ضرورت بررسي آسيب هاي نگراني و اضطراب جوانان در امور تحصيلي و شغلي (بخش نخست)
گسل استرس روي انديشه جوان

پريسا جلالي
- بعدازظهر وقتي از كلاس آمادگي كنكور آمدي زودتر ناهارت را بخور و آماده شو برو كلاس زبان. فردا صبح كلاس تقويتي رياضي يادت نره.
- اما من يك هفته است كه درست نخوابيده ام و تازه امتحاناتم تمام شده بايد استراحت كنم. فردا بچه ها رو مي برن اردو معلم گفته همه بايد بيان.
- استراحت و اردو را بايد بذاري براي بعد از ورود به دانشگاه. هر وقت با يك رتبه خوب وارد دانشگاه شدي هر چقدر خواستي مي تواني استراحت و تفريح كني.
- ديگه از كلاس و امتحان و كنكور خسته شده ام ديگه نمي خوام مثل پسرخاله هام صبح تا شب كلاس هاي مختلف برم. ديروز موقع امتحان آنقدر استرس داشتم كه حسابي حالم بد شد.
- همين استرس نشون مي ده كه نگران كنكور و آينده شغلي ات هستي! نگران نباش وقتي حاد شد مي برمت دكتر!
رقابت در كنكور، كسب شغل و حتي حين ازدواج از سوي خانواده ها اين روزها عاملي است كه به افزايش استرس و نگراني در نوجوانان و جوانان دامن مي زند.
استرس فشاري است كه در اثر تغييرات ايجاد شده در محيط به بدن تحميل مي شود. هر چند بعضي مواقع استرس مفيد است اما وقتي از كنترل خارج مي شود، بدن به صورت هاي مختلفي از آثار سوء آن ها رنج مي برد.
به دنبال استرس، كاهش انرژي ذهني و بدني، خستگي، بي خوابي، تحريك پذيري و احساس افسردگي، افزايش ضربان قلب، بالا رفتن فشار خون، افت قند خون، آسيب پذيري سيستم ايمني و تغيير در وضعيت اشتها ايجاد مي شود. مجموع اين موارد تأثيرات نامطلوبي بر فعاليت فرد سالم گذاشته و باعث تضعيف بدن مي شوند.
موضوعي كه بسياري از خانواده ها از مضراتش غافلند و در برنامه ريزي براي فرزندانشان چنين عامل مهمي كه سد راه بزرگي در كسب موفقيت تلقي مي شود را ناديده مي گيرند. البته برخي ها هم با رقابت و چشم و همچشمي به آن دامن مي زنند.
نقش خانواده ها
در كاهش يا افزايش استرس
مقايسه توانايي هاي جسمي و روحي و ذهني فرزند خود با فرزندان اقوام و آشنايان به ويژه وقتي كه همسن و سال باشند براي فرزندان ناگوار است و آنها را ناخودآگاه و در مقايسه با همسالانشان در ماراتني مملو از استرس و اضطراب و نگراني مي اندازد.
هر چند بدون شك موفقيت تحصيلي آرزوي اكثر فزرندان و خانواده آنهاست اما در بسياري موارد اين دغدغه صحيح جاي خود را به رقابت هاي كاذب مي دهد و به يك رقابت فاميلي و استرس زا تبديل شده و همين نوع برخورد خانواده ها منجر به اضطراب، استرس و حتي برخي معضلات روحي مزمن مي شود كه تا آخر عمر با افراد باقي مي ماند.
حال تصور كنيد فرزند پس از پيروزي بر غول بي شاخ و دم كنكور بايد دوباره استرس هاي ناشي از يافتن شغل مناسب و يا گرفتن پاسخ بله براي تشكيل زندگي مشترك و همه مشكلات مالي آن را هم متحمل شود.
نتيجه اي كه توماس هلز، روانشناس در پژوهش هاي خود به آن دست يافت كه تنها عامل مشترك در ايجاد هر نوع استرس، لزوم و اجبار در ايجاد تغيير و تحول مهم در روند زندگي معمولي فرد است. او مشاهده كرد كه در بيماران مبتلا به سل، شروع بيماري غالباً متعاقب يك سلسله اتفاقات و حوادث و بحران هاي مخرب مانند مرگ و مير در خانواده، از دست دادن شغل يا تغيير آن، ازدواج، طلاق و مانند آن بوده و در شدت يافتن بيماري مؤثر است.
درد دل جوانان امروزي
نشستن پاي درد و دل كنكوري ها، افراد جوياي كار و كساني كه استرس تشكيل زندگي مستقل را دارند خواندني است.
خاطرات احسان ملكي كه در حال حاضر در دانشگاه آزاد اسلامي برق و الكترونيك مي خواند از اين قرار است.
«دو سال پيش وقتي در كنكور موفق نشدم احساس مي كردم زندگي برايم تمام شده است. نمي دانستم چطور اين موضوع را به خانواده ام بگويم. يك سال زندگي و تفريح و همه چيز را به خودشان حرام كرده بودند تا من بتوانم درس بخوانم و رتبه خوبي بياورم. يك و نيم ميليون تومان فقط هزينه انواع و اقسام كلاس ها و دوره هاي آمادگي كنكور شد. من يك سال از همسالانم جا مانده بودم البته اين موضوع آن قدرها هم آزاردهنده نبود. رتبه 11هزاري من در كنكور نيشخند خيلي ها را به دنبال داشت و نمي توانستم با اين قضيه كنار بيايم. بيشتر حواسم به اين بود چطور خانواده ام را پيش فاميل سربلند كنم چون هميشه من و بچه هاي فاميل را مقايسه مي كردند. استرس آن شب باعث شد كارم به دكتر و سرم و قرص و ويتامين بكشد.»
امير كشاورز هم كه از ترس و استرس پذيرفته نشدن در شغل جديدي كه به او معرفي شده قرار نيست براي مصاحبه حاضر شود و ترجيح مي دهد موقعيت شغلي قبلي اش را حفظ كند نمونه ديگري است.
وي در گفت وگو با خبرنگار كيهان مي گويد: هيچ وقت دل خوشي از مصاحبه و امتحان و آزمون نداشته ام. وقتي اسم امتحان مي آيد آن قدر دلهره و استرس مي گيرم كه حتما بايد آرام بخش استفاده كنم. فكر مي كنم سابقه استرس امتحانات مدرسه و شركت در كنكور و فشارهايي كه خانواده ام براي قبولي در آزمون تحميل مي كردند تجربه خوبي نبوده و حالا با شنيدن نام امتحان دچار اضطراب مي شوم و به دنبال آن سرگيجه و حالت تهوع آزارم مي دهد. هنوز كابوس دير رسيدن به جلسه امتحان و مردود شدن در كنكور را مي بينم با وجودي كه 10 سال از آن سال ها گذشته است.
تهمينه اللهياري هم مي گويد: بيكاري امانم را بريده. دوست دارم شغل خوبي پيدا كنم كه حداقل از مدرك تحصيلي ام بتوانم استفاده كنم. اما همين بيكاري حسابي فكر و ذهنم را درگير كرده. حرف و حديث ديگران هم كلافه ام كرده. مي گويند اين همه درس خواند حالا بيكار گوشه خانه نشسته است. احساس مي كنم به درد هيچ كاري نمي خورم. همين حرف ها دلهره و استرسم را بيشتر مي كند. آن قدر حرص مي خورم كه چرا نتوانسته ام مثل هم كلاس هايم كار پيدا كنم كه فكر مي كنم وضع معده ام ديگر علاجي نداشته باشد.
و مورد ديگر زوج جواني كه خود را خانواده دادوش معرفي مي كنند.
اين زوج كه به تازگي ازدواج كرده اند و به قول خودشان خاطره خوبي از برگزاري مراسم ازدواج ندارند ديگر افرادي هستند كه از استرس هايي كه در زندگي تجربه كرده اند از آنها مي پرسيم.
خانم دادوش مي گويد: براي برگزاري مراسم ازدواج همه سعي و تلاشمان اين بود كه خانواده ها و مهمانان از مراسم راضي باشند. تجملات زيادي كه خانواده ها مي خواستند و سادگي اي كه ما مي پسنديديم و متناسب با درآمدمان بود با هم تناقض داشت به همين خاطر همه تلاشمان را كرديم كه همه چيز خوب باشد اما همين موضوع باعث شده هيچ وقت خاطره خوبي از مراسم عروسي مان نداشته باشيم.
همسرش نيز در ادامه مي گويد: در واقع خانواده هايمان آن قدر فشار روحي و رواني وارد كردند كه حتي حاضر نيستيم به عكس ها و فيلم مراسم نگاهي بيندازيم يا خاطرات آن روز را مرور كنيم چون با يادآوري آن دچار اضطراب مي شويم. توقعاتي مثل اينكه ماشين عروس بايد مدل خاص با گل هاي خاص باشد يا اينكه تالار مراسم در نزديكي محل سكونت عروس خانم باشد با هزينه هاي گزاف و آنچناني و...
چاره كار چيست؟
در ميان اين درماندگي برخي از جوانان كه در مواجهه با مشكلات راه حل هايي مثل دور شدن و فرار از موقعيت پيش آمده، روياپردازي و غافل شدن از شرايط حاضر، توجيه شكست و يا تخطئه موفقيت و رفتارهاي اين چنيني را درپيش مي گيرند، دكتر حسين عابدي عضو هيئت علمي دانشگاه علامه و كارشناس علم مديريت براي همه اين استرس ها و اضطراب ها چاره و راه حلي قايل است.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان معتقد است: ابتدا بايد عوامل ايجاد استرس را كه ناشي از عوامل فردي و محيطي است بررسي كرد. عوامل فردي و رواني به شخصيت افراد يعني برون گرا يا درون گرا بودن آنها مربوط است اما عوامل محيطي متوجه خانواده، جامعه و همه شرايط سياسي و اقتصادي و اجتماعي و غيره است.
دكتر عابدي ادامه مي دهد: البته بيشتر عوامل محيطي در افزايش استرس دخيل هستند. از جمله خانواده ها كه مستقيم يا غيرمستقيم به تحميل نظريات خود مي پردازند درحالي كه شايد هيچ منظوري هم نداشته باشند اما فرزندان براي جلب نظر والدين و اطرافيان دست به انجام اقداماتي مي زنند كه هم نظر با آنها باشد در اينجا ممكن است تصور شكست خوردن، استرس و اضطراب را ايجاد كند.
به اعتقاد وي همان طور كه اطرافيان در افزايش استرس و فشارهاي روحي نقش زيادي دارند در كاهش استرس ناشي از قرار گرفتن فرد در موقعيت هاي مختلف هم مي توانند نقش مهمي ايفا كنند. به طور مثال در رابطه با استرس كنكور خانواده مي تواند در نقش حمايتي ظاهر شود و با شناسايي نيازهاي فرد او را براي موفقيت و يا كنار آمدن با شكست احتمالي برطرف كند. اما معمولا استرس تحصيلي و شغلي و نگراني از آينده در ميان خانواده هايي كه محيط ناسالمي دارند يا اختلاف ميان والدين وجود دارد بيشتر است، ضمنا براي خود فرد هم نياز است وظايفي تعريف كنيم.
برنامه ريزي و مديريت زمان
دكتر عابدي مديريت زمان و برنامه ريزي اولويت ها را از اركان مهم و موثر در كاهش استرس و اضطراب مي داند و معتقد است: برخي هميشه نگران آينده شغلي و تحصيلي هستند. اين افراد بايد با خودشان كنار بيايند و نسبت به آينده مثبت انديش باشند. مخصوصا افراد كنكوري كه به كلاس هاي فشرده مي روند بيشتر دچار استرس و اضطراب مي شوند درحالي كه اين دوره هاي فشرده اصلا توصيه نمي شود بلكه بهتر است با اولويت بندي برنامه ها و در كنار آن گنجاندن فرصتي براي اوقات فراغت و استراحت قدري از استرس فاصله بگيرند تا نشانه هايي مثل زودرنجي و بي حوصلگي و بي خوابي تا پرخاشگري كه همه برگرفته از هراس و نگراني است در افراد ظاهر نشود.
البته بيكاري و فشار اقتصادي در زمره ديگر عواملي است كه فرد را مضطرب مي كند.
دكتر عابدي مي گويد: در مورد شخصي كه حاضر بود موقعيت شغلي بهتري كسب كند چون از مصاحبه آن مي ترسيد، به تجربه خودم در مواجهه با دانشجويان ارجاع مي دهم. وقتي از آنها مي خواهم امتحان بدهند يا بخشي از مطالب درسي را كنفرانس بدهند دچار نگراني و استرس مي شوند. بايد اين افراد نگران پيامدهاي كار خود نباشند و توكل كنند. البته نه بايد اين افراد را تنها گذاشت و نه استقلالشان را سلب كرد. فقط بايد نسبت به عواقب كار توضيح داد كه اگر موقعيت حال حاضر را از دست دادند حتما موقعيت هاي ديگري هست كه پيش رويشان قرار مي گيرد.
دكتر مجيد كاشاني جامعه شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه اضطراب را حاصل عوامل ساختاري مي داند و در اين زمينه معتقد است: گاهي افراد به واسطه عدم تميز و تفكيك نقش هاي مختلف و نبود تعريف مشخص از هويت هاي اقتصادي و اجتماعي يا تحصيلي و خانوادگي و غيره دچار استرس مي شوند. مرزهاي ارزشي و هنجارها در خانواده ها به واسطه هجوم رسانه هاي خارجي و پيشرفت علوم ارتباطات مخدوش شده است.
به همين منظور اين جامعه شناس توصيه مي كند كه والدين و معلمان با حدود معيني اين مسايل را به جوانان آموزش دهند چون جواناني كه با مسايل جديد در دنياي ارتباطات مواجه مي شوند قادر به حل مشكلات با روش هاي كهنه و سنتي كه در خانواده ها وجود دارد نيستند بنابراين دچار اضطراب و آشفتگي مي شوند.
وي همچنين تأكيد دارد كه اتكاي صرف به مباحث نظري حتي اگر متعالي باشند منجر به نابودي استرس و تنش هاي دروني فرد نمي شود بنابراين از آنجا كه الگوهاي رفتاري عيني با مسايل جزئي براي رفع مشكلات مثمرثمر نيست مي بايست براي همه مفاهيمي كه دنياي بيرون از ارزش ها به جوانان ارايه مي دهد و در چارچوب ديني و آرمان هاي ما نمي گنجد تعريف داشته باشيم تا از نگراني و استرس جوانان بكاهيم.
گزارش روز