شيريني ميوه به كام دلال رنج توليد نصيب باغدار
نگاهي به وضعيت ميوه و آجيل شب عيد (بخش دوم)

اين كه وضعيت ميوه جات شب عيد چگونه است با ارزيابي فعالان عرصه توليد و صاحب نظر، فراتر از زمان مي رود. به بيان ديگر منشوري از اظهارات باشد و نباشد هاي واردات و ذخيره، بلعيدن مزيت هاي سيب و پرتقال توسط دلال ها، واردات در زمان بي نيازي و... و آنچه از فروش 5-4 تن محصول باغي در يك سال به دست توليدكننده مي رسد يك پنجم هزينه از مرحله كاشت و برداشت تا حمل به محل فروش مي شود و دست آخر پيشنهادهايي با هدف ساماندهي بهتر در جهت تنظيم بازار، عرضه و مصرف شده است.
آنچه آمد، ويژه شب عيد امسال و پارسال نيست. ظاهراً كوله باري ديرينه است كه بر دوش كشاورز سنگيني مي كند ولي درعين حال، چراغ بازار شب عيد روشن است و رونق عرضه و مصرف برقرار...
فرايندهاي وضعيت توليد و صادرات
موقعي با دبير انجمن اسلامي صنف بارفروشان تماس مي گيرم كه مشغول رانندگي است. جايي مناسب كنار مسيرش توقف مي كند و در پاسخ پرسشم راجع به بازار و عرضه، واردات و قيمت هاي ميوه جات ابتدا با اشاره به برداشته شدن تعرفه واردات ميوه از 15 ديماه توضيح مي دهد كه مفهوم صفر شدن (4درصد) تعرفه واردات به جز سيب زميني و پياز، عبارت از اين است كه گمرك به ازاي واردات هر كيلو سيب درختي 165 تومان و پرتقال و نارنگي 135تومان طبق مقررات عوارض دريافت مي كند.
«جليل جليل زاده» سپس درخصوص صادرات معتقد است در وضعيت توليد مناسب و تأمين نياز داخلي، مازاد محصول بايد صادر شود چراكه صادرات محصول باعث غني شدن موقعيت توليد و مفيد براي كشاورزان مي شود. وي همچنين با بيان اينكه تنظيم بازار بستگي به عرضه و تقاضا دارد، مي افزايد: « با عرضه زياد، مصرف كم و نبود صادرات، ناچار محصول توليدي به انبار منتقل شده و كشاورز توليدكننده ضرر مي بيند. در اين وضع كشاورز ديگر آن محصول را توليد نمي كند و سال بعد محصول ديگر توليد مي كند. فرايند اين تغيير سبب مي شود آن محصول اولي كه توليد نشده، قيمتش در بازار مصرف بالا رود چون كه عرضه و تقاضا ناهمخوان شده است.»
وي در ادامه به كمبود سيب درختي امسال و علت آن مي پردازد و مي گويد: «پارسال بارش تگرگ شديد و آفت نباتي كه بخش هاي وسيعي از باغات و اراضي كشاورزي كشور را فراگرفت به «كرچه» درختان آسيب رساند و طبعاً درختان براي سال جاري بارور نشدند به حدي كه هر هكتار باغ كه در شرايط مساعد جوي و سلامت 50تن بار محصول مي داد، در اثر وضعيت نامناسب ناشي از تگرگ و آفت، آن ميزان محصول به حدود 8-7 تن كاهش يافت.»
وي در ادامه گفتارش نتيجه مشخص آسيب هاي وارده مذكور را كاهش توليد سيب درختي در دماوند، اروميه، سلماس، ميانه و سميرم مي خواند و مي افزايد: «تنها در دماوند توليد 50-40تن سيب در هر هكتار، امسال به 10تن كاهش يافت.»
به گفته «جليل زاده» مسئول هيئت امناي ميدان ميوه و تره بار هر سال انبارهاي سنتي به دليل افزايش توليد سيب پر بودند و به مرور اين انبارها از اول آبان تا اول بهمن ماه 15-10درصد براي فروش تخليه مي شدند. امسال چون سيب در انبارها همانند گذشته نبود، سيب هاي مرغوب به سردخانه ها برده شد. در نتيجه به جاي بهمن، اول آبان از سيب سردخانه ها برداشت شد. به عبارت ديگر هر سال تا نيمه اسفند حدود 40درصد سيب درختي در سردخانه ها بود اما در سال جاري 5درصد اين محصول در سردخانه ها است.»
قيمت برخي ميوه ها
در بخش ديگر گفت وگو با دبير انجمن اسلامي صنف بارفروشان ميدان بزرگ تهران، از وي نرخ هاي عمده فروشي ميوه كف ميدان را مي پرسم. او قيمت هر كيلوي چند قلم ميوه روز شانزدهم اسفندماه جاري را به اين شرح بيان مي كند: سيب قرمز تركيه 2100- 1700تومان، سيب ايتاليا 2200-1900، سيب نوع ديگر تركيه 2000-1500، سيب داخلي 1800-1200، نارنگي پاكستاني 950-800، پرتقال مصري 1150- 1000 و پرتقال معمولي 1000-850تومان. او در اين ارتباط مي افزايد: «تا 25اسفند ماه قيمت ها تغيير نمي كند اما از 25اسفند قيمت سيب و جزيي پرتقال خارجي يك تلنگري مي خورد.»
كمبود ميوه نداريم
در گفت وگو با قائم مقام دبيركل خانه كشاورز وي با اين گفت كه كشورمان ضمن داشتن برتري و افزوني توليد مركبات، به استناد داده هاي آماري و نيز ذخيره سازي ميوه براي مصرف شب عيد از بي نياز بودن واردات محصول باغي مي گويد.
وي همچنين با اين اظهار كه به ازاي واردات از فرآورده هاي داخلي ذخيره شود، افراد واسطه دادوستدهاي ميوه جات را عواملي مي خواند كه مزاياي محصولات باغي را از بين مي برند.
«دكتر عنايت الله بياباني» مي گويد: كشورمان در زمينه مركبات مزيت و مازاد توليد دارد. برطبق گزارش ثبت شده وزارت جهاد كشاورزي ما 4 تا 700/4 هزار تن ميوه داريم. امسال با برخورداري از 4 ميليون تا 4 ميليون و 300 تن محصول مركبات و 60 هزار تن ذخيره توسط دستگاه دولتي براي روز مبادا، كمبود ميوه و نياز به واردات نداريم.»
دلال ها مزاياي محصولات باغي را مي برند
وي سويه ديگر صحبتش اين است: «با عملكرد دلال ها و دلايل ديگر، تمام مزيت هاي محصولات باغي خود را از دست مي دهيم و نيز اين كه با مشخص بودن سرانه توليد و مصرف، بايد گفت آنان كه علاقه مند به واردات هستند خوب بود مي آمدند از توليدات داخلي ذخيره سازي مي كردند. تنها در استان مازندران يك ميليون تا يك ميليون و 500 تن مركبات توليد مي شود. بنابر موارد گفته شده لازم نبود ميوه وارد كنيم. درحالي كه با توجه به محصولات كافي باغي مي بايد از واردات پرهيز كرد چرا كه توليدات كشاورزي طبيعتا در تيررس آفات نباتي بوده اند.»
از اين مقام خانه كشاورز كشور مي پرسم: امسال محصولات باغي استان مازندران از سرما آسيب نديده است؟ مي گويد: «تا الآن از سرما و يخ زدگي محصول در مازندران گزارشي ارايه نشده است. صحبت آخر اين كه سعي كنيم به توليدكننده كمك و از او حمايت كنيم تا در بخش هاي كشاورزي افزايش توليد داشته باشيم.»
يك هكتار زمين در مناسب ترين شرايط 5-4 تن پرتقال مي دهد. اين مقدار محصول چنانچه هر كيلو 750 يا 650 تومان هم نرخ گذاري و فروخته شود آنچه درنهايت به عنوان سود خالص در يك سال دست كشاورز را مي گيرد يك تا دو ميليون تومان است... هزينه هاي گوناگون از توليد تا فروش تقريبا چهارپنجم كل ارزش محصول را به خود اختصاص مي دهد.
هزينه ها درآمدها را مي بلعد
«دكتر ابوالحسن مهاجري» توليدكننده ميوه در شمال، در ادامه بيان نظرات خود پيرامون وضعيت توليد ميوه كه در شماره پيش خوانديم، راجع به هزينه هاي مختلف مي گويد. وي اين موضوع را از آنجا شروع مي كند كه هر كيلو پرتقال در ميدان 750- 650 تومان فروخته مي شود اما... او مي افزايد: «اين فروش بدون در نظر گرفتن هزينه هاي مختلف است كه شامل تهيه كود و سم، دستمزد كارگر، چيدن بار از درخت، كرايه حمل بار به ميدان و... است. هزينه هاي امسال با سال پيش تفاوت كرده است مثلا سال گذشته دستمزد كارگر 000/15 تومان بود امسال 000/25 تومان است و يك جعبه جاي محصول 600 تومان است.»
اين فعال در بخش توليد ميوه ادامه مي دهد: «از يك هكتار باغ زير محصول در بهترين حالت 5-4 تن بار پرتقال توليد مي كند بر همين مبنا هزينه بردار است به طوري كه از مرحله توليد تا عرضه حدود 80-70 درصد، ارزش مقدار محصول هزينه مي شود. ليكن آنچه كه بابت هر كيلو فروش به دست توليدكننده مي رسد 200-150 تومان است. به عبارت ديگر 5-4 تن بار در سال براي باغدار كلا يك يا دو ميليون تومان درآمد دارد كه در برابر كل ارزش زمين، مبلغي نيست.»
پيشنهادي براي تنظيم بازار
توليد و عرضه
دبير اتحاديه صنف بارفروشان در ادامه بيان وضعيت ميوه شب عيد و نرخ ها در شماره پيشين گزارش، با اشاره به چگونگي برنامه ريزي ها، تحليل و پيشنهادهايي شايد راهگشا در جهت ساماندهي و بهينه تر شدن تنظيم بازار، تمركز تصميمات، ذخيره سازي كه چند سالي است مسئولان به آن توجه كرده اند و واردات ميوه جات ارايه مي دهد.
«حاج فتحعلي» نخست با طرح وجود چندگانگي تصميم گيري و سلايق متفاوت برخي از دستگاه ها در برنامه ريزي ميوه بر اين نظر است كه يك ارگان واحد مشخص در هر استان با توجه به شرايط جوي تشكيل شود تا ميزان هزينه هاي تمام شده، مصرف و نرخ عادلانه چهار محصول سيب زميني، پياز، سيب درختي و پرتقال را دست كم براي يك سال تعيين و مديريت كند. به باور او تعدد ارگان هاي مختلف با قوانين خاص خود سبب آشفتگي در بخش ميوه جات مي شود.»
وي همچنين پيشنهاد مي كند مقدار برداشت و ميزان مصرف نسبي هر شخص در سال با توجه به ظرفيت زمين هاي كشاورزي از جمله باغات در همه استان ها دقيقا تعيين گردد تا مشخص شود آيا مجموع توليدات داخلي برابر نياز عمومي مي باشد يا خير. از سوي ديگر در بحث هزينه ها شامل: كود، سم، شخم، هرس، كاشت و برداشت، ظروف بسته بندي، ابزار كار، سردخانه و انبار، حق العمل عمده فروش و سود ميوه فروشان سطح شهر محاسبه و برآورد شود تا نرخ تمام شده هر محصول به دست آيد.
بنابر اظهار «حاج فتحعلي» انجام اين موارد در راستاي تنظيم بازار بستگي به سياست دولت ها دارد كه در آن، دست باغداران و كشاورزان و صادركنندگان ميوه باز باشد تا بتوانند به عنوان يك حركت ملي در بخش صادرات ارز وارد كشور كنند، ضمن آن كه با رقابت در بازارهاي جهاني مي توان سهمي داشت. البته همان طور كه پيشتر اشاره شد در صورت كمبود يك محصول داخلي مي توان با وارد كردن آن محصول جبران كرد. در اين زمينه آن ارگان مزبور وظيفه تنظيم صادرات و واردات را مديريت كند تا به توليد داخلي زيان وارد نشود. البته صادرات و واردات بايد توسط بخش خصوصي انجام شود.»
دبير اتحاديه صنف بارفروشان تهران، در عين حال تأكيد مي كند: «منع صادرات يا اين كه عمده محصولات توليد شده در كشورمان صادر شود باعث زيان آوري خواهد شد. به عنوان مثال، تجربه چند سال پيش درخصوص توليد بيش از حد مصرف سيب زميني باعث از بين بردن و يا رايگان دادن آن به مصرف كننده شد و ديگر تأثير آن سياست يادشده در بالا از دست دادن بازار جهاني خواهد شد. در اين مبحث، موضوع عرضه و تقاضا به عنوان يك اصل در نرخ گذاري شايان توجه است و معمولا چهار محصول موصوف روي ريل عرضه و تقاضا نرخ خود را مشخص مي كند.»
«حاج فتحعلي» با سابقه كار بيش از چهار دهه در توزيع عمده ميوه، درباره ذخير سازي ميوه جات نيز با بيان اين كه اعلام ذخيره كردن يكي از علل افزايش نرخ مي شود و امسال براي شب عيد با برداشتن تعرفه دولتي زودتر از هر سال قيمت پرتقال در ميدان بزرگ و تره بار حالت تعادلي خود را حفظ كرده است مي افزايد: «توليدات داخلي نهايت زمان مصرف دارند كه ناچار مي بايست به موقع عرضه شوند. ولي ذخيره كردن ميوه از منابع وارداتي در صورت كمبود يا احتمالا احتكار، با نظارت وزارت با زرگاني يك امر لازم است كه به هنگام و دور از كاغذبازي توسط بخش خصوصي، انجام شود.»