نگاهي به نقش زن و جايگاه مادر در جامعه اسلامي ( بخش نخست)
لذت يك لحظه مادر داشتن!

گاليا توانگر
در آستانه روز مادر بايد بگردم و يكي از منحصربه فردترين خصايص مادران ايراني را به توصيف درآورده و با قلم ستايشش كنم. اما حقيقت اين است كه اصلا نيازي به گشتن نيست. هرچه به گل وجود مادران نازنين اين مرز و بوم نگاه كني، بيشتر سرمست عطر نفس هاي مهر و معنويت آنها مي شويم.
شايد صبر گل سرسبد وجود مادر ايراني است. اين ويژگي را از زهراي اطهر(س) الگو گرفته اند. مادر ايراني زخم سرانگشتانش، درد زانوانش، اشك چشمانش و زخم هاي دل لبريز محبتش را پنهان مي كند تا با لبخند به فرزندانشان بگويد: «تا هميشه چتر محبت من مكان امني براي شانه هاي شماست. هركجاي دنيا هم كه باشيد، حتي اگر مرا به ياد نياوريد، من در انتظار شما پاي پنجره دنيا نشسته ام.»
نگاه به تاريخ نشان مي دهد كه قبل از هويت بخشي اسلام به شأن زن، جامعه نسوان از حداقل هاي حقوق انساني نيز محروم بودند.
چيني ها در قبال گرفتن هديه اي دخترانشان را به مردان تجويز مي كردند. در چنين جوامعي دختران از تحصيل علم محروم مي ماندند و همواره مورد ضرب و شتم مردان قرار مي گرفتند. در هندوستان زن چهل روز بعد از فوت شوهرش سوزانده مي شد و بهترين زن كمتر از چهل روز خودسوزي مي كرد!
در مصر هر چند وقت يك بار دختري را در رود نيل قرباني مي كردند تا به خيال خودشان رود پرآب شود.
و اعراب جاهليت هرگاه خبر تولد نوزاد دختري را مي شنيدند، چهره هايشان درهم كشيده، عبوس و تيره مي شد.
اين وضع حتي در كشورهاي اروپايي نيز محسوس بوده است. در يونان زن را موجودي شيطاني مي پنداشتند در صورتي كه به آنها تعدي مي شد، حق شكايت نداشتند. در سوئد، نروژ و دانمارك نيز زن از حقوق اوليه اجتماعي محروم بود. در سال 586 ميلادي در فرانسه بالاخره به اين نتيجه رسيدند كه زن يك موجود انساني است اما تنها براي خدمت به مرد آفريده شده است!
با تولد اسلام، زن نيز از نو متولد شد. در قرآن كريم صراحتاً آمده است كه زن و مرد بودن نزد خدا يكي ست و تنها كساني برتري دارند كه با تقواتر هستند.
جايگاه مادري زن در بالاترين پله ها و نقش ها قرار گرفت. درهاي كسب علم و معنويت به روي زنان گشوده شد و حجاب اين قشر را از يوغ بردگي زمانه رهايي داد.
در جوامع غربي علي رغم شعارهاي پرطمطراقي كه رديف كرده اند، كاملا مشهود است كه همان افكار دوران جاهليت را در زرورقي پيچيده و به خورد جامعه مي دهند. اگر روزي دختران را زنده به گور مي كردند، الان جنين را تعيين جنسيت كرده و ساقطش مي كنند. در يكي از كشورها در طول يك سال 8 هزار جنين ساقط شده كه تنها يكي از آنها پسر بوده و آن هم به اشتباه رخ داده است.
ارج نهادن اسلام به ارزش وجودي زن
حجت الاسلام عليرضا روحي، كارشناس مسائل فرهنگي و نماينده ولي فقيه در بسيج دانش آموزي تشويق برخي جوامع به مسئله بي حجابي را يكي ديگر از مصاديق بقاي افكار جاهليت در اين جوامع به دور از تعاليم اسلامي بيان كرده و مي گويد: «بحث بي حجابي را به عنوان محور تساوي حقوق زنان و مردان مطرح مي كنند، اما اگر اين بحث را درست بشكافيم، همان معامله كالا با زن در عصر جاهليت را تداعي مي كند. مي خواهند از زنان استفاده ابزاري ببرند و پس از يك دوره كه از زيبايي هاي او سوءاستفاده بردند، رهايش كرده، دورش بيندازند.»
وي ادامه مي دهد: «اما آيات قرآن كريم در ارتقاي منزلت زن، زماني نازل شد كه زنان هيچ جايگاهي نداشتند. در زماني كه به هيچ وجه حق تحصيل علم براي زن قائل نبودند، پيامبر اكرم(ص) فرمودند: تحصيل علم خيري براي همه زنان و مردان است. و يا در حديث ديگري فرمودند: بهترين اولاد شما دخترانتان هستند، چون مهربانند و به شما دلسوزترند.
از اعم احاديث و آيات اين گونه برمي آيد كه خداوند متعال بر زنان مهربان تر است، چرا كه خداوند فرموده: هر كس زني را كه پيوند خويشاوندي با او دارد، خشنود كند، در آخرت خشنود خواهد شد.»
وي ادامه مي دهد: «همه عالم به خاطر وجود فاطمه زهرا(س) آفريده شد.
هيچ الگويي در حجاب، نقش مادري، تأثير بر اجتماع كامل تر از زندگي فاطمه زهرا(س) براي زنان نيست.»
مادري، مهم ترين نقش سازنده زن
حجت الاسلام روحي مقام مادري را ارجح مقام ها توصيف كرده، آنچنان كه نمي توان آن را با هيچ مقام ديگري معاوضه كرد. وي مي گويد: «شخصي از پيامبر اكرم(ص) پرسيد: حق پدر بر مادر مقدم است يا حق مادر بر پدر؟ ايشان فرمودند: حق آن كسي كه تو را 9 ماه بين دو پهلويش حمل كرد، شير داد، روي زانويش نشاند، با دو دست كمكت كرد و فداكاري به خرج داد.
در حديث معروف ديگري از پيامبر(ص) آمده است: بهشت زير پاي مادران قرار دارد. همه اين احاديث گوياي اين هستند كه تا چه حد مقام مادري در اسلام حائز اهميت است».
اما چرا در اسلام تا اين حد مقام مادري ستوده شده است؟ اين كارشناس مسائل فرهنگي توضيح مي دهد: «چون مادر، مربي انسان سازي است، بنابراين در رشد و بالندگي جامعه نقشي حساس دارد. اگر نقش مربي بودنش را خوب ايفا كند و فرزندان خوبي تحويل جامعه دهد، در حقيقت با مديريت خود شالوده جامعه را پي ريزي كرده است. البته اين صفت مربيگري براي مادر يك صفت الهي محسوب مي شود. همه پيامبران نيز به صفت مربيگري و معلم بودن خود مباهات داشته اند. هيچ فردي به اندازه مادر شايسته صفت مربيگري و انسان سازي نيست.»
وي گله مندانه مي گويد: «متاسفانه در حال حاضر به نظر مي رسد كه اين نقش مادري هر روز كمرنگ و كمرنگ تر مي شود. ما نمي گوييم زن در اجتماعش منفعل باشد، اما انتظار مي رود كه نقش مادري زنان، محور همه نقش هايشان قرار بگيرد. كمترين حق فرزند اين است كه تا دو سال از شير مادر بهره مند شود، اما تشويق به شير خشك خوراندن نوزاد به عنوان تبليغ فرهنگ مدرن در جوامع فعلي محسوب مي شود! در جوامع غربي و فمينيستي تمام هم و غم زنان اين است كه شغل و درآمد داشته باشند. نوزادشان را به كودكستان ها و مهدها مي سپارند.
مگر كودكستان ها و مهدها مي توانند جاي مهر مادري را پر كنند؟ در چنين مكان هايي مهر و محبت يك مربي بين 20 تا 30 نوزاد تقسيم مي شود. از همين جاست كه نهال كينه و حسادت ها در دل بچه رشد مي كند.»
بهره گيري پتانسيل عاطفي زن در سازندگي خانواده
روزي حضرت موسي(ع) از خدا خواست كه همنشينش در بهشت را به او نشان دهد. خداوند متعال فرمان داد: «به فلان شهر برو و سراغ فلان قصاب جوان را بگير.» حضرت موسي(ع) به همان شهر سفر كرد و جوان قصاب را يافت. به او گفت: «جوان! من در اين شهر غريبم، امكان دارد شبي مهمان خانه تو باشم؟»
جوان قصاب قبول كرد و موسي(ع) را با خود به خانه برد. موسي(ع) هرچه جست وجو كرد، ديد جوان كار خاصي انجام نمي دهد كه به واسطه انجام آن كار همنشين پيامبر بزرگي چون او در بهشت باشد! فقط ديد براي پيرزن فرتوتي لقمه غذا مي گيرد و در دهانش مي گذارد. پيرزن هم بعداز خوردن هر لقمه سري تكان مي دهد.
موسي از جوان مي پرسد: «اين پيرزن چه كاره توست و با سرتكان دادن و اشاره چه مي گويد؟»
جوان قصاب پاسخ داد: «مادر من است. قبلا قدرت تكلم داشت ولي الان بيماري اش گسترش پيدا كرده و فقط سر به اشاره تكان مي دهد. قبلا از او اين دعا را مي شنيدم؛ پسرم! خدا تو را با موسي پيامبر همنشين كند!!»
شك نداشته باشيد كه نيكي به پدر و مادر به ويژه مادر، سعادت دنيا و آخرتتان را تضمين مي كند.
مريم ورزدار، مديرآموزش و پرورش بسيج جامعه زنان كشور و استاد فقه دانشگاه امام صادق(ع) تنظيم نقش خوب براي هر فردي را زماني متعالي تصور مي كند كه اين نقش با اصل فطرت او منافات نداشته باشد. مثلا اگر نقشي خلاف فطرت زن براي او متصور شويم اين نقش بر فنا خواهد بود.
وي مي گويد: «پيامبر(ص) يكي از مهم ترين نقش هاي زنان را خوب شوهرداري كردن عنوان كرده و مي گويد: «اين نقش در زمان ما جز نقش هايي است كه مورد غفلت قرار گرفته و تبعات منفي آن را هم در سطح خانواده و هم در جامعه شاهد هستيم. خوب شوهرداري كردن در واقع به معناي اين است كه مديريت فرهنگي خانه بر دوش زن گذاشته شده است. زن بايد طوري عمل كند كه شوهرش در خارج از منزل به گناه نيفتد و فرزندان نيز در محيط امن خانه به بهترين نحو پرورش پيدا كنند. اگر امنيت فرهنگي در خانه تامين شود، جامعه هم به اين امنيت دست پيدا خواهد كرد.»
وي ادامه مي دهد:«زن جلوه گاه زيبايي هاي الهي است. زيبايي هاي تربيتي از وجود زن صادر مي شود، حتي زيبايي هاي خلقت و هستي نيز در وجود زن تجلي پيدا كرده است. در نقش زن ابعاد عاطفي وجود او و مهر و محبتش بايد لحاظ شود. متأسفانه درحال حاضر زنان در خانه بيشتر نقش خدمت رساني از نوع رفاهي را عهده دار هستند. برايشان مهم است كه فرزندانشان چه وقت و چه غذايي بخورند؟ در كدام مدرسه تحصيل كنند؟ چه لباسي بپوشند؟ اما هيچ وقت نمي پرسند آيا توانسته ام نياز عاطفي فرزندم را برآورده كنم؟
در گذشته پدر محور خدمت رساني رفاهي در خانواده و مادر محور محبت و عاطفه بود. الان در خانه هر دو نقش برگردن مادران افتاده و اين سبب مي شود كه مهرورزي به فرزند و تربيت عاطفي فرزند به حاشيه برود.
اين كه دختران دوست دارند تيپ و رفتار پسرانه داشته باشند و پسران علاقه مندند تيپ رفتار و دخترانه داشته باشند، ناشي از مخدوش شدن نقش مادر و پدر در خانه و خانواده است. چيزي كه چندسال قبل مقام معظم رهبري طي يكي از سخنراني هايشان درهمين ايام به آن متذكر شدند.»
اين استاد دانشگاه متذكر مي شود: «پازل اصلي مديريت خانواده بايد بر محور نقش زن قرار بگيرد. زن نيز بايد فرصت سازندگي معنوي داشته باشد.
اين كه امام(ره) فرمودند: صلاح و فساد جامعه به زن برمي گردد، خيلي ها در آن زمان فكر مي كردند اين گفته امام(ره) تنها شعار است، ولي الان همه ما مي دانيم كه يك حقيقت محض است.»
وي به الگوسازي رسانه ها در زنان موفق و گلچين كردن نمونه هاي موفق انتقاداتي داشته و مي گويد: «اگر چه گفت وگو با خانمي كه شوهرش فوت كرده و برحسب نياز پشت فرمان ماشين سنگين شوهرش نشسته، خوب است. اما اگر او را به واسطه شغل خارق العاده اش الگو كنيم، كار سنجيده اي نيست. الگوها بايد برحسب فطرت وجودي زن انتخاب شوند، نه اين كه برحسب نيازها شكل بگيرند.»
مديريت زن در ناملايمات زندگي
از نگاه اسلام تساوي حقوق زن و مرد يك واقعيت است كه نبايد از آن چشم پوشيد، بلكه اسلام تشابه حقوق آنها را نمي پذيرد. اسلام موكدا تساوي حقوق زن و مرد را سفارش كرده است.
همايون قسمتي، روانشناس خانواده توضيح مي دهد: «زن به وجود آورنده اخلاق است. زن بنيانگذار اخلاق خانوادگي و اخلاق اجتماعي محسوب مي شود. سازندگي شخصيت انسان ها از خانه تا جامعه به عهده زنان است. دركل زن را بايد موجودي هويت ساز دانست. امنيت رواني خانواده در سايه مديريت زن رقم مي خورد. هرچه طوفان ناملايمات زندگي بيشتر باشد، هنر زن در جايگاه مادري اين است كه تهديدات را به فرصت ها بدل كند تا با تحويل دادن فرزند نيكو سرشت جامعه را آگاه سازد.»
وي ادامه مي دهد: «هنر، اخلاق، آداب، شخصيت اجتماعي، آرامش، ايمان و... همگي توسط زن در جامعه شكل مي گيرد و به كمال مي رسد.
اين يك سازندگي بزرگ است كه جامعه مديون آن بوده و بايد سپاسگزار وجود زن باشد.
بدون شك پشت هر مرد موفقي يك زن آرام و صبور ايستاده است.
تبيين مقام و منزلت زن در خانواده بايد به عنوان يك حركت فرهنگي درجامعه در دستور كار قرار بگيرد تا نقش زن در متن زندگي محور قرار گرفته و او را مايه مباهات و افتخارات جامعه بدانيم، چرا كه به حقيقت بهشت زيرپاي مادران است.
زن معناي زندگي است و معناي زندگي، سازندگي است. يك مادر مي سوزد تا بسازد. اين از خودگذشتگي مخصوص زنان است.»
اين روانشناس اشاره مي كند كه افلاطون در كتاب جمهوريت زن را عاملي موثر در تربيت نسل نو قلمداد كرده است و مهره اصلي شكوفايي جامعه مي داند. شهيد مطهري نيز همين كلام را در متن خود گنجانده و سفارش كرده كه براي اصلاح جامعه و شكوفايي نسل نو بايد زن را در متن اصلي برنامه هاي زندگي قرار داد.
گزارش روز