آسيب شناسي رويكرد مجموعه هاي تلويزيوني در ماه مبارك رمضان
رسانه ملي در قرق ارواح سرگردان! -بخش نخست

پريسا جلالي
روح سرگردان يك پسر كه بيشتر از نجات جسم نيمه جانش به فكر شكست رقيبش در مراسم خواستگاري است و ترجيح مي دهد اول قضيه عشق و دلدادگي اش را حل و فصل كند اما تخيلات نويسنده فيلمنامه او را در قعر سرگرداني رها كرده است، دختري فراري كه به خاطر سخت گيري هاي پدر مذهبي اش از خانه گريخته و اسير شيطاني شده كه در نقش انسان هاي شيطان صفت يا به ظاهر مذهبي كمر بسته تا سقوط اين فرشته را رقم بزند اما شتاب زدگي در نگارش فيلمنامه اجازه نمي دهد از توهمات نجات يابد، ماجراي جواني كه در آستانه مرگ قرار گرفته و ناخواسته، دستش به خون برادر دوستش آغشته شده تا ماجراهاي ماورايي بسياري اطرافش رخ دهد و آخر شب، خانواده ساده اي كه حاضرند حتي بدون فكر هر كاري بكنند تا آينده فرزندان بيكار و تحصيل كرده شان تامين شود و در نهايت تن به سفر به غربت مي دهند تا دارايي هايشان در داستاني تكراري از افراد ساده لوح نصيب ديگران شود، ماحصل تلاشي است كه توسط رسانه ملي تدارك ديده شد تا روزه داران را طي شب هاي ماه مبارك رمضان البته با تكرار روزانه اش همراهي كند و منتقدان زيادي هم بيابد.
تهيه و پخش مجموعه هاي تلويزيوني در ايام ماه مبارك رمضان توسط رسانه ملي موضوعي است كه سال هاي اخير به اتفاقي جدي تبديل شده و طي اين سال ها مخاطبان با آغاز ليالي رمضان و بلافاصله پس از افطار منتظر نمايش مجموعه هايي از شبكه هاي مختلف تلويزيوني اند.
اتفاقي كه خيلي خوب شروع شد اما در ميانه هاي راه با افت و خيز و فراز و نشيب هاي زيادي مواجه شد و حاشيه هاي بسياري به همراه داشت.
همه جا در قرق ارواح سرگردان
انتقادهاي بي وقفه و در عين حال حمايت از سريال هايي كه فرصت تازه اي را براي تجربه و توليد مجموعه هاي تلويزيوني ماورايي براي فيلم سازان ايراني مهيا ساخته بود حكايت سال هاي اخير است.
اما اين تكرار از جسم بخشيدن به شيطان و او را با معجزات مختلف تصور كردن يا به تصوير كشيدن ارواح در ميان انسان هايي كه به كار روزانه مشغولند و از اين پس بايد در عبور و مرور خود در معابر شهر و سينما و دانشگاه با احتياط تر حركت كنند يا در حياط خانه بدون حجاب حاضر نشوند مبادا روح شخص بيگانه اي او را ببيند دو سه سالي است كه رسانه ملي را در اين شب ها مخاطب گريز كرده و صداي منتقدان را حسابي درآورده است.
از جمله صحبت هاي يكي از منتقدان كه معتقد است: مجموعه هاي تلويزيوني ماه رمضان نگاه عميق به مفاهيم اجتماعي ندارند و از كيفيت محتوا و ساختار مناسبي برخوردار نيستند و بيشتر به معضلات و مسايل اجتماعي نگاه سطحي داشته و طرح موضوع ها بيشتر شعاري است.
ارواح سرگردان به سرگرمي مخاطبان اين ايام تبديل شده اند و به اعتقاد صاحبنظران مذهبي و كارشناسان اجتماعي پيامدهاي منفي بسياري براي آينده جامعه به همراه خواهند داشت.
مساله اصلي مخاطبان هستند كه در قالب اقشار مردمي، صاحبنظران، مسئولان و منتقدان قرار است بهره معنوي بسياري در اين ايام ببرند.
ستاره عليزاده يكي از همين مخاطباني است كه گلايه زيادي از مجموعه هاي تلويزيوني دارد.
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان، نمايش ارواح سرگردان را براي نوجوانان و حتي كودكاني كه مخاطب اين سريال ها هستند جالب نمي داند و معتقد است: نبايد با وارد شدن به بعضي حريم ها به دنبال جذب مخاطب باشيم.
اين خانم كارمند در تكميل گفته هايش تاكيد مي كند: اينكه اغلب سريال ها به دنبال نشان دادن مسايل ماورايي باشند تكراري شده و چه لزومي براي اين كار هست كه با ورود به ماه مبارك رمضان به جاي اينكه بهره معنوي از اين ايام ببريم همه وقتمان درگير تماشاي مجموعه هايي شود كه هيچ كمكي در اين خصوص به بينندگان نمي كنند.
داستان هاي كشدار و غيرواقعي
«كوتاه بودن مدت پخش مجموعه ها و طولاني كردن زايد داستان هاي كوتاه براي مدت يك ماه از جمله ضعف هاي اصلي اين آثار توليدي است.»
مونا كرمي هم ديگر مخاطبي است كه فقدان محتواي مناسب را ضعف اصلي مجموعه هاي تلويزيوني مي داند و مي گويد: داستان كوتاهي كه مي شود در حد سه تا چهار قسمت آن را جمع كرد وقتي براي يك ماه قرار است مخاطبان را سرگرم كند مشخص است كه بي محتوا جلوه مي كند. موضوع ديگر اينكه هر قسمت براي نيم ساعت تا 40 دقيقه آماده شده است و تا بفهميم موضوع از چه قرار است تمام مي شود اين اتفاق باعث دوري مخاطب مي شود و ترجيح مي دهد تلويزيون را در اولويت قرار ندهد.
وي البته انتقاد ديگري هم دارد و آن به درازا كشيدن زمان پخش آخرين مجموعه تلويزيوني يعني همان «سه دونگ، سه دونگ» است كه فرصت استراحت و بيدار شدن هنگام سحر را مشكل كرده است.
اتفاقات ماورايي هم كه در قالب مجموعه هاي تلويزيوني رخ داد طي سال هاي قبل به ويژه وقتي سريال «اغما» به نمايش درآمد انتقادات كارشناسان را به دنبال داشت و آن طور كه بايد كار كارشناسي صورت نگرفته و برخي تخيلات نويسندگان بر واقعيت ها ترجيح داده شده است. امسال هم اين اتفاق افتاد و علاوه بر منتقدان بسيار، حجت الاسلام مظاهري سيف هم به انتقاد از اين اقدام رسانه ملي در توليد آثاري بدون در نظر گرفتن واقعيات و استفاده از نظريات كارشناسي پرداختند. به طوري كه وي با اشاره به شخصيت «مينا» در مجموعه تلويزيوني «پنج كيلومتر تا بهشت» معتقد است: آنچه در اين سريال به تصوير كشيده شد با اختيارات يك انسان گناهكار و آلوده متناقض است. چون روح فرد آلوده در حالت كما از آزادي برخوردار نيست يا اينكه بيست سال در كما باشد و در فضاي معلقي بين مرگ و زندگي به سر برد و تفريح و خوشگذراني كند، هيچ دليل ديني و عقلي وجود ندارد!
مؤلف كتاب جريان شناسي انتقادي عرفان هاي نوظهور همچنين تصريح مي كند: شرط ورود به خواب در سريال «پنج كيلومتر تا بهشت» يعني حضور در محل خوابيدن شخص، از صحت برخوردار نيست. درخصوص اينكه شيطان مي تواند در قالب انسان ظاهر شود، شيطان دستش باز نيست كه به شكل آدمي در باور ما دربيايد و با ما حرف بزند، چنين معنايي ندارد، لذا اگر شيطان بخواهد حرفي به انسان بزند، ناگزير است از طريق افرادي كه كاملا تحت تاثيرش هستند و همه وجودشان را تسليم شيطان كرده اند، حرفش را بزند بنابراين، اينكه شيطان بتواند در قالب يك عتيقه فروش و يا يك جوان خوش چهره مجسم شود توهماتي است كه نسبت به برخي گرايش هاي مسيحي و يهودي بوده و تحريفاتي كه در آنجا وارد شده است كه متأسفانه به شكل هاي مختلفي در جامعه ما ترويج مي شود.
قدرت شيطان مديون تخيل نويسنده!
چند سالي است سينما و تلويزيون رويكرد ماورايي دارد كه پيامدهاي خوبي به همراه داشته است البته پيامدهاي منفي هم به دنبال خواهد داشت اگر بدون دقت عمل شود.
حجت الاسلام والمسلمين يحيي كمال معاونت فرهنگي تبليغي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم در اين خصوص به گزارشگر كيهان مي گويد: در مسايل ماورايي دانش ما كم و دستمان خالي است بنابراين نياز است در نگارش، تدوين و توليد فيلم ها به مستندات ديني و آيات و روايات مراجعه شود تا واقعيت هاي برگرفته از اين مستندات ارايه شود. نه اينكه به موضوعاتي بپردازيم كه دانش كمتري داريم و حاصل تخيل نويسنده و كارگردان باشد.
وي با ذكر نظر جمعي كارشناسان مختلفي كه در اين مورد با آنها صحبت كرده است، مي گويد: متأسفانه در سريال ها ضمن توجه به مسايل ماورايي و معنوي بعضا به نكاتي توجه شده كه باعث انحراف عقيدتي و اجتماعي مي شود. مثلا بحث خواب ديدن و رويا در متون مذهبي اصل آن ثابت شده اما جزئيات آن كه چقدر روح مي تواند اختيار و قدرت داشته باشد موضوع پنهاني است. يا اينكه شيطان آنچنان قدرتي داشته باشد كه معجزه كند يا بتواند خود را در قالب انسان هاي ديگر جا بزند. در سريال ها بيش از اندازه به خواب و روح توجه شده كه باعث انحراف اعتقادي خواهد شد. به طوري كه باب خواب و رويا در جامعه باز خواهد شد و آثار منفي به دنبال دارد.
اين كارشناس حوزه حركت به سمت ترويج ارتباط دختر و پسر هر چند در قالب روح، آزادي ارواح براي حضور مرتب در خواب ديگران، بحث هاي بي سند مثل اينكه مي شود انسان پاكي بود حتي اگر نماز نخوانيم يا ريختن قبح فرار از خانه و به آرامش رسيدن در محيطي غير از كانون خانواده را از عوامل انحراف اخلاقي و اعتقادي در اين مجموعه ها مي داند.
وي همچنين به خرافه گرايي و آزادي ارواح براي رفتن مرتب به خواب ديگران هم اشاره دارد و مي گويد: «اينكه از طريق خواب مي شود خيلي چيزها را به دست آورد و مرتب با اختيار خودش به خواب ديگران برود و جزئيات را بگويد درست نيست. در روايات آمده است كه ارواح به خانه ها و نزد خانواده شان مي روند و روح آدم نيكوكار فقط نيكي ها و زيبايي ها را مي بيند و خوشحال برمي گردد و روح انسان گناهكار فقط بدي ها را مي بيند و ناراحت برمي گردد. ولي تا اين حد به جزئيات نمي تواند بپردازد».
سريال هايي غيرمنطبق با واقعيت
«مجموعه هاي تلويزيوني شبكه هاي سيما در ماه مبارك رمضان امسال در بسياري از موارد با معيارهاي ديني مطابقت ندارد كه تداوم اين رويكرد مي تواند ذهنيت مردم را نسبت به عالم معنا مخدوش كند.»
اينها اظهارات جواد آرين منش نايب رئيس كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي است كه علاوه بر اين اعتقادش، روند رو به رشد مجموعه هاي تلويزيوني را منفي ارزيابي مي كند.
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: به لحاظ فني رشدي را شاهد نبوده ايم. سريال هاي اين ماه با سوژه هاي معنوي بيش از اين به همراهي مشاوران مذهبي نياز دارد. توليد يك اثر خوب معنوي نيازمند بهره گيري از متخصصان و صاحبنظران ديني و كارشناسان هنري و صرف زمان و برنامه ريزي يكساله است. البته صدا و سيما تلاش هاي زيادي براي توليد آثار فاخر تلويزيوني مي كند اما به نظر مي رسد كه در ماه مبارك رمضان اثري فاخر و تاثيرگذار و ارزشمند به بيننده عرضه نكرد. در حالي كه با توجه به شرايط معنوي حاكم بر جامعه در ماه مبارك رمضان، لازم است فيلم ها و مجموعه هاي تلويزيوني در جهت هم افزايي با اين ماه و ارتقاي سطح معنوي مردم برنامه ريزي شود.»
وي اضافه مي كند: سوژه هاي تكراري با مضامين روح، شيطان و مسايل ماورايي در اين سريال ها زياد ديده مي شود كه در برخي مجموعه ها وضعيت آنان با آموزه هاي ديني و اسلامي همخواني ندارد.
وي البته تاكيد كرد كه براساس آموزه هاي ديني، عالم برزخ و عالم معنا فضايي متفاوت از عالم ماده دارد و روابط انسان ها، رفتارها و تمايلات آنان متفاوت از آن چيزي است كه در عالم هستي رخ مي دهد. بنابراين براي پرهيز از توليد آثاري مغاير با واقعيت بهتر است از نظرات كارشناسي صاحبنظران ديني در ساخت آثار مذهبي استفاده كرد.
موضوعي كه امان الله قرايي مقدم رفتار شناس اجتماعي هم بدان تاكيد مي كند و معتقد است: اغلب سريال ها به دليل فضاي اجتماعي به نمايش درآمده در آنها خسته كننده شده اند و نمي توانند نسل جوان را جذب كنند. مثلا پرداختن مكرر به موضوعات تكراري و ارايه مباحثي از برزخ و قيامت و عالم مرگ بدون شرح دقيق آن روحيه نااميدي به زندگي و ساختن آينده را در ميان جوانان پرورش مي دهد. به همين ترتيب جوانان از ادامه زندگي و تلاش در جهت كسب مهارت يا علم آموزي سلب مي شوند و زندگي را فرصت كوتاهي مي بينند كه نياز به تلاش بي وقفه براي آن نيست.»
قرائي مقدم همچنين به گزارشگر كيهان مي گويد: «بايد آثاري توليد شود كه روحيه زندگي و نشاط را در ميان جوانان تزريق كند تا آنها به ساختن فردا اميدوار باشند نه اينكه دائم با نمايش مرگ و ارواح آنها را از زندگي طبيعي باز بداريم.»
گزارش روز