بيشتر به خود و راه در پيش بيشتر بيانديشيم كه چگونه حوّل حالنا را در خود تحقق بخشيم.»
گزارش روز