رفع استرس جوانان گام نخست در راه موفقيت
ضرورت بررسي آسيب هاي نگراني و اضطراب جوانان در امور تحصيلي و شغل (بخش پاياني)

پريسا جلالي
خسارات اجتماعي ناشي از استرس در جهان رقم بالايي را به خود اختصاص داده و همچنان رو به صعود است.
هزينه هاي خدمات اجتماعي مثل ارائه خدمات پزشكي به افرادي كه در اثر استرس شديد دچار بيماري شده اند، پرداخت حقوق بازنشستگي زودهنگام براي افرادي كه به علت بيماري هاي ناشي از استرس شديد از كار افتاده اند، هزينه انواع حوادث و تصادفات كه به علت استرس بالا به وجود آمده اند، جبران خسارت هاي ناشي از استرس افراد و در نهايت تن ندادن آنها به كسب موقعيت هاي برتر، كم كاري و عدم تمركز در محيط هاي كاري و تحصيلي و غيره همگي خسارت هايي است كه استرس به افراد و در نهايت به دولت ها تحميل مي كند.
از اين رو پرداختن به مقوله استرس و دل نگراني هاي شغلي و تحصيلي و آينده افراد نيازمند دقت از سوي همه مسئولان و برنامه ريزاني است كه در سال جهاد اقتصادي ثمره مطلوبي از صرفه جويي و استفاده بهينه از اعتبارات را دنبال مي كنند.
علي رغم توجه به هزينه هايي كه استرس و اضطراب به جامعه تحميل مي كند، تاثير استرس روي سلامت و آرامش جسمي مي تواند خرج زيادي روي دست دولت بگذارد. غالب جامعه شناسان تاكيد دارند كه پيشگيري از بروز آسيب ها مهم تر و كم هزينه تر از درمان آنها است.
به طور مثال استرس بلندمدت به عنوان يكي از شايع ترين علل بيماري هايي مانند فشار خون بالا و ساير بيماري هاي قلبي، شناخته شده است. امروزه اعتقاد بر اين است كه استرس بلندمدت مي تواند خطر ابتلا به بيماري هاي روحي- رواني را افزايش دهد و همچنين تغييرات رفتاري كه به واسطه استرس ايجاد مي شوند با كاهش ميزان مشخص سلامت جسمي ارتباط دارند كه از جمله اين تغييرات افزايش و زياده روي در مصرف مواد مخدر است.
وقتي تحت تاثير استرس بسيار بالا قرار داديم، خطر وابستگي به مواد مخدر بسيار بالا مي رود كه اين امر باعث اختلال در روابط شخصي فرد مي شوند، به گونه اي كه رفتار شخص در منزل و محيط كار بسيار پرتنش و استرس زا خواهد شد.
حالا تصور كنيد با اين شرايط فرد، خانواده، دوستان و همكاران، ارباب رجوع و در نهايت اقتصاد كشور متحمل چه فشاري مي شوند.
علاوه بر اين خطراتي مثل بيماري هاي قلبي، زخم هاي گوارشي، احساس فرسودگي و خستگي مداوم، از دست دادن حافظه، گرفتگي عضلات گردن، افسردگي و سردرد و غيره فرد و نزديكان او را به علت انتقال تنش و نگراني به مخاطره مي اندازد.
خلأ اجتماعي صرفا علت نيست
اما به راستي علت اين همه استرس و نگراني آيا صرفا خلأهاي اجتماعي است يا عوامل ديگري هم در اين ميان وجود دارد؟
الهام عباسي كه در حال حاضر پشت كنكوري است و همه توانش را براي موفقيت در آزمون 90 گذاشته است شركت در آزمون سال پيش و كسب رتبه اي كه به آن راضي نبوده است را تجربه خوبي مي داند.
وي كه صاحب چندين اختراع ثبت شده و جايزه خوارزمي است مي گويد: تعيين هدف و برنامه اولين و مهم ترين مساله اي است كه استرس را از بين مي برد. در جلسه آزمون افرادي آمده بودند كه توجهي به برگه سوال نداشتند و پس از چند دقيقه از شروع كنكور نشستند بدون اينكه به سوالي جواب دهند. مشخص است اين افراد بدون انگيزه آمده بودند. عده اي هم استرس زيادي داشتند و مشخص بود حسابي درس خوانده اند اما گروهي به خاطر استرس زياد نمي توانند به سوالات جواب دهند.
عباسي ادامه مي دهد: اگر افراد انگيزه قوي براي درس خواندن و قبولي در كنكور داشته باشند از همه فرصت هاي درسي و آزمون استفاده مي كنند. همان هدف مهم باعث مي شود زود از گردونه رقابت خارج نشوند و براي رسيدن به هدفشان ادامه دهند.
وي ادامه مي دهد: خودم به خاطر انجام كارهاي تحقيقاتي و پژوهشي فرصت زيادي براي مطالعه كتاب هاي درسي نداشتم و ترجيح مي دهم يك سال ديگر درس بخوانم تا رتبه خوبي در رشته مورد علاقه ام بياورم. هر چقدر هدف فرد در زندگي اش بزرگ تر باشد انگيزه او براي رسيدن به هدف بيشتر مي شود و اضطراب و استرس كمتري متوجه او خواهد بود چون از همه توانش براي موفقيت استفاده مي كند.
جوانان و خيالات واهي
و حالا اين سوال پيش مي آيد كه تنها با انتخاب هدف مي توان مانع بروز استرس و نگراني شد؟ پس در اين صورت بايد همه افرادي كه برنامه منظم و دقيقي در زندگي دارند هرگز دلواپسي و اضطراب را تجربه نكرده باشند در حالي كه اين طور نيست.
البته مجدالدين معلمي مدير كل نهاد فرهنگي كتابخانه هاي عمومي عامل ديگر بروز استرس را وهم و خيال عنوان مي كند.
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: خيالات واهي بر افراد مستولي مي گردد و عاملي براي ترس از آينده در نتيجه استرس مي شود. البته براي رهايي از توهمات بايد توكل به خداوند داشت. همين توكل باعث خوشبيني فرد نسبت به آينده مي شود. انسان خود را در تملك قدرت الهي مي بيند و آرامش كسب مي كند.
معاون سابق امور اجتماعي سازمان ملي جوانان راه حل دوم را در مقابله با نگراني و اضطراب جوانان، افزايش توانمندي مي داند. به اين صورت كه اگر فرد اعتماد به نفس داشته باشد و به خود اعتماد كند مي تواند مسائل و مشكلات زيادي را حل كند در اين حالت هرگز دچار ترس و بيم از شرايطي كه در مقابلش قرار مي گيرد نخواهد شد.
البته كسب اعتماد به نفس هم از طريق مطالعه و افزايش آگاهي حاصل مي شود.
معلمي در همين زمينه مي گويد: مطالعه تجربيات انسان هاي موفق و حتي افرادي كه شكست خورده اند براي مخاطب شبيه سازي شرايط تجربه شده انسان ها است بنابراين فرد با آگاهي بيشتري به مهار موقعيت هاي استرس زا مي پردازد.
حجت الاسلام خليل منصوري، پژوهشگر و كارشناس مسائل ديني استرس و نگراني هاي رايج در زندگي جوانان را به علت خلأ نقش توكل به خداوند مي داند و در اين رابطه مي گويد: انسان هاي مضطرب نمي توانند رفتارهاي ساده خويش را مديريت كنند، چه برسد كه در مواقع حساس بتوانند رفتاري را در پيش گيرند كه به ثبات قدم نيازمند است. به سادگي از ميادين بحران مي گريزند و با فرار مي كوشند تا جان خويش را حفظ كنند، در حالي كه چنين گريز و فراري آنان را بيش از پيش در معرض خطر قرار مي دهد. به افرادي كه گرفتار اضطراب هستند نمي توان اطمينان كرد؛ زيرا به سادگي در معرض سوء استفاده هستند و به عنوان مثال قرآن در آيه10 سوره قصص، به آساني رازها را افشا و اسرار را برملا مي سازند و خود و ديگران را در معرض خطر مي افكنند.
راه حل نهايي
وي راه حل نهايي را اين طور بيان مي كند: براي حل مشكل اضطراب و جلوگيري از آثار زيانبار آن، قرآن به مساله ايمان به خدا و توجه يابي و توكل به او اشاره مي كند و در آياتي از جمله آيات 63 و 64 از سوره انعام و هم چنين 22 و 23 سوره يونس، يكي از مهم ترين عوامل در رفع اضطراب دروني انسان را توجه بشر به توكل به خداوند برمي شمارد. چرا كه در اين صورت انسان به قدرتي خود را وابسته مي يابد كه چيزي بيرون از دايره قدرت او نيست و هر آن چه را بخواهد انجام مي دهد و هر كاري را به سامان مي رساند. اين گونه است كه انسان خود را متكي به پايگاه و مركزي مي يابد كه سرشار از دانايي و توانايي است و همه چيز را در اختيار دارد. اين استمداد كه در آيه 214 سوره بقره تبيين شده مي تواند آدمي را از حالت دلهره، سراسيمگي و بي تابي بيرون آورد و آرامش را به درون انسان منتقل سازد.
توكل به خداوند به معناي توجه يابي به سرچشمه هستي و دانايي و توانايي است. انساني كه به خداوند توكل و توسل مي جويد خود را به چيزي متصل مي سازد كه همانند كوهي استوار، وي را از هرگونه گزندي حفظ مي كند به همين علت دچار استرس و نگراني و تشويش نخواهد شد. وي البته اشاره دارد: دوره نوجواني و جواني شايد بدترين دوران زندگي انسان باشد؛ زيرا جا به جايي مرجعيت فكري و استقلال يابي با انكار هر آن چه پيش از آن داشته است، وي را بي تكيه گاه و بي پناهگاه كرده و در مواجهه با شبهات در ابعاد مختلف و به دنبال آن استرس تنها مي گذارد. در اين دوران ترديد و تشكيك در هر چيزي، مانند قرار گرفتن در گردابي است كه وي را به درون مي كشاند. در اين زمان يافتن هر خار و خاشاكي براي تكيه زدن، گامي براي تثبيت خود است. در اين ميان اگر نوجواني به خداوند توسل و توكل كند بر كوهي استوار مي ايستد و از ثبات فكري و رواني و روحي سود مي برد.
اما با وجود اين گفته ها كارشناسان معتقدند كه زندگي بدون استرس امكان پذير نيست، مهم آن است كه با اتخاذ شيوه هاي مناسب ميزان استرس را به حداقل برسانيم.
مجيد كاشاني، جامعه شناس و عضو هيات علمي دانشگاه آگاهي نسل جوان را از وسايل الكترونيكي رسانه ها بيشتر از نسل هاي پيشين مي داند كه توانسته با اشاعه الگوهاي رفتاري خارجي و بيگانه شبهاتي در ذهن جوانان ايجاد و با رواج تناقض ميان آنها مضطرب و نگران شان كند. تا جايي كه در پاره اي از تحكم ها و هنجارهاي تحذيري قادر به تفكيك و تميز نقش هاي مختلف نباشند.
گم گشتگي جوانان در مسير آرزوها
برنامه ريزي حرف اول را در كاهش اضطراب مي زند. يكي از اقداماتي كه نظام جمهوري اسلامي ايران در كاهش زمينه هاي استرس زا انجام داده است مي توان به سياست هاي كلان و راهبردي افق 20 ساله و حتي برنامه هاي توسعه اقتصادي و اجتماعي اشاره داشت.
اين استاد دانشگاه در توضيح بيشتر تصريح مي كند: در عين حال كه با سعه صدر و رويكرد باز و پذيرا نسبت به گمشدگي جوانان به خاطر مخدوش بودن راه و مسير هوشيار باشيم. يعني مرزها دورتر و بافاصله بيشتر باشند اما با تحكم بيشتر تا از لغزش ها و انحراف و اضطراب ناشي از آن حفظ شوند كه البته خانواده و مسئولان و رسانه ها در اين راستا نقش مهمي دارند.
اما خانم حجازي دبير دبيرستان دخترانه در اصفهان به علت شغلش با نوجوانان و جواناني كه استرس زيادي را به خاطر گذران سن بلوغ و آينده اي كه پيش رو دارند، سر و كار دارد دلايل ديگر وجود نگراني و اضطراب را به وابستگي ناسالم افراد به والدين بخصوص مادر، دوران كسب استقلال در نوجوان، عدم درك و همراهي والدين به نياز نوجوان در گرايش به همسالان كه يك نياز طبيعي است، فكر كردن دائمي به يك مشكل و گرفتاري، تنبيه، تحقير، سرزنش و تهديد، مقايسه، اضطراب ناشي از امتحان، بعضا طلاق يا اشتغال والدين مي داند.
وي البته مشكلات اقتصادي و حتي عوامل ژنتيكي و زيست محيطي را هم به عنوان عوامل زمينه ساز استرس معرفي مي كند و در ادامه گفت وگو با گزارشگر كيهان ترجيح مي دهد به عوامل موثر در پيشگيري از اضطراب اشاره كند.
وي مي گويد: عدم گوشه نشيني و اجتماعي بودن و حمايت اجتماعي همچون سپري در مقابل بحران ها عمل مي كند و موجب احساس امنيت و افزايش اعتماد به نفس نيز مي شود در كنار تقويت روحيه نوجوان به خصوص با تكيه بر مهارت ها و توانايي هاي مثبت او كه به افزايش اعتماد به نفس او هم كمك شاياني مي كند مي تواند موثر باشد.
البته اين را هم بايد اشاره كنيم كه سطح انتظارات از نوجوانان و جوانان بايد متناسب با سطح توانايي و استعداد آنها و درك شرايط روحي او همراه باشد.
البته كارشناسان به اين موضوع هم تاكيد دارند كه فراهم آوردن آگاهي و بينش دقيق، صحيح و به موقع قبل از پيدايش علائم ثانويه بلوغ و تغييرات جسماني و آثار رواني آن، با ايجاد جوي آزاد و سالم، تا او سوالات افكار، احساسات و احيانا نگراني هاي خود را صادقانه مطرح و جواب هاي مناسب دريافت كند تا بدين ترتيب براي يافتن پاسخ سوالات خود به كساني كه صلاحيت ندارند مثل همسالان كه مي تواند او را دچار اضطراب و انحراف كند، مراجعه نكند.
حجازي اضافه مي كند: دادن برنامه هاي مثبت با واژه ها و جملات مثبت به ذهن، انجام دادن كار در زمان خودش، توافق با نوجوان در مورد گزينش دوست با برخوردي منطقي و در وقت مناسب گفت وگوي ملايم همچنين احترام و اعتبار قائل شدن براي دوستان نوجوان در همه مواقع به خصوص در برابر همسالان از موارد مهمي است كه بعضي از والدين و اطرافيان به علت خستگي و مشغله فراوان از آنها غافل مي شوند.
وي البته توصيه هاي ديگري هم دارد مثل دروني كردن اين روحيه كه راز شاد زيستن انجام آنچه كه دوست داريم نيست بلكه دوست داشتن آن چيزي است كه انجام مي دهيم و ورزش به طور منظم نرمش، پياده روي تند و سريع به مدت 40 دقيقه همراه رژيم غذايي سالم و عدم مصرف غذاهاي پرچرب ، شيرين و شور و كافئين و استفاده بيش از حد انواع آب ميوه طبيعي و ميوه، سبزيجات، نان سبوس دار و ذرت بوداده و دارچين كه به آرامش و تمركز نيز كمك مي كند.
گزارش روز