آسيب شناسي كاركردهاي رسانه در عصر ارتباطات (بخش پاياني)
راهزنان اينترنتي ومجرمان مجازي

پريسا جلالي
تخريب چهره ها و شخصيت ها در وبلاگ ها، جعل چك هاي مسافرتي و عادي، انتقال ويروس هاي جاسوسي مثل استاكس نت براي تخليه اطلاعاتي، جعل اسكناس، اسناد و بليت شركت هاي اتوبوسراني، جعل اسناد دولتي از قبيل گواهي نامه رانندگي، كارت پايان خدمت، مدارك تحصيلي، اوراق خريد و فروش خودرو و موتورسيكلت و حمله به سايت ماهنامه ها و مجلات و سايت ها و هك كردن آنها و غيره تنها نمونه هايي از آسيب هايي است كه ماهيت رسانه را به عنوان يك ابزار موثر و كارآمد در پيشرفت علوم و اطلاعات مورد تهديد قرار مي دهد .
اما رسانه يك ابزار است؛ مثل هر وسيله ديگري كه مي تواند هم جهت گيري مثبت داشته باشد و هم منفي. درست مثل چاقويي كه هم مي تواند دست جراح باشد و بهبود وضع بيمار را رقم بزند و هم در دستان يك قاتل به جنايت ختم شود .
آنچه رسانه را جهت مي دهد افكار و روحيه دست اندركاران آن است كه اخيرا با فعال شدن بحث وبلاگ ها و سايت ها شاهد تحركات برخي وبلاگ نويسان و صاحبان سايت ها در دنياي مجازي هستيم . شبكه هايي كه به هر نحوي حامل انتقال پيام هايي اند كه
مي تواند بار منفي يا مثبت در جامعه داشته باشد .
البته در اين ميان و در كنار حجم بالاي اطلاعات درصد بالايي از آن به دروغ و شايعه اختصاص دارد. شايعه همان خبرهاي جعلي كه به گفته كارشناسان سياسي و اجتماعي از اتاق شايعه سرچشمه گرفته و زبان به زبان
و دست به دست مي چرخد تا اينكه مانند گلوله اي بزرگ و بزرگ تر مي شود .
هر چند با پيگيري بيشتر كذب بودن آن آشكار خواهد شد اما مي تواند ضربه مهلكي به افكار عمومي وارد ساخته و آن را حتي براي لحظاتي در شوكي از ابهام فرو ببرد .
اما همه آثار رسانه در اين انحصار خلاصه نمي شود .
پديده راهزني و تقلب و انواع شيوه هاي دزدي و سرقت در اينترنت متاثر از فضايي است كه وامدار پيشرفت الكترونيك در غرب است و پيش از اين در ايران نبوده است .
ارسال بلوتوث به گوشي هاي موبايل كه يا ويروسي هستند و يا قصد تخليه اطلاعات اعم از تصاوير، موسيقي و حتي شماره هاي تلفن ذخيره شده را دارند از جمله ديگر خطرات ناشي از تارهاي عنكبوتي است .
اينترنت و رسانه هاي نويني كه جايگزين كتاب، آن يار مهربان شده اند و رسانه هاي شفاهي و مكتوب را در
اطلاع رساني فوري دور زده اند و حالا پيشتاز جرم و جنايت شده اند .
حجت الاسلام حميد جلالي كارشناس مسايل اينترنت، كلاهبرداري اينترنتي را شامل تمام اعمال مجرمانه اي مي داند كه با فضاي اينترنت مرتبط مي شود .
اين كارشناس نظارت بر سايت هاي اينترنتي ضمن اشاره به برخي فعاليت هاي سوء در عرصه اينترنت به منظور تخريب وجهه دين مي گويد: برخي وبگاه ها با ظاهر ديني به انحراف افكار و اذهان از دين اسلام مي پردازند و با القاي شبهات و بعضا استفاده از القاب سازي از جمله آيت الله يا مرجع تقليد خواندن برخي افراد كه جايگاه ديني و فرهنگي ندارند آنها را مراد خوانده و سعي دارند براي فرقه هاي ساختگي شان عضوگيري كنند و با اين
روش ها فضاي اينترنت را آلوده كرده اند. .
كلاهبرداري هاي مالي پرونده هاي بسياري را در محاكم قضايي به خود اختصاص داده اند به همين دليل حجت الاسلام جلالي كلاهبرداري مالي را هم اينطور تعريف
مي كند: سايت هايي كه به نقل و انتقال نادرست پول اقدام مي كنند و با شبيه كردن خود به سايت هاي بانكي قصد دريافت اطلاعات مخاطب و واريز وجه آنها به حساب خود را دارند در اين زمره جاي مي گيرند .
به اعتقاد وي در بخش ديگر شاهد فعاليت برخي فروشگاه هاي اينترنتي هستيم كه ممكن است به فروش كالاي غيرمجاز اقدام كنند يا به اين علت كه هويت صاحبان سايت احراز نشده اجناس خود را پس از اينكه پول آن را دريافت كردند ارسال نكنند.
ارسال كالاي نامرغوب تخطي ديگر اين فروشگاه هاي اينترنتي است كه مشتري هيچ گونه دسترسي اي به آنها ندارد بنابراين ناخودآگاه قدرت پيگيري براي تعويض كالا از او سلب مي شود .گاهي برخي از فروشگاه ها در سايت درج مي كنند كه در سيستم ساماندهي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ثبت شده اند و با اين اقدام كسب اعتماد مي كنند اين هشداري است كه بايد اطلاع رساني شود تا مانع سوء استفاده كلاهبرداران اينترنتي شود.
از سرقت تا اخاذي
اين كارشناس نظارت بر سايت هاي اينترنتي تاكيد مي كند كه سرقت اطلاعات خصوصي و شخصي افراد كه ممكن است جنبه اخاذي هم پيدا كند يا در مباحث امنيتي مورد سوء استفاده قرار گيرد نوع ديگر كلاهبرداري در اينترنت است. برخي سايت ها هم با قالب خبري در فضاي اينترنت مشغول به فعاليت هستند اما با تيترهاي نادرست اغراضي دارند كه اين هم كلاهبرداري اينترنتي خوانده مي شود.
دكتر امان الله قرائي مقدم عضو هيات علمي دانشگاه و آسيب شناس اجتماعي دست كاري حساب هاي بانكي، جعل اسناد و مدارك، سرقت، بي اخلاقي و غيره در فضاي مجازي و همه جرائمي كه در دنياي الكترونيك انجام مي شود را حاصل رسانه هايي مي داند كه اين روزها زندگي بسياري از مردم را در اقصي نقاط جهان تحت تاثير قرار داده است .
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان تصريح مي كند: كلاهبرداري اينترنتي اين روزها از كلاهبرداري سنتي هم پيشي گرفته و به يك معضل بزرگ و پيچيده براي جوامع تبديل شده است و نمي توان با قوانين سنتي جوابگوي برخورد با مجرمان بود كه با شبح و به صورت ناشناخته اقدام به كلاهبرداري مي كنند. خوشبختانه با تصويب قوانين و اجراي مطلوب آن آمار جرايم كاهش خواهد يافت .
دكتر حسينعلي افخمي عضو هيات علمي دانشگاه علامه يكي از صاحب نظراني است كه اطلاع رساني و ارائه اخبار حوادث را در رسانه ها نياز جامعه مي داند ضمن اينكه رسانه ها مي توانند بار منفي هم در كاركردشان داشته باشند .
وي شهروندان را در دو گروه سني معرفي و تصريح مي كند: گروه سني بزرگسالان افرادي هستند كه مي توانند در مواجهه با چالش ها از توانايي عقلي استفاده كنند و با كمك تجربه در كنار اطلاع رساني مطبوعات و رسانه مصون بمانند. اما گروه سني كودكان و نوجوانان و جوانان افرادي هستند كه از طريق خانواده، مراكز آموزشي، سازمان هاي دولتي يا مردمي بايد با خطرات و آسيب هاي محيطي آشنا شوند .
شبكه هايي كه ديگر اجتماعي نيستند
آثار منفي رسانه ها فقط در شايعات يا پخش تصاوير زننده و مستهجن خلاصه نمي شود بلكه انواع جرايم اقتصادي، سياسي، خيانت و جنايت و حتي انتقال ويروسي چون استاكس نت را براي فلج كردن سيستم تجهيزات هسته اي در ايران و دستيابي به اطلاعات را هم مي توان در اين شبكه عنكبوتي يافت .
و اما شبكه هاي اجتماعي كه در ظاهر
نه قرار است فعاليتي سياسي داشته باشند و نه براي اقتصاد و فعاليت مالي طراحي
شده اند، شبكه اي صرفا خودماني! براي آشنايي و كسب اطلاعات و ... .
اين شبكه ها ظاهرا براي برقراري ارتباط ميان افراد و تبادل اطلاعات به وجود آمده اند، سازمان هاي نظامي و امنيتي آمريكايي با رويكردي كاملا متفاوت به آنها نگريسته و از آنها سوءاستفاده مي كنند .
ارتقاي سواد رسانه اي
در جريان اغتشاشات پس از انتخابات رياست جمهوري ايران هيلاري كلينتون رسما از تويتر خواست تا دوره به روزرساني سيستم هاي خود را به تعويق انداخته و اجازه دهد كه اغتشاشگران به استفاده از تويتر ادامه دهند .
به همين دليل است كه دكتر اميرحسين جلالي عضو مركز پژوهش هاي حقوقي مجلس شوراي اسلامي هم مثل ديگر كارشناسان رسانه اي و حقوقي به دانشجويان رشته حقوق تاكيد مي كند كه نبايد فقط خود را در حوزه قضايي محدود كنند بلكه بايد در مطالعات حقوقي ضمن داشتن نگاه عميق موضوعات جديد را نيز مورد توجه قرار دهند.
چرا كه به دنبال استفاده گسترده از فناوري و اطلاعات، مسائل حقوقي به تناسب رشد آن پديد آمد و اين درحالي بود كه هيچ حوزه اي از جرايم به وجود آمده از فناوري اطلاعات در امان نبود .
هرچند اولين موارد سوء استفاده جرايم رايانه اي، دستگاه قضايي را با كمبود قوانين، مواجه و چالش ايجاد كرده بود اما ديگر اين روند بهبود يافته و قانون پيرامون جرايم
رايانه اي با گسترش تخلفاتي از قبيل كپي و تكثير غير قانوني نرم افزارها و برنامه هاي رايانه اي در ايران تحت عنوان حمايت از
پديد آورندگان نرم افزار هاي رايانه اي به تصويب رسيده و اجرا مي شود .
به همين علت است كه دكتر عباس اسدي عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي توجه بيشتر به مطالعه و افزايش سواد رسانه اي را از سوي مخاطبان مهم ارزيابي مي كند و عقيده دارد: نقش رسانه ها در دنياي ارتباطات امروز مانند همان كاردي هستند كه هم مي توانند در خدمت رفاه و آسايش و هم آسيب زا باشند .
البته حميدرضا مقدم فر مدير عامل خبرگزاري فارس هم در اين باره اعتقاد دارد: با توجه به رويكرد جديد آمريكا و اروپا در سلطه بيشتر بر جهان جنگ نرم پس از دوران جنگ سرد و مخصوصا فروپاشي شوروري سابق با سرشاخه هاي عمليات رواني و ديجيتالي و با ابزار رسانه مورد توجه بيشتري قرار گرفت .
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان تصريح مي كند: پديده جديد دنيا جنايات و خيانت هايي است كه در فضاي ساير رخ مي دهد كه اوج آن را مي توان تروريسم اينترنتي و در سطوح پايين تر سوء استفاده هاي مالي و حد وسط را در ابعاد اجتماعي و سياسي و اخلاقي همچنين ترويج فساد دانست. به سخن دبير كنفرانس اتحاديه جهاني مخابرات كه در سال 2009 تشكيل شد اشاره مي كنم كه معتقد بود جنگ جهاني چهارم نبرد سايبري است كه قدرت تخريب آن از مقابله نظامي هم بيشتر است. بنابراين بهترين ابزار براي مقابله، آموزش و اطلاع رساني است .
وي كه وظيفه تدريس علوم ارتباطات در دانشكده خبر را نيز بر عهده دارد ضمن اشاره به ضعف هاي اين رشته در دانشگاه هاي ايران مي گويد: رشته ارتباطات و رسانه و كتاب هايي كه براي تدريس در دانشگاه هاي ما استفاده
مي شود متاسفانه ترجمه شده غربي ها است و كمتر در اين زمينه توسعه داشته ايم در حالي كه نياز جامعه امروز ما تقويت رشته هاي دانشگاهي رسانه است.حتي برخي رسانه هاي ما با همان مدل هاي غربي مشغول به پيام رساني هستند و نگاه قدرت هاي بزرگ به رسانه هم ابزاري است در حالي كه ظاهري انسان محور دارند .
وي تصريح مي كند: بايد در يك تحول رسانه اي قرار بگيريم. همان طور كه رهبر معظم انقلاب به ضرورت نهضت علمي در بحث علوم انساني تاكيد دارند رسانه هم يكي از شاخه هاي علوم انساني است و مي بايست با نگاه علمي و اسلامي مدل هاي رسانه اي را تعريف كنيم كه به حتم فقه اسلامي داراي اندرزهايي در اين خصوص است .
قوانيني كه اجرا نمي شود
اما مگر مي شود زميني كه ساكنانش براي جزئي ترين مسايل هم قانوني وضع كرده اند رسانه هايش فاقد نظم و مقررات بين المللي پيش برود؟
خانم دكتر شهناز هاشمي عضو هيات علمي دانشگاه و كارشناس رسانه پاسخ خوبي دارد و مي گويد: فعاليت رسانه ها يك فعاليت فرامرزي است و هر كشوري مي تواند حوزه فعاليت خود را از طريق رسانه ها گسترش دهد و وارد حوزه ديگر جوامع شود؛ كاري كه فعلا اغلب دولت هاي اروپايي و آمريكا انجام
مي دهند. البته با شكل گيري رسانه ها و افزايش قدرت نفوذ آنها بحث امپرياليسم فرهنگي و خبري مطرح شد كه مبين مفهوم سلطه است .
البته قوانين بين المللي براي كنترل فضاي اطلاع رساني و سوء استفاده هاي آن وجود دارد اما متاسفانه مشابه همه قوانين
حقوق بشري ديگر تنها شعارهاي آن به گوش مي رسد و از اجرا خبري نيست.
اين استاد دانشگاه در تعريف سلطه رسانه اي مي گويد: يك رسانه به خاطر اينكه به صورت انحصاري در دنياي امروز فعال مي شود و انحصاري بودن آن منجر به تسلط و تاثيرگذاري اش در كشورهاي ديگر خواهد شد. همان چيزي كه در مورد غرب شاهديم.
وي اضافه مي كند: اين مشكلي است كه همه كشورها با آن مواجهند و خطر امواج
رسانه اي را مخل حاكميت ملي و فرهنگ ملي قلمداد مي كنند و اروپايي ها از جمله فرانسه و آلمان و كانادا و ژاپن در مقابل فرهنگ آمريكايي سعي مي كنند مقابله كنند. به همين دليل ژاپن و كانادا بحث سواد رسانه اي و فرهنگ سازي را مطرح كردند و بر آن شدند توانمندي اوليه مقابله با هجمه فرهنگي را به مخاطب آموزش دهند سپس مخاطب ياد بگيرد كه در ميان برنامه ها و پيام هاي آنها كداميك را انتخاب كند و بپذيرد.
گزارش روز